Kazimierz Piasecki
Zakaz reformofionis in peius w
procesie cywilnym
Palestra 11/9(117), 16-26
Regulam in w sprawie rachunkowości zespołów w pkt 2 i 8 stanowi, że
iia środki finansow e zespołów składają się m. in. dotacje celow e rady
adw okackiej. W ydaje się, że w wypadku (oby teoretycznym ) poważniej
sz ej odpowiedzialności odszkodowawczej zespołu pow inien on uzyskać
n a ten c e l dotację ze strony rady, która z kolei zachowałaby regres do
oso"by w innej wyrządzenia szkody. Byłoby może celow e, żeby dotacja
n ie obejmowała całego odszkodowania, żeby pewną jego część ponosił
jednak wespół, gdyż pokrycie z dotacji pełnego odszkodowania mogłoby
■działać demobilizująco na zespół w zakresie kontroli pracy zawodowej.
T ylk o z czego zespół m iałby te kw oty pokryć? Jedyne, jak się wydaje,
źródło, to repartycja tej sum y na członków zespołu, ku czemu jednak,
m . udaniem, "bez likw idacji zespołu brak w obecnym stanie rzeczy pod
sta w prawnych.
W ydaje się, że do kilku zagadnień wym agających korektury usta
w od aw cy zaliczyć n ależy także zagadnienia om ówione tutaj.
Najprostszym jednak niew ątpliw ie sposobem czyniącym całe zagad
n ien ie odpowiedzialności odszkodowawczej bezprzedmiotowym jest nie
dopuszczanie do udzielania w adliw ej pomocy prawnej. N ależy sobie ży
czy ć, iby ten w łaśnie sposób znalazł jak najpełniejsze zastosowanie.
KAZIMIERZ PIASECKI
Z a k a z reformofionis in peius w procesie cywilnym
"W P olsce, p odobnie ja k w in n y c h sy stem a ch procesow ych,1 p rzy jm o w a n o w o rze czn ictw ie i w p iśm ie n n ic tw ie p raw n iczy m zakaz re fo rm a tio n is in p eiu s za za s a d ę obow iązującą 2, ja k k o lw ie k za sa d a ta do chw ili u ch w a len ia now ego kodeksu p o stę p o w a n ia cyw ilnego nie została sfo rm u ło w an a za pom ocą specjalnego p rz e p i s u praw n eg o . “W n ie k tó ry c h ty lk o sy tu a c ja c h procesow ych, zw łaszcza w ze sta w ie n i u z in n y m i p rze p isam i p raw n y m i, in te r p re ta c ja te j zasady w y w o ła ła rozbież ności.
1 N ow y k o d ek s postęp o w an ia cyw ilnego RSFRR w a rt. 294 stan o w i: „ P rz y rozpoznaw a n i u sp raw y w try b ie k a sa cy jn y m sąd n a podstaw ie m ate ria łó w zaw a rty c h w sp raw ie i d o d a tk o w o p rzed staw io n y ch p rzez stro n y o raz in n e osoby b io rące u dział w sp raw ie k o n tro lu je leg aln o ść i zasad n o ść orzeczenia są d u p ierw szej in sta n c ji zarów no w zask arżo n ej, ja k i w n ie zask arżo n ej ,części o raz "w sto su n k u d o osób, k tó re nie w niosły sk arg i. Sąd n ie Jest ^ w ą z a n y w nioskam i (dow odam i) sk a rg i k a sa cy jn ej lu b p ro te s tu i o bow iązany jes t poddać ■kontroli o p raw ę w pełn y m zak resie (w połn o m objom ie)” . W o p raco w an iu : „N au cz n o p rak ti- •czeskij k o m m ii-jrn n j k g p k RSFSR” pod re d . R. F. K allistra to w ej i W. K. P u c z in s k ’ego <(Moskwa 1965, s. 35*), -w w y ja śn ien iac h d o a r t. 305 dotyczącego u p ra w n ie ń in stan c ji k a sa cy jn ej, •zaznacza się, że p ra w o zm iany o rzecze n ia lu b w y d a n ia now ego orzeczenia p rzy słu g u ją (drugiej in stan c ji n iezależn ie o d teg o , n a s k u te k czy jej sk a rg i sp raw a tra fiła do in sta n c ji Scasacyjnej.
2 J . •Li-t a u e - r, "W. S-w i-ę c i c l c i- K odeks postęp o w an ia cyw ilnego, 1947, s. 100 (tezy (orzeczeń do a rt. 408 (dawnego ■k.p.ie.fc J . J . L i t a u e r : K o m e n ta rz do p ro c ed u ry cyw ilnej,
Nr 9 (117) Z akaz refo rm a tio n is in p e iu s w procesie c y w iln y m 17
Z akaz re fo rm a tio n is in p eiu s je st n ie w ą tp liw ie zasad ą p ra w n ą , k tó ra m oże z n a leźć w y ra z w p o sta c i ro z w ią z a n ia p raw nego, sa n kcjonow anego p rze z u sta w o d a w cę, za pom ocą sp e cja ln ej n o rm y . N ie je s t to je d n a k k o nieczne do o b o w iązy w an ia te j zasady w procesie. Z asa d a t a bow iem m a oparcie w w ie lu p rze p isac h d o ty c z ą cych z a sk a rż a n ia orzeczeń; n a p o d sta w ie ich analizy i ta k n ie u ch ro n n ie dochodzi ło się do stw ie rd z e n ia je j obow iązyw ania.
P o trz e b a u sta n o w ie n ia p rze p isu dotyczącego te j za sa d y m oże je d n a k w y n ik ać z fa k tu istn ie n ia w ątp liw o ści co do z a k re su je j stosow ania, n ie k tó ry c h je j a s p e k tó w i dziedziny je j stosow ania. Ź ró d ła ty c h w ątp liw o ści m o ż n a doszukiw ać się zw łaszcza w e w p ro w a d ze n iu do p ro ce su polskiego — p rze d jego k o d y fik a c ją — szereg u now ych zasad, k tó re p rze ciw sta w iły proces socjalistyczny p rocesow i b u r- żu azy jn em u , zw łaszcza w rozszerzeniu p rze d m io tu p ro ce su w za k resie n ie k tó ry c h p rz y n a jm n ie j k a te g o rii sp ra w i rozszerzen iu z a k resu kognicji re w iz y jn e j z mocy u staw y . N ie je s t rzeczą p rz y p a d k u , że w ła ś n ie w C zechosłow acji n a tle now ych przepisów k o d e k s u p o stę p o w an ia cyw ilnego zary so w ały się d w a p rze c iw sta w n e p o gląd y co do tego, czy obow iązuje zasad a za k azu re fo rm a tio n is in p e i u s 3 W edług a r t. 212 ust. 1 tego k.p.c. „sąd odw oław czy k o n tro lu je całe zask arżo n e orzeczenie;/ n ie z a jm u je się je d n a k ty m i częściam i, 'które sta ły się p raw o m o cn e.”
Z asa d a zakazu re fo rm a tio n is in p eiu s n ie je s t ja k ą ś zasad ą ab so lu tn ą , zw ią za n ą z sa m ą isto tą p ro ce su cyw ilnego, bez k tó re j n ie m ożna by sobie w y o b razić praw id ło w o — z p u n k tu w id ze n ia społecznego — fu n k cjo n u jące g o p r o c e s u .4' Nie m ożna bow iem zapom inać o ty m , że zo stała ona w y k ształc o n a w ra m a c h o k re ślo nej k o n cep cji pro cesu , opierająceg o się w m n ie jsz y m lub w iększym sto p n iu n a zasadzie in ic ja ty w y stron, in stan c y jn o ści i praw om ocności orzeczeń. N iem n iej je d n a k za sa d a za k azu re fo rm a tio n is in p eiu s obow iązuje, nie licząc p ew n y ch ściśle o k reślo n y ch w y jątk ó w .
