Związek procesu powstawania•złóż siarki w miocenie•zapadliska przedkarpackiego z litologią ich podłoża

Tadeusz OSMOLSKI

Związek procesu powstawania · złóż siarki

W

mio- cenie · zapadliskCl przedkarpackiego z litologią ich

podłoia .

Prace poszukiwawcze prowadzone przez s ..

Pawłowskiego

na obsza- rze·

między

Chmielnikiem. a Tarnobrzegiem, jak

również

prace poszuki-

.

wawcze prowadzone przez autora w latach

1958-1962

w rejonie

między

. Wiśli<cą.,-

Nowym Korczyne:m

(ujście

Nidy

.do Wisły)

a Krakowem w ra--

.. mach prac Zakładu Złóz

Soli i Surowców Chemicznych

I.

G., oraz opra-c

cowanie

przęz

geologów radzieckich (L. M. Kudrin,

1957;

A. S.

Sokołow,.

1958, 1959;

J. J. Aleksiejenko,

1960

i in.)

złóz

siarki Zachodniej Ukrainy,.

dostarczyły materiałów

geologicznych,

pozwalających już

obecnie na syntetyczne

ujęcie

zagadnienia geneZYisiarki rodzimej. Dotyczy to przede·

wszystkim stwierdzenia pewnych

. regularności

w

występowaniu

oraz.

praw, jakim podlega

zespół

ewaporatów

mioceńskich północnego

i

pół­

nocno-wschodniego (polska iZachódnia Ukraina) brzegu basenu zapadli-o ska przed}{arpackiego, Jedno z. takich od dawna ·znanychpraw sIormu-

·łowano

jak

następuje:

dla zaistnienia procesów metasomatycznych.

prowadzących

do

^całkowitej.

zamiany gipsów i anhydrytów na

^siarkę­

rodzimą,

konieczny jest

ciągły dopływ

Qituminów . .prawo to w zasadzie

jest

· obecnie uznawane przez wszystkiCh zwolenników teorii epigenezy·

(A.

Bolewski,

1935, 1936;

R. Krajewski,

1935, 1962;

S.

Pawłowski, 1958, 1961; . A. Łaszkiewicz, 1959;

J. Czenni.ilski,

1960).

oraz wielu geologów radzieckich. Pozwala ono w pewnym stopniu

przewidzieć. zespół 'warun-

ków geostrukturalnych, stratygraficznych, litologiczno-facjalnych,

umoż­

liwiających

powstanie

złozowej

koncentracji, siarki rodzimej. Jest ono jednak zlbyt ogólne. W niniejszym krótkim opracowaniu autor

^chciałby­

podkreślić rolę'

i znaczenie litologii warstw baranowskich (A. M.

^Łom-:

nicki,

1881) w

procesach tworzenia

się

siarki rodzimej jako warstw-

podścielających

ewaporaty siarczanowe miocenu zapadliska przedkar-

. packiego. . .

.

.

.

Jak

wykazały

prace prowadzone w

widłach

rzek

Wisły

i Nidy (T. Osmólski

1961, 1963),

ich

wyksztaŁcenie

litologiczne ma

' zasadnicze

znacz~nie,'

poniewaz w

zalezności

od

wykształcenia

warstwy baranow-

·

skie

mogą być

czynnikiem

hamującym

lub

ułatwiającym

zaistnienie procesu metasomatozy,

prowadzącego

do zmiany gipsów rta wapienie

i

!

.

.1

l

1

. ·If--- i

_l

I

I I

_l

I

. ! j

I

_i

:

i

. ,.'1

f

. ~

I

I . I i

'.

I

I

r ·· · . ... _-_._ .... -

I

'I

"\

440 Tadeusz Osm61ski

'i siarkę. Jak' się wydaje, warstwy baranowskie' w zależności od swego'

wykształcenia litologicznego mogą być również czynnikiem decydują­

, <cym o skali przemian, a nawet wielkości i kształcie złoża.

