Anna Latawiec
"Fiłosofiskie aspekty sinteza poniati
w technikie i biołogii (na primierie
teorii nadieżnosti)", Astafiew A. K.,
Leningrad 1978 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 16/1, 188-190
1980
sem ró żn o rak ic h p rze jaw ó w fu n k c jo n a ln y c h i zachowainiiowych o c h a ra k te rz e celowym .
Na p o d k reśle n ie z a słu g u je p o jm o w an ie o rganizm u i jego zachow ań w sposób całośeiow o-system ow y. W edług a u to ra w szy stk ie sk ła d n ik i i f u n k cje o rganizm u są ściśle sk o relo w a n e ze sobą tw o rząc system fu n k c jo n u ją cy w szczególny siposób ta k , ja k b y był przeznaczony do działan ia w określo n y m k ie ru n k u . S ystem y żyw e są u k ie ru n k o w a n e, celowe.
W yżej zaliczono T h o rp e ’a do g ru p y przyro d n ik ó w , k tó rzy p o słu g u ją się pojęciem celow ości n a oznaczenie p o d staw o w ej w łaściw ości przy ro d y żyw ej. T w ierdzenie to w y m ag a pew nego dopow iedzenia. F ak ty c zn ie a u to r p o jm u je celow ość w sposób im m a n e n tn y jako pow szechną, elem e n ta r n ą i zarazem specyficzną cechę zjaw isk biotycznych i całej p rzy ro d y żyw ej. G enezę i ró żn e fo rm y p rz e ja w ia n ia się ta k zro zu m ian ej celow ości w y ja ś n ia się, zdaniem a u to ra , przez działan ie dob o ru n a tu ra ln e g o i w sp ó łd ziałan ie organizm u ze środow iskiem . A le te n czysto biologiczny sposób in te rp re ta c ji celow ości m a sw ój w y ra źn y p o d te k st filozoficzny, niie ty le zre sztą w sensie d o k try n y fiinalistycznej, ile raczej ja k o p o stu lat fo rm u ło w a n ia ta k ie j in te rp re ta c ji filozoficznej — po linii W h iteh ead a m etafizy k i rozw oju — k tó ra byłaby, już n a in n ej płaszczyźnie, dopeł n ieniem w y ja śn ie ń biologicznych. O cena k ry ty c z n a takiego ujęcia p rz e k rac za je d n a k ra m y k ró tk ie j recenzji.
Jeżeli celow ość w p rzy ro d zie żyw ej p rze jaw ia się n a jw y ra ź n ie j po przez fu n k c jo n o w a n ie i za chow anie się organizm ów i ich zespołów , to te j m ia ry etologa ja k Thonpe m ożna u znać za kom p eten tn eg o w pełn i do w y p o w iad a n ia się w te j m a terii. K sią żk a jego n a p isa n a je st n ie zw ykle p rzy stę p n ie , choć z całą ścisłością n au k o w ą , z w ielk im Znaw stw em zarów no p ro b le m a ty k i biologicznej, ja k i filozoficznej. 'D ołą czona po k ażdym ro zd z iale b ib lio g ra fia, a na końcu indeks im ien n o - -rzeczow y, u ła tw i czytelnikow i śledzenie to k u rozw ażań . A le je st to jednocześnie k siążk a k o n tro w e rsy jn a , p ro w o k u ją c a do d y sk u sji i prze m yślen ia n a now o odw iecznego p ro b lem u celowości. Z a in te re su je chyba b a rd z ie j filozofów , niż sam ych eto logów.