Istn ie n ie te j zasady p o d k re śla się w p ro cesie r u m u ń s k im 5, ju g o sło w ia ń sk im 6, cz ec h o sło w ac k im 7 i b u łg a r s k im 8. Je śli chodzi o p ro ces p olski, to zn a la z ła ona w y ra z w sp e cja ln ej n o rm ie um ieszczonej w śró d przepisów o rew izji. A rty k u ł 382 k.p.c. stan o w i: „Sąd nie m oże uchylić lu b zm ienić w y ro k u n a niekorzyść s tr o n y w noszącej rew izję, chyba że s tro n a p rze ciw n a rów nież w n io sła rew iz ję.” Mo głoby się w ięc w yd aw ać, że przep is te n je s t ta k oczyw isty w sw ojej w ym ow ie d la p ra k ty k i sądow ej oraz z p u n k tu w id ze n ia sw y ch im p lik ac ji teoretycznych, że jego tre ś ć u suw a p o trze b ę analizy p ra w n e j. W niosek ta k i b y łb y je d n a k uproszcze niem , je śli się w eźm ie pod uw agę ów zw iązek, ja k i zachodzi m iędzy ty m p rz e p i sem a innym i p rz e p isa m i k.p.c. N a d a l a k tu a ln e je s t zw łaszcza za g ad n ien ie, czy z a
W arszaw a 1933, s. 245 (w y jaśn ien ia do a r t. 408 daw nego k.p.c.); W. S i e d l e c k i : P o s tę p o w an ie cyw ilne — Część szczegółow a, W arszaw a 1959, s. 236; W. S i e d l e c k i : P o d sta w y rew izji cy w iln ej, W arszaw a 1959, s. 193; orzeczenia SN: z d n ia 16.X.1951 г. С 1166/51 (OSN 52/2/57) i iz d n ia 3.VII.1957 r. 4 CR 259/57 (RPE 58/1/317).
J P o r. K. P i a s e c k i : P rzegląd czechosłow ackiego piśm ien n ictw a praw niczego, N P 1964, n r 9, s. 10*6 i n. (om ów ienie a rty k u łu F. S ta jg ra , opublikow anego n a te m a t z ak a zu re fo r m atio n is in peiu s w „Obzorze P ra v n y m ” 1964, n r 8, s. 471 i n.).
* T. R o w i ń s k i : Z akaz re fo rm a tio n is in p eiu s a postępow anie rew izy jn e w szczęte p rzez p ro k u ra to ra (Księga p am iątk o w a k u czci K am ila S tefk i, W arszaw a—W rocław 1967,
«. 299). |
5 A. H i l s e n r a d , S. S t o e n e s c u : P ro cesu l civil in RPR, B u k areszt 1957, s. 373. « S. Z u g l j a : G ra d jan sk i p a rn ić n i p o stu p ak F N R J, Z agrzeb 1957, s. 618; B. P o z n i ć : G ra d ’jan s k c procesno p rav o , B elgrad 1962, s. 285.
i J. R u b e ś (red.): K o m en tar к ob can sk em u so u d n im u ra d u , I Dii, P ra g a (1957, s. 731 736 i 744.
8 N. R a j c z e w, S. D i m i t r o w , F. L a z a r ó w : G rażdanski p ro cesu alen ko d ek s, S ofia 1957, s. 277 (w y jaśn ien ia do a r t. 206 k.p.c.).
k az re fo rm a tio n is in p eiu s dotyczy ta k ż e p o stę p o w an ia po u ch y len iu w y ro k u p rzez sąd rew iz y jn y i p rz e k a z a n iu sp ra w y do ponow nego rozpoznania. A k tu a ln e ta k ż e są in n e jeszcze sp o rn e zagad n ien ia, o k tó ry ch będzie m o w a w n in iejszy ch ro zw aża niach.
W zależności ,od ty p u p ro cesu zakaz refo rm atio n is in p eiu s w y stę p u je — je śli chodzi o za k res tego zakazu — w d w o jak iej postaci. P ie rw sz e u jęcie, znane p ra w u b u rżu a zy jn e m u , o p ie ra się n a bezw zględnej z reg u ły zasadzie in ic ja ty w y stron, k tó ra o k re śla ściśle z a k re s k o g n icji są d u odw oław czego, w y łąc za w k aż d ej p o s ta ci sto so w an ie zasady ne ea t iu d e x u ltr a p e tita p a rtiu m oraz o g ran ic za d ziała n ie są d u odw oław czego z urzęd u . O d tego u ję c ia należy odróżnić zakaz re fo rm a tio n is in p eiu s w znaczeniu te ch n ic zn o p raw n y m , tj. w ta k im znaczeniu, ja k ie n a d a je m u a rt. 382 k.p.c. N a te j p o d sta w ie m ożna sfo rm u ło w ać w niosek, że d ziała n ie są d u r e w izy jn eg o z u rzę d u w in s ta n c ji re w iz y jn e j, w y znaczone co do sw ego z a k re su w p rze p isa c h a rt. 381 § 1 i 2 k.p.c., n ie m oże być u w aż an e za k o lid u jąc e z k la sy cz n ą za sa d ą za k az u re fo rm a tio n is in peius. J . K r a je w s k i9 stw ie rd z a, że w p ra k ty c e istn ie n ie z a sa d y re fo rm a tio n is in p eiu s n asu w a ło z a strze że n ia w sto su n k u do sp ra w , w k tó ry c h sąd re w iz y jn y m ógł w y jść poza g ra n ic e re w iz ji, m ogła bow iem p o w sta ć w ątp liw o ść, czy w y jśc ie poza g ra n ic e re w iz ji n ie oznacza ró w n ież m o żliw ości p ogorszenia s y tu a c ji skarżącego. S tanow isko to n ie m iało u za sa d n ien ia w obow iązujących p o przednio p rze p isac h k.p.c., gdyż w żad n y m w y p a d k u w y j ście poza g ra n ic e re w iz ji nie oznaczało zn iesien ia zasady re fo rm a tio n is in peius. I s to ta z a g ad n ien ia sp ro w a d z a się do w p ro w a d ze n ia dopuszczalności o rze k an ia in
m e liu s n a rzecz stro n y sk a rż ą c e j.
W now ym w ięc k o d ek sie p o stę p o w an ia cyw ilnego w y ra ż o n a w a rt. 382 k.p.c. zasad a sp ełn ia p o d w ó jn ą fu n k c ję : p o pie rw sz e — sta n o w i norm ę, w św ie tle k tó re j p ow inien być in te rp re to w a n y p rze p is a rt. 381 k.p.c., ja k o re g u lu ją c y re fo rm a tio - nem in m elius, po d ru g ie — n a d a je bezw zględny c h a r a k te r zakazow i r e fo rm a tio n is in peius. W ty m o sta tn im sensie o p iera się te n zakaz n a klasy czn ej k o n s tr u k c ji w y n ik a ją c e j z praw om ocności w y ro k u w części nie zaskarżonej p rzez stro n ę dru g ą.
T ra fn ie też zw rócił uw agę n a tę stro n ę z a g ad n ien ia T. R o w iń s k i10 s tw ie rd z a jąc, że ustaw odaw ca, godząc się n a zak az re fo rm a tio n is in peius, działa n ie ja k o w s ta n ie w yższej konieczności, p ośw ięca dobro o sto sunkow o m niejszej w arto ści, ja k im je s t ograniczenie w p ew n y c h w y p a d k a c h m ożliw ości p o p raw ie n ia błędnego orzeczenia, w celu ochrony sw obody w no szen ia środków odw oław czych i ochrony k o n tro li orzeczeń sądow ych. Do tego n ależy je d n a k dodać, że ta k ie ro zw iązan ie w y n ik a z sam ej isto ty p raw om ocności orzeczenia, k tó ra nie b ie rz e pod uw agę tego, czy orzeczenie je s t zgodne z p rze p isam i p raw a, czy też z n im i nie je st zgodne.
