Janusz Kuczyński
Materiały do stanu badań nad
zbiorami numizmatycznymi
Muzeum Świętokrzyskiego w
Kielcach
Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 7, 151-166
1971
J A N U S Z K U C Z Y Ń S K I
MATERIAŁY DO STANU BADAŃ NAD ZBIORAMI
NUMIZMATYCZNYMI MUZEUM ŚWIĘTOKRZYSKIEGO
W KIELCACH
D n ia 11 g ru d n ia 1965 r. w M u zeu m N a r o d o w y m w W a rsza w ie na o g ó ln o p o lsk iej n a ra d zie p o św ię c o n e j za g a d n ie n io m b ad ań n u m izm a ty cz n y c h w P o l sc e p rzy ję to m ię d z y in n y m i re zo lu c ję o k o n ie cz n o śc i n a u k o w e j p r e z e n ta c ji za so b ó w n u m iz m a ty c z n y c h zg ro m a d zo n y ch w p o lsk ic h m uzeach.
P r z e d sta w ia n e tu m a te r ia ły są e ta p em do r e a liz a c ji w sp o m n ia n e j re zo lu c ji. S ta w ia ją w ię c so b ie za z a d a n ie o g ó ln e sc h a r a k te r y z o w a n ie cz ę śc i z b io r ó w n u m izm a ty c z n y c h M u zeu m Ś w ię to k r z y sk ie g o w K ie lc a ch . P rz ed e w sz y s tk im p rzy to c zen ia d a n y c h d o ty c zą c y ch ich p o ch o d zen ia , zasad u z u p e łn ia n ia oraz n a k r e śle n ia sta n u o p ra co w a n ia . U d o stę p n ie n ie ty c h in fo r m a c ji p r z y c z y n i się p r a w d o p o d o b n ie do z w ię k s z e n ia sto p n ia n a u k o w e j o p e r a ty w n o ś c i zb iorów .
P raca n ie je st k o m p en d iu m z a w ie r a ją c y m ca ło k sz ta łt in fo r m a c ji o zb iorach , n ie o b e jm u je b o w iem w sz y s tk ic h za so b ó w n u m izm a ty cz n y c h M u zeum Ś w ię t o k rzy sk ie g o . S k u p ia .w y łą c z n ie u w a g ę n a zasob ach m o n e ta r n y c h 1, p o m ija ją c p ie n ią d z e p a p ie ro w e, m ed a le itp. C zęść p ie r w sz a p racy sta n o w i o g óln ą ch a r a k te r y s ty k ę o m a w ia n e j cz ęści zb iorów . C zęść d ru ga n a to m ia st jest k a ta lo g ie m o b ejm u ją c y m in fo r m a c je (poza jed n y m w y ją tk ie m ) o m o n e ta c h p o sia d a ją c y ch m e tr y k i a r c h e o lo g ic zn e, ch o ćb y n ie p e łn e , o g ra n ic zo n e n ie k ie d y do b ard zo o g ó ln ik o w o o k reślo n e j p r o w e n ie n c ji.
Z b iory M u zeum Ś w ię to k r z y sk ie g o (p rzyjm u jąc sta n a k tu a ln y w d n iu 1 lu teg o 1969 r.) 2 lic zą 6295 m on et. Z g o d n ie z p r o file m m e r y to r y czn y m m u zeu m re p r ez en tu ją o n e n u m iz m a ty k ę p o lsk ą oraz d o k u m e n tu ją od czasów n a jd a w n ie jsz y c h sto su n k i p ie n ię ż n e n a te r e n ie o b ję ty m d zia ła ln o śc ią m u zeu m , c z y li na a k tu a ln y m o b szarze w o je w ó d z tw a k ie le c k ie g o . M o n ety o b ce oraz z a in te r e
-1 P o n iew a ż w pracy n ie m ie śc i się d y sk u sja nad prob lem em o k reślen ia za k resu za in tereso w a ń n u m izm a ty k i, d latego p op rzestan o na sp recy zo w a n iu jej zakresu ja k o d otyczącego w y łą c z n ie zb io ró w m on etarn ych . P rzy ok azji jed n ak w a rto p rzytoczyć jed n o z o sta tn ich ok reśleń przedm iotu n u m izm a ty k i, za w a rte w pracy Jó zefa S zy m a ń sk ieg o N a u k i p o m o c n i c z e h is to rii (L u b lin 1968, s. 227): — „D ziś n u m izm a ty k a za jm u je się ty lk o m onetą k r u sz c o w ą ”.
2 W szy stk ie d a lsze d ane liczb o w e d otyczą stanu posiad an ia w p rzytoczon ym tu term in ie.
152 J a n u s z K u c z y ń s k i
so w a n ie n im i zajm u ją p o z y c ję m a r g in e so w ą i z r e g u ły u za sa d n io n ą fa k tem z n a le z ie n ia ich lu b in n y m ro d za jem p o w ią za n ia z te r e n e m in te re su ją c y m m u zeum . P rz y k ła d sta n o w ić tu m ogą często z n a jd o w a n e m o n e ty r z y m sk ie czy też m o n e ty r o sy jsk ie sp rzed 1914 r., b ęd ące ó w c z e śn ie je d y n y m p ełn o p r a w n y m śr o d k iem p ła tn ic z y m na ziem ia ch K r ó le stw a P o lsk ieg o .
W w y n ik u n iep o sia d a n ia p rzez M u zeu m Ś w ię to k r z y sk ie w y o d r ęb n io n e j k om órk i sp e c ja listy c z n e j, jaką b y łb y w d a n y m p rzyp ad k u g a b in e t n u m izm a ty c z n y , o m a w ia n e zb io ry m o n et zn a jd u ją się w g e s tii d w óch d zia łó w , k tórych zad an ia n a u k o w e za zęb ia ją się często z p ro b lem a ty k ą n u m izm a ty czn ą . Są to — d zia ł a rc h e o lo g ii i d zia ł h isto rii.
