PRACE ORYGINALNE / Original articles
Dermatología Kliniczna 2010,12 (3); 159-162 ISSN 1730-7201I Copyright® 2010 Cornetis; www.cornetis.com.pl
Wstçpna ocena wybranych parametrów psychologícznych u chorych na tr^dzík pospolity
Preliminary evaluation of selected psychological parameters in patients with acne
If
Anita Rokowska-Waluch^ Bartosz Piasecki^, Marcin Cybulski^, Ewa Mojs^, Mariola Pawlaczyk^
' Zaktad Profilaktyki Chorób Skóry Katedry Biologii i Oehrony Srodowiska UM im. Karola Mareinkowskiego w Poznaniu ' Zaktad Psychologii Klinieznej UM w Poznaniu
Adres do korespondencji: Dr tiab. med. Mariola Pawlaczyk
Zaktad Profilaktyki Ctiorob Skóry Katedry Biologii i Ochrony $rodowiska UM im. Karola Marcinkowskiego
ul. Oojazd 34,60-361 Poznan, tel./faks; +48 61846 45 80, tel. kom.: -1-48 601 74 76 70; e-mail: mariolapawlaczyk(ao2.pl
STRESZCZENIE Wprowadzenie: Tr^dzik pospolity jest najczçstszym schorzeniem dermatologicznym. Przewlekty ctiarakter ctioroby generuje negatywne skutki psyctiologiczne i spoteczne, obejmuj^ce Içk, depresjç i spoteczne wycofanie. Skutki tr^dziku mog^ utrzymywac sic przez wiele lat, takze u osób z samoograniczaj^c^ sic postaci^
tr^dziku mtodzienczego.
Cel pracy: Celem pracy byta proba oceny stylu radzenia sobie ze stresem, sktadników temperamentu oraz natçzenia Içku u cborycb na tr^dzik pospolity.
Material i metody: Badanie, o cbarakterze pracy wstçpnej, przeprowadzono w grupie 32 chorycb: 27 kobiet i 5 mçzczyzn w wieku od 16 do 34 lat, ze srednio nasi- lonym tr^dzikiem pospolitym. Do oceny stylu radzenia sobie ze stresem zastosowano kwestionariusz radzenia sobie ze stresem (Coping Inventory for Stressful Situation, CI5S), do okreslenia natçzenia Içku uzyto inwentarza stanu i cechy Içku (State-Trait Anxiety Inventory, STAI), a opisu sktadników temperamentu dokonano za ' pomocy kwestionariusza EAS-D (Emotionality, Activity artd Sociability Temperament Survey).
Wynil(i: Ocena stylu radzenia sobie ze stresem wykazata brak róznic z grup^ normalizacyjn^: najwyzsz^ sredni^ wartosc uzyskat styl skoncentrowany na zadaniu, najnizsz^ natomiast styl skoncentrowany na unikaniu. Analiza sktadników temperamentu pozwala stwierdzic, iz grupa badawcza uzyskata najwyzsze wartosci dIa ztosci, najnizsze natomiast dIa niezadowolenia. Grupa badana nie rózni sic od grupy normalizacyjnej w zadnej z cech temperamentu. Badani uzyskali nieznacznie wyzsze wyniki w skali Içku rozumianego jako stan niz jako cecha w kwestlonariuszu STAI.
Wnioslci: Uzyskane wyniki badania pilotazowego wskazuj^ na brak róznic w sposobie radzenia sobie ze stresem oraz analizie sktadników temperamentu miçdzy cborymi ze srednio nasilonym tr^dzikiem a grup^ normalizacyjn^. Badania kontynuowane bçd^ u wiçkszej liczby chorych, takze z tr^dzikiem o ciçzszym przebiegu.
Stowa iciuczowe: tr^dzik pospolity, stres, Içk, temperament
ABSTRACT introduction: Acne vulgaris is the most common skin disease. This chronic skin disorder induces negative psychological and social effects such as anxiety, depression and a reduction in social functioning. Consequences of acne can be seen for many years, also in patients suffering from a self-limiting acne of adolescents.
Aim of tiie study: The aim of the study was to evaluate the methods of coping with stress, components of temperament and anxiety in patients with acne vulgaris.
Materiai and metiiods: The preliminary study was conducted on the group of 32 patients: 27 women and 5 men, aged from 16 to 34 years with a moderate acne vulgaris. Coping Inventory for Stressful Situation (CISS) questionnaire was used to evaluate the methods of coping with stress. Anxiety was analyzed with the use of State-Trait Anxiety Inventory (STAI) whereas components of temperament were assessed with EAS-D-questionnaire (Emotionality, Activity and Sociability Temperament Survey).
