Pogłębiona analiza efektywności funkcjonowania jednostek i instytucji kultury w Krakowie

(1)

Grażyna Prawelska-Skrzypek

POGŁĘBIONA ANALIZA EFEKTYWNOŚCI FUNKCJONOWANIA JEDNOSTEK I INSTYTUCJI KULTURY W KRAKOWIE*

Wprowadzenie

Niniejsze opracowanie powstało w wyniku pilotażowego wdrożenia narzędzia służącego do monitorowania zarządzania kulturą i oceny efektywności funkcjonowania instytucji kul

tury. Zostało ono przeprowadzone w okresie od września do listopada 1998 roku, przez Ma

łopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji, na zlecenie Związku Miast Pol

skich, sfinansowane zaś przez US AID. Badaniami objęto wszystkie samorządowe jednostki i instytucje kultury w Krakowie oraz wybrane instytucje podległe wojewodzie.

W przygotowaniu narzędzi badawczych, zbieraniu danych i ich weryfikowaniu oraz ob

róbce komputerowej brały udział następujące osoby: Anna Bohosiewicz, Edyta Bieniek-Bia- łas, Małgorzata Klyszcz, Lucjan Klyszcz, Krzysztof Lipski, Beata Nowak i Janina Stanisze

wska. Konsultantami byli pracownicy Wydziału Kultury Urzędu Miasta Krakowa, w szcze

gólności dyrektor Wydziału Danuta Glondys oraz Elżbieta Pilawska. Uzyskanie bogatego, szczegółowego materiału było możliwe dzięki zrozumieniu wagi tego typu analiz oraz współpracy dyrektorów krakowskich jednostek i instytucji kultury, którym składamy podzię

kowania za pomoc w przeprowadzeniu badań.

Celem przeprowadzonych badań było sprawdzenie narzędzia do analizy i porównywania efektywności działalności określonego typu jednostek i instytucji kultury, sprawdzenie do

stępności i wiarygodności informacji niezbędnych do oceny efektywności oraz przeprowa

dzenie próbnej analizy porównawczej dla różnego typu jednostek i instytucji ze wskazaniem jednostek i instytucji wzorcowych. Niniejsze opracowanie skupia się na analizie efektywno

ści wyrażone j poprzez koszt uczestnictwa jednej osoby w działalności publicznych jednostek kultury. Dużą uwagę poświęcono też jednostkowym kosztom utrzymania obiektów, jedno-

Druga część artykułu zostanie opublikowana w następnym Zeszycie.

(2)

164 Grażyna Prawelska-Skrzypek

stkowym płacom pracowników i efektom ich działalności oraz kosztom bezpośredniej reali

zacji przedsięwzięć. Przeprowadzanie takich analiz z roku na rok pozwoli na bieżąco moni

torować rezultaty działalności jednostek oraz promować najlepsze rozwiązania. Nie analizo

wano jakości oferty - ani w opinii świadczących usługi, ani w opinii klientów jednostek kul

tury. Pośrednio świadczy o niej skala uczestnictwa. Oddzielną część badania stanowiła anali

za przychodów jednostek, ze szczególnym zwróceniem uwagi na środki „wypracowywane”

oraz pozyskiwane przez jednostki i instytucje. Analizowano również sposoby wydatkowania tych środków.

Podstawowym narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety zawierający, w zależno

ści od rodzaju jednostki/instytucji, od 21 do 37 pytań dotyczących warunków funkcjonowania, działalności, uczestników (klientów) oraz zatrudnienia. Druga część kwestionariusza, w które

go przygotowaniu uczestniczyli przedstawiciele miejskich służb finansowych, zawierała dwie rozbudowane tabele dotyczące przychodów i rozchodów jednostki, w których ujęto szczegóło

wo zarówno źródła przychodów, jak i sposoby finansowania różnego rodzaju wydatków.

W analizie zebranego materiału koncentrowano się na zidentyfikowaniu dla każdej grupy instytucji, jednostki/instytucji wzorcowej, o najniższych kosztach usług, przy jednocześnie dużej różnorodności i skali działalności. Jednostki takie są najlepszym punktem odniesienia do porównań dla innych jednostek krakowskich. Mogą też być porównywane z jednostkami/instytucjami o zbliżonym profilu i skali działalności w innych dużych miastach.

