Jordanesa lista władców Dacji*
(„ G etica” C ap . 67 — 78)
N ajstarsze św iadectwa starożytnych dotyczące Geto-Daków sięgają w ieku V, a naw et VI p.n.e., jednakże ich sporadyczność i fragm entarycz ność nie pozw alają nam dzisiaj na pełne odtworzenie dziejów politycz nych tych plemion. Sytu acja zmienia się dopiero w I w. p.n.e. Działalność w ybitnego przyw ódcy Daków — B urebisty, a zwłaszcza prowadzone przez tego władcę podboje 1 powodują, iż od tej p o ry antyczni autorzy poświę cają w ięcej niż przedtem uw agi w ydarzeniom rozgryw ającym się na pół noc od dolnego biegu Dunaju. G w ałtowna śmierć B urebisty ok. 44 r. p.n.e. i rozkład jego państw a na kilka oddzielnych, skłóconych m iędzy sobą części2 oraz zw iązany z tym brak stabilizacji życia politycznego spraw iają jednak, że mimo dość licznych przekazów dotyczących poszczególnych, izolowanych od siebie zdarzeń — głównie zresztą konfliktów zbrojnych z R zym em 3 — mimo że w samym Rzymie Daikowie b yw a li „tematem dnia”, tematem roztrząsanym publicznie na rów ni z innym i najw ażniej szym i w yd arzen iam i4, nie um iem y dzisiaj tych w szystkich inform acji ułożyć w jednolitą, lo'gicznie powiązaną całość, a w konsekw encji nie um iem y odtworzyć w ew nętrznych, politycznych dziejów Dacji w okresie od śmierci B urebisty do panowania Decobala.
Z tym większą uwagą pow inniśm y więc skorzystać z możliwości ba dawczych, jakich nam w tym względzie dostarcza dzieło Jordanesa — „G etica”. Dzieło to w praw dzie powstało późno (VI w.) i jest o kilkaset la t oddalone od interesujących nas w ydarzeń, jednak jest ono dla nas niezw ykle cenne przede w szystkim dlatego, iż Jordanes inform acje swoje zaczerpnął z zaginionej p racy Diona Chryzostoma, p racy historyczno- etnograficznej, w całości poświęconej Dakom. Dion Chryzostom niezależ nie od w ielkiej osobistej w iedzy i głębokiej erudycji znał opisywane przez siebie teren y szczególnie dokładnie, bo z autopsji. W ygn any z Rzymu
* W y k a z sk ró tó w : A IS C ·— „ A n u a ru l I n s titu tu lu i de S t u d ii C la s ic e ”, C lu j; RE—P a u ly -W is s o w a -K r o ll, R e a l E n c y k lo p ä d ie d e r k la s s is c h e n A lte r tu m s w is s e n s c h a ft; SC IV — „ S tu d ii si c e rc e tä ri de is to rie v e c h e ”, B u c u re ç ti; W DI — „ W ie stn ik D rie w n ie j I s to r ii”, M o sk w a .
1 O B u re b iś c ie i jego. p o d b o jach p or. E. C o n d u r a c h i , B u r e b i s t a ę i o r a ę e l e
p o n t i c e , S C IV , IV, 1953, n r 3—4, s. 515—23; T. D. Z ł a ł k o w s k a j a, P l e m i e n n e j s o j u z G e t o w p o d r u k o w o d s t w o m B i r e b i s t y , W DI 1955, rur 2, s. 73—9il; M . M a c r e a, B u r e b i s t a ę i с е Ц і і d e l a D u n a r e a d e m i j l o c , S C IV V II, 1956, n r 1—2, s. 119— 136 [ = B u r e b i s t a i k e l t y n a s r e d n i e m D u n a j e , „ D acia” N. S. II, 1958, s. 143—155]. 2 S t r a b o G e o g r . V II, 3, 11. 3 P o r. m .in . E. M. P i p p i d i, T i b e r i u s P l a u t i u s S i l v a n u s A e l i a n u s ę i f r o n t i e r a D u n ä r i i d e j o s i n s e c o l u l 1 a l e r e i n o a s t r e , SC IV V I, 1955, n r 3—4, s. 355—383; E. C h i r i 1 ä, R e l a f i i l e d i n t r e D a c i ę i R o m a n i p í n ä l a e x p e d í c i a l u i M a r c u s V i n i c i u s , „ A cta M u se i ÍNapocensis” t. I, 1964, s. 125— 136. 4 H o r a t i u s S a t . II, 6, 51—53: Q u i c u m q u e o b v i u s e s t m e c o n s u l i t : „O b o n e ( n a m t e s c i r e , d e o s q u o n i a m p r o p i u s c o n t i n g i s , o p o r t e t ), n u m q u i d d e D a c i s a u d i s t i ? ” P R Z E G L Ą D H IS T O R Y C Z N Y , T O M L I X , 1968, n r 3.