Results: There was no difference in methods of coping with stress between acne patients and the normalization group; most commonly presented by acne patients was the task-oriented coping while the least often noticed was the avoidance-oriented coping. Analysis of temperament showed the highest rate for anger and the lowest rate for dissatisfaction but no difference between the study- and the normalisation-group was found. The acne patients achieved higher results for state- -anxiety than for trait-anxiety measured with STAI.
Conclusions: Relying on the obtained results of the pilot-study could be stated that there are no differences in methods of coping with stress and analysis of temperament's components between patients with moderate acne and normalization group. The study will be continued among more numerous group, also with severe acne.
Key words: acne vulgaris, stress, anxiety, temperament
Wprowadzenie
Tr^dzik pospolity jest najczçstszym schorzeniem dermato- logicznym, dotyczqcym od 85 do 100% populacji w róznym wieku (1, 2). Na przewlekty Charakter choroby wplywaj^: zwi^- zane ze stresem wytwarzanie androgenów nadnerczowych, kolonizacja Propionibacterium acnes oraz podioie genetyczne (3). Choroba predysponuje do wystçpowania zaburzeñ psy- chicznych, najczçsciej o charakterze depresji i Içku (4-6). Mozna to ttumaczyc powiqzaniami miçdzy uktadem neuroendokryn-
nym i immunologicznym a skórq, co wi^ze sic z wystçpowaniem wspólnych neuromediatorów i neurohormonów (2, 7-9). Prze- wlekty stres psychiczny jest waznym czynnikiem patogenetycz- nym trqdziku, natomiast stres psychiczny wywotany tr^dzikiem generuje problemy w zyciu emocjonainym i spolecznym. Ne- gatywne skutki psychologiczne i spoleczne choroby obejmujq Içk, depresjç, obnizon^ samoocenç, spoteczne wycofanie i ob- nizenie jakosci zycia (10-15). Mog^ utrzymywac sic przez wie- le lat, takze u osób z samoograniczaj^cq sic postaciq tr^dziku
mtodzienczego. 159
Rokowska-Walueh A., Piaseeki B., Cybulski M. etal.
Preliminary evaluation of seleeted psychological parameters in patients with acne Dermatologia Kliniczna 2010,12 (3)
160
Cel pracy
Celem pracy byta ocena stylu radzenia sobie ze stresem, sktadników temperamentu oraz natçzenia Içku u osób chorujq- cych na trqdzik pospolity.
Material i metody
Badania przeprowadzono w grupie 32 osób: 27 kobiet i 5 mçz- czyzn w wieku od 16 do 34 lat, ze srednio nasilonym trqdzikiem pospolitym, na który sktadaty sic zmiany niezapalne, od kilku do kilkunastu krost i grudek zapalnych. Do oceny zachowañ w sytuacjach stresowych zastosowano kwestionariusz radzenia sobie ze stresem [Coping Inventory for Stressful Situation, CISS), sktadaj^cy sic z 48 stwierdzeñ dotycz^cych róznych zachowañ podejmowanych w sytuacjach stresowy. Badany okresia na 5-stopniowej skali czçstotliwosc, z jakq podejmuje dane dziata- nie w sytuacjach trudnych. Wyniki ujmowane sq na trzech ska- lach: SSZ - styl skoncentrowany na zadaniu, polegaj^cy na po- dejmowaniu zadañ lub planowaniu rozwiqzania problemu, SSE - styl skoncentrowany na emocjach, charakterystyczny dIa osób, które w sytuacji stresowej wykazujq tendencjç do koncen- tracji na sobie, SSU - styl skoncentrowany na unikaniu (16). Wy- niki podawane w stenach porównuje sic z uzyskanymi dIa grupy normalizacyjnej. Do okreslenia natçzenia Içku uzyto Inwentarza Stanu i Cechy Lqku STAI [State-Trait Anxiety Inventory), który jest narzçdziem przeznaczonym do badania Içku rozumianego jako przejsciowy i uwarunkowany sytuacyjnie stan jednostki oraz Içku rozumianego jako wzglçdnie stata cecha osobowosci. STAI sktada sic z dwu podklas, z których jedna stuzy do pomiaru Içku- stanu, a druga - Içku cechy. Kazda podklasa ztozona z 20 pozycji wymaga od badanego wybrania jednej z czterech skategory- zowanych odpowiedzi (17). Temperament badano za pomocq kwestionariusza EAS-D [Emotionality, Activity and Sociability Temperament Survey), okreslajqcego takie elementy tempera- mentu jak: emocjonalnosc, obejmujqcq niezadowolenie, strach i ztosc, aktywnosc, zwiqzanq z wydatkowaniem energii fizycz- nej, która obejmuje tylko czynnosci motoryczne, towarzyskosc, przejawiajqc^ sic w ogólnej tendencji do poszukiwania innych ludzi i przebywania z nimi oraz unikania samotnosci (18). Wy- niki uzyskane dIa grupy badanej porównywano z wynikami dIa grup normalizacyjnych podanych w kluczach kwestionariuszy.