I. Domy i ośrodki kultury

Przebadano siedem tego typu jednostek kultury, dla których organizatorem była gmina*1.

Trzy spośród nich znajdowały się na terenie Nowej Huty, dwie - w Śródmieściu, jedna - w południowej części Krakowa (Podgórzu) oraz jedna - w północnej części miasta.

1 Przebadane jednostki to: Ośrodek Kultury Kraków Nowa Huta, Nowohuckie Centrum Kultury, Zespół Pieśni i Tańca „Krakowiacy" Ośrodek Kultury, Ośrodek Kultury im. Cypriana Kamila Norwida, Centrum Kultury „Dwo

rek Białoprądnicki", Dom Kultury „Podgórze" i Śródmiejski Ośrodek Kultury. Dysponują one łącznie 49 obiekta

mi.

1.Działalnośćjednostek

Jednostki prowadziły bardzo różnorodną działalność z zakresu edukacji kulturalnej i oświaty, amatorskiego ruchu artystycznego, literatury i czytelnictwa, edukacji ekologicznej, tworzenia warunków dla rozwoju zainteresowań wiedzą, kulturą i sztuką. W niektórych pro

wadzone były ponadto zajęcia politechniczne i rekreacyjne oraz działalność wydawnicza.

Jednostki organizowały także wiele imprez o lokalnym, ogólnopolskim, a nawet między

narodowym zasięgu. Przy wielu z nich działały liczne kluby, koła i towarzystwa.

Najbardziej wszechstronną działalność prowadziło Nowohuckie Centrum Kultury (NCK), będące największym domem kultury w Krakowie. Najliczniejsze grupy uczestników stałej działalności były klientami Domu Kultury „Podgórze”. Najwięcej uczestników imprez odnotował Ośrodek Kultury Zespół „Krakowiacy” w NCK.

(3)

POGŁĘBIONA ANALIZA EFEKTYWNOŚCI FUNKCJONOWANIA JEDNOSTEK... 165

Dom Kultury Norwida oraz Centrum Kultury „Dworek Białoprądnicki” prowadziły najbar

dziej zróżnicowaną działalność imprezową (wykres 1). Każda jednostka miała jednak dość wyraźnie określony profil i nastawiała się na określony typ imprez. Niektóre jednostki organi

zowały głównie imprezy jednego rodzaju, inne specjalizowały się w 2 lub 3 rodzajach imprez.

1.1. Działalność grup stałych

W większości jednostek osoby korzystające z form edukacji kulturalnej stanowiły naj

większe grupy uczestników stałych form działalności (wykres 2). Najbardziej zróżnicowaną działalność edukacyjną prowadziły NCK i DK „Podgórze”.

We wszystkich jednostkach działały zespoły artystyczne. Najwięcej (47) było ich w DK

„Podgórze”. Największą zaś różnorodnością zespołów cechowały się OK Nowa Huta, NCK i DK „Podgórze” (wykres 3). Także w DK „Podgórze” działało najwięcej kół zainteresowań.

Ta forma była jednak najbardziej typowa dla OK Nowa Huta oraz Śródmiejskiego Ośrodka Kultury, w których koła skupiały odpowiednio 84,5% oraz 50% uczestników wszystkich sta

łych form działalności. OK Nowa Huta wyróżniał się też największym zróżnicowaniem wy

stępujących kół i klubów (wykres 4).

Działalność oświatową na największą i najbardziej zróżnicowaną skalę prowadziły NCK oraz OK Norwida (wykres 5). W NCK obejmowała ona 73% ogółu uczestników stałych form działalności.