N iew zruszalność orzeczenia praw om ocnego (co do pew nej części), k tó re z p u n k tu w id ze n ia p o d sta w rew iz y jn y ch je s t w ad liw e, je s t je d n a k w naszym sy stem ie w zględna, a to w obec m ożliw ości u ch y len ia go n a sk u te k re w iz ji nad zw y czajn ej. W ty m te ż se n sie je s t w zg lęd n a sa m a zasad a zakazu refo rm a tio n is in peius. W zw iązku z ty m n ależ ało b y postulow ać ta k ie ro zw iązan ie legislacyjne, k tó re b y pozw alało p rz y n a jm n ie j w ta k ic h gran icach , w ja k ic h dopuszczalna je s t r e w i z ja n ad z w y cz ajn a , n a o d stę p stw o od za k azu re fo rm a tio n is in peius. T ru d n o bo
s J. K r a j e w s k i : R ew izja w ed łu g now ego k o d e k su postęp o w an ia cyw ilnego, N P 1965, n r 3, s . 220 i n.
ip T. S o w i ń s k i : M otyw y zak azu re fo rm a tio n is in peiu s w polskim pro cesie cy w ilnym , „Z e szy ty N aukow e UŁ.’’, seria I, z. 31, s. 133; t e g o ż a u to ra : Z ak a z re fo jm a- tio n is in p e iu s (...), s. 288 i 299.
Nr 9 (117) Z a k a z re fo rm a tio n is in peiu s w procesie c y w iln y m 19
w iem w y o b razić so b ie np. m ożliw ość u trz y m a n ia się orzeczen ia niew ażnego, k tó rego n ie m ó g ł w zru szy ć — n a sk u te k zakazu refo rm a tio n is in p eiu s — s ą d re w i zyjny, jeżeli o istn ie n iu ta k ieg o orzeczenia pow eźm ie w iadom ość o rg an u p ra w n iony do sk ła d a n ia re w iz ji n ad zw y czajn ej.
Z arów no pod rz ą d e m daw nego k.p.c., ja k i w czasie o b o w iązy w an ia now ego k.p.c. je s t a k tu a ln e zagadnienie, ja k i w p ły w n a orzeczenia są d u rew izy jn eg o m a zakaz re fo rm a tio n is in p eiu s. W p iśm ien n ictw ie d a w n ie js z y m 11 m ożna się sp o t k ać z poglądem , że uch y len ie zaskarżonego orzeczenia i p rze k a z a n ie sp raw y do ponow nego rozp o zn an ia n ie oznacza jeszcze p ogw ałcenia zakazu re fo rm a tio n is in peius; p o gw ałcenie tego zakazu m ogłoby m ieć m iejsce dopiero w p o stę p o w an iu p rzed sądem p ie rw sz ej in sta n c ji.
S tanow isko to n ie m iało u za sa d n ien ia w czasie obow iązyw ania daw nego ik.p.c. O becnie jego błędność, m a ją c a źródło w o d ry w a n iu zasady zak azu refo rm atio n is in p eiu s od p raw om ocności orzeczenia, z n a la zła p o tw ie rd z en ie w sam ym s fo rm u ło w an iu a rt. 382 k.p.c. P rz e p is te n w y ra ź n ie stw ie rd z a , że „sąd n ie m oże u c h y l i ć l ub z m i e n i ć w y ro k u n a n ie k o rz y ść stro n y w noszącej rew iz ję (...)” (pod k re śle n ia m o je — K.P.). J a k w y n ik a w y ra ź n ie z tego p rz e p isu zak az re fo rm a tio n is in p eiu s je s t za k az em sk ie ro w a n y m do są d u rew iz y jn eg o .12 Z a k a z te n za te m m o że n aru sz y ć je d y n ie sąd rew izy jn y .
N aru sze n ie om aw ianego zakazu będzie w chodzić w g r ę zarów no w ted y , gdy stro n ą, k tó ra n ie w n io sła rew izji, je s t pow ód, ja k i w ów czas, gdy stro n ą ta k ą je s t pozw any. Je że li rew iz ję w niósł pow ód od te j części w y ro k u , w k tó re j pow ództw o zostało oddalone, to sąd rew iz y jn y n ie m oże zm ienić an i uchylić w y ro k u w części nie za sk arżo n ej p rzez stro n ę p rze ciw n ą. Je że li rew iz ję w n ió sł pozw any od w y ro k u u w zględniającego pow ództw o w części, to sąd rew iz y jn y rów nież n ie m oże — poza zakresem za sk a rż en ia — uchylić an i zm ienić w y ro k u w części odd alającej pow ództw o; n ie m oże tego uczynić n a w e t w ów czas, gdyby stw ie rd z ił pogw ałcenie przez są d p ie rw sz ej in sta n c ji a rt. 321 § 2 k.p.c., a w ięc n ie m oże zm ienić w y ro k u i zasądzić p o n ad żądanie, nie m oże te ż uchylić w y ro k u i nak a za ć sądow i p ie rw szej in sta n c ji ro zw aż en ie sp ra w y z p u n k tu w id z e n ia tego p rze p isu .13 To, że za są dzenie p o n ad ż ą d a n ie doznaje o g ran iczen ia w ty m w y p a d k u w zasadzie zakazu refo rm atio n is in peius, w y n ik a z a rt. 390 § 2 k.p.c., k tó ry sta n o w i: „ O rze k ają c co do isto ty sp ra w y s ą d rew iz y jn y m oże orzec n iezależnie od żąd ań stro n (...). W w y p a d k u ta k im s to s u je się przep is a rt. 382.”
P rzep is a rt. 382 k.p.c. w y ra ż a om aw ian y zak az za pom ocą sfo rm u ło w an ia : „(...) ch y b a że s tro n a p rze ciw n a rów nież w n io sła re w iz ję ”. To sfo rm u ło w an ie zd a je się w sk az y w ać n a p rzy w ią zy w an ie w ag i p rze z u sta w o d aw cę do fa k tu w n ie sie n ia r e w izji p rzez stro n ę p rze ciw n ą, niezależnie od tego, ja k i je s t za k res re w iz ji te j s tro ny. P rz ep is te n z tego p u n k tu w id zen ia w y m ag a sprecyzow ania. P rz e d e w sz y stk im w y m ag a p o d k re śle n ia , że n ie w k aż d y m w y p a d k u będzie m ia ła za sto so w a nie zasad a, k tó re j d a je w y ra z a rt. 381 § 2 k.p.c., a w ięc zasada, że sąd n ie je s t zw iązany g ra n ic a m i w n io sk ó w rew izji. O znacza w ięc to w ty c h sy tu a cjach , kiedy
11 T. R o w i ń s k i : G losa do orzeczenia SN z d n ia 22.VI.1980 r. 2 CR 387/80, N P [1964, n r 6, s. 655 i n.
12 M. W a l i g ó r s k i : Ś ro d k i odw oław cze w o św ietlen iu K om isji K o d y fik a cy jn ej. W ar
szaw a 1933, s. 28; B. D o b r z a ń s k i : R ew izja w po stęp o w an iu cyw ilnym , N P 1954, n r 9, s. 12; W. S i e d l e c k i : P o d sta w y re w izji cy w iln ej, W arszaw a 1959, s. 150; T. R o w i ń s k i : Z akaz re fo rm a tio n is in peius (...), s. 288.
13 P o r. orzeczenie SN z d n ia 13.X.1965 r. I PR 336/65 (N P 1966, n r 7—8, s. 997), k tó reg o teza b rzm i: „Z asądzenie p onad żąd an ie Jest m ożliw e, gdy nie stoi tem u n a przeszkodzie pow aga rzeczy osądzonej w y ro k u od d alająceg o pow ództw o w p ew n ej części.”
s tr o n a z a sk a rż y ła ty lk o część w y ro k u , że orzeczenie w części je s t praw o m o cn e i n ie zw ią za n ie g ra n ic a m i m oże dotyczyć ty lk o n ie p ra w o m o cn e j części w y ro k u . D la te g o te ż p rz y in te r p re ta c ji końcow ych słów a rt. 382 k.p.c. n ależy m ieć n a w z g lę dzie nie ty lk o isam f a k t w n ie sie n ia re w iz ji p rz e z stro n ę przeciw n ą, ale ta k ż e z a k re s rew izji.
