„P O JA Z D Y S Z Y N O W E ’9 8 ” Seria: T R A N S P O R T z.3 3 , n r kol. 1394
Anna M Ę Ż Y K
ZNACZENIE TABORU W KSZTAŁTOWANIU NOWYCH OFERT PRZEWOZOWYCH KOLEI
S treszczen ie. W a rty k u le p rzed staw io n o u w a ru n k o w an ia, któ re p rz y z n a ją kolei w k o ń cu X X w iek u sz c zeg ó ln e zn aczen ie w o b słu d ze p o trzeb p rz e w o z o w y c h . N o w a rola tra n sp o rtu k o le jo w e g o w y m a g a sp ełn ien ia p rz e z ten śro d ek tran sp o rtu w ielu p o stu lató w o d n o sz ą c y c h się d o w y m a g a ń ry n k o w y c h i zasto so w an ia n a jn o w szy ch o sią g n ię ć te c h niki. T ab o r k o le jo w y je s t ty m ele m e n te m w y p o sa ż e n ia kolei, który p o p rz e z poziom tech n iczn y k sz ta łtu je je j w izeru n ek h an d lo w y . G łó w n a m y śl a rty k u łu sk u p io n a została n a p o stu la ta c h sta w ia n y c h w o b ec n o w y ch k o n stru k cji i w y p o sa ż e n ia taboru.
THE IM PO RTA N CE OF THE ROLLING STOCK IN M OU LD IN G NEW RAILW AY OFFERS
S u m m a ry . T he article p resen tsth e co n d itio n s, w h ich g iv e railw ay at th e en d o f X X c. sig n ific a n c e in tra n sp o rt n eed s service. T he n ew ro le o f the railw ay re q u ire s this p a rtic u la r m ean s o f tra n sp o rt to m eet n u m ero u s p o stu lates, co n c e rn in g b o th the re q u irem en ts o f th e m a rk e t and the use o f the n ew est a ch iv e m en ts o f te ch n o lo g y . R olling sto ck is the e le m e n t o f railw ay eq u ip m e n t w hich by m ean s o f tech n ical level m o u ld s its trad e im age. T h e m a in th o u g h t o f the article w as focused on p o stu lates w h ic h n ew ra il
w ay c o n stru c tio n s an d eq u ip m e n t are su p p o sed to face.
1. W S T Ę P
W p e rio d y z a c ji d ziejó w tra n sp o rtu k o lejo w eg o k o n iec X X w iek u n a z y w a n y je s t często okresem re n e sa n su k o lei, d la której p o d ejm u je się p ró b ę o k re śle n ia je j n o w eg o m iejsca w system ie tra n sp o rto w y m i zad ań , w skali zaró w n o g lo b aln ej, ja k i re g io n a ln e j. Jest w iele ar
g um entów p rz e m a w ia ją c y c h za o d ro d z e n ie m kolei. N ie m oże to b y ć je d n a k re n e sa n s n a tym sam ym p o zio m ie ja k o ś c io w y m , który w zn acznej m ierze p rzetrw ał w nie zm ien io n ej postaci przez k ilk a d z iesięcio leci. N o w a o ferta kolei m usi o d p o w iad ać w y m o g o m w sp ó łczesn eg o człow ieka, u w z g lę d n ia ć je g o a k ty w n o ść i p rzy zw y czajen ia, a także zw ięk szo n e w y m a g a n ia odnośnie do k o m fo rtu p o d ró ż y , w y n ik a ją c e z p o ró w n a n ia z ja z d ą sa m o c h o d e m czy sam o lo tem. O g ro m n ą rolę w sp e łn ie n iu ty c h w y m a g a ń sp ełn ia tabor. W dalszej części ro zw ażań z o
168 A . M ęży k
s ta n ą p rz e d sta w io n e p o d staw o w e k o n cep cje w kon stru k cji i w y p o sażen iu taboru, u m ożliw ia
ją c e kolei zaję cie d o g o d n ej p o zy cji w w alce rynkow ej o klienta.
2. R E N E S A N S K O L E I W K O Ń C U X X W IE K U - U W A R U N K O W A N IA
O k res n ajb ard ziej in ten sy w n eg o ro zw o ju kolei p rzy p ad a na w iek d ziew ię tn asty i pierw szą p o ło w ę w ie k u d w u d z ie ste g o . P o czątk o w o b y ły b u dow ane p o łącz en ia k o lejo w e m ięd zy m ia
sto w e, a w ra z z ro zw o jem urb an izacji zaczęto sto so w ać tran sp o rt szynow y w m iastach. R oz
wój sy s te m ó w z a sila n ia e n e rg ią e le k try c z n ą p rzy czy n ił się do u p o w szech n ien ia tram w aju e le k try c z n e g o , kolei elek try czn ej i tro lejb u su w obsłudze kom u n ik acy jn ej m iast. N ajw iększy ro zk w it ty c h śro d k ó w k o m u n ik acji m iejskiej p rz y p a d a na pierw sze ćw ierćw iecze X X wieku.
Jed n o cześn ie b y ł to o k re s ro z w o ju techniki sam o ch o d o w ej i seryjnej pro d u k cji sam ochodów (H. Ford).
