DZIAŁANIA US NAVY PRZECIWKO KORSARZOM BERBERYJSKIM W AFRYCE PÓŁNOCNEJ W LATACH 1801-1815
O
d stuleci państwa arabskie położone na północnym wybrzeżu Afryki czer- pały dochody z korsarskiego procederu kosztem statków handlowych państw chrześcijańskich żeglujących po Morzu Śródziemnym 1. Terytoria państw korsarskich w Afryce Północnej leżały na zachód of Egiptu i były okre- ślane wspólną nazwą al-Maghrib (Zachód). Jedynie Maroko było wówczas nie- podległym królestwem, podczas gdy Algieria, Tunis i Trypolis nominalnie podlegały zwierzchnictwu Porty Otomańskiej, jednak de facto prowadziły sa- modzielną politykę. W istocie były to bardziej miasta – państwa, gdyż władza miejscowych władców często nie sięgała daleko poza mury głównych miast.W głębi lądu faktyczna władza należała do żyjących tam plemion koczowni- czych Berberów i arabskich Beduinów 2. Ważny udział w dochodach wymie- nionych państw berberyjskich, bo tak potocznie je określano, miał proceder korsarstwa oraz pobieranie opłat za nieatakowanie statków konkretnych państw, które porozumiały się w tej sprawie z władcami maghrebskimi 3. Opła- cały się praktycznie wszystkie państwa europejskie posiadające floty handlowe - Królestwo Neapolu, Szwecja, Holandia, Dania, Austria czy Rosja, a nawet Francja, która co prawda nie płaciła rocznej daniny, ale obdarzała deja podar- kami z okazji przyznawanej mu przez Stambuł inwestytury. Dlaczego proceder korsarstwa stosowany przez państwa-miasta Maghrebu był tolerowany na po- czątku XIX w., gdy państwa europejskie posiadały potencjał militarny i przewa- gę technologiczną do poskromienia działalności korsarskiej? W tym miejscu należy odwołać się do sytuacji międzynarodowej jaka miała miejsce w Europie po wybuchu Rewolucji Francuskiej i wojen jakie ogarnęły Stary Kontynent najpierw z rewolucyjną a później napoleońską Francją. Największy rozkwit korsarstwa w basenie Morza Śródziemnego przypadł na XVI i XVII w., jednak w dalszych latach następował powolny schyłek tego procederu. Do końca lat 80-tych XVIII w. państwa korsarskie Maghrebu faktycznie nie stanowiły więk- szego zagrożenia dla szlaków żeglugowych na Morzu Śródziemnym. Owszem proceder korsarstwa miał miejsce, ale jego skala była na tyle mało dokuczliwa, że tańsze było opłacanie bandery stosunkowo niewielkimi kwotami niż prowa-
1 J. Gozdawa-Gołębiowski, Wojny morskie 1775-1751. (Od rewolucji amerykańskiej do wojny w Uru- gwaju), Warszawa 2001, s. 461.
2 R. Oliver, A. Atmore, Dzieje Afryki po 1800 roku, Warszawa 2007, s. 10-11.
3 Przykładowo w systemie gospodarczym Algieru podatki zbierane od ludności i handel z Afryka stanowiły drugorzędne źródło dochodu w porównaniu z zyskami jakie czerpano z korsarstwa, A. Kasznik-Christian, Algieria, Warszawa 2006, s. 20.
dzenie ekspedycji wojskowych. Państwa korsarskie nie żądały wygórowanych stawek mając świadomość, że świetność ich siły morskiej należy do przeszło- ści. Ich okręty były przestarzałe i w marnej kondycji, podobnie zresztą jak por- ty, które w dużej części były raczej kotwicowiskami. Sytuacja zmieniła się dia- metralnie po wybuchu wojen z rewolucyjną Francją w którą zaangażowało się większość potęg europejskich. Wydarzenia te spowodowały, że w latach 1792- 1815 nastąpił renesans piractwa maghrebskiego. Przykładowo korsarska flota Tunisu, która wcześniej była przestarzała, szybko się odrodziła i dokonywała w tym czasie nie mniej niż 40 wypadów łupieżczych rocznie, a po roku 1806 nawet do 80 4. Państwa europejskie zajęte konfliktem z Francją w coraz mniej- szym stopniu zwracały uwagę na problem korsarstwa na Morzu Śródziemnym.
Co więcej, walczące ze sobą zażarcie o przewagę na morzach Francja i Wielka Brytania wchodziły nawet w sojusze z władcami państw maghrebskich, by sku- teczniej zwalczać przeciwnika. W efekcie część państw europejskich zamiast walczyć z korsarzami starało się ich użyć jako narzędzia w walce z przeciwni- kiem czy państwem neutralnym. Właśnie taki był przypadek USA, które po uzyskaniu niepodległości bardzo szybko zaczęły rozbudowywać swoją flotę handlową, stając się konkurencją dla Wielkiej Brytanii, Francji i Hiszpanii 5. Obawy przed konkurencją neutralnego przewoźnika zza Oceanu spowodowa- ły, że Wielka Brytania z satysfakcją przyglądała się kłopotom amerykańskich statków handlowych padających łupem korsarzy berberyjskich.