J O R D A N E S A L I S T A W Ł A D C Ó W D A C J I 439
przez Domicjana przebyw ał w latach 87— 97 n.e. na zachodnich w ybrze żach Morza C zarnego5. Najprawdopodobniej w r. 96/97 odwiedził on Dację osobiście, b y tu na m iejscu zbierać m ateriały do planowanego dziełae. Po raz drugi, w innych zupełnie okolicznościach, widział Dion Chryzostom Dację w 105 r., gdy tow arzyszył T rajanow i w jego kolejnej k am p an ii7. Jordanes, referu jąc dzieje Daków, kilkakrotnie powołuje się na dzieło Diona (40: ut re fe rt Dio, qui historias eorum annalesque Greco stilo composuit; 58: Dio storicus et antiquitatum diligentissimus inquisi tor, qui operi suo Getica titulum dedit; 65: Dio storico dicente...).
W artyk u le niniejszym pragnę zatrzym ać się bliżej p rzy rozdziałach 67— 78 dzieła Jordanesa, zaw ierających dane dotyczące kolejn ych w ład ców D acji począwszy od Burebisty.
Jordanes na początku rozdziału 67 pisze, że za panowania Burebisty i gdy jednocześnie w Rzymie panował Su lla (82 r. p.n.e.), pojaw ił się w D acji Dicineus, k tó ry został doradcą w ładcy Daków i öbdarzony został przez niego władzą praw ie królew ską (pene regiam potestatem). W na stępnych rozdziałach roztrząsa Jordanes reform atorską i powiedziałbym oświatową działalność Dicineusa, by w rozdziale 73 stwierdzić, że po śmierci Dicineusa panował Comosicus, łączący w jednym ręku władzę królew ską i kapłańską (rex et pontijex). Po śmierci Comosicusa objął w ładzę król (rex) Coryllus, k tó ry panował przez lat czterdzieści. W roz dziale 74 w yjaśn ia Jordanes, co rozumie przez nazwę Dacja — z w yja ś nienia tego w yn ika jasno, że ma on na m yśli dzisiejszy Siedm iogród8. Rozdział 75 poświęcony jest w całości dyg resji na tem at D unaju i w koń cu w rozdziale 76 dow iadujem y się, że w czasie, gdy w Rzymie panował Domicjan, władcą Daków był Dorpaneus.
Przez długi okres czasu przekaz Jordanesa nie przyciągał szczególnej uwagi historyków , być może z powodu sw ej p recyzji i obfitości szcze gółów, co uw zględniw szy kilkusetletni dystans czasowy dzielący naszego autora od opisyw anych przezeń w ydarzeń, nie wzbudzało zbytniego zau fania, a w ręcz przeciwnie powodowało nieufność w stosunku do jego inform acji. Dopiero stosunkowo niedawno znakom ity znawca dziejów Dacji, C. D a i c o v i c i u 9, zwrócił baczną uwagę na przekaz Jordanesa i poddał go w nik liw ej analizie, szeroko p rzy tym w yk orzystując świadec tw a innych źródeł antycznych.
Dicineus (Deceneus), następca Burebisty, jest postacią znaną dobrze i z innych źródeł. Strabon ż yjący w latach 63 p.n.e. — 19 n.e., a więc współczesny Burebiście i jego następcom, inform uje nas, że Deceneus był za panowania B urebisty bliskim współpracownikiem tego w ładcy i n a j w yższym kapłanem Daków, potw ierdzając w ten sposób w pełni przekaz Jo rd a n e s a 10. Comosicus, znany nam jest wyłącznie z dzieła Jordanesa, podobnie jak i następca jego C oryllus. Badacze dziejów Dacji są jednak zgodni co do tego, że C oryllus Jordanesa jest identyczny ze Scorylo, dux
0 P o r. H. v. A r n i m , L e b e n und, W e r k e d e s D i o v o n P r u s a , t. II, B e rlin 1898, s. V III—IX .
6 D i o C h r . Or. X X X V I, 1.
7 D i o C h r . Or. X II, 16; w te d y też z ap e w n e p o w sta ły jeg o G e t i c a .
8 G e t i c a 74: D a c i a m d i c o a n t i q u a m , ... q u a e p a t r i a i n c o n s p e c t u M o e s i a e s i t a t r a n s D a n u b i u m c o r o n a m o n t i u m c i n g i t u r , d u o s t a n t u m h a b e n s a c c e s s u s , u n u m p e r B o u t a s , a l t e r u m p e r T a p a s . 9 С. D a i c o v i c i u , N o i c o n t r i b u f ä l a p r o b l e m a s t a t u l u i D a c , SC IV VI, 1955, n r s - 56—59; t e n ż e , I s t o r i a R o m î n ï e i t. I, B u c u re ę ti 1960, s. 294 n. S t r a b o G e o g r . V II, 3, 5; V II, 3, 11; X V I, 2, 39.