100.0%

90.0%

80,0%

70.0%

60.0%

50.0%

40.0%

30.0%

20,0%

10,0%

0.0%

Wykres nr 1 Struktura rodzajów imprez

Ośrodek Kultury Nowohuckie ZPiT Ośrodek Kultury, Centrum Kultury Dom Kultury Śródmiejski Nowa Huta Centrum Kultury Krakowiacy* im.C.K.Noiwida "Dworek "Podgórze* Ośrodek Kultury

Ośrodek Kultury Białoprądnicki'

(4)

166 Grażyna Pratvelska-Skrzypek

Wykres nr 2

Procent uczestników działalności edukacyjnej w ogólnej liczbie uczestników stałych form działalności

Ośrodek Kultury * Bialoprądnicki'

□ Dom Kultury 'Podgórze'

□ Śródmiejski Ośrodek Kultury

□ Ośrodek Kultury im.C.K. Norwida

□ ZPiT 'Krakowiacy' Ośrodek Kultury

□ Nowohuckie Centrum Kultury

□ Ośrodek Kultury Nowa Hula

□ Centrum Kultury 'Dworek Bialoprądnicki"

Ośrodek Kultury Nowohuckie ZPiT Ośrodek Kultury Centrum Kultury Dom Kultury Śródmiejski Nowa Huta Centrum Kultury ’Krakowiacy" im.C.K. Norwida ’Dworek 'Podgórze' Ośrodek Kultury

Ośrodek Kultury Bialoprądnicki'

(5)

Ośrodek Kultury Nowohuckie ZPiT Ośrodek Kultury Centrum Kullury Dom Kultury Śródmiejski Nowa Huta Cenlrum Kultury ’Krakowiacy' im C.K.Norwida "Dworek ’Podgórze’ Ośrodek Kultury

Ośrodek Kultury Biatoprądnicki"

□ inne

■dyskusyjne kluby filmowe

□ terapeulyczne

□ seniora

□turystyczne i sportowo - rekreacyjne

□ fotograficzne i filmowe

■ komputerowe

□ politechniczne

Wykres nr 5

Struktura działalności oświatowej wg rodzaju w %

Ośrodek Kultury Bialoprądnickr

■ inne

□ komputerowe

□ tańca towarzyskiego

□ wiedzy praktycznej

□ nauki gry na instrumentach

□ plastycznych

■języków obcych

(6)

168 Grażyna Prawelska-Skrz.ypek

Wykres nr 6

Struktura zatrudnienia w domach I ośrodkach kultury

Wykres nr 7

Liczba uczestników stałych form działalności na 1 zatrudnionego

Ośrodek Kultury Bia to prądnicki"

(7)

2.Zatrudnienie i aktywność zawodowa pracowników

W poszczególnych jednostkach najwięcej pracowników zatrudnionych było w działalności podstawowej (wykres 6). W tej grupie instruktorzy stanowili od 100% w zespole „Krakowia

cy” poprzez 26%— 16% w CK Dworek, NCK, DK Podgórze i OK Norwida do 0% w OK Nowa Huta i SOK. Instruktorzy najczęściej byli pracownikami zatrudnionymi na niepełnych etatach.

Drugą co do liczebności grupą zatrudnionych byli pracownicy obsługi, których liczba sięgała od I w zespole „Krakowiacy” do 32 w DK Podgórze (dysponującym 17 obiektami) i 42 w NCK. Grupę tę stanowili w większości technicy, sprzątający oraz pracownicy dozoru.

Największą liczbą uczestników ogółem w grupach stałych w przeliczeniu na 1 zatrudnio

nego wyróżniał się DK Podgórze (293) i SOK (225), najniższą zaś CK Dworek (15) (wy

kres 7). Pole aktywności pracowników obrazują załączone diagramy 1-7. Poszczególne osie odpowiadają jednostkowej dziedzinie działalności, a skala, w jakiej są opisane, ilustruje licz

bę zorganizowanych imprez i spotkań w przeliczeniu na 1 pracownika. Diagram rozpięty po

między punktami odpowiadającymi aktywności pracowników w każdej z dziedzin działalno

ści domu kultury pokazuje zarówno profil, jak i skalę działalności każdej z jednostek. Anali

za diagramów pozwoliła wyróżnić trzy typy jednostek. Pierwszy - reprezentowany przez OK „Krakowiacy” - cechuje wybitne ukierunkowanie aktywności na działalność zespołów.

Drugi - reprezentowany przez 3 jednostki: OK Nowa Huta, NCK i CK Dworek, w których aktywność pracowników była znacząca w trzech dziedzinach, przy czym jedna była wyraźnie dominująca. Trzeci typ grupuje jednostki o najbardziej zróżnicowanej, wszech

stronnej aktywności pracowników (DK Podgórze, OK. Norwida, SOK). Wśród nich wyróż

nia się DK Podgórze, którego pracownicy wykazali się najwyższą i najbardziej zróżnicowaną jednostkową aktywnością (diagramy 1,2, 3, 4, 5, 6, 7).

