Przedmiotowe zasady oceniania biologia Zakres rozszerzony (szkoła ponadgimnazjalna)

Monika Karniłowicz

Przedmiotowe zasady oceniania biologia

Zakres rozszerzony

(szkoła ponadgimnazjalna)

Spis treści

1. Postanowienia ogólne

2. Wymagania programowe oraz kryteria oceniania

3. Sposoby informowania o wymaganiach formalnych i merytorycznych 4. Zasady sprawdzania osiągnięć i postępów w nauce

5. Metody oceniania wymagań edukacyjnych

6. Podsumowanie

1. Postanowienia ogólne

Przedmiotowe zasady oceniania (PZO) są zgodne z ustawą z 7 września 1991 r. o systemie oświaty, stanowiącej załącznik do obwieszczenia marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 5 lipca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r.,poz. 1481). Dokument przyjmuje jako bazową realizację podstawy programowej z chemii dla liceum ogólnokształcącego i technikum(Dz.U. z 2018 r., poz. 467), wg której po ukończeniu 8-letniej szkoły podstawowej uczeń kontynuuje naukę chemii w zakresie podstawowym lub zakresie rozszerzonym w szkole ponadpodstawowej (4-letnim liceum ogólnokształcącym lub 5-letnim technikum).

Przedmiotowe zasady oceniania uwzględniają też realizację Podstawy programowej przedmiotu chemia programu dyplomowego matury międzynarodowej (International Baccalaureate Organization Chemistry Standard and Higher Level Core) poprzedzonej realizacją podstawy programowej przedmiotu chemia w obrębie Middle YearsProgramme.

Kształcenie ogólne w szkole ponadpodstawowej tworzy programowo spójną całość i stanowi fundament wykształcenia umożliwiający zdobycie zróżnicowanych kwalifikacji zawodowych. Ich dalsze doskonalenie lub modyfikowanie rozpoczyna proces kształcenia się przez całe życie.

Sposób oceniania

Oceny są jawne i uzasadniane na prośbę zainteresowanych zgodnie z wytycznymi zawartymi w statucie szkoły. Ocenia się systematycznie, w różnych formach, na każdej lekcji. Oceny semestralna i roczna określają ogólny poziom wiadomości i umiejętności ucznia przewidzianych w programie nauczania na dany okres.

Podczas ustalania stopnia uwzględnia się wysiłek i zaangażowanie ucznia. Obniża sięwymagania w zakresie wiedzy i umiejętności wobec uczniów, u których stwierdzono deficyty rozwojowe.

W wielu sytuacjach, w związku z procesem nauczania, nauczyciel ma możliwość obserwacji działań ucznia zarówno w szkole, jak i poza nią. Wszystkie obszary, w których uczeń wykazuje się aktywnością, można podzielić ze względu na:

 organizację pracy,

 rodzaj wykonywanej pracy,



rodzajzadań (np. typowe ćwiczenia i zadania, zadania problemowe, ćwiczenia i zadania o podwyższonym stopniu trudności).

Sprawiedliwą i zindywidualizowaną ocenę roczną oraz końcową można wystawić jedynie na podstawie informacji o wszystkich obszarach aktywności ucznia.

Cele oceniania

Ocenianie wiedzy i umiejętności ucznia ma kilka celów.

1. Bieżące i systematyczne obserwowanie postępów ucznia w nauce.

2. Pobudzanie rozwoju umysłowego ucznia, jego uzdolnień i zainteresowań.

3. Uświadamianie uczniowi stopnia opanowania wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania oraz ewentualnych braków w tym zakresie, wraz ze wskazaniem mocnych i słabych stron ucznia w kontekście nabywania umiejętności określonej wymaganiami podstawy programowej.

4. Wdrażanie ucznia do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny.

5. Ukierunkowywanie samodzielnej i projektowej pracy ucznia.

6. Korygowanie organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela.

7. Okresowe podsumowanie wiadomości i umiejętności oraz określanie na tej podstawie

stopnia opanowania przez ucznia materiału programowego przewidzianego na dany

okres.

Przedmiotowe zasady oceniania formułują sposoby rozpoznawania przez nauczyciela poziomu opanowania przez ucznia wiadomości i umiejętności oraz jego postępów w kontekście wymagań edukacyjnych.

2. Wymagania programowe oraz kryteria oceniania

Wymagania programowe dzielą się na:

 konieczne (K),

 podstawowe (P),

 rozszerzające (R),

 dopełniające (D),

 wykraczające (W).

Spełnienie wymagań niższych warunkuje spełnienie wymagań wyższych.

Wymagania konieczne (K) – obejmują wiadomości umożliwiające kontynuowanie nauki nadanym szczeblu nauczania, stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, tzn.: znajomość pojęć, terminów, praw, zasad, reguł, treści naukowych, zasad działania (uczeń nazywa je, wymienia, definiuje, wylicza, wskazuje), rozumienie ich na elementarnym poziomie i niemylenie ich.

Wymagania podstawowe (P) – obejmują wiadomości i umiejętności stosunkowo łatwe do opanowania, pewne merytorycznie, użyteczne w życiu codziennym, tzn.: przedstawianie wiadomości w innej formie niżzapamiętana, tłumaczenie, wyjaśnianie, streszczanie, różnicowanie, ilustrowanie wiadomości, interpretowanieich i porządkowanie, czynienie ich podstawą prostego wnioskowania.

Wymagania rozszerzające (R) – obejmują wiadomości i umiejętności o średnim stopniu trudności, pogłębione i rozszerzone w stosunku do wymagań podstawowych, przydane, ale nie niezbędne w pracy naukowej i zawodowej, tzn.: opanowanie umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych wzorów (uczeń potrafi zadanie rozwiązać, zastosować wiedzę, porównać, sklasyfikować, określić, obliczyć, skonstruować, narysować, scharakteryzować, zmierzyć, zaprojektować, wykreślić), stosować wiadomości w sytuacjach typowych.

Wymagania dopełniające (D) – obejmują wiadomości i umiejętności trudne do opanowania, twórcze naukowo, specjalistyczne zawodowo, stanowiące rozwinięcie wymagań rozszerzających, mogące wykraczać poza program nauczania, tzn.: opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych zjawisk (uczeń potrafi je udowodnić, przewidzieć, oceniać, wykryć, zanalizować, zaproponować, zaplanować), formułowanie planu działania, tworzenie oryginalnego rozwiązania.

Wymagania ogólne podstawy programowej

Innym sposobemklasyfikowania mogą być wymagania ogólnezapisane w podstawie programowej(Dz.U.

z 2018 r., poz. 467):

I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Uczeń:

1) pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych;

2) ocenia wiarygodność uzyskanych danych;

3) konstruuje wykresy, tabele i schematy na podstawie dostępnych informacji.

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych;

2) wskazuje na związek właściwości różnorodnych substancji z ich zastosowaniami i ich wpływem na środowisko naturalne;

3) respektuje podstawowe zasady ochrony środowiska;

4) wskazuje na związek między właściwościami substancji a ich budową chemiczną;

5) wykorzystuje wiedzę i dostępne informacje do rozwiązywania problemów chemicznych;

stosuje poprawną terminologię;

6) wykonuje obliczenia dotyczące praw chemicznych.

III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń:

1) bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;

2) projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;

3) stawia hipotezy oraz proponuje sposoby ich weryfikacji;

4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Skala ocen

Skalę ocen stosowaną do oceniania bieżących osiągnięć uczniów zgodnie z ustawą o systemie oświaty z 7 września 1991 r.(Dz.U. 1991 Nr 95, poz. 425 z późniejszymi zmianami)tworzą:

 ocena niedostateczna,

 ocena dopuszczająca,

 ocena dostateczna,

 ocena dobra,

 ocena bardzo dobra,

 ocena celująca,

 ocena znakomita (w oddziałach realizujących Program dyplomowy matury

międzynarodowej na poziomie Standard iHigher LevelorazMiddleYearsProgramme),

 ocena doskonała (w oddziałach realizujących Middle YearsProgramme).