D zia ł a rc h e o lo g ii d y sp o n u je w y łą c z n ie m o n e ta m i p o sia d a ją c y m i m etry k i a rc h e o lo g ic zn e. Z n ajd u ją się tu m o n e ty u z y sk a n e p odczas b adań w y k o p a li s k o w y c h w p o sz c z e g ó ln y c h w a r stw a c h k u ltu r o w y ch ; p on ad to tak zw a n e „ sk a rb y ”, p rze jm o w a n e o sta tn io coraz częściej od p rzy p a d k o w y ch z r e g u ły zn a la zcó w . W sz y stk ie te zn a le zisk a p osia d a ją m iarod ajn ą d o k u m e n ta cję a rc h e o log iczn ą . Ł ą czn ie d zia ł a r c h e o lo g ii p osiad a 3337 m on et, sk u p io n y ch w p r z e w a żającej w ię k sz o śc i w k ilk u zn a c z n ie jsz y c h sk arb ach 3.
D zia ł h isto r ii d y sp o n u je n a to m ia st m o n e ta m i b ez m etry k arch eo lo g iczn y ch . W gru p ie tej zn a jd u ją s ię zb iory sp rzed 1939 r. p rze ję te z ó w cz esn eg o M uzeum Ś w ię to k r z y sk ie g o d zia ła ją c eg o w ram ach P o lsk ie g o T o w a r zy stw a K r a jo z n a w czego 4. N ie s te ty zb io ry te u le g ły zn a czn em u u szc zu p le n iu p odczas m in io n ej w o jn y . P rz ez d zia ł h isto r ii gro m a d zo n e są też eg z em p la rz e p och od zące z darów . O sobną w r e sz c ie g ru p ę sta n o w ią m o n e ty z d o b y w a n e drogą zak u p ów , d o k o n y w a n y c h g łó w n ie ce le m u zu p e łn ia n ia stw ie r d z o n y c h w zb iorach lu k te m a ty c z n ych . Od o p isa n ej r e g u ły p o d z ia łu m o n et m ię d z y d w a w y m ie n io n e d zia ły tra fia ją się sp o ra d y czn e o d c h y le n ia , c z ęste zw ła szcza w o sta tn ic h latach , w o b e c z a p la n o w a n e g o zo r g a n izo w a n ia w ram ach d zia łu h isto r ii g a b in e tu n u m izm a ty cz n e g o . D la teg o też o sta tn io sz e r e g n a jn o w sz y c h zn a le zisk , zw ła szcza n o w o ż y tn y c h sk arb ów , m im o iż u d o k u m e n to w a n y c h a rc h e o lo g ic zn ie , p r z e jm o w a n y jest p rzez d zia ł h isto rii. S y ste m te n za sto so w a n o ce le m u n ik n ię c ia w p r z y sz ło śc i k ło p o tliw y c h z a b ie g ó w zw ią z a n y c h z p rze k a z y w a n ie m z a b y tk ó w z d z ia łu do d ziału .
D zia ł h isto r ii d y sp o n u je łą c z n ie 2958 m o n e ta m i oraz w sz y s tk im i p o sia d a n y m i p rzez m u zeu m b an k n o ta m i, m ed a la m i, o rd eram i i w sz e lk ie g o ty p u o d zn ak am i. I tu, p o d o b n ie jak w d zia le a rc h e o lo g ii, w ięk sz o ść m on et p och odzi z k ilk u ilo ścio w o d u ży ch sk a rb ó w 5.
Jak w sp o m n ia n o , d zia ł h isto r ii d ą ży od k ilk u la t do zo rg a n izo w a n ia w sw y c h ram ach już n ie t y le p o tr ze b n ej, ile w p r o st n iez b ę d n ej k om órk i o r g a n iz a c y j n ej — g a b in e tu n u m izm a ty cz n e g o . W u za sa d n ia n iu k o n ie cz n o śc i p o w o ła n ia do ży c ia g a b in e tu n u m izm a ty cz n e g o o d w o ła ć s ię m ożna ch o ćb y do tr e śc i a rty k u łu za m ie szc zo n eg o w jed n y m z n u m e r ó w „ B iu le ty n u In fo r m a c y jn eg o Z a r z ą d u ,
3 Ś c iś le — sied em sk a rb ó w z a w iera ją cy ch łą czn ie 3255 m onet, czy li 98% po siad an ych zasobów .
4 S zczegóły w pracach: W. K o stersk i-S p a lsk i H istoria M u z e u m Ś w i ę t o k r z y
s k i e g o w K ie l c a c h 1908— 1939, „R ocznik M uzeum Ś w ię to k r z y sk ie g o ”, t. I,
K rak ów 1963, s. 21—44; praca zbiorow a H istoria M u z e u m Ś w ię t o k r z y s k i e g o
w K ie l c a c h 1945— 1961 r., tam że, t. II, K ra k ó w 1964, s. 31— 52.
5 Ś ciśle — z czterech n a jw ięk szy ch sk arb ów zaw ierających łączn ie 2336 m o net, czyli 79% p osiad an ych zasobów .
M u zeó w i C ch ro n y Z a b y tk ó w ” G, a w ię c do źród ła jak n ajb ard ziej m iarod ajn ego. Z p r z e d s ta w io n y c h w e w sp o m n ia n y m a r ty k u le z e sta w ó w w y n ik a , że M uzeum Ś w ię to k r z y s k ie zn a jd u je się w d ość n ie lic z n e j g ru p ie m u z eó w p o sia d a ją cy ch zb iory n u m izm a ty cz n e w ilo ści m ięd zy 2000 a 10 000 e g z em p la rz y 7. W a rty k u le ty m zn a jd u je s ię d alej stw ie r d z e n ie , że już zb iory lic zą c e 300— 500 m on et w y m a g a ją sta łe j op iek i. W yn ik a z n ieg o ta k ż e, iż m uzea p o sia d a ją ce zb iory p rzek ra cza ją ce 2000 m o n e t p o w in n y d ążyć do tw o r ze n ia sa m o d z ieln y c h d o ty cz ą cy c h n u m iz m a ty k i d z ia łó w m e r y to r y c z n y c h 8. N ie u leg a w ą tp liw o śc i, że p o stu la t ó w jest słu sz n y w ca łej ro zcią g ło ści. P rz y k ła d e m ch oćb y sy tu a c ja w M u zeu m Ś w ię to k r z y sk im . M im o tr o sk liw e j p ie c z y nad m o n eta m i re a liz o w a n e j p rzez d z ia ły a r c h e o lo g ii i h isto rii, jest zro zu m ia ły m , że za b y tk i te siłą r z ec zy tr a k to w a n e są p rzez n ie n ieco m a rg in eso w o . B rak w r e sz c ie fach o w ca n u m izm a ty k a u n ie m o ż liw ia p rze p r o w a d z en ie sz e r e g u sp e c ja listy c z n y c h z a b ie gów . S tą d też w id o c z n e jest p e w n e z a n ie d b a n ie na od cin k u o p ra co w y w a n ia zb io ró w (w ty m i kart k a ta lo g u n a u k o w e g o ) oraz w ła śc iw ie , m eto d y c zn ie p ro w a d z o n e j p o lity k i za k u p ó w , k tóra jest p rze cież jed y n ą drogą w io d ą cą do zgro m ad zen ia k o m p letu n u m iz m a tó w m o g ą cy ch p o g lą d o w o n a św ie tlić d zie je i roz w ó j m o n e ty oraz b a n k n o tu p o lsk ieg o .