Diagram nr 1

Aktywność zawodowa pracowników Ośrodka Kultury Kraków Nowa Huta

Liczba imprez/1 zatrudnionego

(8)

Diagram nr 2

Aktywność zawodowa pracowników Nowohuckiego Centrum Kultury

Diagram nr 3

Aktywność zawodowa pracowników ZPiT „Krakowiacy" Ośrodek Kultury

Liczba imprez/1 zatrudnionego

(9)

POGŁĘBIONA ANALIZA EFEKTYWNOŚCI FUNKCJONOWANIA JEDNOSTEK 171

Diagram nr 4

Aktywność zawodowa pracowników Ośrodka Kultury im.C.K.Norwida

Diagram nr 5

Aktywność zawodowa pracowników Centrum Kultury „Dworek Bialoprądnicki"

Liczba imprez/1zatrudnionego

(10)

172 Grazyıuı Prawelska-Skizypek

Diagram nr 6

Aktywność zawodowa pracowników Domu Kultury „Podgórze"

Diagram nr 7

Aktywność zawodowa pracowników Śródmiejskiego Ośrodka Kultury

(11)

3. Przychody jednostek

Przychody jednostek z grupy: domy kultury, ośrodki kultury, były bardzo zróżnicowane, ale głównym ich źródłem były dotacje z budżetu gminy (wykres 8). Stanowiły one od 39%

do 90% ogółu przychodów jednostek. Pomijając te ekstremalne przypadki, w większości jed

nostek udział dotacji z budżetu w całkowitym przychodzie kształtował się na poziomie 60%- 80%.

Drugim co do wielkości źródłem przychodów były środki wypracowane przez jednostki.

Pochodziły one w 71% do 97% z działalności merytorycznej: najczęściej z usług świadczo

nych przez jednostki oraz z imprez biletowanych. Udział środków z niemerytorycznej dzia

łalności w całkowitej sumie środków wypracowanych wahał się od 3% do 30%. Przychody te najczęściej uzyskiwano z wynajmu lokali lub z odsetek bankowych. Inne źródła przycho

dów stanowiły margines źródeł finansowania. Wyjątkiem był OK Norwida współfinansowa

ny przez Hutę im. T. Sendzimira.

Dwie jednostki uzyskały przychody w drodze sponsoringu. Był to w obu przypadkach sponsoring gotówkowy, w NCK ponadto umowa o współpracy, a w CK „Dworek” sponso

ring barterowy. Cztery jednostki uzyskały przychody w formie darowizn. Otrzymane przez jednostki darowizny miały w zdecydowanej większości charakter pieniężny.

4. Wydatki jednosteki źródła ich finansowania

Najpoważniejszą pozycję w wydatkach jednostek stanowiły koszty osobowe (wykres 9).

Analizując źródła finansowania poszczególnych grup wydatków, można podzielić jednostki na trzy grupy, w zależności przede wszystkim od wielkości uzyskiwanych środków pozabu

dżetowych. W przypadku trzech jednostek (NCK, OK Norwida i DK Podgórze) miało miej

sce, na dużą skalę, współfinansowanie wydatków przez budżet i inne źródła finansowania.

We wszystkich tych jednostkach środki wypracowane bądź uzyskane w drodze darowizn za

silały niemal wszystkie wydatki związane z kosztami utrzymania obiektów, pozapłacowe ko

szty utrzymania etatów oraz koszty związane z bezpośrednią realizacją zadań.

W jednostkach, które uzyskiwały mniejsze środki spoza budżetu, zazwyczaj przeznacza

no pozyskane sumy na pokrycie części kosztów bezpośredniej realizacji zadań, lub bezpo

średniej realizacji zadań i funkcjonowania biur albo utrzymania obiektów. Wszystkie jedno

stki, które pozyskały środki w drodze sponsoringu, przeznaczyły je w całości na pokrycie części kosztów bezpośredniej realizacji zadań.

