and Environmental Protection
http://ago.helion.pl ISSN 1733-4381, Vol. 10 (2008), p-01-12
Analiza stanu aktualnego i kierunków rozwoju gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce na przykładzie miasta Krakowa
Kwiatkowsk M. 1, Wąsik S. 2 1
Wydział Paliw i Energii,
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków,
tel.(0 12) 617 41 73,
e-mail: kwiatkow@agh.edu.pl 2
Międzywydziałowa Szkoła Energetyki,
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków
Streszczenie
W artykule przedstawiono analizę aktualnego stanu oraz potencjalnych kierunków rozwoju gospodarki odpadami dla miasta Krakowa i Polski z uwzględnieniem aspektów ekologicznych, ekonomicznych i społecznych. Przedstawione zostały także wyniki badań ankietowych, których celem było między innymi określenie postrzegania przez lokalną społeczność problemów związanych z gospodarką odpadami komunalnymi w Krakowie oraz oczekiwań, co do przyszłych działań w tym kierunku. W szczególności prowadzone badania miały dostarczyć informacji na temat oceny przez mieszkańców Krakowa dostępności infrastruktury selektywnej zbiórki odpadów i określenie barier jej rozwoju. Celem badań była także ocena poziomu edukacji w zakresie gospodarki odpadami wśród mieszkańców oraz zbadanie opinii społecznej na temat planowanej budowy zakładu termicznego przetwarzania odpadów i koncepcji powszechnego wprowadzenia systemu kaucji na opakowania, wzorem innych krajów. W badaniach poruszono także określenie gotowości poniesienia przez mieszkańców konsekwencji finansowych, spowodowanych wprowadzaniem nowych rozwiązań w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi.
Abstract
An analysis of the current condition of waste management in Poland and the
directions for its development as exemplified by the city of Krakow
The article presents an analysis of the current condition of waste management in Krakow and in Poland, as well as the potential directions for its development, taking into account the environmental, economic and social aspects. It also covers the results of the survey targeted in particular at determining the ways of perceiving the problems related to waste management in Poland by the local community and its expectations as to the future
activities in this respect. The survey was to provide information on the city dwellers’ assessment of the availability of the infrastructure for selective waste collection and the obstacles for its development. Another purpose of the survey was to evaluate the level of education in terms of waste management and to assess public opinion on the planned construction of a waste incineration plant and the concept of introducing common deposit for returnable containers, patterned after other countries. The survey also involved a request to define the dwellers’ readiness to incur the costs of introducing new solutions in the field of waste management.
1. Wstęp
Z problemami współczesnego Świata takimi jak wyczerpywanie się zasobów paliw kopalnych oraz propagacja efektu cieplarnianego [1] wiążą się ściśle problemy gospodarki odpadami komunalnymi zarówno w aspektach ochrony środowiska, oszczędności surowców jak i efektywnego wykorzystania energii, a proekologiczna gospodarka odpadami jest jednym z głównych filarów Zrównoważonego Rozwoju. Niestety w wielu krajach, w tym w Polsce, nadal powszechnym sposobem unieszkodliwiania odpadów komunalnych jest ich składowanie, co niesie w konsekwencji szereg negatywnych skutków, do których zalicza się: degradację środowiska naturalnego, zagrożenie zdrowia ludzi mieszkających w sąsiedztwie składowisk odpadów komunalnych oraz straty cennych surowców i energii [2]. Coraz częściej spotyka się jednak zdecydowany sprzeciw lokalnych społeczności oraz środowisk ekologicznych i naukowych dla takiego prymitywnego rozwiązania problemu odpadów komunalnych. W ostatnich latach konsekwentne wdrażanie proekologicznej gospodarki odpadami komunalnymi, zgodnie z zasadami wspomnianego powyżej Zrównoważonego Rozwoju, zaowocowało licznymi regulacjami prawnymi i coraz bardziej zaostrzającymi się normami środowiskowymi dotyczącymi składowisk odpadów komunalnych, co z kolei doprowadziło między innymi do wzrostu opłat za składowanie odpadów i w konsekwencji działań w kierunku unikania prymitywnego podejścia do problemu odpadów poprzez ich składowanie.