W historiografii amerykańskiej konflikt z państwami berberyjskimi dotyczy zwalczania przez flotę wojenną Stanów Zjednoczonych uciążliwego procederu korsarstwa w basenie Morza Śródziemnego na usługach dejów Tunisu, Trypo- lisu, Algieru oraz sułtana Maroka 6. W istocie były to dwa konflikty – pierwszy toczony w latach 1801-1805 i drugi przypadający na rok 1815. Jak już wcze- śniej wspomniano amerykańskie statki handlowe, które po uzyskaniu niepod- ległości przez USA zostały pozbawione ochrony ze strony Królewskiej Mary- narki Brytyjskiej (Royal Navy), bardzo szybko stały się ofiarami korsarzy ber- beryjskich, co postawiło rząd amerykański przed dylematem czy rozwiązywać problem na drodze dyplomatycznej i opłacać się berberyjskim władcom, czy odwołać się do środków siłowych. Problem polegał jednak na tym, że USA były w tym czasie zarówno zbyt biedne, by się skutecznie opłacać jak i zbyt słabe militarnie, by zastosować rozwiązania siłowe.
Do czasu gdy 13 kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej nie ogłosiło de- klaracji niepodległości, ich statki były chronione przez Royal Navy, jednak po powstaniu Stanów Zjednoczonych dyplomaci brytyjscy poinformowali wład- ców państw berberyjskich, że okręty USA nie znajdują się pod ich ochroną,
4 Było to związane z ogłoszeniem przez Napoleona blokady kontynentalnej Wielkiej Brytanii i kontr blokadą brytyjską.
5 Richard O’Brien to Thomas Jefferson, Algiers 8 czerwca 1786, Naval Documents related to the Unit- ed States Wars with the Barbary Powers, Washington 1939, t. I, s. 2.
6 Tunis, Trypolis i Algier podbite w XVI wieku przez Turcję Osmańską uznawały nominalną zwierzchność Imperium Osmańskiego, lecz faktycznie zachowywały daleko idącą samodzielność.
Maroko oparło się podbojowi i było niezależnym państwem.
w efekcie czego już rok po podpisaniu traktatu paryskiego z 1783 r. pierwsze jednostki amerykańskie padły łupem korsarzy arabskich. Początkiem paździer- nika 1784 r. marokański okręt korsarski zajął amerykański statek handlowy Betsey, który płynął z Bostonu na Wyspy Kanaryjskie. Niecały rok później w sierpniu 1785 r., w ręce tym razem korsarzy algierskich wpadł szkuner Ma- ria, a pięć dni później szkuner Delfin. Załogi statków w liczbie 21 ludzi wraz z towarem zostały przetransportowane do Algieru. Wkrótce za uwięzionych dej Algieru zażądał okupu w wysokości sięgającej prawie 60 tys. dolarów 7. Nowo powstałe Stany Zjednoczone zmuszone zostały do podjęcia negocjacji w celu uwolnienia swych obywateli oraz rozważenia budowy floty wojennej do ochrony swego handlu. Ówczesny przedstawiciel dyplomatyczny USA we Francji Thomas Jefferson zasugerował powołanie marynarki wojennej do ochrony amerykańskiej żeglugi w basenie Morza Śródziemnego, ale jego pro- pozycje nie spotkały się z pozytywnym odzewem, głównie ze względu na brak wystarczających środków finansowych. Wkrótce potem Portugalia rozpoczęła kontrolę szlaków morskich prowadzących z Morza Śródziemnego na Ocean Atlantycki, blokując korsarskie jednostki i zapewniając w ten sposób tymcza- sową ochronę dla amerykańskiej floty handlowej. W tym samym okresie w sprawę uwolnienia załogi Betsey zaangażował się rząd hiszpański. Dyplomaci hiszpańscy radzili Amerykanom, by ci zaczęli się opłacać władcom państw ber- beryjskich w celu uniknięcia przechwytywania statków. Z korespondencji Jef- fersona z posłem w Algierze wynika, że Amerykanie mieli dokładne informa- cje, jaką siłą morską dysponuje flota algierska. Według raportu posła liczyła ona dziewięć szebeków, jeden okręt 12-działowy, trzy 18-działowe, trzy 24-działowe, jeden 30-działowy i jeden 36-działowy oraz 55 małych jednostek wyposażonych tylko w jedno bądź dwa działa 8.
Tymczasem w 1793 roku Portugalia osiągnęła porozumienie pokojowe z Al- gierią, kończąc swoją blokadę Morza Śródziemnego, w wyniku czego okręty kor- sarskie Algierii wróciły z powrotem na wody Oceanu Atlantyckiego 9. Na efekty ich działalności nie trzeba było długo czekać, pod koniec roku jedenaście amery- kańskich statków handlowych zostało przechwyconych. Sprawa ta nabrała roz- głosu w USA i amerykańscy kupcy zaczęli domagać się ochrony ze strony pań- stwa. Z informacji, które uzyskał rząd, wynikało, że w latach 1785-1793 Algier- czycy przetrzymywali w niewoli około 130 amerykańskich marynarzy.
Ambasador amerykański we Francji Thomas Jefferson, już wcześniej zdecydo- wał się wysłać posłów do Maroka i Algieru z zadaniem zawarcia traktatów poko- jowych i wynegocjowania uwolnienia marynarzy przetrzymywanych w Algierze.
7 Message from the President of the United States to Congress, communicating a report of the Secretary of State in relation of the American prisoners at Algiers, 30. 09. 1790 r., American State Paper, Foreign Rela- tions, 1st Congress, 3d Session, nr. 43, s. 100.
8 R. O’Brien to T. Jefferson, Algiers 8 czerwca 1786, Naval Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. I, op. cit., s. 3
9 To Secretary of State from Edward Church, U.S. Consul, Lisbon, Lisbon, 22 września 1793, Naval Docu- ments related to the United States Wars with the Barbary Powers..., s. 44-45; To John Marsden Pintard U.S.
Consul, Madeira, from David Humphreys U.S. Minister to Lisbon, Portugal, Gibraltar, 6 października 1793, Naval Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. I, s. 46.