S z. W. S la g a
A sta fie w A. Κ., F ito s o fs k ie a s p e k ty s in te z a p o n ia ti w te c h n ik ie i
b io lo g ii (na p r im ie r ie te o r ii n a d ie ż n o s ti), L en in g ra d 1978, ss. 103. T eoria niezaw odności ro z w ią z u je pro b lem y odnoszące się do zjaw isk w y w o łu jąc y ch n ie p ra w id ło w e działan ie lu b uszkodzenie danego u k ła d u (człow ieka, m aszyny, zespołu ludzi i m aszyn, organizm ów żyw ych i n ie ożyw ionych, system ów k o m u n ik a cy jn y ch itp.). Z asadniczym zadaniem te j te o rii je st o p raco w y w an ie m etod obliczania zaw odności u k ła d ń oraz m etod zap ew n ia ją cy ch o k reślo n ą niezaw odność d ziałan ia u k ła d u W d a nym przed ziale czasow ym i w o kreślonych w a ru n k a c h zew nętrznych. P rzy czym przez u k ła d czyli sy stem rozum ie się w za jem n ie p ow iązane ze sobą p o d u k ła d y (podsystem y) stan o w iące elem en ty składow e u k ła d u (system u), k tó ry ch d ziała n ie w p ły w a n a działan ie całości i odw rotnie. T eoria niezaw odności k o rzy sta p rze d e w szy stk im z ra c h u n k u p ra w d o podobieństw a, z te o rii fu n k c ji przy p ad k o w y ch , z m etody M onte C arlo. P o jęcie niezaw odności w y stę p u je w w ielu d ziedzinach n a u k i, od t e
ch n ik i po biologię (problem niezaw odności p am ięci k o m p u te ro w e j, p ro g ra m u m aszynow ego, fu n k cjo n o w a n ia m ózgu, w a ru n k ó w w biocenozie). N asu w a się p y ta n ie, czy i o ile p o ję cie niezaw odności w y stę p u ją c e w n a u k a c h technicznych je st a d e k w a tn e w zględem system ów fu n k c jo n u ją c y c h w biologii oraz ja k ie zachodzą m iędzy n im i rela cje . T ym zagad n ien io m pośw ięcona je st p ra c a A n ato la K. A sta fie w a pt. Filozo ficzn e a s p e k t y s y n t e z y p o j ę ć w tech n ice i biologii. Do ro zw aż ań filozo ficznych posłużyła au to ro w i te o ria niezaw odności, k tó rą z a jm u je się od pewinego czasu (m. in. w a rty k u ła c h w W oprosach F iłosofii n r 6 z 1967 r., n r. 3 z 1972 r). W n in ie jsz y m o p rac o w a n iu postaw iono sobie za cel p róbę p rześledzenia a sp ek tó w filozoficznych pojęcia n ie za w o d n o ści.
Z chw ilą p o ja w ien ia się ta k ic h d yscyplin n au k o w y ch , ja k biologia m o le k u la rn a , chem ia fizyczna, b io n ik a te ch n iczn a i in n y c h będącycn n a u k a m i pogranicznym i, w yło n ił się p ro b lem now ych pojęć w p ro w a dzonych do ty c h n a u k z in n y c h dziedzin. W łaśnie pojęcie „niezaw odno ści” p rz e ję te je st z n a u k techn iczn y ch do biologicznych, m edycznych, społecznych itd. Etym ologiczie „niezaw odność” k o ja rz y się z te rm in e m „ trw a ło ść ”, „pew ność”, „w y trzy m ało ść w n ie sp rz y ja ją c y c h w a ru n k a c h ”. In tu ic y jn e rozum ienie tego pojęcia zw iązane je st z jego etym ologicznym p o d te k ste m i w w iększości p rzy p a d k ó w poza te c h n ik ą p ró b u je się w y chodzić w łaśn ie od tego ro zum ienia.
P ro b le m niezaw odności o dgryw a p ie rw sz o rz ęd n ą ro lę w e w spółczes n ej technice. S tały postęp w k o n stru o w a n iu coraz b ard z iej sko m p li k o w an y c h system ów technicznych środków i sposobów p rze k azy w a n ia in fo rm a c ji spow odow ał znaczny spadek niezaw odności tych system ów p rzy rów noczesnym sp a d k u ich ekonom iczności. T oteż konieczne okazuje się b a d a n ie tego, w ja k i sposób zabezpieczyć niezaw odność z zach o w a niem w ysokiej ekonom iczności system u technicznego.
B ad an ia biologiczne p rze k o n ały nas o tyim, że dobór n a tu ra ln y spo w o d o w ał ta k w yso k ą niezaw odność żyw ych system ów , o ja k ie j m ogą ty lk o m arzyć obecnie inżynierow ie. N auki te ch n iczn e z w ra c a ją się w ięc do biologii po to, by znaleźć n a jb a rd z ie j efe k ty w n e drogi za p ew n ia ją c e niezaw odność system u. B iologia z kolei stopniow o w p ro w a d za m eto d y te o rii niezaw odności do b a d a n ia procesów życiow ych. N ależy je d n a k pam iętać, że choć sposoby g w a ra n c ji niezaw odności te ch n ic z n y ch i żyw ych system ów są zbieżne, to ich m echanizm y są jakościow o różne.
