KOSMOLOGIA JANA Z KWIDZYNA

KOSMOLOGIA JANA Z KWIDZYNA

Słowa kluczowe: Jan z Kwidzyna, Expositio Symboli, kosmologia

Keywords: John of Marienwerder (Kwidzyn), Expositio Symboli, cosmology Schlüsselwörter: Johannes Marienwerder, Expositio Symboli, Kosmologie

Verba principalis: Ioannes de Marienwerder, Expositio Symboli, coelum et mundum Jan z Kwidzyna (1343 – 1417), po niemiecku zwany Johannes von Marienwer- der, urodził się w Kwidzynie, studiował w Pradze, w 1374 roku przyjął święce- nia kapłańskie i został dziekanem wydziału sztuk wyzwolonych, a w 1384 roku profesorem teologii. Na skutek sporów narodowościowych powrócił do Kwidzyna, wstąpił do zakonu krzyżackiego, był dziekanem pomezańskiej kapituły katedralnej, a w latach 1392 – 1394 kierownikiem duchowym błogosławionej Doroty z Mątów i rzecznikiem jej kanonizacji po śmierci¹.

Ksiądz Marian Borzyszkowski (1936 – 2001), urodzony w Zblewie na Pomo- rzu, ukończył Warmińskie Seminarium Duchowne „Hosianum” w Olsztynie i przy- jął święcenia kapłańskie w 1959 roku. Doktoryzował się u ojca profesora Alberta Mieczysława Krąpca OP² na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej Katolickiego Uni- wersytetu Lubelskiego w 1967 roku. Był stypendystą w Martin Grabmann Institut w Monachium u profesora Michała Schmausa. Habilitował się na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie w 1972 roku, w oparciu o rozprawę: Problematyka filozo- ficzna i teologiczna w twórczości Jana z Kwidzyna 1343 – 1417. Tytuł profesora nad- zwyczajnego otrzymał na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie w 1987 roku, a zwyczajnego w roku 2000. Od 1999 roku był profesorem wydziału teologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Odznaczony został godnościa- mi kanonika warmińskiej kapituły katedralnej oraz protonotariusza apostolskiego³.

* Bp prof. zw. dr hab. Julian Wojtkowski – historyk dogmatu i teologii, tłumacz średniowiecznych tekstów teologicznych. Ostatnio opublikował polskie tłumaczenie traktatu Jana Torquemady „De Ecclesia”.

1 M. Borzyszkowski: Jan z Kwidzyna, w: EK, t. 7, Lublin 1997, k. 913 – 914.

2 J. Wojtkowski, Kapłani archidiecezji warmińskiej zmarli w latach 1992 – 2002, SW 40(2003), s. 508 – 509.

3 A. Kopiczko: Duchowieństwo katolickie Diecezji Warmińskiej w latach 1945 – 1992. Część 2:

Słownik. Olsztyn 2007, s. 32 – 33.

Jan z Kwidzyna po roku 1399 opracował Expositio Symboli Apostolorum.

Ks. M. Borzyszkowski rozpoczął krytyczne wydanie. W 1968 roku wydał Tabula Expositionis,⁴ a w 1974 roku Prologus⁵.

Na wniosek Księdza Biskupa Elbląskiego dr. Jacka Jezierskiego, Wydział Teo- logii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego podjął w bieżącym roku dokończenie wydania, wzbogacając je o przekład tekstu z łaciny na język polski. Na polecenie dziekana wydziału, księdza dr. hab. Marka Żmudzińskiego, profesora UWM, praca- mi kieruje pani prodziekan Wydziału Teologii, dr hab. Katarzyna Parzych-Blakie- wicz, profesor UWM.

Piszącemu te słowa przypadła w udziale transliteracja dwunastu Artykułów oraz przekład całości wraz z Tablicą i Prologiem. Ks. M. Borzyszkowski podziękował mi w przypisie do Prologu „za skolacjonowanie transkrypcji z fotokopiami obydwu rękopisów”. To było w latach 1968 i 1974. Po 51 i 45 latach czytam teksty jak nowe, niekiedy poprawiam ówczesne odczyty, ale praca jest urzekająca.

Niech poniższy urywek transkrypcji⁶ i przekładu pierwszego artykułu Exposi- tionis Jana z Kwidzyna, ukazujący jego widzenie wszechświata, pomoże pojąć jego teologię dogmatyczną.

N

M

formata tota consistit in celesti et elementali natura

Ita quod celestis natura corporea est in tres principales celos distincta.

scilicet. empirreum quod est supremum et sanctis angelis repletum, et cristallinum quod est infra empirreum et supra firmamentum quod est celum stellatum in quo stelle fixe sunt

Intra firmamentum sunt septem orbes. planetarum qui sunt saturnus Jupiter.mars. sol. venus. mercurius. et luna.

Natura zaś cielesna przez Boga upostaciowana, cała polega na natu- rze niebieskiej i żywiołowej.

Tak iż niebieska natura cielesna podzielona jest na trzy główne nieba, mianowicie empirejskie, które jest najwyższe i pełne świętych aniołów;

i kryształowe, które jest poniżej em- pirejskiego a ponad nieboskłonem, które jest niebem gwiezdnym, na któ- rym gwiazdy są umocowane.

Pod nieboskłonem jest siedem kręgów planet, są to: Saturn, Jo- wisz, Mars, Słońce, Wenus, Merkury i Księżyc.

4 Jan z Kwidzyna: Spis treści wyjaśnienia Składu Apostolskiego (po 1399 roku), SW 5(1968), s. 585 – 590.

5 Jana z Kwidzyna Prolog do „Expositio Symboli Apostolorum”, w: Textus et Studia Historiam Theologiae In Polonia Excultae Spectantia, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 2,2 (1974), s. 12 – 38.