Pierwszy traktat Stany Zjednoczone podpisały z Marokiem w 1786 roku 10. W traktacie tym sułtan gwarantował zakończenie ataków korsarskich przeciw że- gludze amerykańskiej 11. Jednak zabiegi dyplomatyczne z pozostałymi państwa- mi berberyjskimi nie przyniosły podobnych efektów. Dyplomaci amerykańscy próbowali wynegocjować z Algierem jakąś rozsądną sumę okupu za schwyta- nych marynarzy, ale bezskutecznie. Załogi Marii i Delfina zostały w niewoli przez ponad dziesięć lat, a wkrótce dołączyły do nich następne. Ostatecznie we wrze- śniu 1795 r. po długich negocjacjach dej Algieru podpisał porozumienie ze Sta- nami Zjednoczonymi, w którym za cenę ponad pół miliona dolarów zwolnił z niewoli marynarzy amerykańskich. Ponadto za 21 tys. dolarów rocznej opłaty algierscy korsarze mieli powstrzymywać się od ataku na amerykańskie jednostki handlowe 12. Dodatkowo USA miały przekazać Algierii w formie podarku 36 działową fregatę 13. Kilka miesięcy później zostały zawarte traktaty z Trypolisem (styczeń 1797) i Tunisem (listopad 1797) w których, Stany Zjednoczone za obietnicę nieatakowania statków godziły się na opłaty 14.
Dzieje marynarki wojennej USA zostały zapoczątkowane uchwałą Kongre- su Kontynentalnego, na mocy której 13 października 1775 r. została powołana Flota Kontynentalna. Dowódcą marynarki został Esek Hopkins, mający duże doświadczenie, gdyż jako kaper działał jeszcze w czasie wojny siedmioletniej.
Po zakończeniu wojny o niepodległość poważnie zadłużone Stany Zjednoczo- ne rozwiązały Flotę Kontynentalną, a w sierpniu 1785 roku, wobec braku środ- ków na pokrycie remontów, sprzedano ostatni okręt wojenny Alliance 15.
Konstytucja Stanów Zjednoczonych uchwalona przez Kongres 17 września 1787 roku, a ratyfikowana w 1789 roku czyniła z prezydenta naczelnego do- wódcę armii i floty. Akt ten jednak nie precyzował, jaka będzie forma organiza- cji sił morskich. Gdy były tworzone pierwsze ministerstwa, Stany Zjednoczo- ne nie miały floty wojennej, gdyż twórcy państwa uważali, że jest ona niepo- trzebna w czasie pokoju. Zakładano, że gdy zajdzie taka konieczność, statki handlowe zostaną uzbrojone i w ten sposób szybko zorganizowana marynarka wojenna będzie podlegała Departamentowi Wojny 16.
10 Należy jednak pamiętać, że sułtan nie kontrolował wszystkich miast wybrzeża np. Rabat z pobli- skim Sale były siedzibą republiki korsarskiej nie uznającej władzy alawickiego sułtana do 1818 r.
11 Morocco Treaty, 18 lipca 1786, Naval Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. I, s. 6-9.
12 Algiers Treaty, 5 wrzesień 1795, Naval Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers, op. cit., s. 107-116; Report of the Secretary of the Treasury, 4 stycznia 1797, American State Papers, Foreign Relations, 4th Congress, 2d Sess. t. I, s. 555.
13 Była to lekka fregata o nazwie Półksiężyc. Estimate of the sum to build and equip a frigate to carry thiry-six guns, for the Dey of Algiers, War Office, 26 grudnia 1796, American State Paper, Foreign Rela- tions, 4th Congress, 2d Sess. t. I, s. 556.
14 Treaty of peace and frienship between United States of America nad the Bey and Subjects of Tripoli of Barbary, Tripoli, 3 stycznia 1797, American State Paper, Foreign Relations, 5th Congress, 1st Sess.,vol. 2, s. 18-19; Message, communicating a treaty with Tunis, and documents explanatory, 21 luty 1798, American State Paper, Foreign Relations, 5th Congress, 1st Sess.,vol. 2, s. 123-125.
15 P. Wieczorkiewicz: Historia wojen morskich, Londyn 1995, t. I, s. 343-344; Ch. Chant, The Military History of the United States, Revolutionary and Early American Wars, New York 1992, s. 223.
16 Constitution of the United States, Art. II, § 2; Ch. O. Paullin, Paullin’s History of Naval Administra- tion, 1775-1911, Annapolis 1968, s. 89-90.
Kwestia utworzenia sił morskich była tematem poważnej debaty politycznej od początku istnienia państwa. Przeciwnicy obawiali się wysokich kosztów utrzymania floty, zaś zwolennicy podnosili, że jest to jedyna droga do zapew- nienia skutecznej ochrony własnych statków handlowych. Temat odtworzenia floty wojennej stał się aktualny po wybuchu konfliktu w Europie w 1792 r., gdy Wielka Brytania i Francja zaczęły zajmować amerykańskie statki handlowe.
Tymczasem od początku istnienia Stanów Zjednoczonych jednym z głównych czynników zaogniających stosunki młodej republiki z Wielką Brytanią była morska rywalizacja handlowa. Toteż Anglicy już od początków państwowości amerykańskiej zaczęli zabezpieczać swe interesy poprzez wprowadzanie ogra- niczeń w handlu pomiędzy USA a swoimi koloniami. Jednak prawdziwe pro- blemy stanęły przed młodym państwem w momencie wybuchu wojny pomię- dzy rewolucyjną Francją i przeciwną jej koalicją, jednym z głównych filarów której była Wielka Brytania. Na wieść o wojnie w Europie 22 kwietnia 1793 roku prezydent Waszyngton ogłosił neutralność Stanów Zjednoczonych 17.