P o stęp w k o n stru k cji p o jazd ó w sa m o ch o d o w y ch u m o żliw ił ich szersze zasto so w an ie i u jaw n ił w p ełn i zalety k o m u n ik acji sam o ch o d o w ej, takie ja k e lasty czn o ść, d o stęp n o ść, sto
su n k o w o n isk ie w p o ró w n a n iu z lin iam i k o lejo w y m i koszty budow y d róg k o ło w y c h i sam ych p o jazd ó w . O k azało się ró w n ież, że p o siad an ie sam o ch o d u zasp o k aja w ażne, ch o cia ż nieraz nie u św ia d o m io n e , p o trzeb y p sy c h o lo g ic z n e ludzi. W raz z g w ałto w n y m ro zw o jem m o to ry za
cji z n aczen ie k o lei i je j u d ział w o b słu d ze p o trzeb przew o zo w y ch , w ru ch u to w aro w y m i pa
sażersk im , z n aczn ie zm alało. N a p rzy k ład w S tanach Z jed n o czo n y ch sieć k o le jo w a skurczyła się z 4 02 tys. km w 1913 r. do 344 tys. km w 1950 r. W ysiłek k o n stru k to ró w zo stał skierow a
ny g łó w n ie na ro z w ija n ie tech n ik i sam ochodow ej w k ierunku u zy sk an ia p o ja z d ó w o w iększej ład o w n o ści, w ięk szej p ręd k o ści i w ięk szy m bezp ieczeń stw ie. N a to m ia st d z ia ła n ia polityków z m ierzały do sz e ro k ie g o u d o stęp n ien ia sam o ch o d u lu dności, co stało się sy m b o lem pew nego statu su m a te ria ln e g o i sy n o n im em n o w o czesn o ści. K olej b y ła trak to w an a ja k o schyłkow a g a łą ź tra n sp o rtu , której p rzy szło ść o k reślało zasto so w an ie do przew ozu ład u n k ó w n a duże o d leg ło ści. Ju ż w latach trz y d ziesty ch w krajach najbardziej ro zw in ięty ch m otoryzacyjnie sam o ch ó d p rz e ją ł z n a c z n ą część d o ty c h c z a so w y c h zadań p rzew o zo w y ch kolei [1],
Je d n o c z e śn ie je d n a k , w ra z z d y n a m ic z n y m ro zw o jem m iast i w zro stem sto p n ia urbaniza
cji, p o n o w n ie w id o c z n e stały się zalety kolei w obsłudze m aso w y ch p o to k ó w pasażerskich.
T e sam e p o w o d y , k tó ry c h sk u tk iem w k ońcu w iek u d ziew ię tn asteg o b y ło upow szechnienie tra m w a jó w w m ia sta c h , sp o w o d o w ały p o w ró t sy stem ó w tran sp o rtu szy n o w eg o do dużych m iast, w p o staci szybkiej kolei m iejskiej i m etra. W latach 1954 - 1975 o d d an o do eksploata
cji 25 sy s te m ó w m e tra w d u ż y c h m iastach [2]. O kazało się, że ty lk o sy stem kolei m iejskiej u m o ż liw ia p rzem ieszczen ie d u ż y c h m as ludności na co ra z w ięk szy ch o b szarach aglom eracji m iejsk ich . D o d a tk o w y m c z y n n ik ie m w a ru n k u jący m w zrost zain tereso w an ia tran sp o rtem szy
n o w y m b y ła n a ra sta ją c a k o n g estia na drogach. K ry zy s en erg ety czn y w 1973 roku w ywołał zm ian ę w sp o so b ie tra k to w a n ia zaso b ó w n atu raln y ch i znacząco p rzy sp ieszy ! pracę nad no
w y m i e n e rg o o s z c z ę d n y m i w y n alazk am i i tech n o lo g iam i. D ało to w y raźn y bodziec w kierun
k u p o n o w n e g o z a in te re so w a n ia koleją, ja k o śro d k a tran sp o rtu m niej „ żarło czn eg o ” w stosun
ku do śro d o w isk a n iż ro zw ijan y tran sp o rt sam o ch o d o w y i lotniczy.
N a sile n ie n e g a ty w n y c h zm ian w p rzy ro d zie na sk u tek działaln o ści cz ło w ie k a d oprow a
d ziło do p rz y ję c ia p rio ry te tó w ochro n y śro d o w isk a w p o lity ce go sp o d arczej p ań stw . Jednym z ty c h p rio ry te tó w je s t w sp ieran ie ro zw o ju tran sp o rtu szynow ego. D o d atk o w y m im pulsem są n asilające się p ro c e sy in te g ra c y jn e w skali k o n ty n e n tó w i w skali g lo b aln ej, które d a ją m ożli
w o ść w y k o n y w a n ia p rzew o zó w n a d uże od leg ło ści, co je s t je d n y m z w aru n k ó w sprzyjających
stosow aniu k o lei. T a k w ięc tra n sp o rt k o lejo w y w k o ń cu X X w ieku zn ala zł się p o d w pływ em n astęp u jący ch c z y n n ik ó w p rz y sp ie sz a ją c y c h je g o rozw ój:
• n a sile n ie n e g a ty w n y c h zm ian w śro d o w isk u ż y c io w y m czło w iek a;
• o g ra n ic z e n ie n a tu ra ln y c h z aso b ó w , takich ja k p o w ie rz c h n ia do z a g o sp o d a ro w a n ia ;
• p o sz u k iw a n ie e n e rg o o s z c z ę d n y c h tech n ik i tech n o lo g ii;
• z w ię k sz o n e z a p o trz e b o w a n ie n a u słu g i p rzew o zo w e w zw iązk u z p o stę p u ją c y m m ię
d z y n a ro d o w y m p o d z ia łe m p racy ;
• z w ię k sz o n e z a p o trz e b o w a n ie na p asażersk ie usługi p rzew o zo w e w zw iązk u z p o stę p u ją c ą u rb a n iz a c ją sp o łeczeń stw ;
• p ro c e sy in te g ra c y jn e , u m o żliw iające zw ięk szen ie skali p rzew o zó w , w a ru n k u ją c e k o n o m ic z n e z a sto so w a n ie kolei;
• s p rz y ja ją c a k o le i, z d e c y d o w a n a p o lity k a m ię d zy n aro d o w a, w y ra ż a ją c a się w k o n k re t
n y ch a k ta c h p ra w n y c h i fin an so w an iu in w esty cji k o lejo w y ch .