Z uwagi na mat^ liczebnosc populacji chorych na trqdzik i pilo- tazowy Charakter pracy odstqpiono od analizy statystycznej.
Wyniki
Wyniki uzyskane dIa sposobu radzenia sobie ze stresem przez chorych na trqdzik przedstawiono na rycinie 1. Najwyzszq sred- niq wartosc uzyskat styl skoncentrowany na zadaniu, najnizszq natomiast styl skoncentrowany na unikaniu. Srednie wartosci dIa wszystkich stylów mieszcz^ sic w przedziale wartosci prze- ciçtnych, a wiçc od 5 do 6 stenów (tab. I). Ocena stylu radzenia sobie ze stresem wykazata brak róznic z grupq normalizacyjnq.
Analiza sktadników temperamentu w grupie chorych na srednio nasilony trqdzik wykazata najwyzsze wartosci dIa zto- sci, a najnizsze dIa niezadowolenia. Srednie wyniki mieszczq sic w przedziatach wartosci przeciçtnych, wyznaczonych dla grupy normalizacyjnej i wynoszq od 5 do 6 stenów, co ilustruje rycina 2. Porównanie srednich wartosci wyników przeliczonych z normami wykazata, ze grupa badana nie rózni sic od grupy normalizacyjnej w zadnej z cech temperamentu.
Chorzy na tr^dzik uzyskali nieznacznie wyzsze wyniki w skali Içku rozumianego jako stan niz jako cecha, co przedstawiono na rycinie 3. Ocena natçzenia Içku wykazata brak róznic z grupq normalizacyjnq.
Omówienie
Zaburzenia psychiczne wsród pacjentów dermatologicznych sq zróznicowane i najczçsciej dotyczq chorych z rozlegtymi zmianami i dermatozami o ciçzkim oraz przewlektym przebie- gu. Znieksztatcenie wygiqdu, spowodowane chorobq skóry ge- neruje u pacjenta objawy psychologiczne, dajqc swego rodzaju stygmatyzacjç, która zaburza funkcjonowanie w sferze psy- chicznej. Czynniki psychologiczne, gtównie mechanizmy wadli- wego przetwarzania emocji w stresie i konfliktach, mogq z kolei istotnie wptynqc na pocz^tek i przebieg choroby (4, 15,19, 20).
Jakosc odpowiedzi na stres jest uwarunkowana genetycznie, zalezy od wieku, ptci i ogólnej kondycji. W czasie dtugotrwatego stresu rezerwy organizmu wyczerpujq sic, dochodzi do utraty równowagi psychofizycznej i powstania dysfunkcji w obrçbie róznych uktadów (21-24). Opisano trzy style radzenia sobie ze stresem: styl skoncentrowany na zadaniu, polegajqcy na po- dejmowaniu zadañ lub planowaniu rozwi^zania problemu, styl skoncentrowany na emocjach, charakterystyczny dla osób, które w sytuacji stresowej wykazujq tendencjç do koncentracji na sobie, swoich przezyciach emocjonainych, takich jak ztosc, poczucie winy, napiçcie oraz styl skoncentrowany na unikaniu, charakterystyczny dla osób, które w sytuacjach stresowych wy- kazujq tendencjç do wystrzegania sic mysienia, przezywania i doswiadczania tej sytuacji (16). Wyróznia sic dwie formy stylu skoncentrowanego na unikaniu: jedn^ polegajqcq na angazo- waniu sic w czynnosci zastçpcze, takie jak ogiqdanie telewizji, objadanie sic, mysienie o rzeczach przyjemnych, spanie i drug^
zaktadajqcq poszukiwanie kontaktówtowarzyskich, np. spçdza- nie czasu z blisk^ osob^ (16).