Dacorum, k tó ry w ystęp u je w dziele Frontinusa n . S extu s Iulius Frontinus
(4 0— 103 n.e.), sam doświadczony dowódca w ojskow y, w dziele swym
„Strateg em ata” pozostawił opisy różnych w ojennych fo rteli i w ybiegów stosowanych przez G allów , K artagińczyków , Greków, Rzymian. P rzy świecał mu p rzy tym cel zaznajomienia współczesnych mu czytelników z tak tyk ą wojenną najw iększych wodzów starożytności. Obok p raktycz nych rad, dotyczących sposobu rozwiązyw ania konkretnych zadań w ojs kowych, przytoczone są w dziele Frontinusa liczne historyczne i anegdo tyczne p rzykład y mające potwierdzać sądy autora 12.
W nauce panuje zgodne na ogół przekonanie, że w yrażenie arm a civilia u Frontinusa, odnosi się do okresu w alk Oktawiana z Antoniuszem (32—-31 p .n .e.)13. Odmiennego obecnie zdania jest C. Daicoviciu, k tó ry sądzi, że odnosi się ono raczej do zamieszek, jakie m iały miejsce w latach 41— 42 n.e. i związane b yły ze śm iercią K aliguli u . W późniejszych swych pracach uczony rumuński w ysunął przypuszczenie, że należy mieć rów nież na uwadze w ojnę domową 69 r. n.e.13. Dodatkowej, niezw ykle cennej inform acji, dostarczyły badania archeologiczne prowadzone w stolicy B urebisty i Decebala — Sarm izegetuzie (Gradiętea Muncelului). W 1954 r. w jednej z budowli osiedla cywilnego Sarm izegetuzy, znaleziono w ielkich rozm iarów naczynie (o form ie stożkowatej — wys. 0,70 m, średnica w yle wu 1,25 m), na którego ścianach kilkakrotnie odciśnięty był stempel z na pisem: DECEBALUS PER SCORILO. C. Daicoviciu publikując ten zaby tek w ystąpił z tezą, że jest to napis w języku dackim, oznaczający: „Dece- bal, syn Scorilo” 16. Tezę tę uznali za słuszną najw ięksi aktualnie znaw cy języka Daków: V. G e o r g i e v 17 i I. I. R u s s u 18. C. Daicoviciu uw a ża, że Scorylo, dux Dacorum Frontinusa, C oryllu s Jordanesa i Scorilo ojciec Decebala ze stempla na naczyniu z Sarm izegetuzy to jedna i ta sama osoba, ojciec ostatniego w ładcy Daków, Decebala.
Oczywiste w yd aje się, że Dorpaneus wspom niany u Jordanesa jest identyczny z Diurpaneusem w ystępującym u Orozjusza 19, k tóry za zagi nionym fragm entem „D ziejów” Tacyta, w ym ienia tego władcę Daków w kontekście w ojn y toczonej z Rzym em za panowania Domicjana. Pewną trudność przedstawia fakt, iż Cassius Dio jako poprzednika Decebala i tego, k tóry mu dobrowolnie przekazał rządy w 87 r. n.e. w ym ienia władcę imieniem D u ra s20. Kontekst, w jakim ów Duras w ystępu je (w oj na z Domicjanem), do złudzenia przypom ina inform acje Jordanesa i Oro zjusza o Diurpaneusie. Zdania uczonych w tej kw estii są podzielone.
11 F r o n t i n u s S t r a t e g e m a t a I, 10, 4: S c o r y l o d u x D a c o r u m , c u m s c i r e t d i s s o - c i a t u m a r m i s c i v i l l i b u s p o p u l u m R o m a n ů m n e ą u e t a m e n s i b i t e m p t a n d u m a r b i t r a - r e t u r , q u i a e x t e r n o b e l l o p o s s e t c o n c o r d i a i n t e r c i v e s c o a l e s c e r e , d u o s c a n e s i n c o n s p e c t u p o p u l a r i u m c o m m i s i t U s q u e a c e r r i m e i n t e r i p s o s p u g n a n t i b u s l u p u m o s t e n d i t , q u e m p r o t i n u s c a n e s o m m i s s a i n t e r s e i r a a g g r e s s i s u n t : q u o e x e m p l e p r o h i b u i t b a r b a r o s a b i m p e t u R o m a n i s p r o f u t u r o . 12 P or. G. B e n d z, F r o n t i n K r i e g s l i s t e n , B e rlin 1963, s. 1—8. 13 RE IV, 2, kol. 1961, s. v. D a c i a (B ra n d is ); V . P a r v a n , G e t i c a , B u c u re ę ti 1926, s. 83. 14 C. D a i c o v i c i u , N o i c o n t r i b u a i , s. 57. 15 I s t o r i a R o m î n i e i t. I, s. 295. 16 SC IV V I, 1955, n r 1—2, s. 201—204. 17 V. G e o r g i e v , T r a k i j s k i j a t e z ï k , S o f ija 1957, s. 25—26, 84. 18 І. I. R u s s u , L i m b a t r a c o - d a c i l o r , B u c u re ę ti 1959, s. 73. 19 О r о s., Hi s t. a d v . P a g a n o s V II, 10, 4: q u a n t a D i u r p a n e i D a c o r u m r e g i s c u m F u s c o d u c e proeli'a.... 20 Di o C a s s i u s L X V II, 6.