3. O C Z E K IW A N IA W Z G L Ę D E M K O L E I W N O W Y C H W A R U N K A C H G O S P O D A R K I R Y N K O W E J I IN T E G R A C JI M IĘ D Z Y N A R O D O W E J
Je d n o c z e ś n ie p o sta w io n o w o b ec kolei szereg w y m ag ań , k tó ry ch sp e łn ie n ie w a ru n k u je jej trw ałe w p isa n ie w e fe k ty w n y g lo b aln y sy stem tra n sp o rtu i w y k sz ta łc e n ie n o w eg o m ięd zy g a- lęzio w e g o p o d z ia łu p racy p rzew o zo w ej. W y m a g a n ia te, w ra z z o d p o w ie d n im i w aru n k am i p ra w n o -p o lity c z n y m i, m a ją także p rzy w ró cić kolei je j c h a ra k te r ja k o p rz e d s ię b io rstw a ry n kow ego, k tó re g o p o d s ta w o w ą c e c h ą ja k o ś c i je s t zd o ln o ść do zasp o k o je n ia p o trzeb klienta.
Stąd w y n ik a ją n a stę p u ją c e p o stu laty w z g lę d e m kolei:
• z w ię k sz e n ie e fe k ty w n o ś c i ek o n o m iczn ej tra n sp o rtu szy n o w eg o ;
• z w ię k sz e n ie u ż y te c z n o śc i tran sp o rto w ej kolei p o p rz e z p o p ra w ie n ie tak ich cech ja k o śc io w y c h , ja k : w y d a jn o ść , szy b k o ść, e la sty czn o ść, n ieza w o d n o ść, b e zp ie czeń stw o ;
• o fe ro w a n ie sp raw n ej w sp ó łp racy z in n y m i g ałęz iam i tra n sp o rtu (in tero p e rab iln o ść.
in te rm o d a ln o ść );
• z m n ie js z e n ie u cią ż liw o śc i śro d o w isk o w ej;
• sk u teczn e k o n k u ro w a n ie z k o m u n ik a c ją sam o ch o d o w ą, m o to ry z a c ją in d y w id u a ln ą i k o m u n ik a c ją lotniczą;
• w łą c z e n ie w g lo b aln y sy stem tran sp o rto w y .
4. Z A Ł O Ż E N IA O W E J O F E R T Y P R Z E W O Z O W E J K O L E I Z U W Z G L Ę D N IE N IE M S IE C I I T A B O R U
W p ro w a d z e n ie z u p e łn ie n o w y c h tec h n o lo g ii, ta k ic h ja k p o c ią g i dużej p ręd k o ści lub kolej m a g n e ty c z n a , w y m a g a stw o rz e n ia now ej g en eracji p o jazd ó w o ra z w y b u d o w a n ia n o w y ch linii alb o g ru n to w n e j m o d e rn iz a c ji linii istn ie ją c y c h , co w iąże się z d u ży m i k o sz ta m i, tru d n y m i do p o n ie sie n ia w c z a sa c h o słab io n ej k o n iu n k tu ry g o sp o d arczej. T e n o w e linie s ą p o d sta w ą tw o rz o n eg o św ia to w e g o s y s te m u tra n sp o rto w e g o , ale je d n ą z szans p o w sz e c h n e g o ren esan su k o lei je s t istn ie n ie ju ż g ęstej sieci p o łącz eń k o lejo w y ch , p ow stałej w cza sa c h je j ek sp an sji. Pelnc w y k o rz y sta n ie tej sieci d o o k re śle n ia now ej roli tra n sp o rtu sz y n o w e g o je s t m o żliw e po jej u zu p e łn ie n iu i p rz e o rie n to w a n iu o d p o w ie d n io do ak tu aln eg o i p rz y sz łe g o k ie ru n k u p rzep ły w u
170 A. Mężyk
to w a ró w i o só b ; je d n a k j u ż teraz je s t m o żliw e stw o rzen ie o d p o w ied n iej oferty p o p rzez zasto
so w an ie n o w o c z e sn e g o tab o ru , o d p o w ia d a ją c e g o w yżej sfo rm u ło w an y m w y m o g o m i nasta
w io n eg o na m a k s y m a ln e z a sp o k o jen ie p o trzeb i o czek iw ań klientów .