W przypadku oceny rocznej i końcowej stosuje się wyłącznie oceny wymienione wpierwszych sześciu punktach.

Ocenę niedostateczną uzyskuje uczeń, który nie spełnia poziomu wymagań koniecznych:

 nie opanował wiadomości i umiejętności, które są konieczne do dalszego kształcenia,

 nie potrafi rozwiązać zadań teoretycznych ani praktycznych o elementarnym stopniu trudności, nawet z pomocą nauczyciela,

 nie zna treści i zastosowań podstawowych praw, pojęć i systematyki chemicznej,

 nie potrafi sformułować obserwacji doświadczenia chemicznego.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania konieczne dotyczące zapamiętania wiadomości:

 jest w stanie zapamiętać i przypomnieć sobie treści podstawowych praw chemii, podstawowych właściwości chemicznych, najważniejszych zjawisk chemicznych,

 rozwiązuje przy pomocy nauczyciela proste zadania teoretyczne i praktyczne,

 poprawnie formułuje obserwacje dotyczące doświadczenia chemicznego.

 Do wymagań koniecznych jest zaliczane również opanowanie najbardziej przystępnych,

najczęściej stosowanych i praktycznych treści programowych. Zdobyte wiadomości i

umiejętności są niezbędne do dalszego kontynuowania nauki chemii oraz przydatne w

życiu codziennym.W świetle tego zapisu ocenę dopuszczającą uzyskuje uczeń, który:

 ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych podstawą programową, ale braki te nie przekreślają możliwości uzyskania przez niego podstawowej wiedzy z danego przedmiotu w ciągu dalszej nauki,

 zna treść podstawowych praw chemii, definicje najważniejszych wielkości, zapisuje właściwe prawa i wzory z przedstawionego zestawu, potrafi przygotować tablice wzorów z zakresu zrealizowanego materiału,

 rozwiązuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne o niewielkim stopniu trudności, odczytuje wartości z wykresów, umie sporządzić wykres na podstawie tabeli, potrafi zapisać wzorem prawa lub definicje, obliczyć wartość definiowanych wielkości, wyprowadza jednostki,

 zna przykłady stosowania praw chemii w życiu codziennym.

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania podstawowe dotyczące zrozumienia wiadomości. Uczeń przy niewielkiej pomocy nauczyciela:

 umie wyjaśnić, od czego zależą podstawowe właściwości chemiczne i struktura związków chemicznych,

 zna jednostki i relacje matematyczne wiążące zmienne występujące w prawach chemicznych,

 zna i potrafi wyjaśnić poznane prawa chemii oraz umie je potwierdzić odpowiednimi, prostymi eksperymentami.

Wymagania podstawowe obejmują treści przystępne, proste, uniwersalne, niezbędne do dalszej nauki chemii, użyteczne praktycznie dla ucznia. Według brzmienia powyższego zapisu ocenę dostateczną uzyskuje uczeń, który:

 opanował wiadomości i umiejętności określone podstawą programową na podstawie wymagań minimum programowego,

 ma umiejętności określone na ocenę dopuszczającą oraz rozwiązuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne o średnim stopniu trudności,

 interpretuje wzory i prawa chemiczne w sposób odtwórczy, przekształca wzory, opisuje zjawiska, posługując się odpowiednią terminologią, z wykresu oblicza wartości wielkości chemicznych oraz wyznacza ich zmiany, interpretując wykresy.

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania rozszerzające, które dotyczą stosowania wiadomości i umiejętności w sytuacjach typowych:

 posługuje się wiadomościami, które są rozszerzone w stosunku do wymagań podstawowych,

 potrafi samodzielnie rozwiązywać typowe zadania teoretyczne i praktyczne, korzysta przy tym ze słowników, tablic i innych pomocy naukowych, w tym w wersji elektronicznej.

Wymagania obejmują treści o zwiększonym stopniu trudności, rozszerzone, przydatne do stosowania w chemii, użyteczne ogólnie w praktyce. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:

 nie przyswoił w pełni wiadomości określonych programem nauczania w danej klasie, ale opanował je na poziomie przekraczającym wymagania zawarte w minimum programowym,

 opanował umiejętności określone na ocenę dostateczną oraz poprawnie rozwiązuje i

wykonuje samodzielnie typowe zadania teoretyczne lub praktyczne, a także korzystając

z wykresu, potrafi przedstawić występujące zależności w funkcji innych zmiennych, np.

w postaci logarytmicznej,

 w obrębie danego działu umie powiązać różne prawa, zjawiska i zasady oraz zastosować je do rozwiązania zadań rachunkowych i problemów teoretycznych, przeprowadza samodzielnie doświadczenie, stosując właściwe przyrządy i metody pomiarowe, a także poprawnie formułuje wniosek wynikający z doświadczenia.

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania dopełniające dotyczące stosowania wiadomości i umiejętności w sytuacjach problemowych. Uczeń stosuje wiadomości i umiejętności do:

 przeprowadzania szczegółowej analizy procesów chemicznych,

 projektowania doświadczeń potwierdzających najważniejsze prawa chemii oraz właściwości pierwiastków i związków chemicznych,

 rozwiązywania złożonych zadań obliczeniowych, np. wyprowadzania wzorów, analizy wykresów.

Wymagania dopełniające obejmują treści o znacznym stopniu trudności, stosowane specjalistycznie. Wobec tego ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:

 opanował pełny zakres wiadomości i umiejętności określony programem nauczania realizowanym w danej klasie,

 opanował umiejętności określone na ocenę dobrą oraz sprawnie posługuje się zdobytymi wiadomościami z różnych działów chemii, logicznie je łączy, rozwiązuje samodzielnie problemy teoretyczne i praktyczne zawarte w programie nauczania,

 stosuje posiadaną wiedzę do rozwiązywania zadań i problemów łączących różne działy chemii,

 swobodnie posługuje się terminologią chemiczną nie tylko po polsku, ale również np. po angielsku (w przypadku nauczania dwujęzycznego: w językach polskim i angielskim),

 potrafi zaprojektować doświadczenie i przeprowadzić analizę wyników, uwzględniając rachunek błędów, a także podaje poprawne obserwacje sekwencji doświadczeń chemicznych i formułuje właściwy wniosek wynikający z przeprowadzonych reakcji następczych.

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania wykraczające, tzn. obejmujące wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza realizowany program nauczania w danej klasie:

 inicjuje akcje wykraczające poza ramy programowe,

 sporządza z własnej inicjatywy materiały stanowiące pomoc przy realizacji treści programowych,

 posługuje się bogatym słownictwem inżynieryjno-technicznym,

 jest finalistą lub laureatem olimpiady chemicznej,

 jest finalistą lub laureatem konkursu chemicznego zorganizowanego pod patronatemwojewódzkiego kuratora oświaty.

Wymagania wykraczające obejmują treści niezawarte w programie nauczania, mają charakter naukowo-specjalistyczny i znaczny stopień trudności. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

 opanował umiejętności określone na ocenę bardzo dobrą,

 ma wiedzę i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania w danej klasie,

 samodzielnie zdobywa wiedzę z różnych źródeł,

 rozwija swoje zainteresowanie chemią,

 biegle rozwiązuje problemy teoretyczne i praktyczne,

 przedstawia oryginalne sposoby rozwiązania zadań i samodzielnie rozwiązuje zadania wykraczające poza program nauczania danej klasy,

 samodzielnie planuje eksperymenty, przeprowadza je i analizuje wyniki,

 przeprowadza rachunek błędów, w tym korzystając z zasad rachunku różniczkowego,

 formułuje hipotezy i weryfikuje je jakościowo i ilościowo,

 osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach z dziedziny chemii,

 popularyzuje chemię, przygotowując odczyty, doświadczenia,

 pomaga organizować szkolne konkursy chemiczne.

3. Sposoby informowania o wymaganiach formalnych i merytorycznych

1. Oceny są jawne zarówno dla ucznia, jak i jego rodziców (opiekunów prawnych).

2. Uczeń jestinformowany o ocenie w momencie jej wystawienia. W przypadku prowadzenia przez szkołę dziennika elektronicznego za moment wystawienia należy uważać również zapis w formie cyfrowej.