M im o n ie n a jp o m y śln ie jsz e j ch w ilo w o s y tu a c ji zb iorów n u m izm a ty cz n y c h , p o d z ie lo n y c h m ię d z y d w a d zia ły , z a u w a ż y ć n a le ż y , że są on e w ca ło ści z in w en ta r y z o w a n e . J est to r e zu lta t w y s iłk u p ra c o w n ik ó w w sp o m n ia n y c h d zia łó w , k o rzy sta ją cy c h zresztą często z ż y c z liw e j z a w sz e p om ocy fa ch o w c ó w .
O p isa n y p o d zia ł m o n e t zn a jd u je r ó w n ież o d b ic ie w sp o so b ie ich d o k u m e n tacji. K ażd y z d z ia łó w in w e n ta r y z u je je w sw y c h , ró ż n ią cy c h się zn aczn ie, d z ia ło w y c h k sięg a c h in w e n ta r z o w y c h . U je d n o lic o n e n a to m ia st zostało op raco w y w a n ie m on et na id e n ty c z n y c h k artach k a ta lo g u n a u k o w e g o (ryc. 1).
M o n e ty w d z ia le a rc h e o lo g ii, prócz z in w e n ta r y z o w a n ia i o p racow an ia na k artach k a ta lo g u n a u k o w e g o , d o k u m e n to w a n e są d o d a tk o w o w za leż n o śc i od sp o so b u ich u zy sk a n ia . M o n ety p och od zące z w a r stw k u ltu r o w y c h p o szc ze g ó ln y c h p rzeb a d a n y ch s ta n o w isk a r c h e o lo g ic zn y ch , jako n a leż ą ce do n a jd o k ła d n ie j d a tu ją c y ch s k ła d n ik ó w in w en ta r za za b y tk o w e g o , r e jestro w a n e są w śró d za b y tk ó w w y d z ie lo n y c h . S k a rb y n a to m ia st p osiad ają o d ręb n e tec zk i a r c h iw a ln e ze zgrom ad zon ą w n ich d o k u m e n ta cją top o g ra ficzn ą , op iso w ą (g łó w n ie re la c je zn a la z có w ), fo to g r a ficzn ą oraz na b ieżąco r e jestro w a n y m sta n e m o p racow an ia. D z ia ł h isto r ii n a to m ia st p o p r zesta je zasad n iczo na z in w e n ta r y z o w a n iu , o p r a co w a n iu k arty k a ta lo g u n a u k o w e g o oraz na d ołą czen iu p o zo sta ły ch e w e n tu a ln ie d a n y ch do m on et, k tó r y ch d otyczą.
S ta n za c h o w a n ia z b io r ó w m o n e ta r n y c h o ce n ić m ożn a o g ó ln ie jako dobry. P o sz c z e g ó ln e ok a zy oraz z e sp o ły w zły m s ta n ie za c h o w a n ia (d o ty czy to g łó w n ie m o n et w y k o p a n y c h ) są k o n se rw o w a n e . W ob ec b rak u w ła sn e j w y s p e c ja li zo w a n ej p ra co w n i k o n se r w a to r sk ie j — m o n e ty p rz e k a z y w a n e są o d p o w ie d n im sp ec ja listo m . O gółem w o k r e sie od 1961 do 1968 r.9 k o n se r w a c ji podd ano 3304
0 M. K on op k a N u m i z m a t y k a w m u z e a l n i c t w i e — p r ó b a o c e n y sytu a cji, „B iu lety n In fo rm a cy jn y Zarządu M uzeów i O chrony Z a b y tk ó w ”, W arszaw a 1966, nr 63, s. 84— 95.
7 Ibid., s. 88. 8 Ibid., s. 90.
9 Rok 1961 p rzy jęto jak o um ow ną datę słu żącą do d alszych porów nań, z uw agi iż od tej w ła śn ie pory rozpoczyna się zn aczn y n a p ły w m onet do zbiorów M uzeum Ś w ięto k rzy sk ieg o .
154 Ja n u sz K u c z y ń s k i
KARTA KATALOGU MUZEALIÓW NUMIZMATYCZNYCH (MONETY, MEDALE, PIECZĘCIE> M uzeu m Ś w i ę t o k r z y
sk ie w K ie lc a c h
Data nab yci a: Nr k si ęg i w p ł y w u
Miejsce p rz ec h ow .
Nr inw entar za:
O zn a cz en ie p r z e d m io tu Kraj P a n o w a n i e
Czas p ow st an ia (Rok emisji)
Metryka:
Rodzaj (nazwa) m o n e ty M en nica R y to w n ik Skarb:
O p i s R y s un e k
(fotogr.)
Aw er s Rewer s
Materiał· Stan z ac h ow an ia : Literatura:
Technika: Cena n a b y c i a
Wymiar: Kat a lo g Uwag i:
Waga: Rzadkość:
Wartość: Ilo ść d u b le tó w
Sporządził: Dnia r.
m o n e ty , c z y li p on ad p o ło w ę p o sia d a n y ch zb io r ó w i zarazem n iem a l w sz y s tk ie , k tó r y ch stan w y m a g a ł k o n se r w a c ji.
P re ze n ta cja z b io r ó w m o n e ta r n y c h p o sia d a n y ch p rzez M u zeu m Ś w ię to k r z y s k ie w y m a g a n a stę p u ją c y c h in form acji.