Badania paleogeograficzne pozwalające ustalić zasięg warstw bara- nowskich o szczególnym wykształceniu litologicznym (piaski i piaskowce),

, <co pozostaje w ścisłym związku' z ich obszarami alimentacyjnymi, stają

,się obecnie jedną z najważniejszych metod poszukiwaw~zych złóż siarki

, rodzimej.

,Wspomniane powyżej prace poszukiwaWcze w widłach rzek Wisły

i Nidy dostarczyły więc pośrednich dowodów do ustalenia drugiego prawa; rządzącego, procesami ,prowadzącymi do powstania złóż tego .surowca. Jest ono następujące: jednym z najważniejszych waTunków

.decydujących o. dużym nagromadzeniu, siar~i jest występowanie

w

bez-

pośrednim kontakcie (w spągu) warstwy gipsów i anhydrytów skały

,zbiornikowej o dużej miąższości. Prace prowadzone ostatnio w rejonie dawnej kOp'aJni siarki

w

Czarkowychnad Ni:dą wykazały, że wa!l"Stwy

'baranowskie wykształcone w facji ilasto-marglistej odegrały rolę czyn-

nika hamującego w procesie prowadzącym do powstawarua siarki, gdyż izolowały gipsy od spękanych, porowatych, pociętych szczelinami margli

mastrychtu; którymi migrowały bituminy z głębszego podłoża. Proces powstawania siarki nastąpił tu w 'gipsach zalegających na elewacjach

podłoża, tam gdzie nie osadziły się w ogóle warstwy baranowskie ,(osiar- kowanie słabe), jak na prZykład na obszarze h~żą~ między ujściem

,'Nidy' i Dunajca do Wisły (T. Osmólski, 1961) lub wzdłuż u'skoków

(T. Osmólsk,i, 19631), ktÓ'I'e otworzyły drogi dopływu bituminów urnożli-

, wiając ciągły ich konta<ktz gipsami (osiarkowanit::' silne). Charakter lito- logiczny warstw baranowskich przesądził nawet kształt istniejących tu

,wystąpień siarki, wykształconych po obu skrzydłach struktury Wawro-

, wice~Senisławice'-Karsy (T. Osmó1ski, 19fH, 1963~. Jedno oz wystąpień 1eży

w

miejscowości Czarlrowy, a drugie, to pas osiarkowanych wapieni 'i margli występujący między Kociną a Senisławicami i sięgający aż do

'Wisły. Oba te wystąpienia siarki wykształcone są wzdłuż uskoków"

przyjmują one nawet ich kierunek. Posiadają szerokość około 100 m

i długość od kilkuset m do kilku kin. .

Inaczej przedstawia się geneza złóż odkrytych przez S. Pawłowskiego

w 1953 r. w rejonie Tarnobrzega, gdzie bituminy migrujące ze starszego '

podłoża: lub ze skał trzeciorzędowych, grubiejących w kierunku depresji -osi struktury, na której wykształciło się złoże, kumulowały się w skale zbiornikowej, zalegającej w spągu gipsów. Skałę zbiornikową stanowią

w tym przypadku grube warstwy piasków i piaskowców baranowskicb"

:0 miąższości dochodzącej do' 30 metróW i o olbrzymim zasięgu poziomym, 'co zapewniło ciągłość procesów metasomatozy i wpłynęło w' widoczny sposób na rozciągłość i kształt złóż w rejonie Tarnobrzega. '

PodObne stosunki litologiczno-facjalne istnieją w mioceński~h zło--

.zach siarki Zachodniej Ukrainy. Jak widać ze schematycznego przekroju zamieszczonego w pracy J. J. Aleksiejenki (1960, fig. 1~, w spągu gipsów i anhydrytów leżą mioceńskie piaski kwarcowo-glaukonitowe (prawdo- podobnie baranowskie lub ich odpowiedniki) 6 dużej miąższości,a pod

, nimi. piaski glaukonitowe górnej kredy. W stropie gipsów występują

~ ,,'

....•... _.~_.,. __ ...•.•.. _ .. " .••.. _.;1.._-.'._".c._

, ^,

. . ' .