6 Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku, Rkp 1977 k. 20b-20vc.

N

N

speras distinguitur.scilicet. ignis aeris aque et terre in quibus [k.20vc] speris sunt elementa siue mixta. corpora.

ualde multa.

Et sic procedendo a summo celi cardine usque ad centrum terre sunt decem orbes celestes et quatuor spere elementales ex quibus integratur et constituitur.tota. machina mundi sensibilis. distincte et perfecte et ordinate

Ita quod celestia influant in terre- stria et elementalia

primo faciendo distinctionem tem- porum dierum mensium et annorum

secundo influunt concordando produccionem rerum generabilium et corruptibilium.scilicet. rerum minera- lium vehetabilium sensibilium et cor- porum humanorum etc.

Natura zaś żywiołowa dzieli się na cztery sfery, mianowicie: ognia, powietrza, wody i ziemi. W tych sfe- rach są składniki, czyli mieszane cia- ła, bardzo liczne.

I tak postępując od najwyższego zawiasu nieba aż do środka ziemi jest dziesięć kręgów niebieskich i cztery sfery żywiołowe, z których scala się i ustanawia cała machina świata wi- dzialnego, dokładnie, doskonale i po- rządnie.

Tak, że niebieskie wpływają na ziemskie i żywiołowe

Po pierwsze czyniąc różnicę cza- sów, dni, miesięcy i lat.

Po drugie wpływają uzgadnia- jąc tworzenie rzeczy powstawalnych i zniszczalnych, mianowicie bytów mineralnych, roślinnych, zmysło- wych oraz ciał ludzkich itd.

KOSMOLOGIA JANA Z KWIDZYNA STRESZCZENIE

W przygotowaniu jest transliteracja średniowiecznego rękopisu i jego tłumaczenia z łaci- ny na język polski. Chodzi o Expositio Symboli Apostolorum Jana z Kwidzyna (1343 – 1417).

W przedłożonym artykule znajduje się fragment tłumaczenia Expositio (nr I). Przedstawia on zarys kosmologicznych poglądów prepozyta kapituły w Kwidzynie, a wcześniej profesora uniwersytetu w Pradze.

COSMOLOGY OF JOHN OF MARIENWERDER (KWIDZYN) SUMMARY

A transliteration of the medieval manuscript and its translation from Latin into Pol- ish are in preparation. It is about the Expositio Symboli Apostolorum of John of Kwidzyn (1343 – 1417). In the submitted article there is a fragment of the translation Expositio (No. I).

It presents an outline of the cosmological views of the provost of the chapter in Kwidzyn and previously a professor at the University of Prague.

KOSMOLOGIE VON JOHANNES MARIENWERDER ZUSAMMENFASSUNG

Eine Transliteration des mittelalterlichen Manuskripts und dessen Übersetzung vom La- teinischen ins Polnische sind in Vorbereitung. Es handelt sich um „Expositio Symboli Apo- stolorum“ von Johannes Marienwerder (1343-1417). In dem vorliegenden Artikel befindet sich ein Teil der Übersetzung von „Expositio“ (Nr. 1). Aus dem Text ergibt sich ein Überblick über die kosmologischen Ansichten des Propstes vom Domkapitel in Marienwerder, der zu- vor Professor an der Universität Prag war.

IOANNIS DE MARIENWERDER DOCTRINA DE COELO ET MUNDO SUMMARIUM

Procedendo a summo caeli cardine usque ad centrum terrae sunt decem orbes caelestes et quattuor sphaere elementales, ex quibus integratur et constituitur tota machina mundi sen- sibilis, distincte, perfecte et ordinate.

BIBLIOGRAFIA:

Jan z Kwidzyna, Expositio Symboli Apostolorum, PAN Biblioteka Gdańska, Rkp 1977 k. 20b-20vc.

Jan z Kwidzyna, Spis treści wyjaśnienia Składu Apostolskiego (po 1399 roku) – Tabula Ex- positionis, transliteracja M. Borzyszkowski, „Studia Warmińskie” 5(1968), s. 585 – 590.

Jana z Kwidzyna Prolog do „Expositio Symboli Apostolorum”, w: Textus et Studia Historiam Theologiae In Polonia Excultae Spectantia, transliteracja M. Borzyszkowski, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 2,2(1974), s. 12 – 38.

Johannes Marienwerder, De octo beatitudinibus, PAN Biblioteka Gdańska, Ms Mar Q 27, k. 163r-170, transliteracja i przekład J. Wojkowski, „Forum Teologiczne” 18(2017), s. 243 – 272.

Borzyszkowski M., Jan z Kwidzyna, w: EK, t. 7, Lublin 1997, k. 913 – 914.

Borzyszkowski M., Komentarz do Prologu „Expostio Symboli Apostolorum” Jana z Kwi- dzyna, w: Textus et Studia Historiam Theologiae In Polonia Excultae Spectantia, Aka- demia Teologii Katolickiej, Warszawa 2,2(1974), s. 39 – 61.

Kowalczyk M., Wprowadzenie do „De octo beatitudinibus” Jana z Kwidzyna w przekładzie ks. biskupa Juliana Wojtkowskiego, „Forum Teologiczne” 18(2017), s. 241 – 242.

Kopiczko A., Duchowieństwo katolickie Diecezji Warmińskiej w latach 1945 – 1992. Część 2:

Słownik. Olsztyn 2007.

Wojtkowski J., Kapłani archidiecezji warmińskiej zmarli w latach 1992 – 2002, „Studia Warmińskie” 40(2003), s. 471 – 511.