P rz e strz e g a n ie zakazu re fo rm a tio n is in peius p rzez sąd rew iz y jn y m a isto tn e znaczenie z p u n k tu w id z e n ia z a k re su k o g n ic ji są d u p ie rw sz ej in sta n c ji ponow nie rozpoznającego spraw ę. S ąd te n m u si o rze k ać z uw zględnieniem p rze d m io tu p r o cesu toczącego się po u c h y le n iu zaskarżonego o rz e c z e n ia .14 W w y p a d k u gdy są d p ie rw sz e j in s ta n c ji ro zsz erzy za k res ro zp o z n an ia i ro zstrz y g n ię c ia w ta k i sposób, w ja k i m ogłoby do tego dojść n a sk u te k n a ru sz e n ia p rz e z sąd rew iz y jn y zakazu refo rm a tio n is in peius, u ch y b ien ie w ty m za k resie należy oceniać ja k o u c h y b ie n ie przepisom o praw o m o cn o ści orzeczeń. Ja k o fo rm a ln a p o d sta w a oceny nie w ch o d zi w ra c h u b ę a rt. 382 k.p.c.
Z pow yższym zag ad n ien iem w iąże się k w e stia sk u tk ó w n a ru sz e n ia w sp o m nian eg o zakazu p rze z sąd rew iz y jn y ze sta n o w isk a są d u p ie rw sz ej in sta n c ji p o n o w n ie rozpoznającego sp raw ę po u ch y len iu jego w y ro k u . W ta k im w y p a d k u są d rew iz y jn y dopuszcza się u ch y b ien ia p rzepisow i art. 382 k.p.c. W yrok zatem sąd u rew izy jn eg o w y d a n y w n a s tę p stw ie ta k ieg o u ch y b ien ia procesow ego je s t w ad liw y . W yrok ta k i będzie je d n a k w iąz ać sąd p ierw szej in sta n c ji zarów no co do fa k tu i za k r e s u u ch y len ia w y ro k u są d u pie rw sz ej in sta n c ji i p rz e k a z a n ia sp ra w y do p o n o w nego rozpoznania, ja k i co do p rze d m io tu unorm ow anego w ą r t. 389 k.p.c. W yrok są d u rew izy jn eg o w iąż e sąd p ierw szej in sta n c ji bez w zg lę d u n a to, czy sąd r e w izy jn y dopuścił się uch y b ień procesow ych. S ąd p ierw szej in sta n c ji n ie będzie m ógł zatem n a p ra w ić w ad liw o ści p o le g ają ce j n a u c h y b ie n iu przep iso w i a rt. 382 k.p.c. O dm ienne stan o w isk o oznaczałoby w istocie rzeczy p rzy z n an ie sądow i p ierw szej in sta n c ji obow iązku i u p ra w n ie n ia do k o n tro li orzeczeń są d u w yższej in sta n c ji. O m aw iane u ch y b ien ie są d u rew iz y jn eg o m oże być n a p ra w io n e dopiero w n iesien iem re w iz ji n ad z w y cz ajn e j, po upraw o m o cn ien iu się w y ro k u . M ożliwość w cześniejszego u su n ię cia u c h y b ien ia przep iso w i a rt. 382 k.p.c. nie w chodzi w grę, gdyż w ed łu g p an u ją c y c h p o glądów re w iz ja n a d z w y cz ajn a od w y ro k u są d u r e w i
i* W p iśm ien n ictw ie p o lsk im m ożna stw ierd zić pew ną rozbieżność p o glądów co d o tego, czy zakaz re fo rm a tio n is in p e iu s „ o b o w iązu je" ty lk o w p o stęp o w an iu rew izyjnym , czy tak że w po stęp o w an iu toczącym się po u c h y len iu w y ro k u przez sąd rew izy jn y i p rz ek a za n iu sp raw y do ponow nego rozpoznania sądow i pierw szej in sta n c ji. N a p y ta nie w te n sposób sform ułow ane odpow iadano bądź że zakaz te n obow iązuje ty lk o w po stęp o w an iu przed sądem re w izy jn y m (E. W e n g e r e k : P rzeg ląd o rzecznictw a SN w za k resie postęp o w an ia cyw ilnego, N P 1961, 'nr 7—8, s. 925), bądź że obow iązuje on rów nież w p o stępow aniu toczącym się po u c h y len iu w y ro k u (Z. R e s i c h : Glosa do orzecze nia iz dnia 15.1,1960 r. n i CR 2156/59, O SPiK A 1960, n r 9, s. 566; T. R o w i ń s k i : Glosa po w o łan a w przyp. 11, s.
658; s.
H a n a u s e k : O rzeczenie sąd u rew izy jn eg o w procesie cy w ilnym , W arszaw a 1966, s. 138, jed n ak że w yw ód a u to rk i nie je s t c ałkiem jasny).W ym aga p o d k reślen ia, że nie w k ażd y m w y p a d k u u ch y le n ia w y ro k u — n a sk u te k rew izji czy to p o w o d a, czy te ż pozw anego — n a stęp n y w y ro k w yd an y p rz e z sąd p ierw szej in sta n c ji m usi być m ery to ry czn ie k o rzy stn ie jszy . W yrok sądu p ierw szej in sta n c ji może być, g dy chodzi o jego tre ś ć , ta k i sam ja k p o p rzed n i w y ro k . W ta k ie j sy tu a c ji n ie m ożna m ów ić o n a ru sze n iu zakazu re fo rm a tio n is in peius, i to n a w et wów czas, gdyby p rz y po n o w nym ro zp o zn an iu w yszły n a jaw okoliczności d o d atkow o p rz em a w ia jąc e np. p rze ciw ko uw zględ n ien iu roszczenia. Z ag ad n ien ie zakazu re fo rm a tio n is in peius n ależy w ią zać przede w szystkim z zag ad n ien iem praw om ocności (powagi rzeczy osądzonej); w y tycza ona n eg aty w n ie z ak re s ro zpoznania sp raw y p rzez sąd re w izy jn y . W ty m też sensie w y p o w iad ają się a u to rz y K o m en tarza do czechosłow ackiego k.p.c. pod red. J . R u b e s a , s. 744. P a trz rów nież A. B l o m e y e r : Z ivilprozessrecht — E rk e n n tn isv e rfa h re n , B erlin— G o ettin g en —H eidelberg >1963, s. 527.
Nr 9 (117) Z a k a z refo rm a tio n is in p eiu s to procesie c y w iln y m
21
zyjnego u ch y lają ce g o w y ro k i p rze k azu jąc eg o sp ra w ę do ponow nego ro zp o z n a n ia je st n iedopuszczalna.
A rty k u ł 382 k.p.c. p o słu g u je się pojęciem stro n y . N ie n a strę c z a ż a d n y ch t r u d ności sy tu a c ja , gdy stro n a m i w ty m znaczeniu są pow ód i pozw any. Z u k ła d u s y ste m a ty k i k odeksu p o stę p o w an ia cyw ilnego w y n ik a, że stro n ą nie je s t p r o k u r a to r an i o rg an iz ac ja społeczna lu d u p rac u jąc eg o . Z ag a d n ien ie je d n a k odm iennej sy tu a c ji procesow ej stro n i p ro k u ra to r a oraz o rg an izacji społecznej lu d u p r a c u jącego nie m a istotnego 'znaczenia z p u n k tu w id ze n ia a rt. 382 k.p.c. Isto tn e n a to m ia st znaczenie m a k w estia, czy w raz ie w n iesien ia rew izji p rzez p ro k u ra to r a lu b o rg an izację społeczną lu d u p rac u jąc eg o m a zastosow anie art. 382 k.p.c. P od w z g lę dem procesow ym n ie m a różnicy m iędzy sy tu a c ją , gdy rew iz ję w nosi stro n a, a s y tu a c ją , gdy rew iz ję w nosi p r o k u ra to r lub o rg an izacja społeczna lu d u p rac u jąc eg o . D latego te ż w y m ag a ro zw ażenia k w e stia p rz e strz e g a n ia zakazu re fo rm a tio n is in peius przez sąd re w iz y jn y w w y p ad k u , g d y p ro k u ra to r i o rg a n iz a c ja społeczna lu d u p rac u jąc eg o b io rą udział w procesie.