D zię k i w sp o m n ia n e j już a k cji za k u p ó w n o w y c h , d o ty c h c za s n ie p o sia d a n y ch eg z em p la rz y p rzez d zia ł h isto r ii oraz sk u tk ie m e n e r g ic z n e g o zw r ó ce n ia u w a g i p rzez d zia ł a r c h e o lo g ii na d zia ła ln o ść ra to w n icz ą , d zię k i k tó rej zd o ła n o p rzejąć sz e r e g p rzy p a d k o w y c h zn a le z isk m o n e ta r n y c h , z w ła szc za sk a rb ó w — z b io ry m o n e ta r n e m u zeu m w z r o sły od 1961 r. n iem a l trz y k r o tn ie. W sp om n ieć
też w a rto , że w śród u r a to w a n y c h sk a rb ó w z n a jd u je się sz e r e g p o zy cji o d z n a c z a ją c y c h się dużą ran gą n a u k o w ą . J e d e n zaś, o d k r y ty je sie n ią 1968 r. w P o ła ń cu , sk arb rz y m sk ic h d en a ró w z ok resu r e p u b lik i i cesarza A u g u s t a 10 je st z e sp o łe m u n ik a ln y m , p ie r w s z y m w P o lsc e i jed n y m z k ilk u teg o ty p u d o ty c h c z a s w o g ó le zn a n y ch .
Ilo ś c io w y w zr o st z b io r ó w w cią g u o sta tn ic h o śm iu la t ob razu je ta b e la I. T a b ela II p r z e d sta w ia r o z w a r stw ie n ie ch ro n o lo g ic zn e zb io r ó w m o n e ta r n y ch . 11
T A BELA I
Rok Zbiory m on et Z in w en ta ry zo w a n y ch O pracow anych w katalogu
o g ó łem ilość p rocen t ilość procent
1961 2278 260 11 1 0,005
1969 6295 6295 100 5146 81
TABELA II
O kres D zia ł arch eologii D ział historii R azem
starożytność 228 — 228
w czesn e śred n iow iecze,
śred n io w iecze (do 1506) 2903 53 2956
now ożytn ość: a. 1506— 1815 b. 1815— 1916 202 4 2482 386 2684 390 czasy n ajn ow sze
(od 1916) — 37 37
r a z e m 3337 2958 6295
T ab ela p o w y ż sz a m im o o p ero w a n ia bardzo sz er o k im i o k resa m i czasu je st w y m o w n ą ilu stra c ją n ie r ó w n e g o rozk ład u ch ro n o lo g ic zn eg o zb iorów . O d z w ie r cie d la ta k że p r z y p a d k o w o ść p rocesu ich k sz ta łto w a n ia . W lic z b ie 2903, o k r e śla ją c e j ilo ść m o n et z ok resu od w c z e sn e g o śr e d n io w ie c z a aż po rok 1506 p o sia d a n y ch p rzez d z ia ł a rc h e o lo g ii, zn ajd u ją s ię 2152 m o n e ty ze sk arb u z W o d z isła w ia , 323 m o n e ty ze sk arb u z M ło tk o w ic i 365 m o n et ze sk a rb u z Ł a g o w ic y
10 S zczegóły d o ty czą ce p oszczególn ych zn a lezisk znajdują się w części k a ta lo gow ej.
11 Z a sto so w a n y w d a lszy ch ta b ela ch podział m on et n a p oszczególn e grupy c h ro n o lo g iczn e p rzy jęto w e d łu g k la s y fik a c ji w pracy M. G u m ow sk i B ib lio g ra fia
n u m i z m a t y k i p o ls k ie j , Toruń 1967; d od atk ow o jed n ak w p row ad zając p ie r w
156 J an u sz K u c z y ń s k i
S ta r ej. Ł ą czn ie trzy te sk a rb y za w ie ra ją c 2840 m o n e t s ta n o w ią 98% zb io r ó w z p rzy to czo n eg o p rzy k ła d o w o ok resu . I a n a lo g ic z n ie 2482 m o n e ty p o ch o d zą ce z ok resu 1506— 1815, zgrom ad zon e w d zia le h isto rii, u zy sk a n o w p rze w a ża ją ce j m ier ze d zię k i u ra to w a n iu k ilk u sk a rb ó w , z w ła szc za z P o lic h n a (1585 m on et), S ie n n a (99 m onet), B y str o jo w ic (165 m onet) i B o lm in a (497 m on et). C zy li c z te r y te sk a rb y o łą czn ej ilo ści 2346 m on et sk u p ia ją 95% m o n et p o sia d a n y ch p rzez d z ia ł h isto rii z p rzy to c zo n eg o okresu.
W re zu lta cie zb io ry m o n et M u zeu m Ś w ię to k r z y sk ie g o , m im o zn a czn ej lic z e b n o śc i eg z em p la rz y , n ie re p r ez en tu ją p rze k r o jo w o h is to r ii m o n e ty p o l sk ie j. N ajb ard ziej zaś d o tk liw y m b ra k iem jest fa k t n iep o sia d a n ia an i jed n e j p o lsk ie j m o n e ty z ok resu p ia sto w sk ie g o . W d w ó c h n a jsta r sz y c h sk arb ach (do t y c z y to sk a rb ó w n ie sta rsz y ch n iż w c z e sn e śr e d n io w ie c z e ) z Ł a g o w ic y S ta r ej i W o d zisła w ia n ie w y stę p u ją b o w iem ok a zy p o lsk ie. R ó w n ie ż w zb iorach m o n e t n o w o ż y tn y c h w y stę p u ją lic z n e lu k i. B rak sz e r e g u ty p ó w m on et, a n a w e t m o n e t em ito w a n y c h p rzez k ilk u p an u jących .