Francja i Anglia nieustannie toczyły zmagania o kontrolę nad szlakami mor- skimi, od których zależała wymiana handlowa pomiędzy metropoliami i ich ko- loniami. Stany Zjednoczone natomiast miały liczącą się flotę handlową, która pływała zarówno do Anglii, jak i Francji oraz ich posiadłości na Antylach. W mo- mencie wybuchu nowego konfliktu brytyjska flota wojenna starała się przerwać wymianę handlową pomiędzy Francją i jej koloniami w Indiach Zachodnich.
Chcąc obejść brytyjską blokadę, Francuzi zaczęli korzystać z pośrednictwa stat- ków państw neutralnych, głównie amerykańskich. Aby zablokować ten handel rząd brytyjski wydał w listopadzie 1793 roku dekret znany jako Provision Order zezwalający na rekwirowanie własności strony walczącej na statkach neutral- nych. Wkrótce w brytyjskich portach znalazło się około 250 amerykańskich jed- nostek oczekujących formalnej konfiskaty. Takie posunięcia Londynu wywołały gniew amerykańskiego społeczeństwa. W Kongresie dyskutowano o wojnie i nałożeniu całkowitego embarga na towary brytyjskie, zapadały decyzje o do- zbrojeniu nadbrzeżnych fortów oraz o utworzeniu marynarki wojennej i powo- łaniu w jej szeregi 20 tys. ludzi. Prezydent Jerzy Waszyngton był jednak przeciw- ny wojnie i wysłał do Anglii Johna Jaya, aby poprawić stosunki pomiędzy obu krajami. Efektem było podpisanie 10 października 1794 roku traktatu regulują- cego stosunki pomiędzy obiema stronami 18.
Polepszanie stosunków z Wielką Brytanią spowodowało natomiast pogor- szenie ich z Francją, która zwróciła się teraz przeciwko amerykańskim stat-
17 Proclamation of American Neutrality, 22 kwietnia 1793, [w:] American State Papers: Documents, Leg- islative and Executive, of the Congress of the United States, Foreign Relations, Gales and Seaton, Wash- ington 1834-1861, t. I, s. 140; Ch. R., Ritcheson, Aftermath of Revolution: British Policy Toward the United States 1783-1795, New York 1971, s. 94-99; T. A. Bailey, A Diplomatic History of the American People, New York 1958, s. 68-69.
18 Treaty of Amity: Commerce and Navigation between His Britannic Majesty and the United States of America, [w:] American State Paper, Foreign Relations..., t, I, s. 520-525; S. F. Bemis, Jay’s Treaty:
A Study in Commerce and Diplomacy, New Jork 1923; I. Rusinowa, Aleksander Hamilton, Wrocław 1990, s. 184-186.
kom 19. W odpowiedzi na te posunięcia Paryża federaliści zaczęli głośno nawo- ływać do wojny z Francją. Kongres uchwalił odpowiednie ustawy obronne, między innymi zezwalające statkom handlowym na uzbrojenie konieczne dla obrony przed ewentualnym atakiem Francuzów. Tymczasem Francja nie za- mierzała wypowiadać wojny Stanom Zjednoczonym, lecz rozpoczęła proceder zajmowania amerykańskich statków, narażając amerykańskich armatorów i kupców na ogromne straty finansowe 20. Sytuacja ta spowodowała, że prezy- dent Waszyngton poprosił Kongres o przeznaczenie środków na budowę okrę- tów wojennych. W dniu 2 stycznia 1794 roku Izba Reprezentantów przegłoso- wała budowę marynarki wojennej i utworzyła komisję do określenia wielkości, kosztów i rodzaju okrętów, jakie miały być zbudowane. Aby zapewnić swoim statkom handlowym skuteczną obronę 27 marca 1794 r. Kongres podjął decy- zję o budowie 6 fregat: trzech 44 działowych i trzech 36 działowych. Głównym projektantem wszystkich jednostek był Joshua Humphreys z Filadelfii. Kon- cepcja budowy floty, w której fregaty stanowiły największe okręty, była niety- powa. W Europie o sile floty decydowały okręty liniowe biorące na siebie główny ciężar prowadzenia działań bojowych. Jednostki te były silnie uzbrojo- ne i posiadały od 70 do 140 dział ustawionych na kilku pokładach bateryjnych, a podczas bitwy szły w szyku torowym. Amerykanie zdawali sobie sprawę z faktu, że nie są w stanie szybko zbudować silnej floty, która byłaby w stanie nawiązać równorzędną walkę z wojenną flotą francuską czy brytyjską. Amery- kańskie fregaty miały być rodzajem zastępczego liniowca, który pokonałby każdą mniejszą jednostkę przeciwnika, a jednocześnie potrafił uchylić się od walki z każdym okrętem liniowym. Stąd amerykańskie fregaty w swoim założe- niu były bardzo szybkie i wyposażone w bardzo silną, jak na tego typu okręty, artylerię. We flocie brytyjskiej przeciętna fregata była wyposażona działa głów- nej baterii 12-18 funtowe, natomiast Amerykanie zaopatrzyli swoje okręty w działa 24 funtowe 21. Prezydent Waszyngton był odpowiedzialny za wybór nazwy dla okrętów, przyjęto, że będą one powiązane z Konstytucją USA. Jako miejsce budowy prezydent Waszyngton zaaprobował sześć stoczni: Ports- mouth, Filadelfia, Boston, Nowy Jork, Baltimore i Gosport 22.