Prowadzi się szereg badań poświęconych opracowaniu i wdrożeniu optymalnego modelu gospodarki odpadami z uwzględnieniem przede wszystkim unikania powstawania ich nadmiernej ilości poprzez wdrożenie tzw. czystych technologii, odpowiedniego projektowania wyrobów oraz recyklingu odpadów, których wytworzenia nie dało się uniknąć [3]. Należy podkreślić, że niezależnie od tego, jaki kierunek działań zostanie obrany w gospodarce odpadami komunalnymi, nie może ona efektywnie funkcjonować bez odpowiednich aktów prawnych. W Unii Europejskiej przepisy dotyczące gospodarki odpadami komunalnymi i zasady postępowania z nimi określone są w odpowiednich dyrektywach, a zasady postępowania odpadami w Polsce określają krajowy, wojewódzkie i gminne plany gospodarki odpadami oraz przepisy uchwalone przez samorządy lokalne. W celu ograniczenia wzrostu wytwarzania odpadów komunalnych, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/EC z dnia 20 grudnia 1994 roku „W sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych” zaleca odpowiednie kierunki działań takie jak:
- przeciwdziałanie powstawaniu odpadów opakowaniowych poprzez zapobieganie powstawania ich u źródła,
- stosowanie w możliwie szerokim zakresie opakowań wielokrotnego użytku poprzez ich odzysk i recykling,
- stosowanie odpowiednich dla poszczególnych rodzajów odpadów metod utylizacji takich jak wtórne przetwarzanie, spalanie, kompostowanie lub biodegradacja.
2. Analiza aktualnego stanu gospodarki odpadami komunalnymi w Krakowie
Jak już wspomniano odpady komunalne stanowią jeden z najważniejszych problemów współczesnego świata zarówno na szczeblach lokalnych jak i w skali globalnej. Bardzo duże wyzwanie stoi przed samorządami gminnymi, które muszą uporać się z coraz większą ilością wytwarzanych odpadów komunalnych, stwarzając warunki dla rozwoju nowoczesnych zintegrowanych systemów gospodarki odpadami w połączeniu z działaniami mającymi na celu zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa poprzez stworzenie odpowiedniego systemu edukacyjno – informacyjnego.
W Krakowie wytwarzanych jest rocznie ok. 319 tys. Mg odpadów komunalnych, co odpowiada około 280 kg odpadów na mieszkańca [4]. Niestety, głównym sposobem unieszkodliwiania odpadów jest ich składowanie, a procesowi temu poddawanych jest około 90% wytwarzanych odpadów [4].
90%
7% 3%
składowanie kompostowanie selektywna zbiórka
Rys. 1. Różne sposoby postępowania z odpadami komunalnymi w Krakowie [4].
Trafiają one na składowisko odpadów komunalnych „Barycz”, którego zarządcą jest Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Sp. z o.o., natomiast lokalizacja tego obiektu jest efektem porozumienia władz miasta Krakowa oraz Wieliczki [4,5]. Jeżeli nie nastąpią żadne zmiany w gospodarce odpadami i na składowisko „Barycz” będą trafiały nadal odpady w ilościach utrzymujących się na obecnym poziomie, który ilustruje Rys. 2, to wspomniane składowisko jak się szacuje zostanie zamknięte około 2016 roku [4]. W celu ograniczenia między innymi ilości odpadów trafiających na składowisko odpadów, Krakowski Zarząd Komunalny wprowadził na terenie Gminy Miejskiej Kraków odpowiednią gospodarkę odpadami [6]. W 1995 roku z inicjatywy Zarządu miasta Krakowa wprowadzono selektywną zbiórkę surowców wtórnych, która swym zasięgiem
objęła teren miasta. Obok popularnego systemu wielopojemnikowego zbiórki odpadów komunalnych w Krakowie działa także system dwupojemnikowy stosowany w osiedlach o zabudowie jednorodzinnej. 155 160 165 170 175 180 185 190 195 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Rok Il o ść o d p ad ó w [ ty s. M g ]
Rys. 2. Ilość odpadów trafiających na składowisko Barycz w latach 2001-2006 [4].