3. Sprawdzone i ocenione prace klasowe są przechowywane przez nauczyciela do ostatniego dnia roku szkolnego.

4. Uczeń i jego rodzice (opiekunowie prawni) mogą otrzymać je do wglądu na zasadach określonych przez statut szkoły.

5. Nauczyciel ustalający ocenę uzasadnia ją merytorycznie, korzystając ze sformułowań użytych w przedmiotowych zasadach oceniania.

6. Rodzice mogąna bieżąco monitorowaćprzez dziennik elektroniczny postępy w nauce swoich dzieci oraz są informowani o postępach i osiągnięciach uczniów na spotkaniach, zgodnie z kalendarzem ogłoszonym przez dyrektora szkoły.

7. W terminie ogłoszonym przez dyrektora szkoły, przed klasyfikacyjnym posiedzeniem rady pedagogicznej, nauczyciel chemii jest zobowiązany poinformować uczniów o przewidywanych ocenach niedostatecznych z chemii i odnotować to w dzienniku.

8. W terminie ogłoszonym przez dyrektora szkoły, przed zakończeniem roku szkolnego, nauczyciel chemii jest zobowiązany poinformować ucznia, jaką wystawił mu przewidywaną roczną ocenę klasyfikacyjną.

4. Zasady sprawdzania osiągnięć i postępów w nauce

Sprawdzanie stopnia opanowania umiejętności umożliwiają:

 praca klasowa,

 przekrojowa praca klasowa,

 kartkówka,

 odpowiedź ustna,

 praca na lekcji,

 ćwiczenia laboratoryjne,

 inne formy wskazane przez nauczyciela.

Sprawdzanie osiągnięć i postępów w nauce charakteryzuje się takimi cechami jak:

a) obiektywizm, b) indywidualizacja, c) konsekwencja, d) systematyczność, e) jawność.

Zasady sprawdzania osiągnięć i postępów uczniów

1. Prace klasowe muszą być zapowiedzianez wyprzedzeniem co najmniej siedmiu dni kalendarzowych. W przypadku szkół korzystających z dziennika elektronicznego za zapowiedź należy uważać również formę cyfrową widniejącą w kalendarzu elektronicznym.

2. Każda praca klasowa musi być poprzedzona lekcją powtórzeniową. Zapis ten nie dotyczy przekrojowych prac klasowych.

3. Kartkówka jest formą sprawdzenia wiedzy bieżącej. Jeśli dotyczy trzech ostatnich lekcji, może być niezapowiedziana.

4. Kartkówka może być też formą sprawdzenia zadania domowego, w tym znajomości procedury eksperymentu chemicznego.

5. Termin poinformowania ucznia o ocenie z pracy pisemnej wynosi 14 dni roboczych, licząc od dnia napisania tej pracy.

6. Jeśli termin oddania pracy zostanie przekroczony, na prośbę ucznia ocena nie zostanie wliczona do średniej ważonej ocen.

7. Uczeń może zgłosić jedno lub dwa nieprzygotowania w ciągu półrocza. Liczba nieprzygotowań jest uzależniona od liczby godzin przedmiotu realizowanego zgodnie z ramowym planem nauczania. W przypadku jednej lub dwóch godzin tygodniowo wynosi ona jedno nieprzygotowanie w ciągu półrocza, w przypadku ponad dwóch godzin tygodniowo – dwa nieprzygotowania.

8. Zgłoszenie przez ucznia nieprzygotowania po wywołaniu go do odpowiedzi skutkuje otrzymaniem przez niego oceny niedostatecznej.

9. Uczeń nieobecny nie podlega ocenianiu.

10. Jeżeli uczeń jest nieobecny w dniu ocenianiajakiejś umiejętności, zamiast oceny stosuje się przy jego nazwisku adnotację „nb”.

11. Uczeń ma obowiązek zaliczyć wszystkie prace klasowe w terminie wyznaczonym przez nauczyciela.

12. W przypadku niezaliczenia wszystkich prac klasowych ocena klasyfikacyjna nie musi wynikać ze średniej ważonej.

13. W klasach pierwszych stosuje się „okres ochronny” (nie stawia się ocen niedostatecznych) przez 14 dni kalendarzowych, licząc od pierwszego dnia zajęć dydaktycznych.

Częstotliwość sprawdzania

1. Jednego dnia może odbyć się jedna praca klasowa (nauczyciel powinien zrobić odpowiedni wpis w dzienniku w momencie zapowiedzi pracy) – zapis ten nie dotyczy zajęć prowadzonych w grupach językowych i międzyoddziałowych.

2. Tygodniowo mogą odbyć się maksymalnie trzy prace klasowe  zapis ten nie dotyczy zajęć

prowadzonych w grupach językowych i międzyoddziałowych.

3. Jeżeli przedmiot jest realizowany w wymiarze jednej godziny tygodniowo, nauczyciel wystawia ocenę klasyfikacyjną z co najmniej trzech ocen cząstkowych (w tym jednej pracy pisemnej); jeżeli przedmiot jest realizowany w wymiarze więcej niż jednej godziny tygodniowo, nauczyciel wystawia ocenę klasyfikacyjną z co najmniej pięciu ocen cząstkowych (w tym minimum z dwóch prac pisemnych).

4. Na wybranych lekcjach pisemne prace domowe są sprawdzane ilościowo, zaś jakościowo w miarę potrzeb, nie rzadziej niż raz w semestrze.

5. Jeśli praca klasowa nie odbędzie się z powodu nieobecności nauczyciela, należy ponownie uzgodnić termin z uczniami, przy czym nie obowiązuje siedmiodniowe wyprzedzenie.

Zasady i formy korygowania niezadowalających wyników pracy uczniów

1. Po każdej pracy klasowej nauczyciel wraz z uczniami dokonuje analizy ich prac, uwzględniając poziom ucznia i jego postępy w opanowaniu wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań.

2. Uczeń, który otrzymał z pracy klasowejocenę niedostateczną, ma możliwość jej poprawy w ciągu 14 dni kalendarzowych od dnia, w którym omówiono wyniki tej pracy.

3. Uczeń korzystający podczas pracy sprawdzającej (praca klasowa, kartkówka) z niedozwolonych form pomocy rozpoczyna pisanie pracy od nowa w momencie ujawnienia tych form pomocy, bez wydłużenia czasu pracy.

Sposoby dokumentowania osiągnięć i postępów uczniów

1. Szkoła prowadzi dla każdego oddziału dziennik lekcyjny w formie papierowej lub elektronicznej oraz arkusze ocen, w których dokumentuje się osiągnięcia i postępy uczniów w danym roku szkolnym.

2. W procesie oceniania bieżącego stosuje się następujące wartości stopni:

a) 1 (1,00) b) 2 (2,00) c) 2+ (2,50) d) 3(2,75) e) 3 (3,00) f) 3+ (3,50) g) 4 (3,75) h) 4 (4,00) i) 4+ (4,50) j) 5(4,75) k) 5 (5,00) l) 5+ (5,50) m) 6 (6,00)

3. Pozytywnymi ocenami klasyfikacyjnymi są 2,3,4,5,6.

4. Negatywną oceną klasyfikacyjną jest ocena 1.

5. Podczas oceniania można stosować zapis informacji typu:

a) nieprzygotowanie – „np”,

b) nieprzystąpienie do ocenianego zadania – „nb”.

6. Oprócz znaku cyfrowego nauczyciel może zamieścić w dzienniku informacje dodatkowe, takie jak: zakres materiału, data i forma oceniania.

5. Metody oceniania wymagań edukacyjnych

Wymagania edukacyjne obejmują zakres wiadomości, umiejętności i postaw oraz określają, co uczniowie powinni umieć i rozumieć po zakończeniu nauczania przedmiotu.