Pierwsze amerykańskie fregaty weszły do służby w trakcie niewypowiedzia- nej wojny morskiej z Francją ( Quasi-war) 1796-1800. W tej sytuacji Kongres powołał 3 maja 1798 r. Departament Marynarki (Navy Department), na które- go czele stanął Benjamin Stoddert. Już rok wcześniej 10 maja 1797 r. zwodowa- no trzy ciężkie fregaty USS United States (44), USS Constellation (36) i USS Constitution (44). Dalsze plany przewidywały rozbudowę floty poprzez zaku-
19 Pinckering communicated to Congress, 28 lutego 1797, [w:] American State Paper, P Foreign Rela- tions..., t. I, s. 748-749; The Report of the Secretary of State, [w:] American State Paper, Foreign Rela- tions..., t. II, s. 28-63; T. A. Bailey, A Diplomatic History of the American People..., s. 93.
20 T. A. Bailey, A Diplomatic History..., s. 94-96; I. Rusinowa, Hamilton..., s. 218- 225; J. C. Miller, The Federalist Era 1789-1801, New York 1960, s. 210-216.
21 K. Gerlach, Constitution i Constellation, cenne zabytki przeszłości czy nieprecyzyjne rekonstrukcje?,
„Morza Statki i Okręty”, nr 1, Warszawa 1997, s. 70-71.
22 M. J. Crawford, C. F. Hughes, The Reestablishment of the Navy, 1787-1801, Washington 1995, s. 6.
pienie 6 okrętów liniowych, 12 fregat i 20 mniejszych jednostek, jednak wkrót- ce projekty te zostały zarzucone i w kolejnych latach zbudowano 3 fregaty fi- nansowane z budżetu państwa i 5 sfinansowanych z pieniędzy zebranych w publicznej zbiórce przez obywateli miast portowych - Bostonu, Nowego Jor- ku, Filadelfii, Charlestonu i Salem z hrabstwem Essex, 23. W 1799 r. zwodowa- no USS Chesapeake (36 ), USS Congress (36), USS Philadelphia (28), USS John Adams (24), USS Essex (26) i USS Boston (32) 24, a w 1800 r. USS Presi- dent (44) i USS New York (26). Ostatecznie do momentu wybuchu konfliktu z państwami berberyjskimi do służby w US Navy weszło 6 fregat ciężkich i pięć lekkich, na owe czasy bardzo nowoczesnych, które stały się trzonem amery- kańskiej marynarki. Okręty te były zbudowane z pochodzącej z Georgii białej dębiny, która uchodziła za były niezwykle odporne na ogień artylerii oraz bar- dzo szybkie. Fregaty ciężkie uzbrojono w skuteczne długolufowe 24-funtowe działa, które mogły razić z dużej odległości. Fregaty lekkie budowane z fundu- szy prywatnych wyposażone były w działa 18 funtowe 25.
Równocześnie z powołaniem na nowo US Navy utworzono Korpus Piecho- ty Morskiej Stanów Zjednoczonych (United States Marine Corps). Formacja ta początkowo miała liczyć 33 oficerów i 848 żołnierzy i podoficerów. Do zadań U.S. Marines miało należeć: utrzymywanie dyscypliny na okrętach, przeprowa- dzanie działań wypadowych i desantowych, uczestnictwo w walce podczas bi- tew morskich, umiejętne posługiwanie się bronią białą i palną oraz, jeśli zajdzie konieczność, obsługiwanie artylerii okrętowej oraz ochrona magazynów i uzbrojenia portowego 26. Do piechoty morskiej mieli być przyjmowani ochot- nicy w wieku od 18 do 40 lat, o wzroście wynoszącym co najmniej niż 180 cm, odznaczający się bardzo dobrą kondycją fizyczną. Dalej w instrukcji czytamy:
„do formacji nie powinni być przyjmowani Murzyni, Mulaci i Indianie. Rów- nież urodzeni za granicą obywatele Stanów Zjednoczonych nie powinni stano- wić więcej niż 1/4 Korpusu” 27. Akt z 1798 roku niejasno formułował zadania i podległość Korpusu. Kiedy marines znajdowali się na lądzie podlegali regula- minowi armii lądowej, w momencie gdy byli na morzu podlegali dowództwu kapitanów okrętów i instrukcjom morskim. W efekcie marines postrzegani byli zarówno jako część armii, jak i floty, co powodowało wiele komplikacji i niepo- rozumień podczas pełnienia przez nich służby. Ten problem uregulował dopie- ro akt z 1834 roku 28. Formacja ta odegrała ważną rolę podczas konfliktu z pań-
23 L. J. Sechrest, Privately Funded and Built U.S. Warships in the Quasi-War of 1797-1801, [w:]„The Independend Review”, 2007, vol. 12, s. 108-109.
24 USS Philadelphia różniła się od pozostałych 6 fregat tym, że w baterii głównej posiadała jedynie 28 dział i to 18-funtowych.
25 State of the frigates, United States, Constitution, Constellation, American State Paper, Naval Af- fairs, s. 32-33.
26 Marine Corps. Communicated to the House of Representatives, 22 maja 1798, [w:] American State Paper, Naval Affairs..., t. I, s. 56; An Act for the Establishing and Organizing a Marine Corps, 11 lipca 1798, [w:] NDQWF, t. I, s. 188-189.
27 To Lieutenant of Marines, USS Constellation, from Secretary of War, Philadelphia 16 marca 1798;
To Burrows from Secretary of the Navy, 5 września 1798, [w:] NDQWF, t. I s. 40 - 42, 376 - 377.
28 An Act for Establishing and Organizing a Marine Corps, 11 lipca 1798, [w:] NDQWF, t. I, s. 188-189.
stwami berberyjskim i był to istotny etap w budowaniu tożsamości i legendy formacji.