D o b ry m p rz y k ła d e m w y k o rz y sta n ia sieci i tab o ru do k o n stru k cji now ej oferty w pasażer
skim tra n sp o rc ie k o le jo w y m s ą N ie m c y . P o d sta w ą fu n k cjo n o w an ia tra n sp o rtu pasażerskiego w N ie m c z e c h je s t g ę sta sieć p o łącz eń k o lejo w y ch , której w iększość p o w sta ła je s z c z e w XIX w ieku. R e g u la rn a k o m u n ik a c ja au to b u so w a zo stała p o d p o rząd k o w an a p o trzeb o m kom unika
cji k o lejo w ej i sp e łn ia w o b ec niej funkcje do- i odw ozow e. P rzew ozy a u to b u so w e były i są p ro w a d z o n e w w ię k sz o śc i p rz e z D eu tsch e B ah n , co m iało zap ew n ić je j d o m in u ją c ą rolę w ry n k u p rz e w o z ó w m ię d z y m ia sto w y c h . O b o w iązu jące w N iem cz ech p raw o koncesjonowania linii z o śm io le tn im te rm in e m u trw ala ten system . N a to m ia st żeby sk u teczn ie konkurow ać z k o m u n ik a c ją in d y w id u a ln ą i lotniczą, w tran sp o rcie szy n o w y m k o n stru o w an e s ą oferty , któ
ry ch p o d sta w ą je s t ru c h ró w n o o d stęp o w y i w y so k i k o m fo rt pod ró ży . C elem tak ieg o położe
n ia ak c e n tó w je s t z b liż e n ie oferty przew o zo w ej w kom u n ik acji kolejow ej do ja k o ś c i podróży w ła sn y m sa m o c h o d e m i sp ełn ien ie ty m sam y m , a naw et p rzew y ższen ie o czek iw ań pasaże
rów . W ażn y m ele m e n te m tej oferty je s t no w o czesn y tabor.
5. T E N D E N C JE W Z A K R E S IE K O N S T R U K C JI L O K O M O T Y W 1 P O JA Z D Ó W , ZMIE
R Z A JĄ C E D O R A C JO N A L IZ A C JI IC H E K S P L O A T A C JI
Z e w z g lę d u n a p ręd k o ść i rodzaj ta b o ru p o ciąg i m o żn a u m o w n ie p o d zielić n a trzy grupy [3]:
• v < 2 0 0 k m /h - lo k o m o ty w a i w ag o n y ;
• v = 2 5 0 -3 5 0 km /h - p o ciąg i zespołow e;
• v > 350 k m /h - p o ciąg i n iek o n w en cjo n aln e.
N o w e o sią g n ię c ia w zak resie b u d o w y lo k o m o ty w u m ożliw iły bu d o w ę lo k o m o ty w o dużej m ocy i z w ię k sz o n y c h n a c isk a c h n a oś, u n iw ersa ln y ch , d o sto so w an y ch do p ro w ad zen ia po
c ią g ó w p a sa ż e rsk ic h z p rę d k o ś c ią do 200 km /h i to w aro w y ch w c a ły m zak resie prędkości.
C o raz w ię k sz a o tw a rto ść g ran ic p o w o d u je p o w staw an ie lo k o m o ty w czterosystem ow ych.
k tó re u m o ż liw ia ją e k sp lo a ta c ję p o c ią g ó w n a liniach całej E uropy. W k o n stru k cji ty c h pojaz
d ó w w y k o rz y stu je się sto p y m etali lekkich i w y so k o w y trz y m a łe tw o rzy w a sztu czn e, co przy
c z y n ia się do z m n ie jsz e n ia ich m asy . M n iejsza m asa p o ciąg ó w i je d n o c z e śn ie m ocniejszy n a p ęd p o z w a la ją na sk u te c z n ie jsz e h am o w an ie i w iększe p rzy sp ieszen ia, co u m o żliw ia do
trz y m a n ie w y m a g a n y c h d ró g h a m o w a n ia przy d u ży ch p ręd k o ściach o raz o b słu żen ie wielu p rz y sta n k ó w , przy je d n o c z e sn y m krótkim czasie p rzejazdu całej tra sy . Z a sto so w a n ie prze
c h y ln eg o n a d w o z ia p o zw ala n a p o k o n y w a n ie łu k ó w na trasie z w ię k sz ą p rę d k o śc ią , co rów
n ież p rz y c z y n ia się do w y d a tn e g o sk ró cen ia czasu przejazdu. W p ro w ad zen ie u lepszeń w za
kresie k o n stru k c ji części e le k try c z n y c h u m o żliw ia w y k o rzy sty w a n ie en e r g ii h a m o w a n ia do z asilan ia n ie k tó ry c h u rząd zeń e le k try c z n y c h lo k o m o ty w y o raz do o g rz e w a n ia sk ład u pociągu, co p rz y c z y n ia się d o o sz c z ę d z a n ia zu ży cia energii. W prow adzane s ą ro zw iązan ia zm n iejsza
ją ce h a ła s, d r g a n ia i w ib r a c je , z w ięk sza ją ce o d p o rn o ść na zd erzen ia i bezpieczeństw o p r z eciw p o ża ro w e, co staje się szczeg ó ln ie istotne w obec zw ięk szen ia szy b k o ści prow adzenia ru ch u k o lejo w eg o . N o w o c z e sn e lo k o m o ty w y s ą w y p o sażan e w p re cy zy jn e u rząd zen ia steru
ją c e i k o m p u te ry p o k ład o w e. P o n iew aż realizacja p o w y ższy ch cech ja k o ś c io w y c h je s t bardzo k o szto w n a, u ż y tk o w n ic y o c z e k u ją w y d łu żen ia czasu ek sp lo a ta cji p ojazd ów do około 40 - 45 lat i p o d w y ż sz e n ia ich n ieza w o d n o ści. N p. u ży tk o w n icy w y m ag ają , ab)- p rzeb ieg między
napraw am i re w iz y jn y m i w y n o sił 2 m in, a m ięd zy nap raw am i g łó w n y m i - 4 m in km . D o ty c h czasow e d o św ia d c z e n ia w y k a z a ły , że sp ełn ien ie ty ch p o stu la tó w d la p o d w y ż sz o n y c h p rę d k o ści p ro w ad zi do sto so w a n ia w ie lo c z ło n o w y c h p o ciąg ó w zesp o ło w y c h z n a p ę d e m u sy tu o w a nym w c z ło n a c h k ra ń c o w y c h . W ażne stało się ró w n ie ż n ad an ie p o jazd o m a e r o d y n a m iczn eg o kształtu, co p rz y c z y n iło się do ich n o w o czesn eg o w y g lą d u , staran n ie w y k o rz y sty w a n e g o w strategii m ark e tin g o w e j p rz e d się b io rstw k o lejo w y ch .