J O R D A N E S A L I S T A W Ł A D C Ó W D A C J I 441
J e d n i21 uw ażają, że Duras był królem całej Dacji, a Diurpaneus władcą jakiejś jej części i że są to dwie różne postacie. In n i22 natom iast sądzą, że jest to jedna i ta sama osoba, że imię D uras to zniekształcona form a imienia Diurpaneus. Do zdania tych ostatnich badaczy przychyla się i Daicoviciu. W kon klu zji sw ych rozważań badacz ten pisze: „Tak więc m am y nieprzerw aną serię władców panujących nad pomniejszonym dzie dzictwem Burebisty, w Siedmiogrodzie: Deceneus — Comosicus — C oryl lus — Dorpaneus — Decebal, w okresie 150 lat (od 44 r. p.n.e. aż do 106 r. n.e.) ... Nie w yd aje się, aby m iędzy Deceneusem a Comosicusem istniały w ięzy krw i: jeden i drugi dostali się na tron jako w ielcy kapłani. Nie jest natom iast w ykluczone, że m iędzy Comosicusem i Scorilo-C oryl- lusem istniały takie związki, być może naw et są to ojciec i syn. Co do Durasa-Diurpaneusa uważam, że i on był synem Comosicusa, a więc młodszym bratem Scorilo, i zgodnie z praw em potom ków agnatycznych do tronu 23 mógł posiąść kierow nictw o państwem zamiast Decebala, m a łoletniego jeszcze syna Scorilo. ...Mając na uwadze 40 la t panowania C oryllusa-Scorilo i przeciąg czasu od 44 r. p.n.e. do 87 r. n.e. (śmierć B urebisty i objęcie tronu przez Decebala), pozostaje 130— 131 lat na pano wanie czterech władców, z których sam Scorilo-C oryllu s panował według św iadectw a Jordanesa cztery dziesięciolecia. Rachunek nie jest zupełnie niem ożliwy. Być może jednak Jordanes nie odnotował jednego lub dwóch pomniejszych władców z serii następców B u reb isty” 24.
Szlakiem w ytyczonym przez C. Daicoviciu poszedł dalej w swych rozważaniach jego syn H. D a i c o v i c i u . P rzyjm u jąc w szystkie ustale nia ojca próbuje on uściślić chronologię panowania poszczególnych następców Burebisty. I tak dochodzi H. Daicoviciu do wniosku, jak się w yd aje słusznego, że zw rot arm a civilia w przekazie Frontinusa d o ty czącym Scorylo 25 może się odnosić w yłącznie do w ydarzeń 69 r., p rzy puszcza też, że przypadły one na koniec panowania Scorilo. Władca ten bowiem pow strzym uje Daków od napaści na Rzymian, a przecież w iem y, że w 69 r. dokonali oni ataku na Mezję, o czym z takim oburzeniem pisał T a c y t2®. Tak więc według H. Daicoviciu należy sądzić, że śmierć Scorilo nastąpiła w ciągu 69 r., a na tron ie daokim znalazł się w ted y Diurpaneus. Pisze wreszcie H. Daicoviciu: „Decebal panował między 87 a 106 r. n.e., kiedy to Dacja została zdobyta przez Trajana. S t ry j jego D uras-D iurpane- us objął władzę w 68 lub 69 roku, co oznacza oczywiście, że Scorilo w stą pił na tron w 28 lub 29 roku. Pozostaje więc dla Deceneusa i Comosicusa okres czasu m iędzy 44 r. p.n.e. i 28 r. n.e., a więc 72 lata; być może że to dużo, lecz nie jest to niemożliwe, a z kolei nie wykluczone, że Jordanes nie wspomniał o jednym lub dwu królach m niej znacznych” 27.
Zastanówm y się teraz czy w przytoczonych pow yżej rozumowaniach obu Daicoviciu nie ma punktów słabych.