W dotychczasow ym p iśm ien n ictw ie p o lsk im za m ożliw ością n ie sto so w an ia a rt. 382 k.p.c., gdy chodzi o u dział p ro k u ra to ra w p rocesie ja k o skarżącego, w y pow iedział się z w ielo m a o g raniczeniam i i zastrzeżen iam i T. R o w iń s k i.15 P ogląd te n o p iera się n a a n a liz ie różnych sy tu a c ji fak ty c zn y c h zw iązanych z udziałem p ro k u ra to ra w procesie. Jego k o n k lu z ja w y ra ż a się w tezie, że w w y p a d k u gdy p ro k u ra to r w ytoczył pow ództw o, a stro n a nie b r a ła u d ziału w spraw ie, w y ro k u z y sk a n y przez p ro k u ra to ra n ie będzie w iązać pow oda w raz ie częściow ego lu b c a ł kow itego o d d alen ia p o w ó d ztw a przez sąd (art. 58 k.p.c.). D latego też „zak az te n w p rze d staw io n y m sta n ie fak ty czn y m je s t zbędny i n ie pow inien kręp o w ać sąd u rew izyjnego. S tro n a n ie zostanie pozbaw iona m ożności dochodzenia sw oich ro sz czeń m a jątk o w y c h w ra z ie ich o d d alen ia przez s ą d ”.16 Z d an iem R ow ińskiego, w tym sta n ie fak ty c zn y m sąd b y łb y u p raw n io n y do n ie p rz estrz eg a n ia w spom nianego zakazu w pew nych ty lk o w y p ad k a ch . iSąd m u si m ieć po te m u m ożliw ość w y n ik a ją c ą n ie ty lk o z fa k tu , że zakaz refo rm a tio n is in peius n ie obow iązuje, ale rów nież z fa k tu , że sąd n ie je s t sk ręp o w an y tzw . g ran ic am i r e w iz ji.17
P ogląd pow yższy w ra z z przytoczonym u zasad n ien iem a u to ra należy uznać za w ątp liw y . P o w o łan a p rze z a u to ra a rg u m e n ta c ja m a c h a ra k te r celow ościow y. P ro w adzi ona do n ie p rz e strz e g a n ia p rze p isu a rt. 382 k.p.c., k tó ry m a c h a ra k te r z a sa dy nie ograniczonej żadnym i w y ją tk a m i. N asu w a się spostrzeżenie, że an i sw o istość sy tu a c ji p ro k u ra to ra w p ro cesie w o p isan ej sy tu a cji fa k ty c zn e j ^w ytoczenie pow ództw a, n ie p rz y stą p ie n ie stro n y do pro cesu , zask a rż en ie w y ro k u p rzez p ro k u rato ra), ani k w e stia m ożliw ości w ytoczenia pow ództw a ponow nego p rzez sam ą stro n ę n ie m ogą u za sa d n iać n iesto so w an ia a rt. 382 k.p.c. T e w szy stk ie m om enty m ogłyby m ieć znaczenie, ale ty lk o o tyle, o ile sk u tk i z nim i w iąz ałb y sam k.p.c. W ty c h w szy stk ich w y p ad k a ch , w k tó ry c h n a tej sw oistości n ie o p ie ra ją się ro z w ią z a n ia le g isla cy jn e , n ie m ożna tw o rzy ć w y ją tk u od zasady, n a p o d sta w ie k tó re j n ależy ro zstrz y g a ć c a ło k sz ta łt pro b lem ó w zw iązan y ch z a rt. 382 k.p.c. bez w zg lę du n a sw oistość poszczególnych sy tu a c ji czy sta n ó w fak ty c zn y c h . W obec treśc i a r t. 382 k.p.c. n ie m oże o degrać żadnej ro li stw ierd zen ie, że „zm iana n a gorsze nie będzie w ięc k o lid o w a ła tu z te n d en c ją, ja k ą p rz e ja w ia u sta w o d aw ca w z a k re sie roszczeń m a ją tk o w y c h dochodzonych p rzez p r o k u ra to ra ” . 18
13 T. R o w i ń s k i : Z akaz re fo rm a tio n is in peiu s (...), s. 287 i n. ie т . R o w i ń s k i : iZakaz re fo rm a tio n is in peius (...), s. 292. 17 T. R o w i ń s k i : Z akaz re fo rm a tio n is in peiu s (...), s. 295. 18 T. R o w i ń s к i: Z akaz re fo rm a tio n is in peius (...), s. 292.
T a k w ięc pow yższy p ogląd R ow ińskiego m ożna p o tra k to w a ć ja k o in te re su ją c y
de lege je ren d a . W w y p a d k u za te m gdy p ro k u ra to r w niósł re w iz ję od w y ro k u w
części o d d alają ce j pow ództw o, to — b ez w zględu n a to, czy działa o n n a p o d s ta w ie a rt. 55, 57 lu b 60 k.p.c. — je że li sąd częściow o o d d alił pow ództw o, a s tro n a p rz e c iw n a n ie z a sk a rż y ła w y ro k u w części u w zg lę d n ia jąc ej pow ództw o, są d r e w i zy jn y nie m oże uchylić n a s k u te k re w iz ji p ro k u ra to ra w y ro k u w części uw zg lęd n ia ją c e j pow ództw o lu b zm ienić w te j części w y ro k i pow ództw o o ddalić. W yrok w części n ie za sk arżo n ej s ta ł się praw om ocny. P rz e p is a rt. 381 § 2 k.p.c. w n i czym n ie zm ien ia pow yższej sy tu a cji. W edług je d n a k a rt. 60 § 2 k.p.c. p ro k u ra to r m oże zaskarżyć k ażd e orzeczenie, od k tó reg o p rz y słu g u je śro d e k odw oław czy.
W zw iązku z ty m p rze p isem w y m a g a ro zw ażen ia zagadnienie, czy p ro k u ra to r, k tó ry w ytoczył pow ództw o (art. 55 lu b 57 k.p.c.), m oże po w y d a n iu w y ro k u n a sk u te k jego p ow ództw a zaskarżyć w y ro k u w zg lę d n ia jąc y pow ództw o. W ątpliw ości m ógłby u z a sa d n ia ć f a k t, że § 2 a rt. 60 n ie m a c h a r a k te ru o d ręb n e j fo rm a ln ie n o r m y, lecz sta n o w i część a rt. 60. M ogłoby to w sk az y w ać n a to, że § 2 tego p rze p isu odnosi się ty lk o d o h ip o tezy ok reślo n ej w a r t. 60 § 1 k.p.c. W y d a je się je d n a k , że p rzep iso w i z a w a rte m u w § 2 a rt. 60 k.p.c. m ożna n a d a w a ć ta k ie znaczenie, że p ro k u r a to r n a te j p o d sta w ie m oże zask a rż y ć rów n ież w y ro k w y d a n y n a sk u te k jego pow ództw a. U za sa d n ia to c h a r a k te r in sty tu c ji p r o k u ra to ra w p ro ce sie c y w iln y m .19 R ozw ażan a sy tu a c ja n ie w iąż e się oczyw iście b ezpośrednio z zagadnieniem zakazu re fo rm a tio n is in peius, w s k a z a n a je d n a k zo stała w celu u w y d a tn ie n ia , że w ynik, k tó ry za pom ocą o d stę p stw a od zakazu re fo rm a tio n is in p eiu s zam ierza osiągnąć T. R ow iński, m ożna u zy sk ać w in n e j drodze, bez p o trze b y p rz y ty m n a ru s z a n ia in te g ra ln o śc i zakazu re fo rm a tio n is in peius.
W ra cając je d n a k do zag ad n ien ia re fo rm a tio n is in p eiu s w zw iązku z udziałem p r o k u ra to r a w procesie, n ależ y dodać, że w w y p a d k u w yto czen ia pow ó d ztw a przez p r o k u ra to r a i częściow ego jego u w zg lę d n ie n ia p rz e z sąd, je że li p ro k u ra to r nie w n ió sł re w iz ji (ani nie w n io sła je j s tro n a pow odow a) od w y ro k u w części o d d a la ją c e j pow ództw o, w n ió sł zaś ją pozw any od w y ro k u w części u w zg lęd n iającej pow ództw o — sąd n ie m oże uchylić an i zm ienić w y ro k u n a n iekorzyść p o z w a n e go. W yrok w części o d d alają ce j pow ództw o w obec n ie sk a rż e n ia go p rzez p r o k u ra to ra s ta ł się praw om ocny.