'Związek proce~u powstawania złóż &iarki z litologią ich pOdłoża . 441·

warstWy kosowskie, często również piaszczyste, które. prawdopodobnie

· tak jak piaski podgipsowe spełniają rolę zbiornika bituminów. Według

J. J. Aleksiejenki (1960) na serii gipsowo':'anhydrytowej leżą tzw. wa- pienie nadgipsowe, tworzące wzdłuż pOłudniowego brzegu platformy rosyjskiej pas szerokości około 30 km i długości około 300 km .. Te wa- pienie 'Iiadgipsowe(ratyńskie) stanowiące główny horyzont siarkonośny uważane są przez J. J. Alektsiejenkę za facjalny ana'logon serii kosow- skiej, osadzony w wyniJku postępującej po osadzeniu się ewaporatów siarczanowych, zmiany stop~a stężenia roztworu w wodach lagun, po-' wodowanego zwiększonym dopływem wód morza otwartego. Rozumowa- nie powyższe wyraźnie sugeruje, że złoża siarki rodzimej Zachodniej Ukrai'ny . są pochodzenia syngenetycznego. Gdy.by' przyjąć za' geologami

po~skimi (A. M. Łomnicki, 189'7; A. Bolewski, 19'35; K. PaJWłowska, 1962 i innJiJ), że wapienie ratyńSkie 'Są wapieniami pogipsowymi, powstałymi

przez metasornatyczną 'zamianę gipsów w wapienie

z

siarką,

to

jasne staje się stwierdzenie geologów radzieckich" żen:agromadzenie siarki

· o znaczeniu przemysłowym jest ściśle związall'l:e z występowaniem wa-

pieni nadgipsowych 1; Wydaje się, że wyni'kibadań polSkich geologów

upoważniają do przyjęcia ' teorii 'epigenetycznego powstania siarki.

Stwierd'zono ,bowiem na przykładZie złóż z rejonu TarnOlbrzega oraz· . wystąpień siarki w widłach rzek Wisły i Nidy, że pr,zemysłowe kon-

centra'cje siam rodzimej pow.stały już

po

osadzeniu się gipsów i anhy- dryt6w. W podobny sposó'b musiało dojśćzaipewne do powstania złóż

Zachodniej Ukrainy, gdzie gipsy i anhydryty uległy w stropie przemia- nom metasomatycznym na wapień i siarkę, po .osadzeniu i prawdo-' podo'bnie roiagenezowaniu osadu. Przyczyną, któtasprawiła tę zmianę,.

oprócz czynnika mikroorganicZ!Ilego, o czym piszą m.in. J. Czermiń..;

ski (1960) i S. I. Kuźniecow, M. W. Iwaoow (1'962) i hydrogeologicznego

· były 'bituminy, których oddziaływanie na siarczany w pewnych rejonach, obecnie złożach siarki,umążliwił zespół następujących czynników:

1. Występowanie struktur gazonośnych ułatwiających stały dopływ

bituminów, co zresztą podkreślają niektórzy geolodzy radzieccy, jak A.

s.

^{Solkorow .(1958~,} G. A. Golewa (1962).

2. Istnienie skał kolektorowych o największej . miąższości i naj- korzystniejszym skłaą.zie litologicznym, zalegających w spągu obecnych

złóż siarki w postaci piasków i piaskowców. . . Rolę zbiornika' bituminów mogą również" pełnić osady piaszczyste serii kosowskiej, zalegające w stropie. Być może, ma to jakiś wpływ na kierunek przemian metasomatycznych. W Polsce, . gdzie nad gipsami leżą iły tortonu' i ty'lko wspą'gu zalegają wał-"stWy piasków ' ipiaslrowców (TarnO'brzeg), prorces 'zamiany giipsÓw ' na wapienie z siarką zachodzi w całej masie gipsów. Nie stwierdza się tu wyraźnych prawidłowo~ci

w kierunkach procesu zamiany (metasomatozy), . np. że proces zamiany gipsów na siarkę zacżyna się od stropu cży od ·spągu. Kierunkami prze- mian zdają się rządzić procesy tektoniczne,' powodujące drobne spękania

i rozluźnienia, rozszerzane i ługowane przez krążące roztwory.