21 A . S t e i n , ' P r o s o p o g r a p h i a i m p e r i i R o m a n i , p a r s III, B e r lin 1943, s. 26 n. 22 B ra n d is , RE IV, k o l. 2247—2248, s. v . D e c e b a l u s ; C. P a t s c h , D e r K a m p f u m d e n D o n a u r a u m u n t e r D o m i t i a n u n d T r a j a n , „ B e iträ g e z u r V ö lk e rk u n d e von S ü d o st e u ro p a ” t. V/2, W ie n -L e ip z ig 1932:, s. 5. 23 C. D a ic o v ic iu p o w o łu je s ię t u t a j n a r e z u lt a ty b a d a ń R . V u 1 p e, P r i o r i t a t e a a g n a t i l o r l a s u c c e s i u n e a t r o n u l u i i n M a c e d o n i a s i T r a c i a , I n m e m o r i a lui! V a s i l e P a r v a n , B u c u re ę ti 1934, s. 313—323. 24 I s t o r i a R o m î n i e i t. I, s. 294 n. 25 P o r. w y ż e j p rz y p . 11. 26 T a c i t u s , H i s t o r i a e III, 46, 2: M o t a e t D a c o r u m g e n s n u m ą u a m f i d a , t u n c s i n e m e t u . . . 27 H. D a i c o v i c i u , D a c i i , B u c u re ę ti 1965, s. 116 n.
Zwraca natychm iast naszą uwagę, że według C. Daicoviciu pano w anie Deceneusa, Comosicusa, Coryłlusa-Scoriło i Diurpaneusa trw ało łącznie 130 lat. O ile odliczym y naw et od tego owych 40 lat panowania Coryllusa, to na 3 pozostałych władców pozostaje przeciętnie po 30 lat! Według H. Daicoviciu Deceneus i Comosicus panow ali razem 72 lata, a więc przeciętnie po 36 lat! Obaj badacze rozum ieją dobrze, jak mało prawdopodobne jest, b y każdy z kolejnych władców mógł panować tak długo i dlatego w yrażają przypuszczenie, że być może ominął Jordanes w sw ej liście jednego lub dwu pomniejszych królów Dacji. Rozumowanie takie jest jednak w ew nętrznie sprzeczne, zakłada bowiem z jednej stron y dużą wartość źródłową przekazu Jordanesa, z drugiej zaś strony, bez n a j m niejszych ku temu podstaw, podważa nasze zaufanie dopuszczając istnienie w tymże samym przekazie poważnych luk.
Zauważm y, że skąpe zresztą inform acje, jakie posiadam y o kolejnych władcach Dacji, czynią całkowicie nieprawdopodobnym fak t ich tak dłu giego panowania. W edług inform acji Jordanesa (67), Deceneus został w ielkim kapłanem Daków i współpracownikiem B urebisty w 82 r. p.n.e., a więc na 38 lat przed śmiercią tego ostatniego. G dyby naw et uznać, że Jordan es się o m y lił28, to i tak wiadomo zarówno z przekazu Jordanesa, jak i Strafoona 29, że Deceneus współpracował przez pewien, tru d n y do określenia okres czasu, z Burebistą. Nie wiem y, jak uregulow ana była u Daków zasada w yboru w ielkich kapłanów 30, trudno jest jednak p rz y puścić, b y mogli nimi zostawać ludzie młodzi, niedoświadczeni. Tak więc m am y pełne praw o przypuszczać, że w chw ili śmierci B urebisty Deceneus był człowiekiem już niemłodym. Mało więc jest prawdopodobne, by mógł on po 44 r. p.n.e. panować jeszcze ponad 30 lat.
Te same zastrzeżenia można mieć w zasadzie i do długotrwałego pano wania Comosicusa, k tó ry obok w ładzy królew skiej piastował podobnie jak Deceneus funkcję wielkiego kapłana. Je śli przyjm iem y za Daicoviciu, że panujący 40 la t C oryllus Jordanesa jest identyczny z Scorilo, ojcem Dece bala, znanym z inskrypcji na naczyniu z Sarm izegetuzy, to zdziwić nas może twierdzenie, że w chw ili jego śmierci Decebal był jeszcze małoletni, tym bardziej że jak w iem y skądinąd, miał Decebal młodszego od siebie brata Diegisa 31. Ileż to lat mógł mieć Coryllus, gdy u schyłku jego 40-let- niego panowania rodzili się Decebal i Diegis? Nawet owo 18-19-letn ie panowanie Diurpaneusa (od 68— 9 r. do 87 r.) według koncepcji H. Daico viciu jest mało prawdopodobne p rzy założeniu, że był on bratem pan ują cego 40 lat Coryllusa, a więc człowieka, k tó ry zmarł najpew niej w wieku poważnie zaawansowanym.
Je śli jeszcze zwrócim y uwagę na fakt, że Jordan es tylko w wypadku C oryllusa podaje długość jego panowania, m ilczy zaś zupełnie na temat czasu panowania innych władców Dacji, to stanie się dla nas jasne, że czterdziestoletnie panowanie tego w ładcy musiało być czymś w yją tk o w ym , czymś co w tym względzie w yróżniało go od poprzedników.
W św ietle powyższego koncepcja C. Daicoviciu, jakoby Deceneus, Comosicus, C oryllus i Diurpaneus w yczerp yw ali listę władców Dacji m iędzy 44 r. p.n.e. a 87 r. n.e., okazuje się nie do przyjęcia.