Z ja w isk o to w y n ik a z fa k tu już w sp o m n ia n e g o , że za so b y m o n e ta r n e m u ze u m p och odzą z k ilk u w ła ś c iw ie sk arb ów , n ie je d n o k r o tn ie o bardzo u je d n o li c o n y m s k ła d z ie 12. Z n a le zisk a lu źn e, m o n e ty u z y sk a n e p od czas w y k o p a lisk cz y drogą za k u p ó w sta n o w ią n ik ły z a le d w ie p ro ce n t o g ó ln ej m a sy zasobów . P rzy to c zo n a ta b e la III ilu str u je to zja w isk o , o b razu jąc p o ch o d z en ie m o n et oraz sta n ich a rc h e o lo g ic zn eg o u d o k u m en to w a n ia . C elem z w ię k s z e n ia p r z e jr z y sto
-TA BELA III O kres Z n alezisk a lu źn e, m on ety z w yk o p a lisk a rch eo lo g iczn ie u d o k u m en to w a n e Skarby u d o k u m en to w a n e arch eo lo g iczn ie Skarby m eu d o k u m en -to w a n e D ary, za k u p y bez d ok u m en tacji
ilość V/ o ilość °// o ilo ść % ilość O// o
starożytność 5 11 223 89 — — — —
w czesn e śred n io w ie c z e
śred n iow iecze
do 1506 r. 7 0,2 2895 97,7 50 2 4 0,1
n ow ożytn ość
1506— 1815 22 1 2553 95 — — 109 4
1815— 1916 3 1 — — — — 387 99
• czasy n ajn ow sze
(po 1916) — — — — — 37 100
r a z e m 37 5671 50 537
ś c i za sto so w a n o tu r ó w n ież p o d zia ł na k ilk a p o d sta w o w y c h p rzy n a jm n iej o k r e só w .
B io rą c p ęd u w a g ę zn aczn y, w rę cz p o d sta w o w y u d z ia ł w zb iorach m on et p o c h o d zą cy c h z u r a to w a n y c h sk arb ów , w a rto p rze d sta w ić sy tu a c ję n a o d cin k u ic h p rze jm o w a n ia (tab ela IV).
T A BELA IV
S k arb y p rzejęte | S k arb y p r z e ję te R azem w całości c z ę śc io w o
starożytność 1 1 2
w czesn e śred n iow iecze,
śred n io w iecze (do 1506 r.) 3 3 6
n o w o ży tn o ść (1506— 1815) 4 8 12
r a z e m 8 12 20
P a m ię ta ją c o w a ru n k a ch p rzy p a d k o w o ści, w ja k ich d o k o n y w a n e są z r e g u ły zn a le zisk a w ty p ie sk arb ów , stw ie r d z ić m ożna, że sy tu a c ja na od cin k u p rze jm o w a n ia ich p rzez m u zeu m jest sto su n k o w o p o m y śln a . S z er eg z n a le zisk , zw ła szc za w o sta tn ic h la ta ch , zo sta je p rze k a z a n y c h n ie m a l b ezp o śred n io p o od k ryciu . F a k t ó w św ia d c z y n a jle p ie j o p o g łę b ia ją c y m s ię w śró d s p o łe c z e ń s tw a ro z u m ie n iu zn a cz en ia n a u k o w e g o a r c h e o lo g ic zn y ch i n u m izm a ty cz n y c h zn a le zisk . W z n a cz n e j m ierze jest to p ra w d o p o d o b n ie w y n ik a k cji in fo r m a c y jn y c h z za k re su o ch ro n y za b y tk ó w , p ro w a d zo n y ch p rzez w ła d z e k o n se r w a to r sk ie oraz m u z ea ln ic tw o .
N a le ż y jed n a k p a m ięta ć, że m im o p o p r a w ia ją c ej s ię s y tu a c ji do sz e r e g u z n a le z isk n ie zd o ła n o d otrzeć, e w e n tu a ln ie u d ało s ię p rzeją ć n iez n a c z n e ich części. F a k ty ta k ie , n ie ste ty , n a d a l się zdarzają.
P rz y to c zo n a p rzed c h w ilą ta b e la p r z e d sta w ia ła u d z ia ł w p rze jm o w a n iu sk a rb ó w ty lk o M u zeu m Ś w ię to k r z y sk ie g o . Z b iory n u m izm a ty cz n e na te r e n ie w o je w ó d z tw a k ie le c k ie g o gro m a d zi k ilk a p la có w ek m u z ea ln y ch . T rzy z n ich (w O strow cu Ś w ię to k r z y sk im , R ad om iu i S an d om ierzu ) d y sp o n u ją zb io ra m i p o k a ź n y m i ilo ś c io w o i o dużej zarazem w a rto ści. M uzea te p row ad zą ró w n ie ż na s w y m te r e n ie a k c ję ratow n iczą. W yróżn ia s ię p rzy ty m d zia ł a r c h e o lo g ii M u zeu m w R ad om iu , k tó ry w o sta tn ic h la ta ch zd o ła ł u ra to w a ć sz er eg ce n n y c h z n a le z is k n u m izm a ty cz n y c h .
M im o w sp o m n ia n y c h k ilk a k r o tn ie tru d n o ści, w y n ik a ją c y c h z b rak u n u m iz m a ty k ó w w m u z ea c h w o je w ó d z tw a k ie le c k ie g o , p o d k re ślić trzeb a, że stan ich o p racow an ia p rze d sta w ia s ię p o m y śln ie . P rócz w y n ik a ją c e g o z o b o w ią zk u in w e n ta r y z o w a n ia oraz k a ta lo g o w a n ia zb io ró w sz e r e g z n a le z is k (tak p o je d y n cz y ch e g z em p la rz y , jak i ca ły ch sk arb ów ), z w ła szc za n a jc en n ie jsz y c h , z o sta ło o p r a co w a n y ch i o p u b lik o w a n y c h , za ró w n o w fo rm ie in fo r m u ją cy c h k o m u n i k a tó w , jak też o b sz e r n ie jsz y c h op racow ań . O bok prac n a u k o w y c h p row ad zon a jest sta ła ak cja in fo r m a c y jn a w radio, p ra sie i te le w iz ji, d otycząca p r e z e n to w a n ia p r z e jm o w a n y c h p rzez m u zea zn a le zisk n u m izm a ty cz n y c h . P rz y o k a z ji p o d k re ślić n a le ż y , że a u toram i w ię k sz o śc i prac n a u k o w y c h oraz p o p u la rn o
158 J a n u s z K u c z y ń s k i
n a u k o w y c h d o ty c zą c y ch z b io r ó w M u zeu m Ś w ię to k r z y sk ie g o są p ra c o w n ic y teg o ż m u zeu m .
W y n ik i tej d z ia ła ln o śc i p rz e d sta w ia ta b e la V.