Wysiłki dyplomatyczne Stanów Zjednoczonych i spore opłaty obciążające budżet państwa amerykańskiego nie zapobiegły korsarskim praktykom. Dnia 14 maja 1801 roku nowy dej Trypolisu, który przejął władzę obalając swego brata, oświadczył, że opłaty wnoszone przez Stany Zjednoczone są niewystar- czające i ogłosił wypowiedzenie wojny. Krok ten był podyktowany z jednej strony koniecznością spłaty zobowiązań finansowych wobec żołnierzy i do- stojników, którzy go poparli, a z drugiej niezadowoleniem, że USA płacą więk- sze sumy innym władcom państw maghrebskich 29. Uczynił to w symboliczny sposób, rąbiąc szablą na kawałki maszt flagi amerykańskiej w konsulacie tego kraju 30. W odpowiedzi na deklarację deja prezydent Jefferson wysłał na Morze Śródziemne eskadrę pod dowództwem komodora Richarda Dale’a złożoną z czterech okrętów - USS President, USS Philadelphia, USS Essex i USS Entrpri- se ze 180 żołnierzami piechoty morskiej na pokładach z zadaniem ochrony amerykańskich statków handlowych przed trypolitańskimi korsarzami 31. W lipcu 1801 roku eskadra rozpoczęła blokadę Trypolisu, a do pierwszego starcia doszło 1 sierpnia, kiedy amerykański szkuner USS Enterprise (12) zdo- był trypolitańską korwetę Tripoli (14). Marines odegrali znaczącą rolę w zwy- cięstwie amerykańskiej jednostki. Taktyka arabskich korsarzy polegała na abordażu, a następnie doprowadzeniu do walki wręcz. Marines skutecznym ogniem z karabinów skałkowych uniemożliwili napastnikom wdarcie się na pokład amerykańskiego okrętu, zadając im duże straty (zginęło bądź zostało rannych 2/3 załogi korsarskiego okrętu) 32. Jednak przez dwa lata flota amery- kańska mimo blokady Trypolisu i przechwycenia kilku okrętów korsarskich nie była w stanie zmusić deja do podpisania traktatu, który by satysfakcjono- wał Amerykanów i zakończył konflikt.
W sierpniu 1803 r. dowództwo eskadry śródziemnomorskiej objął komo- dor Edward Preble, mający opinię znakomitego dowódcy. Jego eskadra liczyła 7 okrętów: ciężką fregatę USS Constitution (44), lekką fregatę USS Philadel- phia (28) oraz 3 szkunery – USS Enterprise (12), USS Nautilius (12), USS Vi- xen (12) a także dwa brygi USS Argus (16) i USS Syren (16). Gdy przybył do Gibraltaru we wrześniu 1803 r. zorientował się, że także Maroko wypowiedzia- ło wojnę USA i wysłało swe okręty do przechwytywania amerykańskich stat-
29 F. McDonald, The Presidency of Thomas Jefferson, Lawrance 1976, s. 61.
30 To Secretary of State from James Cathcart, U.S. Consul, Tripoli, 16, maja 1801, [w:] Naval Docu- ments related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. I, s. 455-460; Ch. O. Paullin, Dip- lomatic Negotiations of American Naval Officers 1778-1883, Gloucester 1967, s. 43-70.
31 To Capt. Richard Dale, Officer Commanding the American Squadron in the Mediterranean, from Samuel Smith, Secretary of the Navy, 20, maja 1801, [w:] Naval Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. I, s. 465-469.
32 Leut. Andrew Sterrett’s to Capt. R. Dale, USS Enterprize, 6 VIII 1801; To Secretary of the Navy from Capitan R. Dale, U.S. Navy, USS President, 18 sierpnia 1801; Naval Victory, Capture of Ship of War Tripoli by U.S. Enterprize, [w:] “National Inteligencer”, Washington, 18 listopada 1801; To Cmdt. William Burrows, U.S. Marine Corps, from First Lt. Newton Keene, U.S. Marine Corps, USS President, Tripoli, 10 sierpnia 1801, [w:] NDWBP, t. I, s. 537, 552-554, 538-539.
ków handlowych. Płynąca przodem eskadry fregata USS Philadelphia (28) przechwyciła marokański okręt Mirboka (22), który holował na linie zdobyty uprzednio amerykański statek handlowy 33. Sułtan widząc zdecydowaną prze- wagę amerykańskiej floty podjął negocjacje pokojowe, które toczyły się w Tan- gierze i zakończyły podpisaniem traktatu pokojowego 34.
Pod koniec października 1803 roku fregata USS Philadelphia, która wcze- śniej w asyście szkunera USS Vixen, wysunęła się przed resztę eskadry realizu- jąc zadanie blokady Trypolisu. W ostatnim dniu października amerykańska fregata ruszyła w pościg za nieprzyjacielską jednostką, która usiłowała wejść do portu w Trypolisie i wpłynęła na rafę. Sytuację komplikował fakt, że dowódca fregaty kpt. William Bainbridge wcześniej wysłał USS Vixen w kierunku wy- brzeża Królestwa Neapolu do patrolowania szlaku morskiego, tym samym po- zbawiając się asysty lekkiej zwrotnej jednostki. Potężny okręt nie był w stanie zejść z rafy mimo rozpaczliwych prób załogi wyrzucenia z pokładu wszystkie- go, co mogłoby uczynić jednostkę lżejszą, łącznie z działami. Gdy wszelkie pró- by uwolnienia okrętu zawiodły, pozbawiona dział fregata padła łupem nieprzy- jaciela. Do niewoli dostała się cała załoga okrętu w liczbie 308 marynarzy i żołnierzy piechoty morskiej. Kilka dni później sztorm uwolnił fregatę, która została wprowadzona do portu w Trypolisie 35. Okręt tej klasy stanowił ogrom- ne niebezpieczeństwo dla amerykańskich jednostek, dlatego też Amerykanie postanowili zniszczyć go w porcie zanim wyjdzie w morze. Preble podjął decy- zję o spaleniu Philadelphii przy użyciu zdobytego wcześniej na nieprzyjacielu kecza Merriam, przemianowanego na Intrepid. W nocy na 16 lutego 1804 roku porucznik Stephen Decatur podpłynął do burty Philadelphii, na czele oddziału marines i ochotników w liczbie 74 ludzi na pokładzie Intrepida. Zwiedzeni wy- glądem jednostki strażnicy nie wszczęli alarmu. Wykorzystując element zasko- czenia marines wdarli się na pokład Philadelphii, obezwładnili strażników i podpalili fregatę, czyniąc ją niezdatną do użytku przez nieprzyjaciela 36.
