"Czterysta lat Zamościa. Materiały z Sesji Naukowej", red. Jerzy Kowalczyk, Wrocław 1983 : [recenzja]

Biliński, Wojciech

"Czterysta lat Zamościa. Materiały z

Sesji Naukowej", red. Jerzy Kowalczyk,

Wrocław 1983 : [recenzja]

Przegląd Historyczny 75/2, 366-367

1984

Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,

gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych

i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie

w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,

powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego

i kulturalnego.

Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki

wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach

dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.

366 Z A P IS K I

A kta synodów różnowierczych w Polsce, t. III: Małopolska 1571— 1632, opr. M aria S i p a y ł ł o , Biblioteka U niw ersytecka w W arszawie,

Państw ow e W ydawnictwo Naukowe, W arszawa 1983, s. 691.

K olejny tom wydaw nictw a opracowanego przez znawcę problem atyki wyznań różnowierczych w Polsce M. S i p a y ł ł o , obejm uje szeroki okres chronologiczny; od końca panow ania ostatniego Jagiellona po śmierć pierwszego Wazy, na tronie polskim. W porów naniu z dwoma poprzednim i częściami, w artość zaw artych w a k ­ tach inform acji jest mniejsza. Przew ażają tu bowiem krótkie streszczenia przebiegu obrad czy zapisy końcowych uchw ał synodalnych. Również w aga om awianych spraw w ydaje się odbiegać od wielkich problem ów teologicznych nurtujących pol­ ską reform ację w latach poprzednich. M. Sipayłło twierdzi, że „w ynika to przede wszystkim z przyjętej z czasem zmiany zasady notowania obrad synodalnych”. M ateriały zaw arte w om awianym tom ie dotyczą terenu Małopolski. Wobec przy­ jęcia przez autorkę zasady publikow ania ak t synodów generalnych, w dwóch przy­ padkach (synod piotrkow ski 1578 i synod toruński 1595) zakres geograficzny po­ szerzył się. A kta związane ze zjazdem wileńskim 1599 r. znajdą się w tomie doty­ czącym Litwy. Dodać trzeba, że zjazd ów ze względu na swój ch arak ter może być uw ażany za generalny. Nie uwzględniono zjazdów o charakterze „wyłącznie poli­ tycznym”, pominięto „dysputy z przedstaw icielam i innych wyznań”.

Podstaw ę wydawniczą stanow ią archiw alia znajdujące się w trzech kodeksach ze zbiorów AGAD w W arszawie. Są to głównie kopie z w yjątkiem kilku orygina­ łów opatrzonych autentycznym i podpisami. Na uwagę zasługuje X V II wieczna kopia zjazdu w W arszawie odbytego podczas sejm u elekcyjnego 1632 r. Pozwala ona na uzupełnienie znanego dotychczas w ykazu elektorów W ładysława IV o n a ­ zwiska szlachty, która opuściła sejm przed końcem elekcji, a także na ustalenie jej wyznania. Dokumenty uzupełniające pochodzą z Archiwum M inisterstw a Spraw W ewnętrznych w Pradze (głównie Acta U nitatis Fratrum ), Państw ow ej Biblioteki w Monachium i Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu. Dodatkowo w ykorzystano stare druki. Na tej podstaw ie zrekonstruow ano min. przebieg obrad synodu generalnego w Toruniu w 1595 r. W dodatkach do tekstu znajdują się listy, dokum enty fin an ­ sowe i praw ne oraz m odlitw y odpraw iane podczas bezkrólewia 1632 r.

Zasady wydawnicze są zgodne z zastosowanymi we wcześniejszych tomach i nie budzą zastrzeżeń. W ydawnictwo uzupełnione zostało o ineksy: osobowy, ty ­ pograficzny, odsyłaczy i cytatów biblijnych i rzeczowy oraz bibliografię starych i nowych druków. Szesnaście fotokopii ilustruje teksty drukow ane w tomie i je d ­ nocześnie ilustruje choć w małej części tru d badawczy wydawcy. Dołączona zo­ stała do pracy mapa zborów kalw ińskich i miejisc synodów w Małopolsce w XVI i XVII w. A utorka zdaje sobie spraw ę z jej niekompletności, w ynikającej głównie „z powodu całkowitego braku m ateriałów synodalnych pochodzących z ziem r u ­ skich”. W ydawnictwo odpowiada na zapotrzebowanie środowiska historycznego. N astępne tom y powinny zaspokoić to zainteresow anie i ułatwić dalsze badania.

W. B.

Czterysta lat Zamościa. M ateriały Sesji N aukowej, red. Jerzy К o-

w a l c z y k . Polska Akadem ia Nauk — Wydział I Nauk Społecznych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — W ydawnictwo, W rocław 1983, s. 320.