28 N ie k tó rz y b a d a c ze s ą d z ą , że B u re b is ta rozp o czął s w e p a n o w a n ie ok. 65 r . p .n .e. P or. M . M a c r e a , op. cit.
29 S t r a b o G e o g r . V II, 3, 11.
“ P or. I. I. R u s s u , R e l i g i a G e t o - D a c i l o r , A IS C V , 1944—1948 [1949], s. 122 nn. A . S t e i n , op. cit., s. 20; M a r t i a l . 5, 3, 5; D i o C a s s i u s L X V II, s. 2, 3.
JO R D A N E S A L I S T A W Ł A D C Ó W D A C J I 443
Powyższe rozumowanie nie ma wszakże na celu w ykazania niekom pletności czy m ałej wiarygodności przekazu Jordanesa. Z tekstu bowiem Jordanesa nie w yn ika bynajm niej, byśm y m ieli do czynienia z nieprzer w aną i pełną listą władców Dacji.
O ile Jordanes bardzo w yraźnie zaznacza, że Deceneus, Comosicus
i C oryllu s panow ali bezpośrednio jeden ipo śm ierci drugiego (73: Deceden- te vero Dicineo репе pari veneratione habuerunt Comosicum ...et hoc [Comosicum] rebus excedente humanis C oryllus re x Gothorum [= Geta- rum] in regno conscendit), to po zakończeniu rozdziału 73 p rzerw an y zo staje dotychczasowy tok n arracji dygresjam i na tem at położenia D acji i Dunaju. Rozdział 76, w k tó rym w ym ieniony jest Diunpaneu® jako współ czesny Domicjanowi, zaczyna się od słów: Longum namque post in te rva l lum Domitiano im peratore regnante...
W yd aje się więc, że lista Jordanesa jest kom pletna wyłącznie na od cinku czasowym obejm ującym panowanie Deceneusa, Comosicusa i C o ryl lusa, natomiast o panowaniu Diurpaneusa pisze nasz autor jako o czymś, co nastąpiło później, po pew nym okresie dzielącym je od władców uprzednio w ym ienionych. Należy więc przyjąć, że m iędzy panowaniem C oryllusa a panowaniem Diurpaneusa m usieli jeszcze istnieć inni, nie znani nam w ładcy Dacji.
W ten sposób m usim y dojść do wniosku, że C oryllus Jordanesa nie może być identyczny ze Scorilo, ojcem Decebala, znanym nam z napisu na naczyniu z Sarm izegetuzy. Nic natomiast nie stoi na przeszkodzie, by Scorilo, ojca Decebala, utożsamiać ze Scorylo Frontinusa. U zyskujem y w ten sposób możność częściowego przynajm niej uzupełnienia listy w ład ców Dacji poprzedzających Diurpaneusa. Lista ta w yglądałaby teraz na stępująco: Burebista — Deceneus — Comosicus — Coryllus — w tym m iejscu w ystępuje luka i dalej — Scorilo — Diurpaneus — Decebal.
Instruktyw ne być może z kolei przedstawienie drogi, na której mogło dojść do powstania błędnego, jak w ykazaliśm y, poglądu, iż C o ryl lus, Scorylo i Scorilo to jedna i ta sama osoba. W historii tego poglądu możemy w yróżnić dwa okresy. Do roku 1954, kied y to w Sarm izegetuzie znaleziono owo słynne naczynie z napisem Decebalus per Scorilo, nie istniały poważniejsze przeszkody, by utożsamiać C oryllusa Jordanesa i Scorylo Frontinusa; różnice w brzmieniu ab u imion tłumaczono bądź to omyłką kopistów, bądź to częstym zjawiskiem zniekształcania obco- brzmiących, „barbarzyńskich” imion. Umieszczano p rzy tym panowanie C o ryllu sa-Sco rylo w okresie bezpośrednio następującym po śmierci Bure bisty. Z w rot arm a civïlia u Frontinusa wiązano z w alkam i między Okta wianem a Antoniuszem (32— 31 p .n .e.)32, powodowało to jednak pewne trudności, bowiem na panowanie Deceneusa i Comosicusa zostawało w najlepszym razie zaledwie 13 lat (od 44 p.n.e. do 31 r. p.n.e.), p rzy zało żeniu że rok 31 p.n.e. był pierw szym rokiem czterdziestoletniego pano wania Coryllusa. Trudność tę próbowano rozwiązać w różny sposób. W y mienić tu należy domysły, że C oryllus nie był następcą Comosicusa, ale władcą mu w spółczesnym 33, panującym nie w Siedmiogrodzie, ale nad Dobrudżą i Mołdawią 34, że Deceneus zmarł natychm iast po śmierci B ure bisty, jeśli naw et nie w tym samym czasie35. A. G u t s c h m i d zw rot