5. Efektywność działalności

Dla oceny efektywności działalności jednostek analizowano przede wszystkim całkowite koszty działalności w przeliczeniu na jednego użytkownika usług świadczonych przez jedno

stkę, w rozbiciu na poszczególne składowe tych kosztów. Przyjęto przy tym założenia, że dla jednego typu usług ten wskaźnik, jak również wskaźniki cząstkowe, powinny mieć podobny poziom; różnice mogą wynikać ze specyfiki działalności lub warunków funkcjonowania jed

nostki. Drugą część stanowiła dodatkowa analiza kosztów utrzymania obiektów, której przedmiotem była szczegółowa struktura wszystkich kosztów składających się na utrzyma-

(12)

174 Grazy na Pra i velska -Skrzyp ek

Wykres nr 8 Struktura przychodów jednostek

Ośrodek Kultury Bialoprądnicki'

□ Inne źródła przychodów (np sponsoring, darowizny)

□ Środki .wypracowane- przez jednostkę

□ Środki przekazywane z budżetów (państwa / gminy)

□ Dotacje z budżetów (budżet państwa / budżet gminy)

Wykres nr 9

Struktura rozchodów (wydatków) jednostek kultury

Ośrodek Kultury Nowohuckie ZPiT 'Krakowiacy* Ośrodek Kultury Centrum Kutlury Dom Kultury Śródmiejski Nowa Huta Centrum Kultury Ośrodek Kultury im.CK Norwida 'Dworek 'Podgórze" Ośrodek Kultury

Bialoprądnicki"

(13)

nic obiektów w przeliczeniu na 1 m~ użytkowanej powierzchni budynków. W kolejnym kroo

ku analizowano koszty osobowe w przeliczeniu na 1 zatrudnionego, z rozbiciem na poszcze

gólne grupy pracowników, a w ostatniej koszty bezpośredniej realizacji zadań w przeliczeniu na I uczestnika poszczególnych rodzajów działalności. Szczególna uwagę skupiono na po

równywaniu syntetycznych i cząstkowych wskaźników uzyskanych w poszczególnych jed

nostkach.

Dla większości jednostek typowymi formami działalności były formy stale. Ich działal

ność wiązała się najczęściej z. edukacją, rozwojem zainteresowań i aktywnym, wielokrotnym w ciągu roku uczestnictwem w kulturze. Takie osoby były rejestrowane jako jednorazowy uczestnik. Największe koszty całkowitej działalności w przeliczeniu na 1 uczestnika stałych form działalności występowały w CK ,,Dworek Białoprądnicki” (2127 zł), a najniższe w DK

„Podgórze” (88 zł), który prowadził działalność w grupach stałych na najszerszą skalę za

równo w sensie liczby uczestników, jak i różnorodności form. Dom Kultury „Podgórze” wy

daje się dobrym wzorcem do porównań (rys. I).

W kosztach 1 uczestnika stałych form działalności największy udział miały koszty oso

bowe, a wśród nich wynagrodzenia. Zastanawiające jest jednak, że w działalności niektórych jednostek kultury w kosztach obsłużenia I klienta większy udział miały koszty osób sprząta

jących (204 zl - OK Nowa Huta, 77 zł - CK Dworek) lub innych pracowników obsługi (143 zł - NCK) niż instruktorów.

Roczne koszty utrzymania 1 m“ budynków wahały się od 148 zł (SOK) do 40 zł (NCK).

W największym stopniu składały się na to koszty mediów oraz sprzątania i dozoru, a w nie

których jednostkach także czynszu, podatków i ubezpieczeń (rys. 2).

Roczne koszty osobowe w przeliczeniu na 1 zatrudnionego wahały się od 13,3 tys. zł (OK „Krakowiacy” i CK „Dworek Białoprądnicki”) do 17,2 tys. zl (NCK) (rys. 3).

Najważniejszy składnik tych kosztów - wynagrodzenia (wraz z pochodnymi) były zna

cznie słabiej zróżnicowane.

6. Podsumowanie

W wyniku przeprowadzonego badania i analizy zebranych informacji stwierdzono, że we wszystkich jednostkach dostępne były dane niezbędne do analizy efektywności ich funkcjo

nowania. Przy analizie struktury zatrudnienia doprecyzowania wymaga kategoria, „inni pra

cownicy obsługi”, którzy w poszczególnych jednostkach stanowili do 43% wszystkich zatru

dnionych pracowników obsługi, a ich wynagrodzenia do 67% wynagrodzeń w tej grupie.