P rzep is a rt. 382 k.p.c. m a ró w n ież zastosow anie do o rg an iz ac ji społecznych lu d u pracu jąceg o .
P oza tym w y ro k m oże z a sk a rż y ć in te rw e n ie n t uboczny, któ reg o in te rw e n c ja m a c h a ra k te r sam oistny. T akże w ty m w y p a d k u m a zastosow anie zakaz re fo rm a tio n is in p eiu s. In te rw e n ie n t uboczny je s t zaw sze zw iązany z o k reślo n ą stro n ą: pozw anym lub pow odem . U w agi odnoszące się do pow oda i pozw anego dotyczą w ięc ta k ż e in te rw e n ie n ta .
Z ak a z re fo rm a tio n is in peius, ja k ju ż o ty m b y ła m ow a, je s t in s ty tu c ją p o stę p o w an ia rew izyjnego. W edług je d n a k a rt. 423 § 1 k.p.c. do re w iz ji n ad z w y cz ajn e j sto su je się odpow iednio p rze p isy o rew izji, jeżeli kodeks n ie stan o w i inaczej. K o deks ipostępow ania cyw ilnego n ie za w iera ża d n ej no rm y , k tó ra by w sk az y w ała n a to, że w p o stę p o w an iu z r e w iz ji n ad z w y cz ajn e j zostało inaczej u n o rm o w an e za g ad n ien ie zakazu re fo rm a tio n is in peius. P o w sta je je d n a k k w estia, czy w obec t e go w tym p o stę p o w an iu o ra z w ja k im sensie m a zastosow anie przepis rew izyjny, ja k im je s t a rt. 382 k.p.c. N a to p y ta n ie n ależ y udzielić odpow iedzi n eg a ty w n ej. O dpow iedź tę d y k tu je sa m c h a r a k te r re w iz ji n ad z w y cz ajn e j. N ie stro n y , lecz inne
19 P ro k u ra to r może w każde] chw ili p rzestać b ra ć u dział w p rocesie, może cofnąć pozew w każdym stad iu m postęp o w an ia z ogran iczen iem w y n ik a ją cy m z a r t. 56 § 2 k.p.c.
Nr 9 (117) Z a k a z re fo rm a tio n is in p e iu s w procesie c y w iln y m 23
p odm ioty u p ra w n io n e są do w n iesien ia re w iz ji n ad zw y czajn ej. Ze w zg lę d u n a to ju ż n igdy n ie p o w sta n ie sy tu a c ja c h a ra k te ry sty c z n a d la zasady z a k a z u r e fo rm a tio n is in peius. C ałe za g ad n ien ie zak resu rozp o zn an ia i o rze k an ia S ą d u N ajw y ż szego sp ro w ad za się je d y n ie do k w e stii g ran ic za sk a rż en ia i zw iązania są d u N a j w yższego g ra n ic a m i z a sk a rż e n ia (arg u m en t a contrario w y n ik a ją c y z a rt. 420 § 2 k .p .c.).20
In s ty tu c ja zakazu refo rm atio n is in peius nie m a w zasadzie za sto so w a n ia w p o stę p o w an iu ze sk a rg i o w znow ienie. Po pierw sze, b r a k przep isu , k tó ry b y zakaz w spom niany łączył z postęp o w an iem ze sk a rg i o w znow ienie. Po d ru g ie a rt. 406 k.p.c. stanow i, że do p o stę p o w an ia ze sk a rg i o w znow ienie sto s u je się odpo w iednio p rzepisy p rze d sądem p ierw szej in stan c ji, jeżeli przep isy poniższe nie sta n o w ią inaczej. W ym aga je d n a k p o d k reśle n ia , że w p o stę p o w an iu ze sk a rg i o w znow ienie p o stę p o w a n ia le g ity m a c ja do w n ie sie n ia sk a rg i m u si być o k re śla n a podm iotow o, tzn. że sk a rg ę o w znow ienie p o stę p o w an ia może w n ieść ty lk o t a s tr o na, d la k tó re j w y ro k je s t n iek o rzy stn y . T ak w ięc jeżeli są d u w zględnił pow ództw o tylk o częściowo, to w y ro k w części o d d alają ce j pow ództw o m oże zaskarżyć p o w ód, a w części u w zg lę d n ia jąc ej pow ództw o — pozw any. B ra k w p ra w d zie w k.p.c. takiego p rzep isu , je d n a k ż e b ra k rów nież takiego przepisu, gdy chodzi o p o stę p o w a n ie re w iz y jn e (por. 367 k.p.c.). P oza ty m należy m ieć n a w zględzie a rt. 412 § 2 k.p.c.., w e d łu g k tó re g o rozstrzygnięcie o sk a rd z e o w znow ienie n a s tę p u je albo p rzez je j oddalenie, albo p rze z je j u w zględnienie i zm ianę zaskarżonego w y ro k u lu b j e go uch y len ie p rzy odrzu cen iu pozw u lu b u m orzeniu postępow ania. W w y p ad k u ta k im in sty tu c ja zak azu refo rm atio n is in p eiu s nie m a zastosow ania. B ędzie ona n ato m ia st w chodziła w grę w zw iązku z sy tu a c ją p rze w id zia n ą w a rt. 412 § 3 k.p.c., gdy sąd rew iz y jn y ro zpoznaje rew izję. W tym w y p a d k u bow iem chodzi o p o stęp o w an ie rew izy jn e. Sąd rew iz y jn y ro zpoznaje uprzednio, tj. przed w niesieniem sk a rg i o w znow ienie, w niesioną rew izję.
P rz ep is a rt. 382 k.p.c. m a n a p o d sta w ie a rt. 397 § 2 k.p.c. odpow iednie zastoso w a n ie w p o stęp o w an iu zażaleniow ym .
W dotychczasow ych ro zw aż an ia ch w ystępow ało zag ad n ien ie n iek o rzy stn eg o dla stro n y przeciw n ej ro zstrzygnięcia pod w zględem zakresu. A rty k u ł 382 k.p.c. p o słu g u je się dość ogólnikow ym pojęciem „n a n iekorzyść stro n y w noszącej re w iz ję ” . W zw iązku z ty m sfo rm u ło w an iem w y m ag a określen ia, co n ależ y rozum ieć przez pojęcie „ n a n iek o rzy ść” , in n y m i słow y — k ie d y orzeczenie d la stro n y w noszącej rew izję, gdy d ru g a stro n a n ie w n io sła rew izji, byłoby rozstrzygnięciem n a n ie k o rzyść.
M ożna sobie w ty m zak resie w yobrazić sy tu a c ję n a stęp u jącą . Pow ództw o zo stało częściow o uw zględnione, w y ro k w części o d d alają ce j pow ództw o zask arża rew iz ją pow ód. S ąd p ierw szej in sta n c ji w u z a sa d n ien iu w y ro k u stw ierd ził, że nie m a p o d sta w do uzn an ia, iż pow ód przy czy n ił się do p o w sta n ia szkody. P ozw any, ja k k o lw ie k n ie w n ió sł rew izji, podnosi, że istn ie ją po d staw y do zastosow ania a r t. 362 k.c. S ąd rew iz y jn y rów nież stw ierd za, że p rze p is te n m a zastosow anie. N asu w a się k w estia, czy sąd rew iz y jn y m oże oddalić rew izję pow oda ty lk o n a tej p odstaw ie, że przy czy n ił się on do p o w sta n ia szkody. O tóż ja k k o lw ie k sąd re w i zyjny, u w zg lę d n ia jąc o bronę pozw anego, działa n a niekorzyść stro n y sk arżącej (powoda), to je d n a k n ie n a ru sz a a rt. 382 k.p.c., n ie n a ru sz a bow iem zasady p r a w om ocności w y ro k u w n ie zask arżo n ej części. N aru sze n ie tego p rzepisu m iałoby 20 D aw niej w y su w an e w ątpliw ości (np. J . K r a j e w s k i : N adzór Ju d y k a cy jn y nad
praw om ocnym i orzeczeniam i w polskim procesie cyw ilnym , T o ru ń 1963, s. 262— 286) nie m ają obecnie oparcia w przepisach k.p.c.