W systemie zbiórki dwupojemnikowej odpady u źródła powstawania segreguje się na dwie frakcje: suchą zawierającą praktycznie wszystkie zbierane surowce wtórne oraz niektóre inne frakcje jak drewno czy tekstylia w stanie zmieszanym i mokrą zawierającą odpady organiczne oraz odpady rozdrobnione i inne, które praktycznie nie nadają się do rozsegregowania.
W 2006 roku w Krakowie zebrano 124,10 Mg odpadów do wtórnego wykorzystania, wśród których znalazły się papier, szkło, metal i tworzywa sztuczne (Tabela 1), a rok później ilość zebranych surowców wtórnych wyniosła 138,23 Mg [4]. W ten sposób rozdzielone frakcje wymagają przetworzenia w przystosowanych do tego odpowiednich instalacjach tzn. frakcja sucha w sortowni, a frakcja mokra w kompostowni [7]. W tym celu w Krakowie powstały sortownia odpadów komunalnych pozwalająca na odzyskanie: makulatury, szkła białego i kolorowego, metali żelaznych i nieżelaznych oraz tworzyw sztucznych. Zbudowano także dwie kompostownie, pozwalające na produkcję kompostu z odpadów biologicznych mogącego znaleźć zastosowanie w rolnictwie i ogrodnictwie jako wartościowy nawóz.
W celu zwiększenia efektywności systemu gospodarki odpadami oraz ograniczenia ilości odpadów unieszkodliwianych przez składowanie, planowane są także kolejne inwestycje, a mianowicie: Zbiorcze Punkty Gromadzenia Odpadów i Zakład Termicznego Przetwarzania Odpadów. Zbiorcze Punkty Gromadzenia Odpadów, to obiekty, dzięki którym będzie możliwy odbiór zarówno odpadów pochodzących z selektywnej zbiórki, jak również odpadów, których obecność w pojemnikach mogłaby spowodować zagrożenie dla środowiska naturalnego. Chodzi tu przede wszystkim o odpady niebezpieczne oraz odpady z urządzeń elektrycznych i elektronicznych. Zgodnie z założeniami zawartymi w „Planie gospodarki odpadami dla miasta Krakowa” ma powstać 7-9 takich centrów recyklingu.
Obiekty te powinny się przyczynić do polepszenia stanu gospodarki odpadami w Krakowie, a także stworzą mieszkańcom możliwość łatwego pozbycia się niepotrzebnych im rzeczy, takich jak np. opady wielkogabarytowe czy też odpady niebezpieczne.
Tabela. 1. Ilość zebranych surowców wtórnych w latach 1995-2007 [4]. Rok Ogółem [Mg] Szkło [Mg] Makulatura [Mg] Tworzywa sztuczne [Mg] Metale [Mg] 1995 335,36 171,03 137,94 Nie zbierano 26,40 1996 282,21 148,77 98,03 Nie zbierano 35,41 1997 354,84 186,87 121,71 Nie zbierano 46,26 1998 377,33 204,49 125,52 Nie zbierano 47,32 1999 370,77 187,44 153,07 Nie zbierano 30,26 2000 504,42 270,75 190,54 17,35 25,78 2001 667,15 349,63 208,61 67,58 41,34 2002 943,75 574,22 231,92 99,28 38,34 2003 1263,74 860,51 234,61 122,82 45,81 2004 1305,10 844,40 287,90 156,90 30,90 2005 1353,80 819,30 319,70 187,80 27,00 2006 3350,44 1792,68 1054,64 477,06 26,06 2007 4 537,45 2 202,32 1 589,50 739,03 6,60 Kolejną inwestycją planowaną w Krakowie w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi jest Zakład Termicznego Przetwarzania Odpadów, celem budowy którego jest w założeniu pomysłodawców ograniczenie ilości odpadów trafiających na składowisko [4]. Rozwiązanie takie pozwala nie tylko na unieszkodliwianie odpadów, ale jednoczesny odzysk energii, która może służyć do produkcji ciepła. Projekt realizowany w Krakowie ma być oparty na doświadczeniach analogicznych zakładów z krajów Europy Zachodniej. Budowa Zakładu Termicznego Przetwarzania Odpadów napotyka jednak na zdecydowany sprzeciw środowisk ekologicznych oraz mieszkańców rejonów wymienionych jako potencjalne lokalizacje inwestycji. Składa się na to wiele czynników, ale najczęściej używanymi argumentami przeciwników budowy spalarni odpadów komunalnych są obawy o stan zdrowia ludności zamieszkującej okolice lokalizacji spalarni odpadów i stan środowiska, zagrożenia związane ze wzmożonym ruchem, spowodowanym dowożeniem odpadów do spalarni oraz koszty jakimi zostanie obciążony podatnik w związku z planowaną inwestycją.