Preble miał obecnie tylko jeden okręt z działami dużego kalibru, który sku- tecznie mógł ostrzeliwać Trypolis. Postanowił zwiększyć siłę swojej floty, by przeprowadzić atak na miasto i w tym celu wynajął w królestwie Neapolu 6 kanonierek i dwa kecze moździerzowe. Siły te przeprowadziły latem 1804 roku kilka ataków na port jednak bez większych efektów. Szczególnie znamienna była próba zniszczenia floty trypolitańskiej w porcie przy użyciu kecza zamie- nionego w brander podjęta nocą 3 września 1804 r. Pod dowództwem koman-
33 To James Simpson, U.S. Consul, Tangier, Morocco, from Captain William Bainbridge, U.S. Navy, 29 sierpnia 1803, Naval Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. II, s. 518-519.
34 To James Simpson U.S. Consul, Tangier, Morocco, from the Governor of the Emperor of Morocco, 18 września 1803, Naval Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. III, s. 60.
35 To Captain Edward Preble, U.S. Navy from Captain William Bainbridge, U.S. Navy, Tripoli Bar- To Captain Edward Preble, U.S. Navy from Captain William Bainbridge, U.S. Navy, Tripoli Bar- barie, 25 listopada 1803, Naval Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. III, s. 175. Nazwa okrętu została zmieniona na „Dar Allaha”.
36 Extract from Diary of Captain Edward Preble U.S. Navy Commodore of U.S. Squadron in the Mediterranean, 19 lutego 1804, Naval Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. III, s.443.
dora Richarda Somersa wypełniony beczkami z prochem brander miał pod osłoną nocy wpłynąć do portu i zniszczyć znajdujące się tam okręty, tymcza- sem z niejasnych przyczyn, być może po celnym trafieniu pociskiem z nad- brzeżnych fortów, okręt wyleciał w powietrze przed osiągnięciem celu, a cała załoga poniosła śmierć 37. Następnego dnia ciała 13 marynarzy morze wyrzuci- ło na brzeg, a ich zwłoki zostały sprofanowane przez rozwścieczony tłum 38. Tydzień później Preble został zastąpiony na stanowisku dowódcy eskadry przez komodora Samuela Barrona.
Kilka miesięcy później były konsul amerykański w Tunisie William H. Eaton przekonał prezydenta Jeffersona do wydania zgody na zorganizowanie rewolty w celu obalenia tamtejszego władcy i przywrócenia na tron jego konkurenta Hame- ta Karamanli, z którym później można by zawrzeć korzystne traktaty. Eaton prze- widywał, że do przeprowadzenia operacji będzie potrzebował od dwustu do tysią- ca żołnierzy piechoty morskiej i 20 tysięcy dolarów. Jednakże z Waszyngtonu otrzymał tylko pomoc w postaci przybocznej ochrony w sile 8 marines oraz sumę tysiąca dolarów. Mimo tak szczupłych środków dnia 6 marca 1805 roku oddział złożony z około stu ludzi: beduinów, najemników z rejonu Morza Śródziemnego i wspomnianych marines rozpoczął siedmiotygodniowy marsz z Aleksandrii w Egipcie do portowego miasta Derna w Cyrenajce. W trakcie tej morderczej wy- prawy marines musieli zdławić zalążek buntu, który zagroził ekspedycji. Po dotarciu w pobliże Derny i uzupełnieniu zaopatrzenia z amerykańskiego brygu USS Argus, oddział Eatona 24 kwietnia 1805 roku rozpoczął szturm miasta 39. Jednocześnie zo- stało ono ostrzelane przez artylerię z trzech amerykańskich okrętów 40. Derna zo- stała zdobyta w ciągu dwóch godzin. Następnie do czerwca 1805 roku miasto było bronione przed wojskami deja Trypolisu, z którym ostatecznie Amerykanie podpi- sali układ pokojowy porzucając sprawę Hameta. Dej Trypolisu podpisując 4 czerw- ca 1805 roku traktat kończący zmagania zgodził się na zwolnienie amerykańskich więźniów za 60 tys. dolarów 41.
37 Blowing up U.S. ketach Itrepid described by Midshipman Charles G. Ridgely U.S. Navy, 4 września 1804, Naval Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. IV, s. 507-509.