Wiąże się to z koniecznością uszczegółowienia sprawozdawczości jednostek.

Wątpliwości pojawiły się też co do wiarygodności podawanych informacji o liczbie ucze

stników imprez. Należałoby się tu posłużyć albo niezależnymi szacunkami, albo liczbą sprzedanych biletów lub jakąś formą potwierdzonego uczestnictwa.

Analiza efektywności funkcjonowania domów, ośrodków i centrów kultury w Krakowie pokazała, że najniższą kosztochłonnością prowadzonej działalności cechował się DK „Pod

górze”. Także ten dom kultury wyróżniał się największą liczbą spotkań, stałych form działal

ności i imprez w przeliczeniu na 1 pracownika. Wydaje się, że obecnie Dom Kultury w Podgórzu może być wzorcem do porównań dla oceny efektywności działalności tego typu jednostek kultury w Krakowie.

(14)

Inwestycje

Rys. 1. Koszty ogółem na 1 uczestnika stałych form działalności — Dom Kultury ..Podgórze"

(15)

Rys. 2. Koszty utrzymania 1 m2 powierzchni - Nowohuckie Centrum Kultury

(16)

178 Grtryna Piawelska-Skrzypek

usługi zlecone / l zatrud.

Rys. 3. Koszty utrzymania etatów /1 zatrudnionego - Centrum Kultury

„Dworek Białoprądnicki”

(17)

II Biblioteki

Przebadano cztery tego typu jednostki kultury: Podgórską Bibliotekę Publiczną (Podgór

ska BP), Nowohucką Bibliotekę Publiczną (Nowohucka BP), Krowoderską Bibliotekę Publi

czną (Krowoderska BP) oraz Śródmiejską Bibliotekę Publiczną (Śródmiejska BP), dla któ

rych organizatorem była gmina. Wszystkie nazwały się bibliotekami gminnymi oraz zdefi

niowały cel swojej działalności jako: „Służenie rozwijaniu i zaspokajaniu potrzeb czytelni

czych społeczeństwa oraz upowszechnianiu wiedzy i rozwoju kultury”. Szczegółowy zakres działań określono jako: „Gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie materiałów bibliote

cznych, prowadzenie działalności informacyjno-bibliograficznej, a także „popularyzacja książek i czasopism”.

Na zbiory bibliotek każdorazowo składały się: księgozbiór, czasopisma oraz zbiory spe

cjalne. We wszystkich bibliotekach księgozbiór był podstawową częścią zbiorów i stanowił od 97%-I00% całości zbiorów. Na jednego czytelnika przypadało od 10 do 13 książek.

1. Udostępnianiezbiorów czytelnikom indywidualnym na zewnątrz

Wypożyczenia były główną działalnością bibliotek. Miały one dwojaki charakter: udo

stępniania zbiorów czytelnikom indywidualnym na zewnątrz oraz udostępniania zbiorów czytelnikom indywidualnym na miejscu. Żadna z bibliotek nie prowadziła udostępniania zbiorów do bibliotek krajowych ani do zagranicznych. Nie sprowadzała też książek z biblio

tek zagranicznych. Na zewnątrz udostępniane były głównie książki i czasopisma. Domino

wały wypożyczenia książek, stanowiąc w poszczególnych bibliotekach od 95% do 99,9%

ogółu wypożyczeń na zewnątrz.

2. Inna działalność

Oprócz wypożyczeń zbiorów, biblioteki prowadziły też działalność informacyjną i kultu

ralno-oświatową. Działalność informacyjna bibliotek obejmowała udzielanie informacji, do

konywanie kwerend oraz, opracowanie informacji bibliotecznych i rzeczowych. Wszystkie biblioteki prowadziły działalność kulturalno-oświatową, na którą składały się różnego rodza

ju poczynania, przy czym nie tylko największą, ale też najbardziej różnorodną działalność w tym zakresie prowadziła Podgórska BP.