Budowy Zakładu Termicznego Przetwarzania Odpadów nie da się zapewne uniknąć, w związku z tym inwestycja ta powinna być poprzedza szeregiem analiz i badań z uwzględnieniem m.in. czynników środowiskowych, technologicznych, ekonomicznych i społecznych oraz szczególnym zwróceniem uwagi na wymogi spełnienia norm środowiskowych związanych z prowadzeniem procesu termicznego przekształcania odpadów [8,9]. Zwraca się uwagę, że nieprzemyślana budowa spalarni odpadów komunalnych może przyczyniać się do utrzymywania energochłonnego i nieefektywnego wykorzystania zasobów naturalnych oraz dalszego wprowadzania zanieczyszczeń do środowiska [8-10]. Rozbudowa infrastruktury termicznego przetwarzania odpadów może sankcjonować istnienie tzw. brudnych procesów produkcyjnych i wytwarzanie w coraz
większej ilości nietrwałych i jednorazowych produktów w tym między innymi opakowań. Prawidłowe funkcjonowanie spalarni odpadów wymaga stałych dostaw określonego wolumenu odpadów komunalnych o odpowiedniej kaloryczności, w związku z tym mniejsze zainteresowanie i mniej środków finansowych w konsekwencji może być przeznaczanych na działania, zmierzające do minimalizacji ilości odpadów u źródeł ich powstawania, ponownego użycia i recyklingu oraz wprowadzania czystych technologii, w których nie powstają odpady, bądź są one nietoksyczne oraz dają się łatwo przetworzyć [10,11].
Część środków przewidzianych na budowę Zakładu Termicznego Przetwarzania Odpadów można z powodzeniem przeznaczyć na budowę nowoczesnego i sprawnego systemu selektywnej zbiórki odpadów oraz ich recyklingu, a także na wdrażanie działań w kierunku efektywnego wykorzystania energii [11-14] oraz przede wszystkim rozwiązań zapobiegających powstawaniu nowych odpadów, które powinny być głównym kierunkiem nowoczesnej gospodarki odpadami komunalnymi.
Sprawnie działający system gospodarki odpadami komunalnymi, a w tym przede wszystkim selektywna zbiórka odpadów i ich recykling ściśle związane są z edukacją ekologiczną społeczeństwa i powszechnym dostępem do informacji [14-16]. Dlatego też jednym z najważniejszych celów władz samorządowych powinno być stworzenie między innymi odpowiedniego systemu edukacyjno-informacyjnego, który umożliwiłby przekazanie treści proekologicznych oraz informacji o aktualnym systemie gospodarki odpadami i zasadach jego funkcjonowania różnym grupom społecznym.
Program edukacji ekologicznej prowadzony jest w Krakowie na szeroką skalę obejmując akcje edukacyjne w szkołach, szkolenia dla nauczycieli, ścieżkę ekologiczną na Baryczy, wystawy ekologiczne, seminaria szkoleniowe, Dni otwarte Magistratu, Dni Ziemi oraz przede wszystkim Festiwal Recyklingu będący największą tego typu imprezą poświęconą gospodarce odpadami komunalnymi i szeroko pojętej ekologii. Głównym celem Krakowskiego Festiwalu Recyklingu obywającego się corocznie jest promocja selektywnej zbiórki surowców wtórnych oraz ich powtórnego wykorzystania. Każdy z mieszkańców może przynieść w ramach Festiwalu i bezpłatnie oddać posegregowane w domu odpady, również odpady wielkogabarytowe, zużyty sprzęt elektroniczny, elektronarzędzia oraz zużyte baterie otrzymując w zamian sadzonki drzew i kwiatów balkonowych oraz upominki. Krakowski Festiwal Recyklingu cieszy się dużym zainteresowaniem wśród mieszkańców Krakowa i jest dowodem na to, że każda forma edukacji może promować proekologiczne zachowania, które pozytywnie wpływają na wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa.