Zebrano tu referaty i głosy dyskusyjne z obrad, które odbyły się w dniach 12—13 czerwca 1980 w Zamościu. Na początku zbioru znalazły się dwa inauguracyj­ ne przemówienia: przedstawicieli władz województwa zamojskiego i PAN. 14 w y­

Z A P IS K I ₃₆₇

stąpień m erytorycznych zostało podzielonych na trzy grupy zagadnień: „Jan Z a­ m oyski fundator m iasta”, „Miasto idealne i jego przem iany”, „Tradycje i droga do współczesności”. Trzy re feraty uczestników obrad nie znalazły się w tomie. Dwa z nich: A. ,A. W i t u s i k a i W. Z i n a nie zostały przekazane redaktorow i naukow em u a R. O r ł o w s k i zrezygnował z publikacji wobec wcześniejszego ogłoszenia wypowiedzi drukiem . Około 1/5 tekstu zajm uje omówienie dyskusji p le­ narnej opracow ane przez J. K o w a l c z y k a i K. K o w a l c z y k a . Na zakoń­ czenie J. Kowalczyk omówił organizację, przebieg i pokłosie sesji. Zamieszczono rów nież podsumowanie w języku francuskim . Dodane zostały także indeksy: oso­ bow y i topograficzno-rzeczowy. K ilkadziesiąt ilustracji dotyczy przeszłości i teraź­ niejszości m iasta. N iestety niedokładna korekta redakcyjna spowodowała kilka błędów. I tak, sprawozdanie L. Jarm ińskiego ukazało się nie w „Przeglądzie Histo­ rycznym ” lecz w „Przeglądzie Hum anistycznym ”, zupełnym curiosum jest w ystę­ pujące w tekście i w indeksie hasło „ trak tat opalowy” (!), zam iast „ tra k ta t o palo­ w ym ” w 1585 r. Dobrze się stało, że m ateriały z sesji nie pozostały w szufladach historyków lecz jako w zajem nie uzupełniająca się całość zamieszczone zostały w tym wydawnictwie. Widać jednocześnie, że mimo upływ u czterech wieków od założenia m iasta, postać wielkiego kanclerza w dalszym ciągu wyciska piętno na tradycji i współczesności Zamościa.

W. B.

V a c l a v V r a t i s l a v z M i t r o v i c , Przygody, przełożyła, w stę- pém i przypisam i opatrzyła D anuta R e y c h m a n o w a , Państwow y In sty tu t Wydawniczy, W arszawa 1983, s. 178.

Vaclav V ratislav z M itrovic (1576—1655) należał do szlacheckiego rodu czeskie­ go, który dzięki niem u w łaśnie zrobił karierę (Vaclav um ierał będąc radcą dw or­ skim i hrabią, ty tu ł ten otrzym ał w 1629 r.). Jako kilkunastoletni chłopiec był po- kojowcem radcy dworu F ryderyka K rakvica. Z nim, wyznaczonym na posła-orato- ra Rudolfa II do K onstantynopola, odbył niefortunną, tragiczną w ypraw ę do Turcji (1591—1595). Poselstwo to wiązało się z wypełnieniem ugody zaw artej przez C esar­ stwo z T urcją w 1590 r. Zm iany w otoczeniu sułtańskim , pow rót do władzy nie­ chętnego chrześcijanom wezyra Sinan paszy, a także zakulisowe działania Fryde­ ry k a K rakvica doprowadziły do uwięzienia poselstwa. Sam poseł został zamęczony w 1593 r., zaś autorow i niniejszej relacji udało się po paroletnim więzieniu odzyskać wolność i powrócić do ojczyzny.

W cztery lata później opisał swe tureckie losy. Różnorodne strony życia w tym k ra ju poznał dobrze, wiedzę swą wzbogacił lekturą; wszak k rajem tym intereso­ wano się w tedy dość intensyw nie. Choć zaznał u Turków najgorszego, jego „Przy­ gody” cechuje b rak uprzedzeń, czy stronniczości, pisał obiektywnie.

Obecne tłumaczenie z czeskiego wzięło za podstawę 11 w ydanie „Příhod” z 1977 r., które bazowało na tekście ustalonym w w ydaniu z 1907 r. Książka Vaclava należy do najchętniej czytanych utw orów podróżniczych Czech XVI w. Dobrze się stało, że udostępniono ją polskim czytelnikom, którzy mogą skonfrontować spoj­ rzenie tego sympatycznego Czecha z bliskim i w czasie opisami Polaków: Otwinow- skiego, Stryjkow skiego czy M. K. Radziwiłła.

Udane tłum aczenie cechują zabiegi archaizujące język, stąd zostawiono nie­ które nazwy w brzm ieniu oryginału np. Rakusy, Carogród, Servia, Thracja, Budzin itp. W niektórych w ypadkach zdarzają się potknięcia np. „ze zbroją u boku” (s. 15). Zabrakło objaśnienia kilku term inów czy zwrotów (np. zfljdel s. 75, ex-