3. Zatrudnienie i aktywnośćzawodowa pracowników

W poszczególnych jednostkach, w działalności podstawowej zatrudnionych było 70%- 81% pracowników. We wszystkich jednostkach najmniej liczną grupę, wśród pracowników działalności podstawowej, stanowili pracownicy posiadający wyższe wykształcenie bibliote

karskie. Pracownicy działalności podstawowej nie posiadający wykształcenia bibliotekar

skiego stanowili od 34% ogółu zatrudnionych w działalności podstawowej w Podgórskiej BP, do 46% w bibliotece Krowoderskiej.

(18)

Diagram nr 8

Aktywność zawodowa pracowników Biblioteki Nowohuckiej

Diagram nr 9

Aktywność zawodowa pracowników Biblioteki Śródmiejskiej

(19)

Diagram nr 10

Aktywność zawodowa pracowników Biblioteki Krowoderskiej

Diagram nr 11

Aktywność zawodowa pracowników Biblioteki Podgórskiej

(20)

182 (> razy na Pra\velska-Skrzyi>ck

Największą aktywnością w pracy, mierzoną liczbą użytkowników i czytelników na jed

nego zatrudnionego, cechowali się pracownicy Nowohuckiej BP (wykres 10). Rozw ijali oni wszystkie formy aktywności i niemal w każdej wskaźnik liczby usług na I zatrudnionego był najwyższy spośród wszystkich krakowskich bibliotek miejskich (diagramy 8 - II).

Wykresnr 10

Liczba użytkowników i czytelników na 1 zatrudnionego

4. Przychody bibliotek

Głównym źródłem przychodów, we wszystkich jednostkach, były dotacje z budżetu, któ

rych udział w przychodach poszczególnych jednostek wahał się od 96,3% w bibliotece Śród

miejskiej do 97,5% w Podgórskiej.

Wszystkie jednostki wypracowywały dodatkowe środki. Największe sumy pozyskiwała w ten sposób biblioteka Nowohucka. Stanowiły one blisko 3% wszystkich przychodów tej biblioteki. Pochodziły one w 100% z działalności niemerytorycznej: wynajmu i użyczania lokali oraz z odsetek bankowych. Odsetki bankowe były też głównym źródłem środków wy

pracowywanych przez pozostałe biblioteki. Żadna biblioteka nie wypracowywała środków poprzez działalność merytoryczną.

Wszystkie biblioteki miały natomiast tzw. „inne źródła przychodów” - korzystały z daro

wizn. Największe przychody uzyskała w ten sposób biblioteka Podgórska. Stanowiły one 1,9% ogółu przychodów tej jednostki. Darowizny miały najczęściej charakter darowizn książkowych i pieniężnych. Tylko biblioteka Krowoderska otrzymała darowizny rzeczowe w postaci komputera i drukarki.

(21)

POGŁĘBIONA ANALIZA EFEKTYWNOŚCI FUNKCJONOWANIA JEDNOSTEK.. 183

5. Wydatki bibliotek i źródła ich finansowania

Najpoważniejszą pozycję w wydatkach wszystkich bibliotek stanowiły koszty osobowe (wykres 11). Ponoszone przez biblioteki wydatki finansowane były przede wszystkim z dota

cji budżetowej. W len sposób w większości bibliotek sfinansowane było 100% kosztów utrzymania budynków oraz utrzymania etatów. Jedynie w bibliotece Krowoderskiej 6% ko

sztów utrzymania obiektów (w szczególności 9% opłat za czynsze i podatki od nieruchomo

ści oraz 6% opłat za energię cieplną) pokryto środkami wypracowanymi przez jednostki, zaś w bibliotece Nowohuckiej w ten sam sposób sfinansowano 3,6% kosztów utrzymania etatów (82% wydatków na usługi zlecane). Wszystkie biblioteki, z wyjątkiem Nowohuckiej, pokry

wały natomiast część kosztów bezpośredniej realizacji zadań środkami wypracowanymi bądź pozyskanymi w drodze darowizn.

W całkowitej kwocie rozchodów dotacja budżetowa pokrywała od 96% ogółu wydatków biblioteki Śródmiejskiej do 98,3% w Krowoderskiej i Podgórskiej. W porównaniu z innymi jednostkami kultury wydatki bibliotek były w największym stopniu finansowane poprzez do

tację budżetową.