TA BELA V Z biory o p ra co w a n e w k a ta lo g u n au k ow ym w p ro cen ta ch Z b iory o p u b lik ow an e w p ro cen ta ch starożytność 100 100
w czesn e śred n iow iecze, śred n iow iecze (do roku
1506) 31 90
now ożytn ość
a. 1506— 1815 13 11
b. 1815— 1916 3 3
czasy n ajn ow sze
(po 1916 roku) — —
O m aw iając zb io ry n u m iz m a ty c z n e (czy ty lk o m o n eta rn e) z a u w a ż y ć trzeb a, iż b ezsp r ze czn ie z a licz a ją s ię o n e do g r u p y dóbr k u ltu r y w zb u d za ją cy c h n a j ż y w sz e z a in te r e so w a n ie w śró d z w ie d z a ją c y c h m uzea. O d z w ie r c ie d le n ie m te g o ż jest ch o ćb y fa k t, że n a jw ię c e j p orad, k o n su lta cji, p o m o c y w o k r e ś la n iu itp. u d z iela ją p r a c o w n ic y M u zeu m Ś w ię to k r z y sk ie g o w ła ś n ie z za k resu n u m iz m a ty k i, k tórą o sta tn io in te r e su je się zw ła sz c z a m ło d zież. Z a in te r e so w a n ie to św ia d c z y z k o le i d o b itn ie o p o tr z e b ie o ż y w ie n ia d z ia ła ln o śc i w y s ta w ie n n ic z e j i o św ia to w e j d o ty c zą c ej n u m izm a ty k i. A k c je ta k ie m ó g łb y o c z y w iśc ie p r o w a d zić p la n o w o u tw o r z o n y g a b in e t n u m izm a ty cz n y . C h w ilo w o p r o p a g o w a n ie n u m iz m a ty k i z a jm u je n ie s te t y p o z y c ję m a rg in e so w ą w c a ło k sz ta łc ie o d d zia ły w a n ia m u zeu m . K o rzy sta on o p rzy ty m z e w sp ó łp r a c y S e k c ji N u m iz m a ty c z n ej P o lsk ie g o T o w a r zy stw a A r c h e o lo g ic z n e g o w K ie lc a ch . D o ty c h c za s zo rg a n izo w a n o jed n ą w y s t a w ę 13 op artą zresztą g łó w n ie o zb io ry p r y w a tn y c h k o le k cjon erów . D użą p o p u la rn o ścią c ie s z y ł s ię też p ok az m o n e ty ra d ziec k ie j z o r g a n i z o w a n y w w itr y n ie k ie le c k ie j k się g a r n i u . P o n a d to u rząd zon o p ię ć o d czy tó w o te m a ty c e n u m izm a ty cz n e j, w ty m je d e n p o łą cz o n y z p o k a zem u n ik a ln e g o sk arb u z P ołań ca.
P o p rze d sta w io n e j tu n a jo g ó ln ie j c h a r a k te r y sty c e zb io r ó w m o n e ta r n y c h M u zeu m Ś w ię to k r z y sk ie g o n a stę p u je k a ta lo g o w e p r z e d s ta w ie n ie z e sp o łó w oraz p o je d y n c z y c h e g z e m p la r z y m o n et p o sia d a ją c y ch m e tr y k i a rc h e o lo g ic zn e. K a ta lo g ó w o b e jm u je 5726 m o n e t, c z y li 91% zb ioru m o n e t M u zeu m Ś w ię to k rzy sk ieg o .
13 C zynna w gru d n iu 1966 r.
14 P ok az zorgan izow an y w 5 0 -le c ie W ielk iej R e w o lu c ji P a źd ziern ik o w ej. O rga nizatorzy: M uzeum Ś w ię to k r z y sk ie i K ieleck i O ddział P o lsk ie g o T o w a rzy stw a A rch eo lo g iczn eg o (S ek cja N um izm atyczn a).
K A T A L O G W ykaz za sto so w a n y ch sk rótów :
„ B iu lety n ZM i OZ“ — „ B iu lety n In fo rm a cy jn y Zarządu M uzeów i O chrony Z ab ytk ów “ G u m ow sk i Bi bliog rafia — M. G u m ow ski Bi bliogra fia n u m i z m a t y k i pol sk iej , Toruń 1967 RMS — „R ocznik M uzeum Ś w ięto k r zy sk ieg o “
W N — „W iadom ości N u m iz m a ty czn e“
1. B o d z e n t y n (pow . K ielce, G R N w m iejscu )
W trak cie badań a rch eo lo g iczn o -a rch itek to n iczn y ch przep row ad zon ych na zam ku w B o d zen ty n ie w la ta ch 1963— 1965 uzysk an o z w a r stw k u ltu ro w y ch n a stęp u ją ce m o n e t y :
W 1963 r. — 1 szelą g koron n y z 1661, 1 sz e lą g lite w sk i z 1665, 1 szeląg koronny J a n a K azim ierza (data zatarta).
L it.: J. K u czyń sk i B o d z e n t y n — z a m e k . S p r a w o z d a n i e z ba da ń arc he o lo g ic zn y c h p r z e p r o
w a d z o n y c h w 1963 r., RMS, t. III, K raków 1966, S . 172, 174.
W 1964 r. — 1 szelą g koron n y z 1624, 1 szelą g lite w s k i z 1661, 1 m oneta d w u - d z ie s to fe n ig o w a z 1917.
2. B o g o r i a (pow . S ta szó w , G R N w m iejscu )
P o 1945 r. w y k o p a n o na m iejsco w y m cm en tarzu pięć szelą g ó w Jana K azim ierza (3 k oron n e, 2 lite w sk ie ). B rak b liższy ch dan ych .
3. B o 1 m i n (pow . K ie lc e , GRN Z ajączków )
Skarb z X V II w ie k u odkryty przed 1939 r., p rzejęty ze zb iorów p rzed w ojen n ych . B rak b liższych danych. Skarb sk ład a się z 497 sz e lą g ó w k oronnych i lite w sk ic h J a n a K azim ierza z ok resu 1660— 1666.
4. B y s t r o j o w i c e (pow. Sandom ierz, G R N C hobrzaoy)
S karb z d rugiej p o ło w y X V II w ie k u o d k ry ty w 1966 r. M uzeum przejęło 165 sz e lą g ó w k oron n ych J a n a K azim ierza z lat 1660— 1666.