Ocena stylu radzenia sobie ze stresem nie wykazata róznic z grup^ normalizacyjn^: najwyzszq sredniq wartosc uzyskat styl skoncentrowany na zadaniu, najnizszq natomiast styl skoncen- trowany na unikaniu.
Analiza sktadników temperamentu wedtug koncepcji Bussa i Plomina, takich jak emocjonalnosc, obejmujqca niezadowole- nie, strach i ztosc, aktywnosc, zwiqzana z wydatkowaniem ener- gii fizycznej i towarzyskosc, przejawiaj^ca sic w ogólnej ten- dencji do poszukiwania innych ludzi i przebywania z nimi oraz unikania samotnosci, takze nie wykazata róznic w porównaniu z grupq normalizacyjn^ (18).
Stan Içku mozna okreslic jako doznawanie nasilonych, nie- uzasadnionych obaw, nieproporcjonainych do jakichkolwiek bodzców zewnçtrznych (25). Sposród osób fizycznie zdrowych okoto 25% przezywa Içk w jakims okresie swego zycia (25).
U okoto 7,5% populacji mozna rozpoznac zaburzenia Içkowe w dowolnym okresie badania (25). Odczuwany subiektywnie Içk moze byc uzewnçtrzniony bezposrednio, moze tez byc ma- skowany przez skargi fizyczne lub inne dolegliwosci psychiczne (25-27). Do objawów psychicznych Içku nalezy: obawa, mart- wienie sic, strach oraz przewidywanie nieszczçscia, poczucie przerazenia lub panika, nadmierne wzbudzenie psychiczne, drazliwosc, zmçczenie, bezsennosc, sktonnosc do powodowa- nia wypadków lub ulegania wypadkom, derealizacja i deper- sonalizacja oraz trudnosci z koncentracjq uwagi (25-27). Skar- gi somatyczne zgtaszane przez pacjentów obejmujq gtównie bol gtowy, zawroty gtowy i uczucie lekkosci w gtowie, kotatania
Rokowska-Waluch A., Piasecki B., Cybulski M. i wsp.
Wstçpna ocena wybranych parametrów psychologicznych u chorych na tr^dzik pospolity Tabela I: Wyniki dIa róznych stylów radzenie sobie ze stresem w badanej grupie.
Table I: The results of various strategies of coping with stress in the studied group.
Skale CISS ass scales
SSZ steny Task-oriented coping
SSE steny Emotion-oriented coping
SSU steny Avoidance-oriented coping
ACZ steny
Involvement in substitute activities PKT steny
Search for social contacts
n
32
32
32
32
32
Minimum Mir)imum
3
3
1
1
1
Maksimum Maximum
10
8
10
9
10
irednia
Mean 5,97
5,50
5,47
5,53
5,87
Odchylenie standardowe Standard deviation
2,024
1,481
2,185 2,140
2,324
SSZ - styl skoncentrowany na zadaniu, SSE - styl skoncentrowany na emocjach, SSU - styl skoncentrowany na unikaniu, ACZ - angazowanie sic w czynnosci zastçpcze, PKT - poszukiwanie kontaktów towarzyskich / SSZ-task-oriented coping, SSE - emotion-oriented coping, SSU- avoidance-oriented coping, ACZ - involvement in substitute activities, PKT- search for social contacts
CISS - statystyki opisowe / OSS - descriptive ítatlitics
rrn
SSEEOC steny/sfens
SSU AOC
SSZ - styl skoncentrowany na zadaniu, SSE - styl skoncentrowany na emocjach, SSU - styl skoncentrowany na uri'ikan'iu / SSZ - task-oriented coping, SSE - emotion-oriented coping, SSU - avoidance-oriented coping
Rye. 1. Wyniki kwestionariusza CISS podane w stenach, uzyskane przez chorych na tr^dzik dIa trzech stylów radzenia sobie ze stresem Fig. 1. The results of CISS questionnaire calculated in stens among acne
patients for three strategies of coping with stress.
6,2 6- 1 ' ' • - ! 5,6 •
5,2-
5-
EASD- statyty(i opisowe / EAS-D - descriptive statistics
m
m
N S Z A T D F A Act S
steny / stens
N - niezadowolenie, S - strach, Z - ztosc, A - aktywnoé¿, T - towarzyskoéí W - dissatisfaction, S-fear,Z- anger, A - activity, T - sociability
Rye. 2. Wyniki badania temperamentu wg koncepcji Bussa i Plomina za pomocq kwestionariusza EAS-D.