3. Badania ankietowe oceny stanu gospodarki odpadami komunalnymi w
Krakowie
W ramach prac nad opracowaniem optymalnego modelu gospodarki odpadami komunalnymi przeprowadzone zostały badania ankietowe, których celem było określenie postrzegania przez lokalną społeczność aktualnego stanu gospodarki odpadami komunalnymi w Krakowie i jego okolicach oraz oczekiwań, co do przyszłych działań w tym kierunku [17]. W szczególności prowadzone badania miały dostarczyć informacji na
temat oceny przez mieszkańców Krakowa i okolic dostępności infrastruktury selektywnej zbiórki odpadów, problemów upowszechnienia się selektywnej zbiórki odpadów oraz oceny poziomu edukacji w zakresie gospodarki odpadami w Polsce i opinii społecznej na temat planowanej budowy zakładu termicznego przetwarzania odpadów. W ramach badań dokonano także oceny postrzegania przez mieszkańców koncepcji powszechnego wprowadzenia systemu kaucji na opakowania. Problemy badawcze analizowane na podstawie opracowania danych ankietowych obejmowały między innymi określenie barier rozwoju selektywnej zbiórki odpadów i oczekiwań mieszkańców, co do kierunku rozwoju gospodarki odpadami komunalnymi, a także gotowości poniesienia konsekwencji finansowych, spowodowanych wprowadzaniem nowych rozwiązań w tym zakresie [17]. Badania przeprowadzone zostały w 2007 roku wśród 235 osób z kilku grup społecznych, a metoda, która została wykorzystana do badań to ankieta wielokrotnego wyboru z kilkoma wariantami odpowiedzi. W omawianych badaniach wzięli udział uczniowie szkół podstawowych oraz gimnazjalnych, uczniowie szkół średnich, studenci oraz pracownicy przedsiębiorstw z różnych gałęzi gospodarki [17].
Osoby ankietowane mieszkały w miastach 55% oraz pozostała cześć zamieszkiwała obszary wiejskie. Na podstawie pytania dotyczącego miejsca zamieszkania i formy własności zamieszkiwanego lokalu okazało się, że 71% ankietowanych mieszka w domu lub mieszkaniu własnościowym; natomiast 29% wynajmuje mieszkanie. Spośród ankietowanych 43% mieszka w domu jednorodzinnym, 30% w bloku do pięciu kondygnacji, 14% w bloku powyżej pięciu kondygnacji [17]. Jak się okazało w wyniku przeprowadzonych badań ankietowani najczęściej wyrzucają odpady do kontenerów stojących przed budynkiem i do wsypu, a jedynie ok. 25% segreguje odpady w domu i wyrzuca je ich do odpowiednich pojemników. Do spalania odpadów we własnym piecu c.o przyznało się aż 11%, natomiast wszyscy wskazali wyrzucanie odpadów na okolicznych łąkach, rowach i lasach jako niewłaściwe [17].
Z badanej grupy 61% ankietowanych nie korzysta z pojemników umożliwiających prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów, jako przyczynę podając brak odpowiednich pojemników (41%). Z kolei 29% ankietowanych zwróciło uwagę, iż pojemniki są ustawione za daleko, 20% wskazało na ich nieodpowiednie ustawienie, a dla 10% ankietowanych segregacja jest procesem uciążliwym [17]. W pytaniach dotyczących oceny rozmieszczenia pojemników umożliwiających prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów 53% ankietowanych uznało, że pojemniki stoją za daleko, 27% iż są we właściwym miejscu i nie ma problemu z segregacją i wyrzucaniem odpadów, natomiast 20% wskazało na złe rozmieszczenie wspomnianych pojemników. Ponadto, aż 78% ankietowanych wskazało, że ilość pojemników jest niewystarczająca, natomiast jedynie 22% uznało, że aktualna liczba pojemników jest zadowalająca [17]. Coraz częściej podkreśla się także aspekty estetyczne pojemników do segregacji odpadów i ich wpływ na wygląd otoczenia. Jak się okazało według 73% ankietowanych pojemniki nie mają wpływu na wygląd okolicy, a odmienne zdanie miało 27% ankietowanych.