38 Zwłoki marynarzy zostały pochowane za murami miasta. W 1949 r. władze Libii przeniosły szczątki na dzisiejsze miejsce pochówku. E. Colimore, Effort under way to bring back U.S. sailors bur- ied in Libya, http://articles.philly.com/2011-10-25/news/30320472_1_dean-somers-moammar- gadhafi-somers-family (dostęp: 27. 09. 2014)
39 To Alexander John Ball, British Civil Commissioner and Governor of Malta, from William Eaton, U.S. Navy Agent for the Barbary Regencies, Grand Cairo 13 grudnia 1804; To Capt. Edward Preble, U.S. Navy, from William Eaton, Egypt Province of Behera, 25 stycznia 1805; To Capt. Samuel Barron, U.S. Navy, from Master Commandant Isaac Hull, USS Argus, Derne, 28 kwietnia 1805; To Capt. Sam- uel Barron, U.S. Navy from William Eaton, Derne, 29 kwietnia 1805, [w:] Naval Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. V, s. 190-193, 300-305, 547-548, 553-555; To Secretary of the Navy from William Eaton, U.S. Navy Agent for the Barbary Regencies, 9 sierpnia 1805, [w:] Na- val Documents related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. VI, s. 213-219; G. Tucker, Dawn Like Thunder: The Barbary Wars and the Birth of the U.S. Navy, Indianapolis 1963, s. 347-413;
E. M. Eller, To the Shores of Tripoli, „US Naval Institute Proceedings”, t. 59, 1933, s. 347-356; Extract from journal of William Eaton U.S. Navy Agent for the Barbary Regencies, 8 marca 1805, Naval Docu- ments related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. V, s. 398-399.
40 USS Hornet, USS Argus, USS Nautilius
41 Treaty of Peace and Amity between the United States and Tripoli, 4 czerwca 1805, Naval Docu-
Wkrótce okazało się, że problem korsarstwa nie został do końca rozwiązany. Dej Algieru twierdząc, że otrzymuje za mały haracz ponownie rozkazał atakować ame- rykańskie statki handlowe 42, a w jego ślady poszli władcy Tunisu i Trypolitanii. Sta- ny Zjednoczone prowadząc wojnę z Wielką Brytanią (1812 – 1814), nie mogły odpowiednio reagować. Dopiero po zakończeniu działań wojennych w grudniu 1814 43, USA ponownie zajęły się swymi interesami na wybrzeżach Afryki Północ- nej. Dnia 3 marca 1815 roku, a więc zaledwie po dwóch tygodniach od ratyfikowa- nia przez Senat traktatu gandawskiego, Kongres upoważnił prezydenta do przed- sięwzięcia działań zbrojnych przeciwko dejowi Algieru. Po upływie dwóch miesię- cy w kierunku Morza Śródziemnego wypłynęło 10 okrętów wojennych, pod do- wództwem komodorów Stephena Decatura i Williama Bainbridge’a, weteranów z pierwszej wojny berberyjskiej. Eskadra Decatura wypłynęła w połowie maja 1815 roku, natomiast Bainbridge miał trudności ze skompletowaniem swojej eskadry i wyszedł w morze dopiero początkiem lipca. W tej sytuacji inicjatywa zarówno w sensie wojskowym, jak i dyplomatycznym należała do Decatura. W drodze do Algieru eskadra Decatura napotkała u przylądka Gata okręt flagowy deja Algieru Meshuda i po krótkiej walce go zdobyła. W niedługim czasie w starciu u przylądka Palos przechwycony został algierski bryg Estedio. W ostatnim tygodniu czerwca eskadra dotarła do Algieru i rozpoczęto negocjacje z dejem. Po długotrwałych ro- kowaniach pod groźbą zbombardowania miasta przez amerykańską flotę władca Algieru zdecydował się na podpisanie traktatu co nastąpiło dnia 3 lipca 1815.
Zgodnie z jego postanowieniami, Amerykanie zgodzili się za 10 tys. dolarów zwró- cić dwa okręty algierskie Meshudę i Estedio, Algierczycy zaś mieli uwolnić wszyst- kich trzymanych w niewoli Amerykanów i Europejczyków. Następnie Decatur opuścił Algier kierując się do Tunisu i Trypolisu, by wynegocjować podobne trak- taty z tamtejszymi władcami. Decatur zwolnił wszystkich jeńców arabskich zatrzy- mując tylko siedmiu, którzy zostali zabrani do USA, i występowali później w róż- nych nowojorskich teatrach 44.
Działania zbroje przeciwko państwom korsarskim były zarazem pierwszymi poważnymi operacjami zamorskimi Stanów Zjednoczonych, zaś amerykańska piechota morska po raz pierwszy została na taką skalę użyta w ramach sił ekspe- dycyjnych. Epizod ten upamiętniono w hymnie Korpusu Piechoty Morskiej sło- wami „...do brzegu Trypolisu” 45. W operacji militarnej przeciwko państwom ber- beryjskim było zaangażowanych 65% sił korpusu. Wojna ta podniosła także mi- litarny prestiż Stanów Zjednoczonych i pokazała, że Stany Zjednoczone są w stanie prowadzić działania militarne daleko od własnego terytorium. Ostatecz- nie sprawę korsarstwa państw maghrebskich zakończyła duża interwencja połą- czonych sił floty brytyjsko-holenderskiej w 1816 r.
ments related to the United States Wars with the Barbary Powers..., t. VI, s. 81-82.
42 Pierwszą jednostką która padła łupem korsarzy algierskich był bryg Edwin w 1812 r.
43 Traktat pokojowy w Gandawie podpisano 24 grudnia 1814 r., walki zaś trwały do stycznia 1815 r.
44 J. H. Schroeder, Stephen Decatur: Heroic Ideal of the Young Navy [w:] Command Under Sail. Makers of the American Naval Tradition 1775-1850, (ed.) J. C. Bradford, Annapolis 1985, s. 210-211.
45 History of the Marines Hymn. USMC Heritage. Web. http://www.usmcpress.com/heritage/ma- rine_hymn.htm.