Poziom Kategoria celów Poziom wymagań

Wiadomości

zapamiętywanie wiadomości wymagania konieczne (K) zrozumienie wiadomości wymagania podstawowe (P)

stosowanie wiadomości w sytuacjach

typowych

wymagania rozszerzające (R) stosowanie wiadomości w sytuacjach

problemowych

wymagania dopełniające (D) Zakres wymagań na poszczególne oceny

Zakres wymagań Ocena

konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające

nie spełnia nie spełnia nie spełnia nie spełnia niedostateczna

spełnia

dopuszczająca

spełnia spełnia

dostateczna

spełnia spełnia spełnia

dobra

spełnia spełnia spełnia spełnia bardzo dobra

spełnia spełnia spełnia spełnia celująca

wymagania wykraczające

Kryteria oceny wypowiedzi ustnej, pracy domowej i zeszytu przedmiotowego

pracy domowej

Kryteria oceny zeszytu przedmiotowego

zawartość merytoryczna,stosowanie poprawnych

określeń inżynieryjno-technicznych

prawidłowe wykonanie

kompletność i systematyczność prowadzenia notatek wyrażanie sądów, uzasadnienie zawartość

rzeczowa

czytelność i estetyka prowadzonych notatek sposób prezentacji – umiejętność formułowania

myśli

wkład pracy poprawność wykonywania schematów, wykresów sposób udzielania odpowiedzi na pytania, własne

przemyślenia

Kryteria oceny prac klasowych, testów, sprawdzianów, kartkówek

Wagi przypisane wybranym formom oceniania oraz przedziały procentowe zakresu punktów możliwych do uzyskania z pracy pisemnej.

Forma lub metoda oceniania Waga

praca klasowa przekrojowa 5

praca klasowa 4

kartkówka 3

ćwiczenia laboratoryjne z opisem 3

odpowiedź ustna 2

inne waga ustalona indywidualnie

Oceny klasyfikacyjne śródroczne i roczne

Ocena Przedział wartości średniej

niedostateczna 1,00–2,00

dopuszczająca 2,01–2,60

dostateczna 2,61–3,60

dobra 3,61–4,60

bardzo dobra 4,61–5,60

celująca 5,61–6,00

Oceny cząstkowe

Ocena Przedział procentowy

niedostateczna 0%–30%

dopuszczająca 31%–55%

dostateczna 56%–75%

dobra 76%–90%

bardzo dobra 91%–98%

celująca 99%–100%

Cele szczegółowe

Niezależnie od formy oceniania nauczyciel powinien tak formułować zagadnienia podlegające ocenie, aby uczeń uzyskiwał informacje o stopniu realizacji celów szczegółowych wynikających z wymagań podstawy programowej kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego i pięcioletniego technikum (załącznik nr 1 do rozporządzenia, Dz.U. z 2018 r., poz. 467) z chemii w zakresie podstawowym.

Poszczególne umiejętności kluczowe i cele szczegółowe nauczania, niezbędne do realizacji zagadnień podstawy programowej przedmiotu chemia w zakresie rozszerzonym, zostały przypisane do wszystkich poziomów umiejętności.Realizacja wyższych szczegółowych celów nauczania jest poprzedzona osiągnięciem celów niższych.

Nr

lekcji Temat

Poziom wymagań ocena

dopuszczająca

ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra

ocena celująca I. Badania przyrodnicze

1.

2.

Metodyka badań biologicznych

Uczeń:

• rozróżnia metody poznawania świata

• wymienia etapy badań

biologicznych

• określa problem badawczy, hipotezę

• rozróżnia próbę kontrolną od próby badawczej

• wskazuje sposób prowadzenia dokumentacji doświadczenia i obserwacji

• wykorzystuje

Uczeń:

• wyjaśnia, na czym polega różnica między obserwacją a doświadczeniem

• rozróżnia problem badawczy od hipotezy

• dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia

• odczytuje,

analizuje, interpretuje oraz przetwarza informacje tekstowe, graficzne

i liczbowe w typowych sytuacjach

Uczeń:

• omawia zasady prowadzenia i dokumentowania badań

• określa główne etapy badań do konkretnych obserwacji i doświadczeń biologicznych

• planuje przykładową obserwację biologiczną

• wykonuje dokumentację przykładowej

Uczeń:

• analizuje kolejne etapy prowadzenia badań

• odnosi się do wyników uzyskanych przez innych badaczy

• ocenia poprawność zastosowanych procedur badawczych

• formułuje wnioski

Uczeń:

• właściwie planuje obserwacje i

doświadczenia oraz

interpretuje ich wyniki

• odnosi się krytycznie do informacji pozyskanych z różnych źródeł, w tym internetowych

różnorodne źródła i metody

pozyskiwania informacji

• odróżnia wiedzę potoczną od wiedzy uzyskanej metodami naukowymi

• odróżnia fakty od opinii

obserwacji

• odróżnia zmienną niezależną od zmiennej zależnej

• objaśnia i komentuje informacje, posługując się terminologią biologiczną 3.

4.

Obserwacje mikroskopowe

• podaje nazwy elementów układu optycznego i układu

mechanicznego mikroskopu optycznego

• wymienia cechy obrazu oglądanego w mikroskopie optycznym

• obserwuje pod mikroskopem gotowe preparaty

• oblicza powiększenie mikroskopu

• wyjaśnia pojęcie zdolność rozdzielcza

• wyjaśnia sposób działania

mikroskopów optycznego i elektronowego

• porównuje działanie mikroskopu optycznego i mikroskopu elektronowego

• wymienia zalety i wady mikroskopów optycznych oraz elektronowych

• stosuje pojęcie zdolność rozdzielcza przy opisiedziałania mikroskopówróżny ch typów

• określa zasadę działania mikroskopu fluorescencyjne go

• wyjaśnia różnicę w sposobie działania mikroskopów elektronowych:

transmisyjnym i skaningowym

• wykonuje samodzielnie preparaty mikroskopowe

• na podstawie różnych zdjęć zamieszczony ch

w literaturze popularnonauk owej

wskazuje, za pomocą jakiego mikroskopu uzyskano przedstawiony obraz i uzasadnia swój wybór

5. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności II. Chemiczne podstawy życia

6.

7.

8.

Skład chemiczny organizmów

• klasyfikuje związki chemiczne na organiczne i nieorganiczne

• wymienia związki budujące organizm

• klasyfikuje pierwiastki na makroelementy i mikroelementy

• wymienia pierwiastki biogenne

• wymienia wiązania i oddziaływania chemiczne

• wymienia funkcje wody

• podaje właściwości fizykochemiczne wody

• wymienia funkcje soli mineralnych

• omawia znaczenie wybranych makro- i mikroelementów

• wyjaśnia pojęcie pierwiastki biogenne

• określa znaczenie i występowanie wybranych typów wiązań i oddziaływań chemicznych

• wskazuje substancje hydrofilowe i hydrofobowe oraz określa ich właściwości

• omawia budowę cząsteczki wody

• określa, za jakie właściwości wody odpowiadają wskazane zjawiska, np. unoszenie się lodu na powierzchni wody

• charakteryzuje budowę różnych typów wiązań chemicznych

• charakteryzuje właściwości fizykochemiczne wody

• uzasadnia znaczenie soli mineralnych dla organizmów

• rysuje modele różnych typów wiązań chemicznych

• wykazuje związek między budową cząsteczki wody i

właściwościami a jej rolą w organizmie

• przeprowadza proste

doświadczenia dotyczące właściwości wody

•

przeprowadza samodzielnie doświadczenia dotyczące zmian napięcia powierzchnio wego wody oraz właściwie interpretuje wyniki

• wskazuje i wyjaśnia sposób oddziaływań między cząsteczkami na

funkcjonowani e organizmów

9.

10.

11.