1 Geolodzy r&dzleccy stw1el'dz1l1 roWIl1'eŚ, ,jse 'WlIZYStkiezna.ne złożas1&rki Zachodn4.el UJtra1ny wYstępuJą, w miejscach, ~l!le stw1erdzOJlD na.Jwiększe mlą,żs~c1 wa.ptenL na.clgl.psowtoh;

'1

I i

')

·'1

.,

I

! - - - -

I

·1

I I

J

l I

i

I

r i

... f' ... _ -... ... _ _ .. _ .... ... _ . ..

J

!

I

i

I

··

1 I

' 1 I

I_ .. :·o...-,:.. ,, ~

^{.. " .... _ ...}

~_L:.

^.

.,,;-,~

^{__ . ....}

_~

^..

_c~~~ ~

^....

~:."--

^{.. _ .}

_~

^••

:.~

^{_ _}

~

^__

~.

^{_ _ ,-._ •••}

~

^{•.. _c _} .. '_ .... "· ___

~"

. . . . _ .... _ _ ....,; .. ..:._..:. _ _

.~._

^{.• _., ...}

~

^{... __} .c.."-":.: ..

~:

^{__ •..•.. ;:.}

^J

442 Tadeusz Osm61ski

Stwierdzona

powyżej ścisła zależność występowania złóż

siarki od czynników litologiczno-facjalnych pozwala na wytypowanie obszar6w perspektywicznych dla

poszukiwań

siarki w miocenie zapadliska przed-

'

karpackiego.

Będą

to miejsca, gdzie transgresja baranowska

wkroczyła

na utwory

dostarczające materiału

detrytycznego(kwarc), a

więcpaleo- '

zoiczny masyw

świętokrzyski

w I'ejonie Tarnobrrega, czy jak na olbsza- rze Zachodniej Ukrainy - na

' piaski i piaBkowcegqrnej kredy -

mastrychtu

(A't~

paleogeograf. kart.,

1960).

Na

'obszarze południowego obrzeżenia

Gór

Swiętokrzyskich

transgresja barariowska wkracza

też

jednak na

skały , ilasto.;.węglanowe.

Od niecki

,

soleckiej poprzez

całą nieckę działoszycką aż

do

' Krakowa transgresja baranowska wkracza ,na

margle mastrychtu, czasem kampanu, które

' dostarczają materiału

ilasto-

-węglanowego.

Warstwy baranowskie

takwyj.{ształcone

nie

posiadają własności

zbiornika bitumin6w, a

stają się

izolatorem

osłaniającym

nad, -

, ległe

gipsy od

wpływu węglowodorów występujących

w

podłożu

mio ...

cenu. Jednak i w takich wypadkach istnieje

możliwość

powstania sku-

pień złożowych ,

siarki, które

są

jednak odmiennego

kształtu

i nie

'

osiągają wielkości złóż

Zachodniej Ukrainy

cży

Tarnobrzega. Kontakt bitum.inów z gipsami

mogły '

tu

umożliwić

jedynie uskoki i

pęknięcia Podłoża,

naj

częstsze

w rejonie struktury

oddzielającej.

Wobec br, aku w

spągu

gipsów

skały

zbiornikowej o

dużej rozciągłości,

strefa

oddziały­

wania'

węglowodorów zawężona

jest jedynie do strefy uskokowej. Wy-

,

kształciły się

tu

więc

opisane z rejonu

wideł Wisły

i Nidy (T. Osmólski,

' 1963) wąskie

i

długie wystąpienia

siaTki,

związane

genetycznie z usko- kami;

powstałe

na obu

skrzydłach istniejącej

tu struktury.