Sprawnie działający system gospodarki odpadami komunalnymi, a w tym przede wszystkim sprawna selektywna zbiórka odpadów i ich recykling są jak już wspomniano powyżej ściśle związane z odpowiednim systemem informacji i edukacji ekologicznej. Jak się okazało informacje o gospodarce odpadami komunalnymi ankietowani najczęściej
czerpali z mediów, w tym telewizji, radia i prasy. Z informacji rozpowszechnianych w szkołach wiedzę na temat problemów gospodarki odpadami zdobyło 37% ankietowanych, z rozmów ze znajomymi 11%, a z imprez plenerowych jedynie 2% ankietowanych.
Badana grupa cechowała się wysokim poziomem świadomości ekologicznej, podając jako najbardziej przekonywujący argument za wdrożeniem selektywnej zbiórki poprawę stanu środowiska naturalnego, oszczędność zasobów surowców i paliw oraz mniej zdegradowaną planetę w przyszłości [17]. W odpowiedzi na pytanie dotyczące gotowości poniesienia przez ankietowanego dodatkowych miesięcznych kosztów związanych z wdrożeniem nowoczesnego systemu gospodarki odpadami, aż 51% ankietowanych zgodziłby się na takie rozwiązanie, w tym na budowę zakładu termicznego przekształcania odpadów. Jednak w odpowiedzi na pytanie dotyczące akceptacji budowy spalarni odpadów w sąsiedztwie swojego miejsca zamieszkania, aż 57% ankietowanych było przeciwnych takiemu rozwiązaniu, a jedynie 26% zgodziło się na budowę takiego zakładu w swoim sąsiedztwie. Za najwłaściwszą metodę zagospodarowania odpadów ankietowani uznali selektywną zbiórkę i wtórne wykorzystanie surowców 44%, system kaucji 16%, składowanie w odpowiednich miejscach 14%, termiczne przetwarzanie 13% oraz unikanie ich nadmiernego powstawania 13% [17]. Bardzo interesujące okazały się odpowiedzi na temat akceptacji wprowadzenia powszechnego systemu kaucji na butelki i puszki, aż 79% ankietowanych poparło taką propozycję, natomiast jedynie 21% ankietowanych było przeciwnych takiej propozycji [17].
Wyniki przeprowadzonej ankiety wskazują, że system gospodarki odpadami w Krakowie oraz w Polsce wymaga wprowadzenia jeszcze wielu zmian, w celu poprawy skuteczności jego działania. Na podstawie opracowanych wyników można stwierdzić, że w systemie selektywnej zbiórki surowców wtórnych, aktywnie uczestniczy jedynie jedna trzecia ankietowanych. Poprawę tego stanu mogłoby przynieść zwiększenie liczby pojemników do segregacji oraz rozmieszczenie ich jak najbliżej miejsca zamieszkania osób zainteresowanych segregacją odpadów, gdyż właśnie te czynniki były najczęściej wymieniane przez ankietowanych jako zachęcające do aktywnego uczestnictwa w segregowaniu odpadów komunalnych.