W k o n stru k cji w a g o n ó w p asażersk ich d o d a tk o w o sz c z e g ó ln ą u w a g ę zw raca się n a o d porność p r z e c iw p o ż a r o w ą m a te ria łó w w y p o sa ż e n ia o raz zab e z p ie c z e n ia p o m ie sz c z e ń dla pasażerów p rzed z n a c z n y m i zm ia n a m i ciśn ien ia , a tak że zw ięk szen ie p rz e b ie g u w ag o n ó w do n ap raw y rew izy jn ej do ok. 6 00 ty s. km i g łó w n ej do 1,2 — 2,5 m in km .
6. T E N D E N C JE W K O N S T R U K C JI P O JA Z D Ó W W Z A K R E S IE P O P R A W Y W A R U N K Ó W P O D R Ó Ż O W A N IA
P o d s ta w ą s tw o rz e n ia d o b ry c h w a ru n k ó w p o d ró ż o w a n ia je s t z ró ż n ico w an ie całej populacji p o d ró żu jący ch , w z a le żn o ści od zasięg u , celu p o d ró ż y , itp., co n az y w a n e je s t se g m en tacją rynku, o ra z z b a d a n ie o cz e k iw a ń p o d ró ż n y c h z p o sz c z e g ó ln y c h se g m e n tó w w sto su n k u do w arunków o d b y w a n ia p o d ró ży . N a p o d sta w ie b ad ań p ro w a d z o n y c h w ró ż n y c h k rajach uzy
skano j u ż d o ść d o b re ro z e z n a n ie ty ch o czek iw ań , co u m o ż liw ia zn aczn e z ró ż n ico w an ie k o n strukcji i w y p o sa ż e n ia w n ę trz w a g o n ó w p asażersk ich .
N ie k tó re z ty c h cech s ą o d b iciem o g ó ln y c h ten d en c ji, ja k np. u m o ż liw ie n ie k o rz y sta n ia z kom u n ik acji p u b liczn ej o so b o m u p o śled zo n y m ru ch o w o , d o k tó ry c h z alicza się n ie ty lk o in w alidów ru c h u , a le tak że o so b y starsze, z m ały m i d ziećm i lu b d u ży m bag ażem . W celu u sp raw n ien ia w s ia d a n ia ty m g ru p o m o só b w p ro w ad zo n o k o n stru k cje n isk o p o d ło g o w e , w y suw ane p la tfo r m y lu b p o d w y ższen ie w y so k o śc i p ero n ó w , z m o żliw o ścią w ja zd u w ó z k a mi. O k azało się to p ro b le m e m np. w S tu ttg arcie, kiedy p o d jęto d e c y z ję o in teg racji d o ty c h czasow ego sy ste m u k o m u n ik acji tram w ajo w ej z sy stem em m etra i sto p n io w ej rezy g n acji / linii tra m w a jo w y c h . O b słu g iw a n ie d o ty c h c z a so w y c h linii tra m w a jo w y c h n a z ie m n y c h w y m a ga p rze b u d o w y to ru i d o sto so w a n ie je g o szero k o ści do n o rm aln ej o raz w y b u d o w a n ia w y s o kich p eronów .