Budowa i funkcje sacharydów

• klasyfikuje sacharydy na monosacharydy,

• określa kryterium klasyfikacji

sacharydów

• wskazuje różnice między

poszczególnymi

• omawia powstawanie form

• planuje i przeprowadza doświadczenie

disacharydy i polisacharydy oraz podaje nazwy ich przedstawicieli

• wymienia właściwości mono-, oligoi

polisacharydów

• wyjaśnia, w jaki sposób powstaje wiązanie O-glikozydowe

• omawia występowanie i znaczenie wybranych mono-, oligoi polisacharydów

• określa, w jaki sposób powstają formy pierścieniowe monosacharydów

• wskazuje sposoby wykrywania glukozy i skrobi

monosacharydami

• charakteryzuje i porównuje budowę wybranych polisacharydów

• porównuje budowę chemiczną mono-,

oligo- i

polisacharydów

• planuje doświadczenie mające na celu wykrycie glukozy

• planuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające wykryć glukozę w soku z winogron

pierścieniowych monosacharydó w

• ilustruje powstawanie wiązania O-

glikozydowego

• zapisuje wzory wybranych węglowodanów

• planuje doświadczenie mające na celu wykrycie glukozy w materiale biologicznym

pozwalające wykryć dowolny dwucukier

• wyjaśnia przy pomocy samodzielnie zapisanych reakcji chemicznych właściwości redukujące glukozy

• wyjaśnia, dlaczego skrobia i celuloza mają odmienne funkcje w organizmie 12.

13.

14.

Budowa i funkcje lipidów

• klasyfikuje lipidy ze względu na budowę cząsteczek

• podaje podstawowe funkcje lipidów

• podaje podstawowe znaczenie lipidów

• wskazuje znaczenie cholesterolu

• podaje nazwę odczynnika służącego do wykrywania lipidów

• wyjaśnia, na czym polega różnica między tłuszczami nasyconymi a tłuszczami nienasyconymi

• wymienia kryteria klasyfikacji lipidów

• omawia budowę trójglicerydu

• omawia budowę fosfolipidów i ich rozmieszczenie w błonie komórkowej

• charakteryzuje budowę lipidów prostych, złożonych i izoprenowych

• wyjaśnia znaczeniecholester olu

• planuje doświadczenie, którego celem jest wykrycie lipidów w nasionach słonecznika

• wskazuje związek między obecnością wiązań podwójnych w kwasach

tłuszczowych a właściwościami lipidów

• porównuje poszczególne grupy lipidów

• omawia budowę fosfolipidów i ich

rozmieszczenie w błonie biologicznej

• analizuje budowę triglicerydu i fosfolipidu i je porównuje

• wyjaśnia znaczenie karotenoidów dla roślin

• wyjaśnia związek między budową poszczególnyc h lipidów a funkcjami, jakie pełnią w organizmach

15.

16.

17.

Aminokwasy.

Budowa i funkcje białek

• wymienia różne rodzaje

aminokwasów

• przedstawia budowę aminokwasów białkowych

• podaje nazwę wiązania między aminokwasami

• wymienia poziomy

organizacji białek – strukturę

przestrzenną

• podaje nazwy grup białek ze

• podaje kryteria klasyfikacji białek

• wskazuje wiązanie peptydowe

• wyjaśnia, na czym polega i w jakich warunkach zachodzą koagulacja i

denaturacja białek

• podaje wpływ wybranych czynników fizykochemicznych na białka

• charakteryzuje struktury

I, II-, III- i IV-rzędową

• zapisuje wzór

• charakteryzuje grupy białek ze względu na pełnione funkcje, liczbę

aminokwasów w łańcuchu i strukturę oraz obecność elementów nieaminokwasowyc h

• zapisuje reakcję powstawania dipeptydu

• wyjaśnia znaczenie struktur

• porównuje białka fibrylarne i globularne

• porównuje proces koagulacji i denaturacji białek oraz wskazuje ich znaczenie dla organizmów

• planuje doświadczenie mające na celu wykrycie wiązań peptydowych

• zapisuje sekwencję aminokwasów w tripeptydzie

• wykazuje związek budowy białek z ich funkcjami w organizmie

•

przeprowadza doświadczenie wpływu różnych substancji na właściwości białek

względu na pełnione funkcje, liczbę

aminokwasów w łańcuchu, strukturę oraz obecność elementów nieaminokwasowy ch

• wymienia przykładowe białka i ich funkcje

• omawia budowę białek

• wymienia podstawowe właściwości białek

• wyjaśnia pojęcia:

koagulacja i denaturacja

• wymienia czynniki wywołujące denaturację

• opisuje doświadczenie wpływu jednego z czynników fizykochemicznych na białko

ogólny aminokwasów

• klasyfikuje białka ze względu na funkcje pełnione w organizmie

• opisuje reakcje biuretową

i ksantoproteinową

I-, II-, IIIi

IV-rzędowej białek

• wyjaśnia znaczenie oddziaływań w strukturach III i IV- rzędowej białka

• charakteryzuje białka proste i złożone

• wyjaśnia, na czym polega reakcja biuretowa i reakcja ksantoproteinowa

• przeprowadza doświadczenie dotyczące wpływu różnych czynników fizykochemiczny ch na białko

• wyjaśnia, czym różnią się reakcje ksantoproteino wa

i biuretowa

18.

19.

Budowa i funkcje nukleotydów oraz kwasów nukleinowych

• charakteryzuje budowę

pojedynczego nukleotydu DNA i RNA

• przedstawia rolę DNA

• wymienia wiązania występujące w DNA i RNA

• wymienia rodzaje RNA

i określa ich rolę

• określa lokalizację DNA w komórkach eukariotycznych i prokariotycznych

• wyjaśnia, na czym polega

komplementarność zasad

• przedstawia rodzaje nukleotydów i ich rolę

• wymienia dinukleotydy i ich rolę

• wymienia i wskazuje wiązania w cząsteczce

DNA

• wyjaśnia pojęcie podwójna helisa

• charakteryzuje budowę chemiczną i budowę

przestrzenną cząsteczek DNA i RNA

• porównuje budowę i rolę DNA z budową i rolą RNA

• przedstawia proces replikacji DNA

• rysuje schemat budowy

nukleotydów DNA i RNA

• rozróżnia zasady azotowe na podstawie wzorów

• oblicza procentową zawartość zasad azotowych w DNA

• wykazuje związek replikacji z podziałem komórki

• wyjaśnia związek sekwencji DNA z

pierwszorzędo wą strukturą białek

• rozwiązuje zadania o wyższym stopniu trudności dotyczące zawartości zasad azotowych w cząsteczce DNA

20. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości

21. Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności III. Komorka – podstawowa jednostka życia

22.

23.

Budowa i funkcje komórki.

Rodzaje

• wyjaśnia pojęcia:

komórka, organizm

jednokomórkowy,

• wyjaśnia zależność między wymiarami komórki a jej powierzchnią

• klasyfikuje komórki ze względu na występowanie jądra

• wymienia przykłady największych i najmniejszych

• wyjaśnia, dlaczego komórki mają niewielkie

komórek organizmy wielokomórkowe, organizmy tkankowe, formy kolonijne

• wymienia przykłady komórek prokariotycznych i eukariotycznych

• wskazuje na rysunku i podaje nazwy struktur komórki

prokariotycznej i komórki

eukariotycznej

• rozróżnia komórki:

zwierzęcą,

roślinną, grzybową i prokariotyczną

i objętością

• rysuje wybraną komórkę eukariotyczną na podstawie obserwacji mikroskopowej

• podaje funkcje różnych komórek w zależności od miejsca występowania

komórkowego

• charakteryzuje funkcje struktur komórki prokariotycznej

• porównuje komórkę prokariotyczną z komórką eukariotyczną

• wskazuje cechy wspólne

i różnice między komórkami eukariotycznymi

komórek roślinnych i zwierzęcych

• analizuje znaczenie wielkości i kształtu komórki w transporcie substancji do i z komórki

• wykonuje samodzielnie nietrwały preparat mikroskopowy

• przedstawia błony

wewnątrzkomór kowe jako zintegrowany system strukturalno- -funkcjonalny oraz określa jego rolę w

kompartmentac ji komórki

rozmiary

• argumentuje i wyjaśnia przyczyny różnic między komórkami

• wykazuje związek funkcji organelli z ich budową

• wykazuje i omawia związek budowy komórki z pełnioną przez nią funkcją

24. Błony biologiczne

• wymienia i wskazuje składniki błon biologicznych

• wymienia właściwości błon biologicznych

• wymienia podstawowe funkcje błon biologicznych

• omawia model budowy błony biologicznej

• wymienia funkcje białek błonowych

• charakteryzuje białka błonowe

• omawia budowę i właściwości lipidów występujących w błonach biologicznych

• wyjaśnia selektywny charakter błon biologicznych

• analizuje rozmieszczenie białek

i lipidów w błonach biologicznych

• wyjaśnia właściwości błon

biologicznych

• wykazuje związek budowy błony

z pełnionymi przez nią funkcjami

• wyjaśnia związek właściwości białek błonowych z budową komórki

25.