m ie jsc e ty lk o w ów czas, gdyby sąd rew iz y jn y u chylił w y ro k w części u w zg lę d n ia ją c e j pow ództw o lu b te ż zm ienił go w te j części. W p ra k ty c e sądow ej z d a rzają się rów n ież ta k ie sy tu a c je , k ie d y w to k u p o stę p o w an ia w ychodzą n a ja w okolicz ności n ie k o rz y stn e dla p o w o d a (nadużycie p raw a, p rze d aw n ien ie, p re k lu z ja itp.), k tó re stro n a nie sk a rż ą c a m ogła w yzyskać w sposób n ie k o rz y stn y d la stro n y p rz e ciw nej w sw ej ew e n tu a ln e j rew iz ji. T e w szy stk ie i podobne ta m okoliczności m oże po d n ieść s tro n a n ie sk a rż ą c a , m oże i m usi je u w zględnić sąd re w iz y jn y (art. 381 § 1 k.p.c.). U w zględnienie ty c h okoliczności będ zie n ie k o rz y stn e d la stro n y w n o szącej rew izję, a k o rz y stn e d la stro n y przeciw n ej, k tó ra n ie za sk a rż y ła w y ro k u . W żad n y m je d n a k (w zasadzie) w y p a d k u n ie będzie chodziło o n a ru sz e n ie art. 382 k.p.c. W yrok bow iem w ta k im zakresie, w ja k im m ógł go zaskarżyć pozw any, nie będzie uchylony an i zm ieniony n a niekorzyść stro n y w noszącej rew izję. W t a k im w y p a d k u z pow yższych przy czy n m oże być ty lk o od d alo n a re w iz ja pow oda od w y ro k u w części o d d alają ce j pow ództw o, gdyż p rz e p is a rt. 382 k.p.c. n ie stoi n a przeszkodzie tem u, aby orzeczenie sądu rew izy jn eg o było n ie k o rz y stn e d la s tro ny sk a rż ąc ej w ta k im zakresie, w ja k im ona za sk a rż y ła n ie k o rz y stn e dla siebie (częściowo) ro zstrzygnięcie. W ym aga p o d k reśle n ia fa k t, że w p ra k ty c e często r e p rez en to w an y je s t pogląd, iż sąd rew iz y jn y je s t zw iązany n ie ty lk o p raw o m o c n y m częściow o orzeczeniem , ale rów n ież jego uzasadnieniem , w zw iązku z czym sp ra w a w pozostałej części p o w in n a być ta k sam o ro zstrz y g an a, gdy chodzi o m o tyw y, ja k sp ra w a częściowo ju ż osądzona. S tan o w isk o ta k ie n ie m a o p arc ia w o b o w iązującym praw ie, m otyw y bow iem nie k o rz y sta ją z pow agi rzeczy osądzo nej. 21 Ż ad n e w zględy nie m ogą u za sa d n iać poglądu, że sąd rew iz y jn y je s t p o zb a w io n y w ta k im w y p a d k u m ożliw ości p raw id ło w e j oceny sp ra w y w części n ie z a k ończonej praw o m o cn y m w y ro k iem pod w zględem p ra w n y m i że m a ro z strz y gać sp ra w ę w te j części z b łę d a m i p raw n y m i, ja k ic h dopuścił się są d p ierw szej in sta n c ji w p raw o m o cn ie ju ż osądzonej części spraw y.
P rz e p is a rt. 382 k.p.c. m ów i o zakazie zm iany lu b u ch y len ia zaskarżonego w y ro k u n a n iekorzyść stro n y w noszącej rew izję. P rzep is ten należy rozum ieć w te n sposób, że w y ro k w części n ie za sk arżo n ej p rz e z stro n ę p rze ciw n ą n ie m oże być m ody fik o w an y w żadnym ze sw oich elem entów , a w ięc co do głów nego ro z strz y g nięcia, zasądzonych odsetek, rozłożenia św iad czen ia n a r a ty itd .
W p iśm ien n ictw ie ro zw ażan e je s t zagadnienie, czy in sty tu c ja zakazu re fo rm a - tionis in peius dotyczy ró w n ież ty c h sy tu a cji, w k tó ry ch chodzi o orzeczenie tzw . procesow e, tj. dotyczące p rz e sła n e k ro z strz y g n ię c ia .22 W w y p a d k u gdy pow ódz tw o zostało oddalone, m oże p o w sta ć — w raz ie zask a rż en ia tego w y ro k u przez po w o d a — zagadnienie, czy sąd rew iz y jn y m oże uchylić zaskarżony w y ro k i o d rz u cić pozew . Z ag a d n ien ie to należy oceniać z p u n k tu w id ze n ia zakazu re fo rm a tio - n is in peius. W obec z a sk a rż e n ia w y ro k u p rzez pow oda nie sta ł się on p ra w o m o c ny. S ąd rew iz y jn y m a o tw a rtą drogę do jego u ch y len ia lu b n a w e t — w y jątk o w o — do jego zm iany. Sąd te n je d n a k w danym w y p a d k u n ie stw ie rd z a p o d sta w do uw zg lęd n ien ia re w iz ji p ow oda zm ierza ją cej do u zy sk an ia k orzystnego orzecze n ia , stw ie rd z a je d n a k , że w sp ra w ie zachodzi je d n a z u je m n y ch p rz e sła n e k p ro cesow ych u z a sa d n ia ją c a od rzu cen ie pozw u. O tóż w ta k ie j sy tu a c ji u chylenie o rze czenia sąd u p ierw szej in s ta n c ji oddalająceg o pow ództw o i o d rzu c en ie pozw u n ie p o w o d u je pogorszenia sy tu a c ji stro n y sk arżącej.
21 P o r. n a te n te m a t F. H a l p e r n : P rzed m io to w e g ran ice pow agi rzeczy osądzonej, P P C 1938, s. 404; 2. S t a l e w : SiJa n a p re sy d en o n eszto w g ra żd a n sk ija proces, Sofia 1959, s. 1172 i n. O dm ienne sta n o w isk o re p re z e n tu je p raw o rad zieck ie (p atrz K. S. J u d e i - s o n : S ow ietskoje g rażd an sk o je, p ro c essu aln o je praw o, M oskwa 1965, s. 258).
Nar 9 (117) Z a k a z refo rm a tio n ls in p eiu s w procesie c y w iln y m 25
P o d o b n a s y tu a c ja zachodzi w ów czas, gdy sąd p ie rw sz ej in sta n c ji u w zg lęd n ił p o w ództw o, gdy w y ro k zask arży ł pozw any, w nosząc o jego zm ianę i od d alen ie poz w u, gdy sąd w ojew ódzki uch y la zaskarżony w y ro k i pozew odrzuca. W ty m k o n tekście w a rto m oże pow ołać u ch w ałę sk ła d u siedm iu sędziów z d n ia 30.XII.1966 r. I II P Z P 14/66 (OSN CP 1967, poz. 61): „S ąd N ajw yższy, u ch y lają c w sk u te k u w zg lęd n ien ia re w iz ji n ad z w y cz ajn e j orzeczenie są d u rew izy jn eg o , m oże n a p o d sta w ie a r t. 422 § 1 k.p.c. oddalić re w iz ję od w y ro k u są d u p ie rw sz ej in sta n c ji w ó w czas, gdy sąd rew iz y jn y b ezp o d staw n ie odrzucił pozew lu b rew iz ję albo u m orzył p ostępow anie.”