Fig. 2. Results of temperament measurement according to Buss and Plomin with the use of EAS-D temperament Survey
serca i bol w klatce piersiowej, rozstrój zot^dka i biegunkç, czç- ste oddawanie moczu, uczucie obecnosci kuli w gardie, niepo- kój ruchowy, uczucie braku tchu, parestezje i suchosc w ustach (25-27). Wedtug Spielbergera Içkmozna rozpatrywacjakocechç osobowosci (Içk jako cecha) oraz jako aktualnie przezywany zespót objawów wegetatywnych, behawiorainych i psychicz- nych (Içk jako stan) (27). Do pomiaru tych kategorii Içku stuzy kwestionariusz STAI opracowany przez Spielbergera, Gorsucha i Lushene'a w adaptacji Wrzesniowskiego i Sosnowskiego (27).
Przy uzyciu tego narzçdzia chorzy na trqdzik uzyskali nieznacz- nie \Nyzsze wyniki w skali Içku rozumianego jako stan niz jako cecha. W przeprowadzonym przez Zegarskq i wsp. badaniu oso- bowosci chorych na trqdzik stwierdzono, iz osoby cierpiqce na tç chorobç wykazujq obnizony poziom neurotyzmu, s^ bardziej ugodowe i sumienne (28).
Prezentowane w pracy wyniki badania pilotazowgo wykaza- ty, iz chorzy z miernie nasilonym trqdzikiem podobnie do osób zdrowych reagujq na stres, wykazujq podobne do zdrowych ce- chy temperamentu i natçzenia Içku.
STAI - statystyki opisowe / 5 M ; - descriptive statistics
Içkcecha trait anxiety
Içkstan state anxiety wyniki surowe/ raw results
Rye. 3. Wyniki kwestionariusza STAI
Fig. 3. The results of STAI questionnaire 161
Rokowska-Walueh A., Piaseeki B., Cybulski M.etai.
Preliminary evaluation of seleetecJ psyehologieal parameters in patients w i t h aene Dermatologia Kliniezna 2010,12 (3)
Wnioski
1. Ctiorzy na trqdziko srednim nasileniu radzq sobie w sytu- acjacti stresowych w granicacti norm dIa CISS.
2. Natçzenie Içku jako stanu i Içku jako cectiy oraz elementy temperamentu wedtug koncepcji Bussa i Plomina s^ u ctiorycli na tr^dzik podobne jak u osób zdrowycti.
3. Badania nalezy kontynuowac u wiçkszej liczby ctiorycti, takze z trqdzikiem o ciçzszym przebiegu.
Pismiennictwo
1. Wolska H.,GlinskiW., PlaeekW.: Trqdzikzwyczajny-patogenezaiieczenie.
Konsensus PTD. Przegl. Dermatol., 2007,94,171-178.
2. Toyoda M., Morohashi M.: Pof/iogenes/sofacne. Med. Elektron. Mierose., 2001, 34, 29-40.
3. Thiboutot D., Gollniek H.: Nowe spojrzenie na post^powanie w trqdzi- ku: aktualizacja zalecen iwiatowej Grupy Ekspertów na Rzecz Poprawy Wyników Leczenia Trqdziku. Dermatol. Kosmetol. Prakt., 2009 Wyd.
Speej., 3-53.
4. Juszkiewiez-Borowiee M.: Udzial stresu w etiopatogenezie wybranych choróbskóry. Przegl. Dermatol., 1999,86,61-65.
5. Steuden S., Janowski K.: Schorzenia psychodermatoiogiczne. Przegl.
Dermatol., 2002, 89,175-183.
6. Paean P, Szepietowski J.: Dysmorfofobia-zaburzeniepsychiczne,zktórym pacjentzgiaszasi^dodermatoioga. Przegl.Dermatol., 1999,86,171-175.
7. Toyoda M., Nakamura M., Morohashi M.: Neuropeptides and sebaceous glands. Eur. J. Dermatol., 2002,12,422-427.
8. Zouboulis C.C., Seitmann H., Hiroi N., Chen W.C., Young M., Teff M., Seherbaum W.A.,OrfanosC.E.,MeCannS.M., Bernstein S.R.:Corf/cofrop/n- -realising hormone: an autocrine hormone that promotes iipogenesis in human sebocytes. Proe. Nat. Aead. Seien., 2002, 99, 7148-7153.