26.

Transport przez błony biologiczne

• wymienia rodzaje transportu przez błony (dyfuzja prosta i dyfuzja wspomagana, transport aktywny, endocytoza i egzocytoza)

• wyjaśnia pojęcia:

osmoza, turgor, plazmoliza,

• wyjaśnia różnicę między transportem biernym

a transportem czynnym

• rozróżnia endocytozę i egzocytozę

• odróżnia substancje osmotycznie czynne od substancji osmotycznie

• charakteryzuje różne rodzaje transportu przez błony

• wyjaśnia rolę błony komórkowej

• porównuje zjawiska osmozy i dyfuzji

• przedstawia skutki umieszczenia komórki roślinnej

• planuje doświadczenie mające na celu obserwację plazmolizy i deplazmolizy w komórkach roślinnych

• wyjaśnia różnice w sposobie działania białek

• planuje doświadczenie dotyczące transportu różnych substancji przez błony

• wyjaśnia, w jaki sposób w

kosmetologii i farmacji

deplazmoliza biernych

• charakteryzuje białka błonowe

• analizuje schematy transportu substancji przez błony

oraz komórki zwierzęcej w roztworach:

hipotonicznym, izotonicznym i hipertonicznym

• wykazuje związek między budową błon

a jej funkcjami

kanałowych i nośnikowych

• na wybranych przykładach wyjaśnia różnice między

endocytozą a egzocytozą

• wyjaśnia, dlaczego błona biologiczna jest selektywnie przepuszczalna

wykorzystuje się

właściwości błon

• planuje doświadczenie mające na celu

udowodnienie selektywnej przepuszczaln ości błony

• wyjaśnia, dlaczego w przypadku odwodnienia podaje się pacjentom dożylnie roztwór soli fizjologicznej, a nie wodę 27.

28.

Jądro komórkowe.

Cytozol

• wyjaśnia pojęcia:

chromatyna, nukleosom,chromo som

• określa budowę jądra

komórkowego

• wymienia funkcje jądra komórkowego

• podaje składniki cytozolu

• podaje funkcje cytozolu

• wymienia elementy cytoszkieletu i ich funkcje

• podaje funkcje rzęsek i wici

• identyfikuje elementy budowy jądra komórkowego

• określa skład chemiczny chromatyny

• wyjaśnia znaczenie jąderka i otoczki jądrowej

• wymienia i identyfikuje kolejne etapy upakowania DNA

w jądrze komórkowym

• rysuje chromosom metafazowy

• charakteryzuje elementy jądra komórkowego

• charakteryzuje budowę

chromosomu

• porównuje elementy cytoszkieletu pod względem budowy, funkcji i

rozmieszczenia

• wyjaśnia, w jaki sposób odbywa się ruch

cytozolu

• wskazuje różnice między elementami cytoszkieletu

• wyjaśnia znaczenie upakowania chromatyny w chromosomie

• dowodzi, że komórki eukariotyczne zawierają różną liczbę jąder komórkowych

• ilustruje plan budowy wici i rzęski oraz podaje różnice między nimi

• dokonuje obserwacji ruchów cytozolu w komórkach moczarki kanadyjskiej

• uzasadnia różnice między rzęską a wicią

• wyjaśnia związek budowy z funkcją składników cytoszkieletu

• uzasadnia znaczenie upakowania DNA w jądrze komórkowym

• planuje i przeprowadza doświadczenie badające ruchy cytozolu w komórkach roślinnych

29. Mitochondria i plastydy.

Teoria endosymbiozy

• wymienia organelle komórki eukariotycznej otoczone dwiema błonami

• opisuje budowę mitochondriów

• podaje funkcje mitochondriów

• wymienia

• charakteryzuje budowę

mitochondriów

• klasyfikuje typy plastydów

• charakteryzuje budowę chloroplastu

• wymienia argumenty potwierdzające

• wyjaśnia, od czego zależą liczba i rozmieszczenie mitochondriów w komórce

• porównuje typy plastydów

• wyjaśnia, dlaczego mitochondria i

• przedstawia sposoby powstawania plastydów i możliwości przekształcania różnych rodzajów plastydów

• rozpoznaje

• określa zależność między aktywnością metaboliczną komórki a ilością i budową mitochondrió w

funkcje plastydów

• wymienia rodzaje plastydów

• dokonuje obserwacji mikroskopowych plastydów

• przedstawia założenia teorii endosymbiozy

słuszność teorii endosymbiozy

• uzasadnia rolę mitochondriów jako centrów

energetycznych

plastydy nazywa się organellami półautonomicznymi

typy plastydów na podstawie obserwacji mikroskopowej

• przedstawia argumenty przemawiając e

za

endosymbioty cznym

pochodzeniem mitochondrió w

i plastydów 30.

31.

Struktury Komórkowe otoczone jedną błoną i rybosomy

• wymienia komórki zawierające wakuolę

• wymienia funkcje wakuoli

• charakteryzuje budowę i rolę siateczki

śródplazmatycznej

• charakteryzuje budowę i rolę rybosomów, aparatu Golgiego i lizosomów

• porównuje siateczkę

śródplazmatyczną szorstką z siateczką śródplazmatyczną gładką

• omawia budowę wakuoli

• identyfikuje na podstawie obserwacji mikroskopowej kryształy szczawianu wapnia

w wakuolach roślinnych

• wyjaśnia różnice między

wodniczkami u protistów

• omawia rolę składników wakuoli

• wyjaśnia rolę tonoplastu w procesach osmotycznych

• wyjaśnia rolę substancji osmotycznie czynnych zawartych w wakuoli roślinnej

• omawia funkcjonalne powiązanie między rybosomami, siateczką śródplazmatycz ną, aparatem Golgiego a błoną komórkową

• wyjaśnia rolę przedziałów komórkowych w syntezie różnych substancji, np.

hormonów

32. Ściana komórkowa

• wymienia komórki

zawierające ścianę komórkową

• wymienia funkcje ściany komórkowej

• przedstawia budowę ściany komórkowej

• wymienia związki modyfikujące wtórną ścianę komórkową roślin

• podaje nazwy połączeń

międzykomórkowy ch

w komórkach roślinnych

• charakteryzuje budowę ściany komórkowej

• wyjaśnia funkcje ściany komórkowej

• wskazuje różnice w budowie pierwotnej i wtórnej ściany komórkowej roślin

• obserwuje pod mikroskopem ścianę komórkową

• wyjaśnia, na czym polegają

modyfikacje wtórnej ściany komórkowej

• przedstawia związek budowy ściany z jej funkcją

• tworzy mapę mentalną dotyczącą budowy i roli ściany komórkowej

• wykazuje różnice w budowie ściany komórkowej pierwotnej i ściany komórkowej wtórnej u roślin

• wykazuje związek budowy ścianykomórko wej z pełnioną przez nią funkcją

• wyjaśnia, w jaki sposób substancje modyfikujące wtórną ścianę komórkową zmieniają jej właściwości

33.

34.

Cykl

komórkowy.