32 P or. w y ż e j p rz yp . 13. 33 V. P a r v a n, op. c it., s. 83.
34 C. D a i c o v i c i u , L a T r a n s y l v a n i e d a n s l ’a n t i q u i t é , B u c a re s t 1945, s. 50. 35 C. D a i c o v i c i u , op. c it., s. 49: D e c a e n e u s . . . ét ai t m o r t p r e s q u e a u s s i t ô t
arm a civilia u Frontinusa próbował odnieść do w ydarzeń późniejszych, niż k o n flik t Oktawiana z Antoniuszem, a mianowicie do buntu legionów pannońskich w 14 r. n.e., na początku panowania Tyberiusza ". W szystkie te dyskusje toczyły się w atm osferze małego zaufania dla wiarygodności przekazu Jordanesa. Punktem zw rotnym dyskusji powinno być odnale zienie w Sarm izegetuzie napisu świadczącego, że Scorilo był ojcem Dece bala, w ładcy panującego w latach 87— 106 n.e. Jednakże p ierw szy w y dawca i kom entator tego zabytku, C. Daicoviciu, nie umiał się przeciw staw ić utrw alonem u już w historiografii poglądowi sw ych w ielkich po przedników, k tó ry przez długi okres czasu był jego własnym poglądem i uznał za dalej obowiązującą tożsamość C oryllu s = Scorilo, nie dostrze gając sprzeczności obalających to rozumowanie.
Zastanówm y się z kolei nad chronologią, w ym ienionych w yżej w ład ców Dacji. Znany jest rak śm ierci B urebisty, a tym samym rok rozpo czynający panowanie Deceneusa (44 r. p.n.e.), znany jest rok, w którym D iurpaneus przekazał władzę Decebalowi (87 r. n.e.), znana jest również data kończąca panowanie Decebala (106 r. n.e.). Wysoce prawdopodobne jest przypuszczenie H. Daicoviciu, że Scorilo zakończył swe panowanie około 69 r. n.e., co wyznaczałoby również początek panowania D iurpane- usa (w ykluczam y oczywiście możliwość id en tyfikacji C oryllusa ze Scorilo, co czyni ten badacz). Zupełnie nic nie w iem y o czasie panowania Decene usa, Comosicusa i Coryllusa, z tym że w przypadku tego ostatniego orien tu jem y się, że pozostawał on na tronie przez lat 40. Dokładna analiza tekstu Jordanesa ukazuje nam wszakże nowe, nie w ykorzystane do tej p o ry możliwości w interesującej nas kwestii. Jordanes rozpoczynając swój ciągły chronologicznie w ykład dziejów D acji w okresie od Burebisty do C oryllusa (rozdziały 67·—73), już w pierw szych rozdziałach po in for macji, że Deceneus b ył doradcą i współpracownikiem Burebisty, pisze dalej, że Cezar p rzy całej sw ojej potędze, nie mógł mimo usiłowań poko nać Getów [ = Daków] i zaraz po tym, w końcu rozdziału 68, następuje stw ierdzenie na p ierw szy rzut oka zupełnie nie wiążące się z kontekstem i całkowicie nieoczekiwane: Gaius Tiberius iam tertius regnat Romanis: Gothi [= G etae] tarnen suo regno incolume persévérant.
Do czego może się odnosić ta wzm ianka o Tyberiuszu? Nie do pano w an ia Burebisty, k tó ry zginął w 44 r. p.n.e. i nie do Deceneusa, k tó ry by musiał panować m inimum 67 lat, b y doczekać przynajm niej pierwszego roku w ładzy Tyberiusza.
Najprawdopodobniejsze w yd aje się tłumaczenie następujące. Jo rd a nes, przepisujący swe inform acje z zaginionego dzieła Diona Chryzosto ma, datuje kolejne w ydarzenia z dziejów D acji posługując się jako skalą odniesienia w ydarzeniam i z dziejów Rzymu. Odnotowując początek dzia łalności Deceneusa zaznacza, że stało się to w roku d y k ta tu ry S u lli (67: quo tempore Romanorum Su lla potitus est principátům), o Burebiście pisze jako o współczesnym Cezarowi, a w rozdziale 76 o Diurpaneusie jako o współczesnym Domicjanowi (Domitiano im peratore regnante). Rozdziały 67— 73 dzieła Jordanesa, stanowiące kom pozycyjnie jednorod ną całość, poświęcone są w całości dziejom Dacji w okresie od B urebisty do C oryllusa. Burebista był współczesny Cezarowi, a więc Tyberiuszowi musiał być współczesny ostatni z nieprzerw anej serii władców Dacji, C oryllus. Rzecz nie w yd aje się niemożliwa. Je ślib y przyjąć, że koniec czterdziestoletniego panowania C oryllusa pokryw ał się z początkiem
J O R D A N E S A L I S T A W Ł A D C Ó W D A C J I 445
panowania Tyberiusza (14— 37 r. n.e.), to na panowanie Deceneusa i Co mosicusa pozostałoby minimum dwadzieścia kilka lat następujących po 44 r. p.n.e.