W ag o n y s y s te m ó w k o lejo w ej k o m u n ik acji m iejskiej p o s ia d a ją cech y k o n iecz n e do obsługi d u ży ch m as lu d zi, tj. m a ją z m n ie jsz o n y u d zia ł m iejsc sied zą cy ch w sto su n k u do sto ją cy ch , dużą ilo ść sz e r o k ic h d rzw i, sto su n k o w o m ało m iejsca na b a g a ż, b rak w ie sz a k ó w n a ubranie. N o rm a ln y m w y p o sa ż e n ie m je s t j u ż sy stem n a g ło śn ie n ia w e w n ątrz p o jazd u , przez który p rz e k a z y w a n e s ą in fo rm a c je o k o le jn y c h p rzy stan k ach . D o p rz y s ta n k ó w ko m u n ik acji podziem nej b u d o w a n e s ą sy stem y d o w o zo w e, takie ja k schody ru ch o m e i w in d y . P rzy k ład em specjalnie o p ra c o w a n e g o sy s te m u d o w o zo w eg o b lisk ieg o z a się g u je s t tzw . H -B ah n w D o rt
m undzie. Jest to kolej p o d w ie sz a n a , ca łk o w ic ie au to m a ty c z n a , k u rsu ją c a b e z p erso n elu . Linia m a d łu g o ś ć 1,1 km i z o sta ła o p ra c o w a n a w c e lu b e z p o śred n ieg o p rz y łą c z e n ia dużej dzielnicy m ieszk an io w ej do p rz y s ta n k u szybkiej kolei m iejskiej. P rzy k ład em d o sto so w a n ia oferty do z ap o trzeb o w an ia je s t ró w n ie ż o p ra c o w a n ie n o w eg o sy ste m u p rz e w o z o w e g o T V R d la m iasta C aen w N o rm a n d ii. Jest to p o jazd b ęd ący częścio w o tram w ajem , c z ę śc io w o a u to b u se m , na
dający się sz c z e g ó ln ie d la o b szaró w m iejsk ich od 100 do 2 00 000 m iesz k a ń c ó w . P o jazd ja k o tram w aj na o g u m io n y c h k o łach je s t p ro w ad zo n y na szy n ie śro d k o w ej i zasilan y w en erg ię e le k try c z n ą o d g ó ry , ja k o au to b u s p rzeg u b o w y p o siad a siln ik sp alin o w y . P rz e łą c z e n ie trybu pracy je s t b e z p ro b le m o w e . N o rm a ln a ek sp lo a ta c ja teg o sy ste m u m a zacząć się w połow ie 1998 roku.
172 A . M ężyk
In n e są w y m a g a n ia o d n o śn ie do k o m fo rtu p o d ró żo w an ia w k o m u n ik acji reg io n aln ej i mię
d zy m iasto w ej d alek o b ieżn ej. B ad an ia w y k azu ją, że ok. 50% podró ży sam o ch o d am i indyw i
d u a ln y m i to p o d ró że w celach rek reacy jn y ch . D latego ro zw ijan y m w N ie m c z e c h kierunkiem w k o m u n ik acji reg io n aln ej są oferty zm ierzające do p op raw y a tra k cy jn o ści kolei również dla ce ló w m o b iln o ś c i p o z a z a w o d o w e j. W ty m seg m en cie o b słu g iw an e s ą n ied u że p o to k i pa
sażersk ie; p o d ró żn i p o d ró ż u ją na nieduże od leg ło ści, często c a łą rodziną, z d ziećm i, n a zaku
py lu b w c e la c h tu ry sty c z n y c h , np. z ro w eram i, pleca k am i lub nartam i. O d p o w ie d z ią na takie za p o trz e b o w a n ie s ą np. au to b u sy szy n o w e, pociągi ty p u R eg io -S h u ttle, w ag o n y piętrowe, p o jazd y n is k o p o d ło g o w e i in. C h a ra k te ry z u ją się on e le k k ą k o n stru k cją, lep szy m przyśpie
szen iem i sk u te c z n y m h am o w an ie m , co u m o żliw ia z a trzy m y w an ie p o ja z d u na w ielu przy
stan k ach i o b słu g ę w ie lu m iejsco w o ści, b ez zn acząceg o w p ły w u na czas przejazd u . Pociągi ty p u R e g io -S h u ttle RS 1 o s ią g a ją pręd k o ść 120 km /h; s ą ró w n ież tań sze w ek sp lo atacji.
R ó ż n o ro d n e u k sz ta łto w a n ie p rzestrzen i dla p asażerów p o zw ala na w y d ziele n ie miejsc d la o só b z w ię k sz y m b ag ażem , sp ecjaln y ch przed ziałó w d la o só b z ro w eram i i w ózkam i lub o d d z ie ln y c h p rz e d z ia łó w , p rzezn a c z o n y c h ty lk o do p rzew o zu ro w eró w . M ie jsc a do siedzenia w w ag o n a c h b e z p rz e d z ia łó w m o g ą by ć u szereg o w an e w p o d w ó jn y c h rzę d a c h je d n e za dru
gim i lub n a p rz e c iw sieb ie. D o d atk o w o m iędzy sied zen iam i m o g ą b y ć u m ieszczo n e stoliki, co stanow i a tr a k c y jn ą p ro p o z y c ję d la osób p o d ró żu jący ch w g ru p ach lub z d ziećm i. Pom ieszcze
nie d la m a sz y n isty m o ż e by ć zin teg ro w an e z p rz e strz e n ią d la p asażeró w , o d d zielo n e tylko p rze sz k lo n y m i d rz w ia m i, co zm n iejsza an o n im o w o ść podróży i w p ły w a na zw ięk szo n e po
czu cie b e z p ie c z e ń stw a p asażeró w . W y p o sażen ie w ag o n ó w w n o w o czesn e o k n a w z d łu ż całej ich d łu g o śc i p o z w a la n a k o n tem p lo w an ie w id o k ó w p o d czas p o d ró ży . W y c isz e n ie pojazdu i w y tłu m ie n ie d rg a ń , cie p ła k o lo ry sty k a i n o w o czesn e w zo rn ictw o zn aczn ie p o d w y ż sz a ją in
d y w id u a ln e o d c z u c ie k o m fo rtu p o d ró żu jący ch . C o raz częściej p o c ią g i s ą w y p o sa ż a n e w urzą
d z e n ia k lim a ty z u ją c e . W p ro w ad zen ie atrak cy jn ej oferty cen o w ej, ja k ą je s t np. b ilet w eeken
d o w y , z a p e łn iło p o c ią g i re g io n a ln e i p rzek o n ało w ielu p o te n cjaln y ch k lie n tó w do zm ienionej kolei.