Niejasne i nie

rozwiązane

pozostaje zagadnienie genezy

złoża

z Po-

sądzy

(obecnie w opracowaniu), 'Swoszowic, oraz znanych

wystąpień

siarki w

okręgu

rybnickim na

Śląsku. Występowanie

siarki na

'Śląsku,' '

(Pszów, Kokoszyce)

można

prawdopodobnie

vviąZ'ać

z

gazonośnością

, titworówkarbonu, leżących VJ Spągą mioceńskich '

gipsów, tym bardziej

, że

rejon ten

pocięty

jest uskokami

związanymi

z

orogenezą' he~yńSką

i

alpejską.

Brak

skały

zbiornikowej w

spągu

gipsów

uniemożliwił

tu powstanie

złóż

typu "tarnobrzeskiego", a znane

są

tu jedynie drobne

wystąpienia

siarki,

być może,

typu "czarkowskiego".

Zakład Złóill Soli i Surowców Chemicznych I. G.

Nadesłano dnia 21 g!udnia 1962 r.,

P1SMIENNICTWO,

AJIEKCEEHKO H. H. (1960) -,- POJIh JI"TOJIoro-cl>aQHaJIbHOrO cl>aKTopa B pa3Me-

~eHmr MecTOPOlK~eH"fI: CephI IIpewraprraTCKoro oaccemra. CaMopo~Ha.n cepa, CTP. 5~3. MOCKBa;

BOLElWSKI A. (1935) - O złożu siarki wPosądzy. Spraw. PaństW. Inst. Geol., 8, , nr 2, .p. 205~3()1. Warszawa •

. ... ~. '""' -~ .... _ ..

[ ... _.

BOLEWSKI A. (1006) .:.... Poszukiwania geologiczno-górnicze w Posądzy. Prz. górno hutn., 28, p. 182-189. Dąbrowa GÓrnicza;--"Katowice. '

CZARJNOCKI J. (1935) - O ważniejszych zagadnieniach stratygrafii i paleogeografii polskiego. t(lrtonu. Spraw. ·Państw. Inst. GeoI., II, nr 2, p. 9~205. '

Warszawa.

CZERMIN'SKI J. ~1960). - Struktury mikroorganogeniczne siarki rodzimej wtorto- ' tcmie. Kwart. geol., ł, p. 531-5:ł6, nr 2. WarszaWa.

rOJlEBA r. A. (1962) - rH,ll;poreonol'H'iecime OCo6eHHo.CTM q,o.PMHpOBaHmlcePHbIX , MecTOPO:lK,ll;eHHH IIpe,ll;KapnaTbH. CoB. reoJI., 2, CTp. 87-99. MocKBa.

KRAJEWSKI R. (1'935) - Złoże siarki w' Czarkowach. Spraw. Państw. Inst. Geol.·, 8,

nr 2, . p. 1'-40. Warszawa. ^{, ,}

KRAJEWSKI R. (19612) -:- O b.udowie i powstaniu złoża siarki w Piasecznie.

Wszechświat, ł, p. 85-91. Kraków.

KY,lJ;PHH' JI. M. (1957) - ,lJ;o reono.rm.: POO,ll;HnbCKo.ro po,ll;OBKW;a CHpKH (3aXH,ll;HH

, 06naCTH YFCP). AKa,D;. HaYK YKPaJm. PCP. reonor. :m:yp., 17, cTP. 76-

78. KHeB.

iKY3HE:U;OB C. H.,' HBAHOB M. B., JI.fIJIHKOBA H. H. (1962) - BBe,ll;eHHe, B re-

. OJIOrWIecKylO MHKpo6HOJIOrmo. MOC'KBa. : ' , ŁASZKIEWICZ A. (1959) - Siarka z Kłodawy. Kwart. geoI., 3, p. 225-230, nr 2.,

Warszawa.

ŁOMNICKIM. (11881) - 'Formacja gipsu na zachodnio-południowej krawędzipła-

skowzgórza podo.lskiego, Kosmos, nr 6, p. 174.-2101. Lwów. '

ŁOMNICKI A. M. (1897) - Atlas Geologiczny Galicji. Tekst doz. 10. Geologia ' Lwowa i okolicy. Kom. Fizjogr. Akad. Umiejęt. Kraków.' '

OSMOLSKI T. (1961) - Wyniki dotychczasowych prac poszukiwawczych w",rejonie , Czarko.wych. Kwart. geol., 5, p. 960-961, nr 4. Warszawa.