Odtworzona w ten sposób lista władców Dacji w okresie od Burebisty do Decebala (z w ystępującą w niej około 40-letnią luką pomiędzy pano waniem C oryllusa, a panowaniem Scorilo), w raz z ostrożnymi próbami datowania ich działalności, stanowić może swego rodzaju szikielet chro nologiczny, u łatw iający wiązanie poszczególnych oderwanych od siebie inform acji o dziejach Daków tego okresu w jedną logicznie komponującą się całość. Ян Трынковски ИОРДАНОВ СПИСОК ПРАВИТЕЛЕЙ ДАКИИ (G etica cap. 67—68) Анализ сообщения Иордана (G etica cap. 67—68) с учетом результатов исследований К. Даиковичиу (см. прип. 9) привел автора к следующим вы водам: 1. Список правителей Дакии переданный Иорданом полон и безпрерывен исключительно для периода правления следующих властителей: Буребисты, Дикинея, Комозика, Корилла (G etica cap. 67—73). 2. Правление Дорпанея приходилось не непосредственно вслед за правлением Корилла. 3. Корилл у Иордана и Скорило — вождь даков (dux Dacorum) у Фронтина (Стра- тегем ата I, 10, 4) это две разные личности. 4. Скорило Фронтина тождествен с отцом Декебала Скорило известным нам из над писи на посуде найденной в дакийской Сармизегетузе (DECEBALVS PER SCORILO — SCIV VI, 1955, nr 1—2, с. 201—204). 5. Выражение arm a c iv ilia в известии Фронтина касается событий 69 г. н. э. 6. Конец правления Корилла приходится по всей вероятности на начало правления Тиберия (14—37 гг. н. эЛ. 7. Дополненный список властелинов Дакии представляется в следующие: Буребиста (ок. 65 ? — ок. 44 до н. э.), — Дикиней (ок. 44-? до н. э.) — Комозик (? до н. э.), — Корилл (со рокалетний период правления, конец которого приходится вероятнее всего на начало прав ления Тиберия), — ок. 30—40 летний период правления неизвестных нам вождей — Ско рило (? — ок. 69 ?) — Диурпаней (ок. 69 ?—87) — Декебал (87—106). J a n T ry n k o w s k i
L A L IST E DES SO U V ER A IN S DE L A D ACIE CHEZ JO RD A N E S, G ETICA, C H A P. 67—78
L ’a r tic le a n a ly s e le s re n s e ig n e m e n ts fo u rn is p a r Jo rd a n e s (G etica, 67—78) en te n a n t co m pte des r é s u lta t s des re c h e rc h e s de C. D aic o v ic iu (v o ir note 9). I l a b o u tit a u x c o n clu sio n s s u iv a n te s :
1. L a lis te des so u v e ra in s de la D acie fo u rn ie p a r Jo rd a n e s n ’e st co m p lè te q u e p o u r la p é rio d e co m p re n an t le s rè g n e s de B u re b is ta s , D ecen eu s, C om osicu s, C o ry
llu s (G etica, 67—73).
2. L e rè g n e de D iu rp a n e u s (G etica, 76) n ’a p a s s u iv i im m é d ia te m e n t c e lu i de C o ry llu s.
3. L e C o ry llu s de Jo rd a n e s et le S c o ry lo d u x D acoru m de F ro n tin (S tr a te g e m a ta , I, 10, 4) sont d e u x p e rso n n es d iffé re n te s.
4. L e S c o rylo de F ro n tin e s t la m ê m e p e rso n n e q u e le p è re de D eceb alu s, S co r ilo , q u i nous e s t co nn u p a r u n e in s c rip tio n s u r u n v a s e tro u v é à S a rm iz e g e th u s a (D EC E BA LU S PE R SC O R ILO , d an s S C IV , V I, 1955, No 1—2, p. 201—204).
5. L ’e x p re ssio n „ a rm a c iv ilia ” chez F ro n tin se ra p p o rte a u x é v é n e m e n ts de l ’a n n é e 69 de n.è.
6. L a fin du rè g n e de C o ry llu s e u t lie u p ro b a b le m e n t a u d é b u t de c e lu i de T ib è re (14—37 de n.è.).
7. On p e u t c o m p lé te r la lis te des s o u v e ra in s de la D acie de la faço n s u iv a n te : B u re b is ta s (en v iro n 65? — e n v iro n 44 a v a n t n .è .); D ecen eu s (en v iro n 44 — ? a v a n t n .è.); C om osicus (? a v a n t n .è.); C o ry llu s (il rè g n e 40 a n s ; la f in du rè g n e a lie u p ro b a b le m e n t a u d é b u t du rè g n e de T ib è re ); u n e p é rio d e de 30—40 an s, r e m p lie p a r le s r è g n e s de s o u v e ra in s in co n n u s; S c o rilo (? — e n v iro n 69 de n .è .?); D iu rp a n e u s (en v iro n 69?—87); D eceb alu s (87 à 106).