W p o c ią g a c h k lasy In terR eg io i w y ższej, oferta w zakresie u k sz ta łto w a n ia p rzestrzen i dla p o d ró ż n y c h je s t je s z c z e bardziej zró żn ico w an a i zaw iera ró w n ież e lem en ty um ożliw iające w y k o rz y sta n ie czasu p o d ró ż y np. na pracę. P asażer m a m o żliw o ść w y b o ru p rz ed ziału , w któ
ry m chce je c h a ć , m o ż e to b y ć w ag o n bez p o d ziału n a p rzedziały lub z p o d ziałem na prze
d ziały , g d zie n o rm ą je s t u m ieszczen ie ty lk o 6 m iejsc. P ro p o n u je się ró w n ież p rzed ziały wielo
fu n k c y jn e , z g ru p ą m ie jsc w o k ó ł sto lik a, ja k i m iejsc u m ieszczo n y ch w szereg u , a także m iejsc p o je d y n c z y c h . P o sz c z e g ó ln e sied zen ia są o d d zielo n e tylko szk lan y m i taflam i, co daje w rażen ie in ty m n o ś c i, ale nie w y izo lo w an ia . D la dzieci zain stalo w an e s ą sp ecjaln e podw yż
szo n e fo tele p rzy o k n a c h . O b o k siedzeń um ieszczo n e są o d d zieln e w ieszak i na ubrania, u m o ż liw ia ją c e w y g o d n e p o w ieszen ie naw et d u ży ch sztuk, b ez k o n iecz n o ści uszczuplania m ie jsc a n a fotelu. W p o c ią g a c h z n a jd u ją się zam y k a n e sch o w k i na b a g a ż p o d ręczn y , fotele w y p o sa ż o n e s ą w ro z k ład an e stoliki i reg u lację n ach y le n ia, na p o k ład zie p o jazd u istnieje m o ż liw o ść s k o rz y sta n ia z telefo n u i w a g o n u re s tau racy jn eg o lub baru.
W p o c ią g a c h IC E , w o p arciach foteli z am o n to w a n e s ą m o d u ły a u d io , któ re p o p rzez słu
ch aw k i u m o ż liw ia ją o d b ió r trzech p ro g ram ó w - d w óch m u z y cz n y ch i je d n e g o z b ajk am i dla d zieci, a ta k ż e trz e c h p ro g ra m ó w rad io w y ch . Istn ieje m o żliw o ść o g ląd an ia v id eo w 1 i 2 kla
sie, z a k u p ie n ia a k tu a ln y c h g azet, a n aw et p o łącz en ia telefo n iczn eg o , p o n ie w a ż p o ciąg ma sw ój n u m e r te le fo n ic z n y .
W p o c ią g a c h IC E 2 zn ajd u je się p rzed ział fa m ilijn y , u m ieszczo n y ob o k w a g o n u restau
racy jn eg o , w k tó ry m je s t m iejsce na w ó zek , m iejsce do raczk o w an ia d la n iem o w lak ó w , a n aw et z a in s ta lo w a n o p o d g rz e w a c z do b u telek . W e w szy stk ich w a g o n a c h w y św ie tla n e są na sp e c ja ln y c h e k ra n a c h in fo rm a c je o p rz e b ie g u ja z d y , a k tu a ln a p ręd k o ść, czas, n astęp n y postój i n u m e r w ag o n u . Istn ieje m o żliw o ść sk o rz y sta n ia z p rzed ziału -k lu b u , g d zie m o ż n a obejrzeć
także film y . W sz y stk ie p o ciąg i now ej g en eracji w y p o sażo n e są w to alety z a m k n ię te g o o b iegu, przystosow ane do k o rz y s ta n ia p rz e z o soby na w ó zk ach i p o siad ające stó ł do p rzew ijan ia n ie mowląt.
R ó w n ie ż p o ciąg i p rzew id zian e do k u rso w an ia w n o cy , a w ięc I n te r C ity N ig h t (IC N ) lub C ityN ightL ine (C N L ) p o d w y ż sz a ją k o m fo rt ja z d y , zb liżając w aru n k i p o d ró ży do ty ch , o fe
row anych p rz e z h otele. P rzed ziały sy p ia ln e s ą w y p o sażo n e w d w a łó żk a, p ry sz n ic i w łasną toaletę, d o d a tk o w o śn ia d a n ie w przed ziale lub w ag o n ie re stau racy jn y m . W p rz e d z ia ła c h ku- szetkow ych m ie js c a do leżen ia s ą u sy tu o w a n e w zd łu ż k ierunku ja z d y , na dzień są składane.