5. C h w a l i b o g o w i c e (pow . K azim ierza W ielk a, G R N O patow iec)
a. D enar rzy m sk i cesarza H adriana z la t 119— 122 zn alezion y luźno na p olu J. W ojtali w 1959 r.
b. Na tym sa m y m polu w różn ych o d stęp a ch czasu zn a lezio n o ró w n ież d alszych 10 m on et, w śró d n ich p ółgrosz koronny J a n a O lbrachta oraz porozbiorow y g ro sz p r u sk i z 1797 z m e n n ic y w ro cła w sk iej.
L it .: J. K u czyń sk i N o w e z n a le z isk a m o n e t r z y m s k i c h na te re n ie w o j . kie le ck ie go , „W iado m o śc i A rch eo lo g iczn e“, R. XXVI, 1959—1960, z. 3—4, s. 332.
G um ow ski Bi bliog ra fia — poz. 684.
6. D ę b i a n y (pow . K azim ierza W ielk a, G R N Sokolina)
D en a r rz y m sk i cesa rza T rajan a z la t 98— 99 zn a lezio n y na polu S. A dam czyka. N a p o lu tym w y stę p u ją ró w n ie ż gru d k i p rzep a lo n ej p o lep y oraz fra g m en ty g lin ia n y ch n a czy ń z ok resu r z y m sk ie g o św ia d czą ce O' is tn ie ją c e j tu osad zie w II lu b III w ie ku n.e.
L it.: J. K u czy ń sk i D ę b ia n y , p o w . K a z i m i e rz a W ie lk a , WN, R. VII, 1963, z. 4, s. 183—184. G u m ow sk i B ibl io gr afia — poz. 920.
7. F i l i p o w i c e (pow . K azim ierza W ielk a, GRN P rzem yk ów )
S karb z X V II w ie k u sk ła d a ją cy się ze 152 m o n e t (w aga 302,4 g) zd ep on ow an ych w p o lew a n y m n a c z y n iu g lin ia n y m został od k ryty w 1968 r. podczas w y k o p y w a n ia p n ia ścięteg o d rzew a. S k ład skarbu: 1 szelą g ry sk i, 1 szelą g koron n y, 9 groszy k o ron n ych , 75 p ó łgroszy koron n ych , 34 trojaki koronne, 19 szó sta k ó w koronnych, 3 orty
160 J a n u sz K u c z y ń s k i
g d a ń sk ie, 6 ortów koron n ych ; w sz y stk ie te m on ety pochodzą z okresu p an ow an ia Z y g m u n ta III W azy, n ajstarsza m on eta z 1599, n ajm łod sza z 1627. M onety obce: 1 p ółtorak pruski, 2 p ó łto ra k i n ie o k reślo n e sk u tk iem siln e g o zn iszczen ia, 1 m on eta n ie o k reślo n a sk u tk iem siln eg o zniszczen ia.
Lit.: jk . [J. K u czyń sk i] Z n ó w o d k r y t o s k a r b m o n e t z XVII w i e k u , „S łow o L u d u “ , K ielce 19G9, nr 26.
J. D zik ow ski, artyk uł w n in iejszy m tom ie. 8. G ó r k i (pow. B usko, GRN P ierzchnica)
S k arb z X I w ie k u od k ryty przyp ad k ow o w 1968 r. p rzez d zieci na p olu S. P i łata, za w ie r a ją c y „ d w ie g a rście m o n et”. B liższy ch d anych brak. M uzeum uzysk ało 8 m on et: 3 denary k rzy żo w e typ u V, 2 denary k rzyżow e typ u VI, 1 denar w ę g ie r sk i S te fa n a I, 1 denar n iem ieck i H enryka III (1039— 1056) z m en n icy w M oguncji, 1 d e nar n ie m ie c k i K onrada II (1024— 1039) z m en n icy w T hiel.
Lit.: R. K iersnow sk i WN, R. XIII, 1969.
9. G r a b o w i e c (pow. Busko, GRN P iotrk ow ice)
S karb z X V II w ie k u sk ła d a ją cy się z ponad 100 m on et, od k ryty w 1966 r. na p o lu W. P a ły g i. M uzeum p rzejęto 27 sreb rn ych oraz m ied zia n y ch m onet. Są to p o ls k ie grosze, p ółtorak i i szelą g i oraz m on ety sz w e d z k ie i pru sk ie. N ajstarsza m o n eta p och od zi z 1611, n ajm łod sza z okresu p a n ow an ia Jana K azim ierza.
Lit.: W z r a s t a j ą z b i o r y n u m i z m a t y c z n e M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o w Kielcach (w :) „ B iu lety n ZM i OZ“ 1966, nr 65, s. 45—46.
10. K i e l c e (pow iat m iejsk i)
P od czas badań w y k o p a lis k o w y c h p rzep row ad zon ych w 1961 r. przy tu tejszej k a ted rze u zysk an o w w a rstw a ch k u ltu ro w y ch denar Jana O lbrachta oraz „ d ien ieżk ę” cara A lek sa n d ra II z 1859.
L it .: J. K u czyń sk i S p r a w o z d a n i e z bad ań k a t e d r y k ie le c k ie j za ro k 1961, RMS, t. I. K raków
1963, S. 70 i 72— 73.
11. Ł a g o w i c a S t a r a (pow. O patów , GRN Z belutka)
S karb z X I w iek u , sk ła d a ją cy się z 365 m on et (w aga 353 g) oraz 55 ta k zw an ych „ p la ck ó w sreb rn ych ” (w aga 612 g), w yoran y p rzypadkow o w 1962 r. w g lin ian ym n a czy n iu (nie zach ow an e) na polu T. K ędziora. S k ła d skarbu: 1 m on eta an g ielsk a z L in co ln K a n u ta W ielk iego (1016— 1035), m in cerz G odric, 2 m on ety w ę g ie r sk ie , 1 m o n e ta m oraw sk a z B rna O ttona i K on rad a I (1054— 1061), 12 m o n et n ie m ie c k ich , 7 d en a ró w k rzyżow ych ty p u II, 1 ty p u IV, 209 typ u V, 93 typu VI, 39 typ u V II o ra z 55 p la c k ó w sreb rn ych .
L it.: T. M aszczyński S k a rb X I - w i e c z n y c h m o n e t w Ł a g o w ic y , „S łow o L udu“ , K ielce 1962, nr 201.
R. K iersn o w sk i S k a rb w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n y z Ł a g o w i c y Starej, p o w . O p atów, RMS, t. II, K rak ów 1964, s. 145—176.