OSMÓLSKI T. (1,961) ' - Siarkonośna seria ewaporatów mio.ceńskich w olmlicy , Czarkowych nad Nidą. Prz. geoI., 9, p. 638-643, nr 12. Warszawa. "

' OSMOLsKI T. (1963) ~ Miocen w widłach rzek WisłY i Nidy oraz jego siarko~

nośność. Kwart.geol., 7, p. 337-350, nr 2. Warszawa.

OTPEllIKO"A. H. (1960) - IIaneoreorpa.cPH'leCKHH KpHTepHH nOHCKOB OCap;O'llibIX MecTOPO:lK,ll;eHHH caMOpO,ll;HoH cepbI H BOOMO'ltHOCTH ero. HCnOJIb3o.Bamm.

CaMopO,ll;HaH cepa. CTP.64-68. MOCKBa.

PAWŁOWSKI S. (195'8) - Siarka rodzima. Chemia w szlrole, ł, nr 2(20), p. 49-60. , Warszawa.

PAWŁOWSKI

s.

(1961) - O polskiej siarce i jej znaczeniu. ·Prż. geol., 9, p. 1-5,

'nr 1. Warszawa. ,

PAWŁOWSKAK. C1J962) - Ó gipsach; siarce rodZiJmej ipogipSiowych skaiach świę­

tOkrzyskiego miocenu. Księga pamiątkowa ku czci pro.f. J. Samsono- ' wicza. Pol. A'kad. Nauk., p. 69-82. Warszawa.

, COKOJIOB 'A. C. (1958) - OcaoBHbIe 3aKOHoMePHoCTH reoJ.!'OrH'lecKoro CTpoemm,

H pa3Mem;eHHH Oca,Il;O'iHbIX MecTOPO:lK,ll;eHHH caMOpo,ll;HoH cepbI. COB. reoJI., 5, CTp~ 80-103. MOCKBa.

COKOJIOB A. C. (1959) - reonorK'i:eCKHe 3aKo.HOMepHOCTH CTpOeHHH H pa3Mem;eHroI MeCTOpO:lK,ll;eHHH caMopO,ll;Ho.H cepbI. reonorHH MeCT'Opo:lK,ll;. ro.pHOXHM.

ChIP'bJi. cTP. 237-266. MOCKBa.

444

Tadeusz Osmólski

TaAsym OCM'YJIbCKH

CB1I3L IIPOllECCOB OliPA30BAHIDI CEPHLIX MEĆTOPO)K~HHA B MHOQElłE IIPE~IIĄTCKOrO IIPOI'IWA C JIHTOJIoI'1łEa:· HX· nO,lJ;OllIBLI

PeSIOMe

AB'l'OP Ha OCHOBamm IIlJOK3Be.n;eHHbIX pa6OT. B ,l!;sHJIOmKqKoti MY1tbl1.e· npKXOl1.K'l' K BbIBO.n;y, 'l:TO 06pasoBaHHe saJIe:m:eti: caMopo.n;ao:ił CephI THrIa "Tapa06;m:er." H Me- CTOPO:m:.n;eHHti 3ana.n;Hoti 'YKPaHHhI CBHSaHO c pacnpOCTaHE!'HHeMB. HX no.n;OmBe.

HHor.n;a TaK:m:e B KpoBJIe, nopo.n; KOJIJIeKTOpOB 60JIhWOti· MOII.ĘliqcTn. KOJIJIeKTOpaMH CJI~aT neC'l:aHHCTble 6apaHOBCKHe CJIOH; a .n;JIH MeCTOPOJK,ll;emm 3ana)l;Hoti: 'YKpaHHhI TaK:1Ke HaJIeraIOID;He KOCOBCKHe CJIOH H MaaCTPKXTCKHe rJIayKOHH:t'<>Bhle necąaHHKH,

:3aJIeraIOIIJ;He B no.n;ouIBe6apaHOBCiOfX CJIOeB.