Je że li sąd p ierw szej in sta n c ji oddalił pow ództw o albo odrzucił pozew , a sąd r e w izy jn y n a sk u te k re w iz ji pow oda um orzy postępow anie, rów nież nie zachodzi w y p ad e k pogorszenia sy tu a c ji pow oda. P rzytoczone p rz y k ła d y d a ją p o d sta w ę do w niosku, że re fo rm a tio n is in p eiu s m oże n a s tą p ić je d y n ie w w y n ik u o rz e k a n ia se n
su stricto ,23 tzn. w ty c h w y p ad k a ch , gdy z m ian a lub u chylenie w y ro k u pie rw sz ej
in sta n c ji z n a ru sz en ie m praw om ocności p ro w a d zą do w y d a n ia m niej k o rzy stn eg o orzeczenia m erytorycznego. S y tu a c ja ta k a n ie zachodzi w ów czas, gdy orzeczenie p rocesow e zostaje zastąp io n e rów n ież n ie k o rz y stn y m orzeczeniem m ery to ry czn y m i odw rotnie: gdy orzeczenie m e ry to ry c zn e n ie k o rz y stn e d la skarżącego, zostanie zastąp io n e p rze z sąd rew iz y jn y orzeczeniem procesow ym . M
Co się tyczy w y ją tk ó w od zasady w y ra żo n e j w a rt. 382 k.p.c., to należy w y m ienić tu sp ra w y o rozw ód. Ze w zględu n a to, że sąd w ty c h sp ra w a c h o rzeka z u rzę d u o w in ie (art. 57 § 1 kod. rodz. i opiek.) i o sto su n k a c h p rzew idzianych w art. 58 tego kodeksu, nie je st w yłączona sy tu a cja, że w y d an y n a sk u te k r e w i zji w y ro k będzie w y ro k iem w y d an y m n a niekorzyść stro n y w noszącej rew iz ję w rozu m ien iu a rt. 382 k.p.c. S y tu a c ja pod ty m w zględem nie u legła zm ianie w p o ró w n a n iu ze sta n em p o przednio obow iązującym .
D latego te ż n ie u tra c ił znaczenia pogląd w y rażo n y p rze z S ąd N ajw yższy w o rze czeniu z d n ia 13 m a ja 1957 r. 3 CR 66/56 (OSPiKA 1958, poz. 43),25 sta n o w iąc y m a p ro b a tę pogląd u znacznie w cześniej w yrażonego p rzez B. D o b rz ań sk ieg o .28 W o rz e czeniu ty m SN w y ja ś n ił m ianow icie, co n a s tę p u je : „ Z a w a rte w w y ro k u o rz e k a jący m rozw ód orzeczenie o sto su n k u rodziców do ich dziecka, ja k o p o d le g ają ce w y d an iu z u rzę d u (...), m oże być zm ienione p rzez sąd rew iz y jn y rów nież z u rz ę du (...). O m aw ia n a zm ian a w y ro k u z u rzędu n a s tę p u je rów nież, w ów czas, gdy s tr o n a z a in te re so w an a w u zy sk an iu zm iany w y ro k u nie w n io sła rew izji, gdyż sąd r e w izy jn y n a ró w n i z są d em p ie rw sz ej in s ta n c ji ( ...) obow iązany je s t z u rzę d u czu w ać nad praw id ło w y m rozstrzygnięciem o losie dzieci rozw odzących się m a ł żonków, przy czym m usi m ieć n a w zględzie sta n fak ty c zn y istn iejący w chw ili za m k n ię cia ro z p ra w y re w iz y jn e j. Z ak a z re fo rm a tio n is in peius n ie w chodzi tu w grę w łaśn ie ze w zględu n a istn iejący obow iązek sąd u o rze k an ia w om aw ianym zak resie z u rzę d u .”
T e sam e p rz e sła n k i u z a sa d n ia ją rów n ież w n io se k sfo rm u ło w an y p rze z B. D o -23 s. H a n a u s e k, op. cit., s. 142.
J* P o r. je d n a k A. B l o m e y e r : Z iviiprozessrecht — E rk e n n tn isv e rfa h re n , B erlin—G oet tin g en H eidelberg 1963, s. 527 i n.
2r> T ak B, D o b r z a ń s k i w K o m e n tarzu d o kod ek su rodzinnego i opiekuńczego (W arszaw a 1966, s. 286). P a trz rów nież orzeczenia SN: z d n ia 29.XII.1947 r. C I 1679/47 — OSN 48/3/78 i z d n ia 28.VIII.1951 r. C 154/51 — OSN 52/3/69 i P IP 52/3/502 o raz uch w ałą (Składu siedm iu sędziów SN z d n ia 5.1.1953 r. — OSN 54/2/26. P a trz n a d to Z. W i s z n i e w s k i w K o m en tarzu do k o d ek su rodzinnego, w yd. n , s. 232.
b rz a ó s k ie g o 27: „Jeż eli np. orzeczono rozw ód p rzy stw ie rd z en iu w iny ro zk ła d u p o życia p rzez oboje m ałżonków , a pow ód w n ió sł re w iz ję z żą d an iem u z n a n ia w y łącznej w in y pozw anej, sąd rew iz y jn y m oże orzec rozw ód z w y łącznej w in y p o w o d a lu b n a w e t pow ództw o oddalić.”
W y d a je się, że p odobny w y ją te k zachodzi w sp raw ie o u n iew ażn ien ie m a łż e ń stw a . U zasad n ia to b rzm ien ie a rt. 20 i 21 ko d ek su rodzinnego i opiekuńczego. D o tychczasow e orzecznictw o n ie d ostarczyło je d n a k p rz y k ła d u tak ieg o ro zstrz y g n ię cia.
27 b. B o b r z a ń s k i , J. K r a j e w s k i : Ś ro d k i odw oław cze — W znow ienie postęp o w ania — R ew izja n ad zw y czajn a, Z aoczne S tu d iu m N ow ego P ra w a C yw ilnego, R odzin nego i O piekuńczego, K atow ice 1965/66, s. 29.
JAN U SZ ŁAW RYNO W ICZ
Zbieg świadczeń w ubezpieczeniach następstw
nieszczęśliwych wypadków
S p ra w ę ubezpieczenia n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w n o rm u ją n a s tę p u ją c e ak ty :
1) ro zporządzenie R ady M in istró w z d n ia 1 g ru d n ia 1961 r. w sp raw ie obow iąz kow ych ubezpieczeń n a s tę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w i o dpow iedzial ności cyw ilnej z ru c h u p o jazd ó w m echanicznych (Dz. U. N r 55, poz. 311) *, 2) ogólne w a ru n k i ubezpieczenia n a stę p stw nieszczęśliw ych w ypad k ó w (za
tw ie rd z o n e decyzją M in istra F in a n só w N r RM U/B-13/55 z d n ia 13 g ru d n ia 1955 r . o ra z d ec y zją N r RMU/117/60 z d n ia 26 k w ie tn ia 1960 r . ) , 2
3) ogólne w a ru n k i ubezpieczenia członków stra ż y p o ża rn y ch w zak resie n a stę p stw nieszczęśliw ych w y p ad k ó w (zatw ierdzone d ecyzją M in istra F in an só w z d n ia 15JC.1959 r. N r RMU/127/59),
4) ogólne w a ru n k i u bezpieczenia osób p ra c u ją c y c h w ro ln ic tw ie w z a k resie n a stę p stw nieszczęśliw ych w y p a d k ó w (zatw ierd zo n e d ecy zjam i M in istra F in a n sów N r RMU-117/58 z d n ia 26.111.1958 r. i N r RMU-189/58 z dn ia 8.VII. 1958 r.),
5) ogólne w a ru n k i u bezpieczenia m łodzieży w szkołach i innych zak ład ach w z a k resie n a stę p stw nieszczęśliw ych w yp ad k ó w (uchw alone p rze z R adę U bezpieczeniow ą w dn. 29.VI.1961 r. i za tw ie rd z o n e decyzją M in istra F in a n sów z d n ia 1.VII.1961 r. N r BP.RMU/154/61).
U b ezpieczenia w y m ie n io n e w yżej pod p u n k ta m i 3—5 dotyczą w yłączn ie gru p osobow ych w nich w ym ienionych. O znacza to, że n a p o d sta w ie tych ogólnych w a ru n k ó w m ogą być ubezpieczone ty lk o osoby n ależące do tych g ru p . T ak w ięc:
1 W d alszej treści a r ty k u łu zw anym w sk ró c ie „ro zp o rząd zen iem ” . 2 W dalszej treści a rty k u łu zw anym i w sk ró cie „ow u” .