Wykresnr 11 Struktura rozchodów w %

(22)

Rys. 4. Całkowite koszty działalności na 1 czytelnika - BP Nowa Huta

(23)

POGŁĘBIONA ANALIZA EFEKTYWNOŚCI FUNKCJONOWANIA JEDNOSTEK.. 185

Rys. 5. Koszty utrzymania 1 m2 powierzchni - BP Nowa Hula

(24)

1X6 Grażyna ¡’rawelska-Skrzypek

Rys. 6. Koszty utrzymania etatów / 1 zatrudnionego - BP Krowodrza

(25)

POGŁĘBIONA ANALIZA EFEKTYWNOŚCI FUNKCJONOWANIA JEDNOSTEK 1X7

6.Efektywność działalności bibliotek

Efektywność działalności bibliotek oceniano głównie przez analizę ogólnych kosztów przeliczonych na I użytkownika wszystkich form działalności bibliotek oraz w przeliczeniu na jednego czytelnika, w rozbiciu na poszczególne składowe tych kosztów - również przeli

czane na 1 użytkownika (klienta bibliotek). Założono przy tym, że jeżeli nie istnieją jakieś szczególne okoliczności związane z warunkami funkcjonowania biblioteki bądź specyfiką jej działalności, to tak wyliczone koszty powinny być w poszczególnych bibliotekach na zbliżonym poziomic. W podobny sposób przeprowadzono analizę kosztów utrzymania obie- któw w przeliczeniu na I m" powierzchni, a także koszty osobowe oraz koszty realizacji za

dań w przeliczeniu na I pracownika. Szczególną uwagę przywiązywano do porównywania wartości syntetycznych i cząstkowych wskaźników uzyskiwanych w poszczególnych jedno

stkach.

Czytelnik jest głównym klientem bibliotek. Wszystkie analizowane biblioteki jako głów

ny cel swojej działalności zadeklarowały: „rozwój i zaspokajanie potrzeb czytelniczych spo

łeczeństwa”. Koszt obsługi I czytelnika w roku wahał się w krakowskich bibliotekach miej

skich od 52 zł w bibliotece Podgórskiej i Śródmiejskiej do 42 zl w bibliotece Nowohuckiej (rys. 4). Na tę kwotę we wszystkich bibliotekach składały się przede wszystkim koszty utrzy

mania etatów, które wahały się od 41 zl na 1 czytelnika biblioteki Krowoderskiej do 33 zl w bibliotece Nowohuckiej. Roczne koszty utrzymania I m" użytkowanych obiektów były najniższe w bibliotece Nowohuckiej (86 zł) (rys. 5). W pozostałych wahały się od 127 do 11 zł. Stosunkowo małym zróżnicowaniem cechowały się natomiast całkowite koszty utrzy

mania etatów w przeliczeniu na I zatrudnionego. Najniższe były w bibliotece Krowoderskiej (13,6 tys. zł) (rys. 6).

7. Podsumowanie

W wyniku przeprowadzonego badania i analizy zebranych informacji stwierdzono, że we wszystkich jednostkach dostępne były dane niezbędne do analizy efektywności ich funkcjo

nowania.

Zmiany wymaga kategoria: „całkowita liczba czasopism” na „całkowita liczba egzem

plarzy czasopism”, zaś doprecyzowania: „Inni pracownicy obsługi”. Ta grupa zatrudnionych występowała w 2 bibliotekach i cechowała się stosunkowo wysokim przeciętnym uposaże

niem. Pozostałe sformułowania i uzyskane informacje nie budziły zastrzeżeń.

Pilotażowe użycie narzędzia badawczego do analizy efektywności działalności bibliotek miejskich w Krakowie pozwoliło zidentyfikować wzorcową jednostkę w tym mieście. Naj

niższą kosztochłonnością prowadzonej działalności cechowała się Nowohucka Bibliote

ka Publiczna. Biblioteka ta prowadziła jednocześnie najbardziej zróżnicowaną działal

ność, wykazując prawie w każdej z nich największą aktywność pracowników. Może być ona obecnie wzorem dla porównań efektywności działalności bibliotek w Krakowie.

(26)

188 Grażyna Prawel.1ka-Skr7.ypek

Summary

The paper presents analysis of performance efficiency in selected institutions of Culture in Cracow. It is based on research carried out by Małopolski Institute of Territorial Self-Government and Administration (MISTIA) that were financed by US AID.