06paSOBaHHO py.n;HhIX CKOnJIe:El:Hti: cephI .n;pyrOro, TaK HaSbIBaeMoro 'l:apKOBCKoro THrIa o6YCJIaBJIHBaeTCH paSBHTHeM 6apaHOBCKHX CJIOeB B rJIKHHCTO-Mepr~JIHĆTOti <pa- QHH, THrIH'l:Ho:ił l1.JIH TeppHTOPHH li.I:e:m:.n;y BYCKOMH KPaKOBOM~ B CBHSH C 9THl\1 aBTOp nhITaE!TCH ·onpe.n;eJIHTb JIHTOJIOro-<p~bHhIe KpHTepHH, .U03BOJIHIOIIJ;J4e BhX- .n;eJIHTh o6JIaC'ltH, B KOTOphlX cyw;ecrnoBaJIH yCJIOBHH cnoc06cTByIOm;He 06pasOBaHHIO MeCTOpOJK,ll;eHHti: caMoPO.n;Hoti cephI B MHOIleHOBhIX 06pasoBaHHHX npe.n;KapnaTCKoro nporH6a. 3TO 6y.n;YT IiJIow;a.n;H, r.n;e 6apaHOBCKaH TPaHcrpeccHH HacTYUHJIa Ha reppH- TOPHH .n;OCTaBJIHIOIIJ;He l1.eTPH'l'OBhIti MaTePHaJI (KBapIi), T •. 9. Ha naJIe03otiCKHti: CBeH- TOKWHCKHti: MaCCHB, B patioHe Tap:a:06:m:eTa HJIH Ha BepXHeMeJIOBhIe (MaaCTPHXTCKHe) neCKH H necqaHHKH B OBJ1a.CTH 3ana)l;Hoił ,'YKpaHHhI. BapaHOBCKaSl, TPaHcrpeccHH, op;- HaKO, OT COJIeqKoił 'l:epes .n;SSlJtOW~KYIO MyJIh;iĘhX BnJIOTb l1.0. KpaKOBa, HaCTYnaeT

Ha MaaCTPHXTCKHe,· HHor.n;a KaMnaHCKHe MepreJIH, ·.n;OCTaBJIHIOIIJ;He rJIJm:HCTo-xap60- HaTHbW MaTePHaJI. PaSBHThIe TaKHM 06pasoM 6apaHOBCKHe CJIOH He HMeIOT· CBOtiCTB KOJIJIeKTOPOB 6HTYMOB, a CTaHOBHTCH H30JIHTOpOM: SKpaHHpyroIIĘl%!M HaJIeraIOIIĘI%!e rHn-

- . ~

COBhIe nopo.n;hI OT B03.n;eti:CTBHH ~JIeBOl1.0p0.n;OB, pacnpoCTPaHeHHhIX - B OCHOBaHHH MHOD;eHOBhIX 06pasOBaHHti:. O.n;H~O H B_TaJ;!:HX CJIyqaax HMeeTCH B03MOOKHOCTb 06pasoBaHHH cepHhIX CKOIIJIeHHti Ho.n;pyroti <pOPMhI H He l1.OC'l'KraIO~ paSMep~

MecTopo:m:.n;eHHti: 3ana.n;Hoił 'YJ;!::paHHhI HJIH TapH06:m:era 06IIJ;eHHe 6HTyMOB c rHn- COBhIMH nopo.n;aMH MorJIH Sl1.eCh c.n;eJtaTb BOSMO:m:HbIM TOJIhKO JIHmh c6POcbI H TPe- ID;HHhI OCHOIBaHHH rHIIcoBoti CBJ1ThJ: BBHlJ.Y orcyTCTBHH B no.n;OmBe rKrrco.Boti CBHTbI IUHpOKO pacnpo~aHeHHhIX tlOPO.n;-KOJIJIeKTOpOB, 06JIaC'l':b BOOl1.etic.mHH yrJIeBO.n;opo";