Mitoza

• przedstawia etapy cyklu komórkowego

• rozpoznaje etapy mitozy

• identyfikuje chromosomy płci i autosomy

• wyjaśnia pojęcia:

kariokineza, cytokineza

• charakteryzuje poszczególne etapy mitozy

• wyjaśnia rolę interfazy

• analizuje schemat przedstawiający ilość

DNA i

chromosomów w poszczególnych etapach cyklu komórkowego

• wyjaśnia i porównuje przebieg cytokinezy w różnych typach komórek

•

charakteryzuje

• wyjaśnia, w jaki sposób cykl komórkowy jest

kontrolowany w komórce

• wyjaśnia

• identyfikuje chromosomy homologiczne

• wyjaśnia różnice między komórką haploidalną a komórką diploidalną

• wyjaśnia pojęcie apoptoza

w cyklu życiowym komórki

• wymienia skutki zaburzeń cyklu komórkowego

• wymienia czynniki wywołujące transformację nowotworową

• charakteryzuje poszczególne etapy interfazy

• określa znaczenie wrzeciona

kariokinetycznego

• wyjaśnia, na czym polega

programowana śmierć komórki

sposób formowania wrzeciona kariokinetyczne go

w komórkach roślinnej i zwierzęcej

• wskazuje sytuacje, w których apoptoza komórek jest konieczna

• wskazuje różnice w przebiegu cytokinezy komórek roślinnych i zwierzęcych

skutki mechanizmu transformacji nowotworowe j dla

organizmu człowieka

•

argumentuje, że proces apoptozy jest ważny dla prawidłowego funkcjonowani a organizmu

35.

36.

Mejoza • przedstawia etapy mejozy

• przedstawia znaczenie mejozy

• wyjaśnia zjawisko crossing-over

• charakteryzuje przebieg mejozy

• charakteryzuje przebieg procesu crossing-over

• wyjaśnia znaczenie procesu crossing-over

• wyjaśnia zmiany zawartości DNA podczas zapłodnienia

• porównuje przebieg mitozy i mejozy

• wyjaśnia zmiany

zawartości DNA podczas mejozy

• wyjaśnia znaczenie mejozy

• argumentuje konieczność zmian zawartości DNA podczas mejozy

• wyjaśnia związek rozmnażania płciowego z

zachodzeniem procesu mejozy 37. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości

38. Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności IV. Metabolizm

39.

40.

Podstawowe zasady metabolizmu

• wyjaśnia pojęcia:

metabolizm, szlakmetaboliczny i cyklmetaboliczny

• charakteryzuje podstawowe kierunki przemian metabolicznych (anabolizm, katabolizm)

• wymienia nośniki energii

w komórce

• wymienia rodzaje fosforylacji

• przedstawia budowę i podstawową funkcję ATP

• podaje poziom energetyczny substratów i produktów reakcji endoergicznych i egzoergicznych

• wymienia cechy ATP

• przedstawia sumaryczny zapis procesu fosforylacji

• wymienia nośniki elektronów

• wyjaśnia na przykładach pojęcia:

szlakmetaboliczny i cyklmetaboliczny

• wskazuje postaci utlenione i

• charakteryzuje budowę

ATP

• omawia przebieg fosforylacji substratowej, fotosyntetycznej i oksydacyjnej

• porównuje istotę procesów anabolicznych i katabolicznych

• wymienia inne niż ATP nośniki energii

• przedstawia znaczenie NAD+, FAD,

• porównuje rodzaje fosforylacji

• analizuje przebieg reakcji redoks

z udziałem NADP+

• opisuje mechanizmy fosforylacji ADP (substratowej i chemiosmozy)

• charakteryzuje typowe reakcje utleniania i redukcji

• wykazuje związek budowy ATP z jego rolą

• wykazuje, że procesy anaboliczne i kataboliczne są ze sobą powiązane

• wyjaśnia, w jaki sposób ATP sprzęga metabolizm

• przedstawia istotę reakcji utleniania i redukcji

zredukowane przenośników elektronów na schematach

NADP+

w procesach utleniania i redukcji

biologiczną

41.

42.

Budowa i działanie enzymów

• wyjaśnia pojęcia:

enzym, katalizator, energia aktywacji

• przedstawia budowę enzymów

• wyjaśnia rolę enzymów w komórce

• wyjaśnia

mechanizm działania enzymów

• zapisuje równanie reakcji

enzymatycznej

• przedstawia, na czym polega swoistość

substratowa enzymu

• wymienia właściwości enzymów

• omawia budowę enzymów

• wyjaśnia mechanizm tworzenia kompleksu enzym–substrat

• wyjaśnia podstawowe właściwości enzymów

• porównuje modele powstawania kompleksu enzym–substrat

• omawia zasady nazewnictwa i klasyfikacji enzymów

• wyjaśnia mechanizm katalizy enzymatyczne j

na

nietypowym przykładzie

• wyjaśnia, czym jest swoistość substratowa enzymu i z czego ona wynika 43.

44.

45.

Regulacja aktywności enzymów

• wymienia podstawowe czynniki wpływające na szybkość reakcji enzymatycznych

• wyjaśnia pojęcia:

stała Michaelisa, inhibitor, aktywator

• przedstawia sposoby regulacji aktywności enzymów

• przedstawia rodzaje

inhibitorów i ich rolę

• wskazuje sposoby regulacji aktywności enzymów

• wyjaśnia pojęcie sprzężenie zwrotneujemne i wskazuje, na czym ono polega

• porównuje powinowactwo enzymów do substratów na podstawie wartości KM

• przedstawia przebieg doświadczenia dotyczącego wpływu pH na aktywność enzymu trawiennego, np. pepsyny

• wyjaśnia, w jaki sposób na szybkość reakcji enzymatycznych wpływają:

stężenie substratu, temperatura, pH, stężenie soli, stężenie enzymu, aktywatory i inhibitory

• porównuje mechanizm inhibicji kompetycyjnej i

niekompetycyjnej

• omawia sposoby regulacji przebiegu szlaków metabolicznych

• wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego jako sposobu regulacji przebiegu szlaków metabolicznych

• interpretuje wyniki

z doświadczenia wpływu

pH (lub innego czynnika) na

• planuje doświadczenie mające na celu wykazanie wpływu temperatury na aktywność katalazy w bulwach ziemniaka

• porównuje mechanizm działania inhibitorów hamujących enzymy nieodwracalnie i odwracalnie

• proponuje doświadczenia dotyczące wpływu różnych czynników na aktywność enzymów

• wyjaśnia i argumentuje, w jaki sposób wiedza o działaniu enzymów ma wpływ na rozwój medycyny

• określa, w jaki sposób można sprawdzić, czy dana

substancja jest inhibitorem odwracalnym, czy

inhibitorem nieodwracalny m enzymu

działanie enzymów trawiennych 46.

47.

48.

Autotroficzne odżywianie się organizmów – fotosynteza

• wyjaśnia ogólny przebieg

fotosyntezy

• wymienia produkty i substraty fotosyntezy

• wymienia etapy fotosyntezy i określa ich dokładną lokalizację w komórce

• charakteryzuje główne etapy fotosyntezy

• wymienia etapy cyklu Calvina

• wyjaśnia znaczenie fotosyntezy dla organizmów żyjących na Ziemi

• wskazuje

podstawowe różnice między fotosyntezą oksygeniczną a fotosyntezą anoksygeniczną

• wykazuje związek budowy chloroplastu z przebiegiem fotosyntezy

• analizuje na podstawie schematu przebieg fazy zależnej od światła oraz fazy niezależnej od światła

• przedstawia rolę fotosystemów w fotosyntezie

• wyjaśnia rolę chlorofilu i

dodatkowychbarwnik ów

fotosyntetycznych w przebiegu fotosyntezy

• wymienia substraty i produkty faz fotosyntezy: zależnej i niezależnej od światła

• wyjaśnia mechanizm powstawania ATP w procesie chemiosmozy w chloroplaście

• porównuje na podstawie schematu fotofosforylację cykliczną i fotofosforylację niecykliczną

• omawia budowę cząsteczki chlorofilu

• omawia budowę i funkcje fotosystemów I i II

• omawia przebieg poszczególnych etapów cyklu Calvina

• omawia budowę i działanie fotosystemów

• wyjaśnia związek między fazą zależną od światła a fazą niezależną od światła

• opisuje przebieg doświadczenia obrazującego syntezę skrobi w liściach wybranej rośliny

• porównuje barwniki roślinne i wskazuje ich znaczenie w fotosyntezie

• wyjaśnia przebieg doświadczenia dotyczącego wpływu barwy światła na efektywność fotosyntezy i formułuje wnioski

• określa warunki, przebieg oraz efekty fosforylacji Fotosyntetycznej cyklicznej i fosforylacji Fotosyntetycznej niecyklicznej

• wyciąga wnioski z

przedstawionego doświadczenia dotyczącego syntezy skrobi w liściach pelargonii

• przedstawia argumenty potwierdzając e rolę obu fotosystemów w fotosyntezie

49. Autotroficzne odżywianie się organizmów – chemosynteza

• wyjaśnia pojęcie chemosynteza

• wymienia przykłady organizmów, u których zachodzi chemosynteza

• wymienia etapy chemosyntezy

• wyjaśnia, na czym polega chemosynteza

• omawia przebieg pierwszego i drugiego etapu chemosyntezy

• przedstawia znaczenie chemosyntezy w produkcji materii organicznej

• wskazuje różnice między przebiegiem fotosyntezy a przebiegiem chemosyntezy

• wyjaśnia znaczenie chemosyntezy w

ekosystemach kominów hydrotermaln ych

50.