Modernizacja lub wdrażanie systemu nie musi wiązać się z koniecznością zainwestowania bardzo dużych środków finansowych, gdyż znaczący efekt polepszenia stanu gospodarki odpadami komunalnymi można osiągnąć przy minimalnych nakładach finansowych, np. dzięki przystosowaniu istniejących pojemników, polegającym na odpowiednim ich oznakowaniu przez pomalowanie na odpowiednie kolory lub umieszczeniu naklejek informujących o możliwości wrzucania odpowiedniego rodzaju surowców wtórnych do danego pojemnika. Często zdarza się, że ustawnie pojemników w danym miejscu z różnych przyczyn nie jest możliwe. Wówczas alternatywą może stać się system zbiorników podziemnych, posiadający wiele zalet, ale niewątpliwie jedną z największych jest brak ingerencji w wygląd otoczenia, ochrona przed dewastacją i większa pojemność w porównaniu do pojemników naziemnych. Systemy podziemnych zbiorników do segregacji odpadów stwarzają szereg nowych możliwości, gdyż można je umieszczać w miejscach o dużym natężeniu ruchu pieszych, np. bezpośrednio przy wyjściu z budynku, bądź najczęściej uczęszczanych ulicach lub chodnikach, gdzie nie ma możliwości ustawienia
tradycyjnych pojemników. W przypadku wyposażenia wspomnianych zbiorników w oryginalny system monitoringu zapełnienia [18], można zminimalizować koszt ich opróżniania. Powodzenie wdrożenia selektywnej zbiorki odpadów komunalnych, co należy podkreślić, jest jednak ściśle związane także z odpowiednią edukacją ekologiczną oraz wdrożeniem mechanizmów promocji i zachęt.
5. Podsumowanie i wnioski
W ostatnich latach obserwuje się gwałtowny wzrost ilości wytwarzanych odpadów, a w tym znaczące zwiększenie udziału różnego rodzaju opakowań. W większości przypadków są to opakowania jednorazowego użytku, które można z pozwodzeniem odzyskać i powtórnie wykorzystać. Niestety w Polsce nadal podstawową metodą unieszkodliwiania odpadów jest ich składowanie, co powoduje bezpowrotną stratę cennych surowców możliwych do ponownego wykorzystania, stratę energii, a także szereg negatywnych skutków mających wymiar ekologiczny i społeczny.
Obecnie stosowanych jest wiele metod mających za zadanie ograniczenie ilości odpadów przeznaczonych do składowania, a do najpopularniejszych należą: zapobieganie powstawania odpadów, selektywna zbiórka surowców wtórnych oraz recykling materiałowy i energetyczny. Najbardziej jednak efektywną metodą ograniczania ilości wytwarzanych odpadów jest zapobieganie ich powstawania, gdyż eliminowane są wszystkie procesy związane ze zbiórką, przetwarzaniem oraz ostatecznym unieszkodliwianiem odpadów. Budowa zakładu termicznego przekształcania odpadów będącego elementem nowoczesnego systemu gospodarki odpadami, budząca jednak szereg kontrowersji powinna być traktowana jako rozwiązanie ostateczne po wyczerpaniu wszystkich innych metod zagospodarowania i przekształcania odpadów. Należy wyraźnie podkreślić, iż nadmierna rozbudowa zarówno systemu recyklingu jak i zakładów termicznego przekształcania odpadów bez wdrożenia wspomnianych powyżej działań w kierunku unikania ich powstawania nie rozwiąże właściwie problemu odpadów komunalnych, gdyż rozbudowa wspomnianych metod będzie poniekąd sankcjonowała wytwarzanie nadmiernej ilości odpadów i brak zainteresowania, aby tą sytuację zmienić. Jednym z najbardziej efektywnych systemów gospodarki odpadami, który powinien być jak najszybciej wprowadzony w Polsce, jest system kaucji, którego wdrożenie może skutecznie przeciwdziałać powstawaniu odpadów, ponieważ odpowiednio ustalona wysokość kaucji będzie skutecznie zachęcać do zwracania zużytych opakowań. Argumentem przemawiającym za tym rozwiązaniem są także wyniki przeprowadzonej ankiety, gdyż aż 79% ankietowanych poparło to rozwiązanie. Powszechne wprowadzenie kaucji na opakowania, jak i np. inne wyroby (gazety) może stać się bardzo skutecznym sposobem zmniejszenia ilości odpadów trafiających na składowisko, jednak wymaga wprowadzenia odpowiednich uregulowań prawnych i budowy odpowiedniej infrastruktury technicznej. Rosnąca ilość wytwarzanych odpadów to jeden z wielu problemów współczesnego świata spowodowanych nieprzemyślaną gospodarką człowieka, jednakże ostatnie lata pokazują coraz większą troskę o środowisko naturalne. Pojawia się szereg nowych inicjatyw mających na celu poprawę zaistniałej sytuacji. Można zaobserwować prace idące nie tylko w kierunku usuwania zgubnych skutków działalności człowieka, ale również działania w celu ich zapobiegania, co pozawala optymistycznie patrzeć w przyszłość.