.n;OB OrpaHH'łHBaeTCH TOJIhKO JIHIIIh K, c6pocoBoił SOHe. CJIeAOBaTe.JIhHO, 06pasoBa- JIHCh s.n;eCh OnHCaHHhIe B patioHe pasBHJIKH BHCJIhI. H HH.n;hI. ySKHe H .n;JIHHHhIe npo- SlBJIeHHSI cephl, reHeTH'l:eCKH -CBHSaHHhIe co c6pocaMJ1', pacnpoCTpaHeHHhle Ha 060HX 'KPhIJIhHX Cyw;eCTByIOID;eti TYT CTPYKTYPhI. Ha OCHOBaHHH STHX· Ha6JIIO.n;eH'J1ti: aBTop CTapaeTCH BhIHCHHTb reHeSHC py.n;HhIX npOHBJIeaHti: CaMopo.n;Hoti: cephI B CHJIe3HH.-

I , ,

" Streszczenie

445

Tadeusi OSMOLSKI

INTERREI,ATiON BETWEEN !FORMATION "OFSULPBUB DEPOSITS IN THE Mll00ENE OF THE CARPATHIAN FORE-DEEP ANDLlTBOLOGY

OF THEIR SUBST,RATUM

Summary,

,On the basis of fie[dworkS carried out in the, Dzialoszyce trough, the author draws a conclusion that the formation. of deposit-like concentrations of native- sulphur of the "Tarnobrzeg type", as well as of deposits of Western Ukraine, is connected with the 'OCCUi'I'eJlce of very thick reservoir rocks at their bottom and, sometimes, also at the top. This part is played here by the arenaceous Baran6w beds and;, as to the deposits of Western Ukraine, also by the superimposed Kos6w beds and the glauconitic Maestrichtian sands resting at the bottom of the, Bara- n6w beds.

Development of the Baran6w beds in a clayey-marly fades typical for the- area stretching betwe-en Bll-sko and Cracow, causes a formation of deposit-like concentrations of sulphur of another so-called "Czarkowa' type". In this connec- tion, the author attempts to establish the lithologic-facial .criteria allowing to' define areas, in which determined conditions might have produced deposit-like concentra-' tions of native sulphur in the Miocene of the Carpathian Fbre-deep. Such, for instance, are' the areas embraced by the Baran6w tr?Ilsgression, which supplied detrital material (Quartz), Le. the, Palaeozoic massif of the Swi~ty Krzyz iMountains r

in the Tarnobrzeg region, and the area 'of Western Ukraine, where the Upper Cretaceous ,(Maestrichtian) sands and sandstones are present. However, ,beginning with the .solec trough, as far as the ~racow aJ,"ea, the Baran6w transgression entered upon marls of the Maestrichtian, sometimes of , the Campimian, too.

Exactly these marls supplied clayey-carbonate material there. Developed in this manner, the Baran6w beds do not disclose properties of a bl.tuminous basin. ^On the , 'contrary, they form a kind of insulator protecting the overlying gypsums against

the influence of the hydrocarbons occurring' in the substratum of the Miocene.

However, even under such conditions, the accumulations of deposit-like concentra- tionsof sulphur may occur. These are, however, of different shape, and to not reach a size of the deposits occurring in Western Ukraine, Or at Tarnobrze,g~ Here, , the contact between bitumen,s and gypsums WaS possible only along, the faults and fissures in the substratum of gypsum series. 'Since the bottom, of gypsums lacks a-wide-range reservoir rock, the zone of hydrocarbon activity is limited

only

to the fault zone. Thus, here developed the narrow and extensive zones of sulphur' occurrences, such' as 'des·croibed from, the fork of the Wistula and the Nida rivers. Genetically, they are coruiected with faults ,and have 'Qeen formed along , both flanits of here existing structure. On the basis of these obseryations, the.

-author attempts to' explain the, Origin of the depos.it-like concentrations of native sulphur in the Silesia area.

! I

.J r

! 'j

J

I I , I t

,

I I I i

~

il

I

I I

I

I

I

i

I

I

, 1

'I

1

,,~_ , ~~._ ,

^_'

_L.~~'

^_,_,

~~"_-,:...~~cj:.:LJ

I