51.

52.

53.

Oddychanie komórkowe.

Oddychanie tlenowe

• wyjaśnia pojęcie oddychanie komórkowe

• zapisuje reakcję oddychania komórkowego

• określa znaczenie oddychania komórkowego dla funkcjonowania organizmu

• wymienia etapy oddychania tlenowego

• lokalizuje etapy oddychania tlenowego w mitochondrium

• wymienia czynniki wpływające na intensywność oddychania tlenowego

• wymienia organizmyoddycha jące tlenowo

• wykazuje związek budowy

mitochondrium z przebiegiem procesu oddychania komórkowego

• analizuje na podstawie schematu przebieg glikolizy, reakcji pomostowej, cyklu

Krebsa i łańcucha oddechowego

• wyróżnia substraty i produkty tych procesów

• uzasadnia, że oddychanie komórkowe ma charakter kataboliczny

• omawia czynniki wpływające na intensywność tlenowego oddychania komórkowego

• omawia przebieg poszczególnych etapów oddychania tlenowego

• przedstawia bilans energetyczny oddychania tlenowego

• przedstawia, na czym polega fosforylacja substratowa

• wyjaśnia hipotezę chemiosmozy

• przeprowadza doświadczenie dotyczące wydzielania dwutlenku węgla przez kiełkujące nasiona

• wyjaśnia mechanizm powstawania ATP w procesie chemiosmozy w mitochondriach (fosforylacja oksydacyjna)

• porównuje zysk energetyczny brutto

i netto etapów oddychania tlenowego

• wykazuje różnice między fosforylacją substratową a fosforylacją oksydacyjną

• wyjaśnia na podstawie przeprowadzo nego

doświadczenia , że tlen jest niezbędny do kiełkowania nasion

• wyjaśnia, dlaczego łańcuch oddechowy zachodzi wyłącznie w warunkach tlenowych

54.

55.

Procesy beztlenowego uzyskiwania energii

• wyjaśnia pojęcia:

oddychanie beztlenowe, fermentacja

• wymienia organizmy przeprowadzające oddychanie beztlenowe i fermentację

• określa lokalizację fermentacji w komórce i ciele człowieka

• wymienia zastosowanie fermentacji w przemyśle spożywczym i w życiu codziennym

• wyjaśnia różnicę między oddychaniem beztlenowym a fermentacją

• omawia wykorzystanie fermentacji w życiu człowieka

• podaje nazwy etapów fermentacji

• omawia przebieg poszczególnych etapów fermentacji

• określa zysk energetyczny procesów beztlenowych

• określa warunki, w których

zachodzifermenta cja

• analizuje przebieg fermentacji alkoholowej i mlekowej

• porównuje drogi przemian pirogronianu w fermentacji alkoholowej, mleczanowej i w oddychaniu tlenowym

• porównuje oddychanie tlenowe, oddychanie beztlenowe i fermentację

• planuje doświadczenie mające na celu wykazanie wydzielania dwutlenku węgla podczas

fermentacji alkoholowej

• wyjaśnia, dlaczego utlenianie substratu energetyczneg o

w warunkach tlenowych dostarcza więcej energii niż w

warunkach beztlenowych

56.

57.

Inne procesy metaboliczne

• wymienia zbędne produkty katabolicznych przemian węglowodanów, tłuszczów

• wyjaśnia, na czym polega cykl

mocznikowy, β-oksydacja, glukoneogeneza, glikogenoliza oraz

• omawia na podstawie schematów przebieg utleniania kwasów

• omawia przebieg rozkładu białek, cukrów i tłuszczów

• określa znaczenie

• wykazuje związek procesów (utleniania kwasów tłuszczowych,

i białek oraz drogi ich usuwania z organizmu

• wyjaśnia pojęcia:

glukoneogeneza, glikogenoliza, deaminacja

• wymienia różnice między

aminokwasami endogennymi a egzogennymi

• określa lokalizację cyklumocznikoweg o

i glukoneogenezy w organizmie człowieka

deaminacja tłuszczowych, syntezę kwasów tłuszczowych, glukoneogenezy, glikogenolizy

• omawia przebieg przemian białek

• charakteryzuje cykl mocznikowy

• wyjaśnia, na czym polega metabolizm tłuszczów u zwierząt

acetylokoenzymu A

w przebiegu różnych szlaków metabolicznych

• wyjaśnia, dlaczego amoniak powstający w tkankach nie jest

transportowany do wątroby w stanie wolnym

• wyjaśnia związek między katabolizmem aminokwasów i białek

a cyklem Krebsa

syntezy kwasów tłuszczowych, glukoneogene zy,

glikogenolizy) z

pozyskiwanie m energii przez komórkę

58.

59.

Powtórzenie i utrwalenie wiadomości

60. Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności

Lp. Temat

Poziom wymagań ocena

dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

bardzo dobra

ocena celująca 1. Bezkomórkowe czynniki zakaźne

1. Organizacja pracy na lekcji biologii. Powtórzenie wiadomości z klasy 1 2.

3.

Wirusy – molekularne pasożyty

Uczeń:

przedstawia budowę wirusów jako

bezkomórkowych form infekcyjnych

definiuje pojęcia: wirion, odwrotna transkrypcja

wymienia cechy wirusów

wymienia drogi rozprzestrzeniania się wybranych chorób wirusowych roślin, zwierząt i człowieka

przedstawia zasady profilaktyki wybranych chorób wirusowych

wskazuje znaczenie wirusów

wymienia choroby wirusowe

Uczeń:

charakteryzuje budowę wirionu

omawia przebieg cyklu lizogenicznego i cyklu litycznego bakteriofaga

 omawia cykl infekcyjny zwierzęcego wirusa DNA

omawia cykl infekcyjny retrowirusa (wirusa HIV)

 wskazuje, jakie znaczenie w zwalczaniu wirusów mają szczepienia ochronne

opisuje drogi rozprzestrzenian ia się infekcji wirusowych

Uczeń:

uzasadnia, że wirusy nie są organizmami

wyjaśnia różnicęmiędzy cyklem litycznym a cyklem

lizogenicznym

wyjaśnia znaczenie odwrotnej transkrypcji w cyklu

infekcyjnym retrowirusa

klasyfikuje wirusy na

podstawie rodzaju kwasu

nukleinowego, morfologii, typukomórki gospodarza i sposobu infekcji oraz podaje odpowiednie ich przykłady

charakteryzuje wybrane choroby

Uczeń:

charakteryzuje formy wirusów pod względem budowy morfologicznej

 porównuje przebieg cyklu lizogenicznego bakteriofaga z cyklem

zwierzęcego wirusa DNA

wyjaśnia działanie szczepionek stosowanych w profilaktyce chorób wirusowych

wyjaśnia, dlaczego niektóre wirusy, np.

HIV, są trudno rozpoznawalne przez układ odpornościowy człowieka

Uczeń:

wykazuje, że obecnie do leczenia chorób człowieka można

wykorzystywać wirusy

wyjaśnia skutki działania wirusów onkogennych w organizmie człowieka

 wykazuje związek budowy wirusa ze sposobem infekowania komórek