Wykonano w ramach prac statutowych WPiE AGH Nr 11.11.210.156
Literatura:
[1] Kwiatkowski M., Bachniak M., Chachaj K., Lorens J., Efekt cieplarniany i co dalej? Materiały konferencji naukowej pt. Paliwa i Energia Dziś i Jutro – 2001, Kraków 12-13 czerwca 2001, Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie, Wydawnictwo Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, 243-245 (2001)
[2] Kwiatkowski M., Faszczowy K., Wybrane aspekty gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce. Paliwa i Energia XXI wieku, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, 329-332 (2004)
[3] Kwiatkowski M., Tomczuk M., Analiza efektów ekologicznych związanych z kompleksową gospodarką odpadami komunalnymi i ich recyklingiem. XLVII Zjazd PTChem i SITPChem Wrocław 12-17 wrzesień 2004, Materiały zjazdowe 3, 1063 (2004)
[4] www.ekocentrum.krakow.pl, 2008
[5] Flak K., Kultys H., Składowisko odpadów komunalnych Barycz w Krakowie, 1 (2006) [6] Uchwała Nr XVI/203/07 Rady Miasta Krakowa z dnia 13 czerwca 2007 r. w sprawie
zmiany statutu jednostki budżetowej Krakowski Zarząd Komunalny w Krakowie oraz upoważnienia Dyrektora Krakowskiego Zarządu Komunalnego w Krakowie do załatwiania indywidualnych spraw z zakresu administracji publicznej (2007)
[7] Program Ochrony Środowiska i stanowiący jego element Plan Gospodarki Odpadami dla Miasta Krakowa (PGO); Plan na lata 2005-2007 z uwzględnieniem zadań zrealizowanych w 2004 roku oraz perspektywa na lata 2008-2011 (2005)
[8] Kwiatkowski M., Bożek M., Ekologiczne aspekty spalania odpadów komunalnych. XLVII Zjazd PTChem i SITPChem, Wrocław 12-17 wrzesień 2004, Materiały zjazdowe 3, 1034 (2004)
[9] Kwiatkowski M., Ecological aspects of solid waste incineration. Annals of the Polish Chemical Society, Preliminary reports presented during XLVII Meeting of the Polish Chemical Society and the Association of Engineers & Technicians of Chemical Industry, 12-17 September 2004, Wroclaw, Poland, Section 14, Chemistry and Protection of Environment, 3, 3, 1156-1159 (2004)
[10] Piecuch T., Termiczna utylizacja odpadów. Roczniki Ochrony Środowiska, 2, 11-37 (2000)
[11] Lea R.W., Plastic incineration versus recycling: a comparison of energy and landfill cost savings. Journal of Hazardous Materials 47, 295-302 (1996)
[12] Villanueva A., Wenzel H., Paper waste – Recycling, incineration or landfilling? A review of existing life cycle assessments. Waste Management 27, 8, 29-46 (2007)
[13] Lea R., Tittlebaum M., Energy cost savings associated with municipal solid waste recycling. Journal of environmental engineering 119(6), 1196-1216 (1993)
[14] Sorvari J., Developing environmental legislation to promote recycling of industrial by-products – An endless story? Waste Management 28(3), 489-501 (2008)
[15] Rosolak M., Gworek B., Stan i ocena gospodarki odpadami w Polsce. Ochrona środowiska i zasobów naturalnych 29, 71-84 (2006)
[16] Dahlen L., Lagerkvist A., Methods for household waste composition studies. Waste Management 28(7), 1100-1112 (2008)
[17] Wąsik S., Analiza istniejących rozwiązań w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi i propozycja nowych rozwiązań z uwzględnieniem aspektów ekologicznych, energetycznych i społecznych. Praca magisterska, AGH Kraków (2008)
[18] Kwiatkowski M., Recykling odpadów komunalnych - analiza wybranych problemów i propozycja nowego rozwiązania bazującego na wspomaganiu komputerowym. Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska 8, 33-42 (2008)