O pisyw anie procesów biologicznych w języ k u te ch n ik i, a w ięc swego ro d z a ju synteza pojęć te c h n ik i i biologii,pom oże w d o prow adzeniu do głębszej in te g ra c ji n a u k techn iczn y ch i społecznych. P ro b le m n iezaw od ności nie je st jeszcze w tech n ice o statecznie rozw iązany, zaś w biologii za le d w ie sygnalizow any. A naliza m etodologiczna tego za g ad n ien ia z p o g ran ic za te c h n ik i i biologii, pozw oli odnaleźć d rogę d la syntezy w iedzy
W różnych dziedzinach nauki.
O gólne podejście do niezaw odności system ów żyw ych pow inno opierać się n a pojęciu w y p ra co w a n y m w technice, lecz z uw zg lęd n ien iem sp e cyfiki org an izm u żywego. C elem recen zo w an ej pracy , w edług słów a u to ra, była an aliza a p a ra tu r y pojęciow ej te o rii niezaw odności, w sk azan ie osobliw ości niezaw odności ro zm a ity c h fo rm organ izacji żywego o rg a nizm u, a ta k że p o tra k to w a n ie go w św ietle ta k ic h k ate g o rii filozoficz nych, jak : sprzeczność d ia lek ty cz n a, ilość i jakość, zm ienność, je d ność.
b ib lio g rafia o b ejm u ją c a p o n ad dw ieście pozycji. W ro zd ziale pierw szy m (s. 6— 13) p rze d staw io n o p ojęcie niezaw odności oraz p ró b ę jego filozo ficznej in te rp re ta c ji, w d ru g im zaś (s. 14—40) — p o d staw o w e fo rm y n ie zaw odności w fu n k c jo n o w a n iu system ów żyw ych. W k o le jn y m ro z dziale (s. 41— 57) podano m iędzy in n y m i zestaw ien ie w łasności n ie z a w odności w te c h n ic e i biologii. R ozdział n a te m a t p rocesu o d tw a rz a n ia system ów żyw ych (s. 58— 80) pośw ięcono n ie k tó ry m zagad n ien io m n ie zaw odności w genetyce, ekologii, ew olucjonizm ie, zaś na zakończenie p oruszano p ro b lem m iejsca niezaw odności w procesie ew olu cy jn y m (s. 81— 92).
C zytając o m aw ian ą p ra c ę A sta fie w a w a rto p am iętać, iż jej a u to r je st zw olennikiem tzw. zasady red u k c jo n izm u , poleg ającej na w y ja ś n ia n iu s tr u k tu r i procesów złożonych poprzez p ro ste, całości poprzez częś ci. Z asad ę tę sto su je w sw ej filozoficznej in te rp re ta c ji pojęcia n ie z a w odności. P ra c a A sta fie w a to n ie w ą tp liw ie stu d iu m filozoficzne p ojęcia niezaw odności, m ogące znacznie przyczynić się do za in te re so w an ia o m a w ian y m i zagad n ien iam i, do u sta le n ia i p rec y zo w an ia pojęć a w ięc i ję zyka różn y ch dziedzin nauk o w y ch . Celow e i n au k o w o użyteczne w y d a je się śled zen ie rozw oju i zm ian w znaczeniu pojęć w tra k c ie w p ro w a dzania do d an e j n a u k i z innych, czasem z u p e łn ie odległych dziedzin, b a d a n ie sk u tk ó w sto so w an ia języka np. technicznego (przede w szys tk im m atem atycznego) w n a u k a c h przyrodniczych. Może to sta n o w ić k ro k do p rzo d u w p ró b a c h u je d n o lic en ia języka różnych, a m oże w szy stk ich n au k . O m aw ia n e o p rac o w a n ie p ow inno za in te re so w ać sze ro k ie grono naukow ców , p rze d e w szy stk im filozofów , biologów , sp e c ja listów z z a k resu te o rii niezaw odności, b io c y b ern ety k ó w i ty c h k tó rzy z a jm u ją się i a n a liz u ją rozw ój n a u k i szeroko ro zu m ian ej.