Fotele s ą e rg o n o m ic z n ie u k sz ta łto w a n e , m a ją m o żliw o ść reg u lacji n a c h y le n ia i z am o n to w a n e podnóżki. W n ie k tó ry c h p o cią g a c h is tn ie ją p rzed ziały p o jed y n cze.
T e n d e n c je w u k sz ta łto w a n iu p rzestrzen i p odróżnej z m ie rz a ją do teg o , aby czas sp ęd zo n y w podróży nie b y ł d la p o d ró ż n y c h czasem straco n y m . S tąd p o jaw iają się k o n c e p c je przedziałów pojedynczych, u m o ż liw ia ją c y c h p ra c ę przy k o m p u terze i p ro w ad zen ie ro zm ó w , p rzed ziałó w kon feren cy jn y ch , a ta k ż e p rz e d z ia łó w k lu b o w y ch , gdzie m o ż n a p o zn ać n o w y ch ludzi i spędzić c zas n a m iłej ro z m o w ie przy n ap o jach [4].
7. Z A K O Ń C Z E N IE
P rz e d sta w io n e p o w y żej ten d e n c je w k o n stru k cji i w y p o sażen iu p o ja z d ó w k o lejo w ej k o m unikacji p asażersk iej n ie w y c z e rp u ją w sz y stk ic h m o żliw o ści. C elem zró ż n ic o w a n ia oferty jest z a sp o k o je n ie m o ż liw ie w ielu p o trzeb i o c z e k iw a ń p o d ró ż n y c h z ró ż n y c h se g m e n tó w , tak aby p o d ró ż p o c ią g ie m d a w a ła tak ie sam e m o żliw o ści, o d n o śn ie do w y b o ru m o m e n tu podróży (ruch ró w n o o d stę p o w y ), ale k o m fo rt p o d ró ży i m o żliw o ści a k ty w n e g o w y k o rz y sta n ia tego czasu b y ły w ięk sze n iż ja z d a w ła sn y m sam o ch o d em . N o w e p o trzeb y o tw ie ra ją szero k ie pole do p o p isu k o n stru k to ro m tab o ru , a sp rzy jają cy k lim at p o lity czn y daje szan sę u rz e c z y w is t
nienia n aw et n ajb ard ziej śm ia ły c h p ro jek tó w . Jed n ak n aw et n ajb ard ziej d o g o d n e ro zw iązan ia nie z o sta n ą w ła śc iw ie w y k o rz y sta n e , je ż e li kolej nie zm ieni sw ojej filo zo fii d z ia ła n ia i nie zacznie d b a ć o k lie n tó w p rzed , w czasie i po zak o ń czen iu p o d ró ży . C zas i k o m fo rt pod ró ży to obok cen y zasa d n ic z e e le m e n ty n o w o czesn ej o ferty kolei. P o trzeb n e je s t je d n a k w sp arcie ze strony d z ia ła ń m a rk e tin g o w y c h , k tó re, n ak iero w an e n a zm ian ę d o ty c h c z a so w e g o im ag e k o lei, b ę d ą w sta n ie p rz y c ią g n ą ć k lie n tó w i w y g rać ko n k u ren cję.
L IT E R A T U R A
1. O rło w sk i B.: Z w y k łe i n ie z w y k łe losy w y n alazk ó w . L S W , W arszaw a 1989.
2. Z a m k o w sk a S.: P o w ró t do tra n sp o rtu szy n o w eg o w m iastach - u w a ru n k o w a n ia p rzy k ład y z asto so w ań . M a te ria ły n a k o n feren cję.
3. G ąso w sk i W .: T ra n sp o rt k o lejo w y ja k o e le m e n t glo b alizacji p ro cesó w g o sp o d a rc z y c h , cz. 1.
L o g isty k a 1997, nr 2.
4. M ateria ły in fo rm a c y jn e D B A G .
R ecen zen t: P ro f.d r inż. W iesław B ajon
174 A . M ężyk
A b stra ct
In p erio d ical c la ssific a tio n o f th e railw ay tran sp o rt h istory the end o f the X X c. is often called the R e n a issa n c e o f th e railw ay , w h ich is b ein g attem p ted to h av e its n ew task s and pla
ce in tra n sp o rt sy stem d efin ed , both on global and reg io n al scale.T h ere are a lot o f argum ents su p p o rtin g the re b irth o f the railw ay. S u rely , it can n o t be the R en aissan ce on the sam e quality level th a t has su rv iv ed in an u n ch an g ed sh ap e fo r a c o u p le o f d ecad es. A new railw ay offer has to satisfy the re q u ire m e n ts o f a m o d ern m an, tak in g into c o n sid eratio n bo th h is activity and h a b its as w ell as g ro w in g req u irem en ts co n cern in g the co m fo rt o f the jo u rn e y , coming from its c o m p a riso n to tra v e llin g by c a r o r plane. T h e rolling stock p lay s a v ital role in me
e tin g th ese re q u ire m e n ts. F u rth er p art o f th is article w ill p re se n t b asic c o n cep ts reg ard in g the c o n stru c tio n a n d e q u ip m e n t o f th e ro llin g stock w hich en ab le the railw ay to take an attractive p o sitio n in the m a rk e t co m p e titio n for a cu sto m er.