9. Bilkis M.R., Mark K.A.: Mind-body medicine. Practicai applications in dermatoiogy. Areh. Dermatol., 1998,134,1437-1441.
10. Thomas D.R.: Psychosociai effects of acne. J. Cutan. Med. Surg., 2005,8,3-5.
11. Dreno B.: Assessing Quality of Life in patients with acne vulgaris. Am.
J.CIin. Dermatol., 2006, 7, 99-106.
12. Jones-Caballero M., Chren M.M., Soler B., Pedrosa E., Penas PF.: Quaiity of Ufe in mild to moderate acne: relationship to clinicai severity and factors infiuencing change in treatment. J. Eur. Aead. Dermatol. Venereol., 2007, 21,219-226.
13. Rapp S.R., Feldman S.R., Graham G., Fleiseher A.B., Brenes G., Dailey M.:
The Acne Quality of Life index (Acne-QQLi). Am. J. Clin. Dermatol., 2006, 7,185-192.
14. Rubin M.G., Kim K., Logan A.C.. Acne vulgaris, mentaihealth andomego-3 fatty acids: a report of cases. Lipids Health Dis 2008,7,1-5.
15. Sobjanek M., Sokotowska-Wojdyto M., Binkowska-Miehalik K., t u g o w - ska-Umer H., Wlodarkiewiez A.: Trqdzik wieku dorosiego - interdyscypii- narnyprobiem kiiniczny. Przegl. Dermatol., 2006,93,475-81.
16. Strelau J., Jaworowska A., Wrzesniewski K., Szezepaniak P: Kwestiona- riusz radzenia sobie w sytuacjach stresowych CISS. Podr^cznik. Praeownia Testów Psyehologieznyeh Polskiego Towarzystwa Psyehologieznego, Warszawa 2005.
17. Wrzesniewski K., Sosnowski T., Jaworowska A., Feeenee 0.: Inwentarz Stanu i Cechy L^kuSTAi.Podr^cznik. Praeownia Testów Psyehologieznyeh Polskiego Towarzystwa Psyehologieznego, Warszawa 2006.
18. Oniszezenko W.: Kwestionariusz Temperamentu EAS Arnolda H. Bussa i Roberta Plomina. Wersja dia dorosiych i dia dzieci. Adaptacja polska. Pod- rqcznik. Praeownia Testów Psyehologieznyeh Polskiego Towarzystwa Psyehologieznego, Warszawa 1997.
19. Philips K. A., Didie E.R., Feusner J., Wilhelm S.: Body dysmorphicdisorder:
Treating an underrecognized disorder. Am. J. Psyeh., 2008, 165, 1111- -1118.
20. Lasek R.J., Chren MM.: Acne vuigaris and the quality of iife of adult dermatology patients. Areh. Dermatol., 1998,134,454-458.
21. Koo J., Lebwohl A.: Psychodermatology: The mind and skin connection.
Am. Fam. Phys., 2001, 64,1873-1878.
22. Chiu A., Chon S., KImball A.B.: The response of skin disease to stress. Areh.
Dermatol., 2003,139,897-900.
23. Magin P., Adams J., Heading G..: Psychologicai sequeie of acne vulgaris.
Can. Fam. Phys., 2006, 52, 979-983.
24. Bilik/ew/cz A., Landowski J., Radziwillowicz P.: Zaburzenia zwiqzane ze stresem. [w:] Psychatria Repetytorium. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa, 2003, 139-149.
25. Seully J.H.: Zaburzenia i^kowe. [w:] Psychiatria. Red. J. Rybakowski Wyd.
Urban&Partner, Wroetaw 2003.
26. Seully J.H.: Zaburzenia wyst^pujqce pod postaciq somatycznq - zespoiy somatopodobne. [w:] Psychiatria. Red. J. Rybakowski. Wyd. Urban&Part- ner, Wroetaw 2003.
27. Bilikiewiez A., Landowski J., Radziwittowiez P.: Zaburzenia pod postaei^
somatyezn^. [w:] Psychatria repetytorium. PZWL, Warszawa 2003, 160- -164.
28. Zegarska B., Izdebski P, Barska K., Ossowski R.: Qsobowosc miodziezy ze zmianami skórnymi w przebiegu trqdziku mhdzieñczego na podstawie testu NEQ-EFI. Dermatol. Estet., 2005,7, 17-21.
Praca wptynçta do Redakcji: 2010.06.24 Zaakceptowano do druku: 2010.08.31
162