J. K., R. K. [J. K u czyń sk i, R. K iersnow ski] Ła g o w ica Stnra, p o w . O p at ów . S k a r b m o n e t
w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n y c h , WN, R. VII, 1963, z. 2 s. 81.
J. K u czy ń sk i S k a rb m o n e t w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n y c h z Ł a g o w i c y Sta re j, p o w O p a tó w , „W ia d o m o ści A rch eo lo g iczn e“ , t. XXXI. 1965, z. 2—3, s. 282—283 (m y ln ie podana ilo ść m o n e t).
T. M. [T. M aszczyński] S k a rb X l - w i e c z n y c h m o n e t p o lsk ic h w M u ze u m Ś w i ę t o k r z y s k i m
w Kiel ca c h, „ B iu lety n ZM i OZ“ , 1962, nr 43, s. 29 (m yln ie p od an y sk ład skarbu).
J. Zak „ I m p o r t y “ s k a n d y n a w s k i e na zi e m ia c h za c ho d n io s lo w ia ń sk ic h , P oznań 1963, s. 164, nr 242a.
12. M ł o t k o w i c e (pow. K oń sk ie, GRN Lipa)
Skarb z p rzełom u X V i X V I w iek u , w a żą cy p ierw o tn ie około 3 kg, sk ła d a ł s ię w y łą c z n ie z m o n et zd ep on ow an ych w n a czy n iu g lin ia n y m (nie zach ow an e). O dkryty p rzyp ad k ow o w 1940 r. na polu K. P ałgan a. W ięk szość m on et u legła p rzeto p ien iu . W 1960 r. W ojew ód zk i K o n serw a to r Z a b y tk ó w w K ielca ch przekazał m u zeu m 323 m o n ety . S k ła d uratow an ej części skarbu: W ła d y sła w J a g ie łło — 30 p ó łg ro szy k o ron n ych , 2 półgrosze lw o w sk ie , 4 trzeciak i, 3 denary W ład ysław a J a g ie łły i W ar n eń czy k a ; K a zim ierz J a g ie llo ń c z y k — 37 p ółgroszy k oronnych, 72 d en ary koron n e, 9 d en a ró w k oron n ych n ie zw e r y fik o w a n y c h d okładnie; Jan O lbracht — 89 p ó łg ro szy k oron n ych (w śród n ic h dw a fa łsz y w e ), 67 d en arów k oronnych, 3 denary b liżej n ie o k reślo n e, 1 d en ar m y ln ie w y b ity , 2 denary fa łsz y w e . P onadto — 1 d enar p ozn ań sk i, I h alerz ślą sk i z K ożuchow a z X V w., 2 denary p om orskie z X V w.
L it .: J. K u czy ń sk i Mło tk o w ice , p o w . K o ń s k ie . S k a rb m o n e t z X V w., WN, R. VIII, 1964, z. 3—4, s. 211 (sk u tk iem ok reślania m onet przed ich oczyszczen iem w k o m u n ik a cie znajdu ją się p ew n e n ie śc isło śc i).
G um ow ski Bib liogr afia — poz. 1319 (m yln ie podana nazw a „M łotk ow iec“ ). S. K ubiak — op racow an ie skarbu złożon e do druku.
13. O p a t ó w (m iasto p ow iatow e)
Skarb z końca X V I lub p oczątk ów X V II w ie k u w y k o p a n y przez M. C zyża w la tach p ięćd ziesią ty ch . B liższy ch d an ych brak. M uzeum posiada ze skarbu 13 m onet: II p ółgroszy A lek san d ra, 1 grosz Z ygm unta III W azy z 1596, 1 grosz p ru sk i A lb erta z 1540.
14. O s t r o w i e c Ś w i ę t o k r z y s k i (pow iat m iejski)
B arb arzyń sk ie n a śla d o w n ictw o denara rzy m sk ieg o z końca II w ie k u n.e. M oneta zn alezion a w 1961 r. na polu S. K u b ick ieg o (p rzed m ieście O strów ek), na k tó ry m w czasie badań p o w ierzch n io w y ch zlo k a lizo w a n o ślad y p óźn orzym sk iej osady.
L it.: J. K u czyń sk i O str o w iec Ś w i ę t o k r z y s k i . B a r b a r z y ń s k i e n a śl a d o w n i c tw o d e n a r a r z y m
skie go, WN, R. VII, 1963, z. 2, s. 80—81.
J. K u czyń sk i B a r b a r z y ń s k i e n a ś l a d o w n i c tw o de n a ra r z y m s k i e g o z O s tr o w c a Ś w i ę t o k r z y s k i e g o , RMS, t. II, K raków 1964, s. 137—143.
G u m ow ski Bib liog ra fia — poz. 1405—1406. 15. P i ń c z ó w (m iasto p o w ia to w e)
P od czas badań a rch eo lo g iczn o -a rch itek to n iczn y ch p rzep row ad zon ych na zam ku w P iń c z o w ie w latach 1960— 1962 uzysk an o z w a rstw k u ltu ro w y ch n a stę p u ją c e n u m izm aty:
w 1960 r.: 4 denary ja g ie llo ń sk ie z X V w ., 1 ternar p ozn ań sk i z la t 1603— 1604, 5 sz e lą g ó w Jan a K azim ierza, 1 m on eta p ięciogroszow a z 1840, 2 m o n ety n ie o k r e ślo n e sk u tk iem zn iszczen ia.
Lit.: A. M. [A. M iłobędzki] P iń c z ó w , m. p., WN, R. V, 1961, z. 1, s. 45. G um ow ski Bib liogr afia — poz. 1440.
w 1961 r.: 5 sz e lą g ó w Jana K azim ierza, 1 m on eta n ie określona.
w 1962 r.: 7 sz e lą g ó w Jan a K azim ierza, 1 grosz S ta n isła w a A u g u sta z 1768, 1 m o n eta p ru sk a z 1759.
16. P o l a n y (pow. Radom , G R N Łączany)
Skarb z p o ło w y X V II w ie k u od k ryty p rzyp ad k ow o p od czas prac ro ln y c h w 1967 r. B liższych danych brak. M uzeum otrzym ało 13 n a stęp u jących m onet: 2 sz e lą g i r y sk ie z lat 1643— 1648, 1 szeląg F erd y n a n d a II z 1625, 2 p ó łto ra k i e lb lą sk ie G u sta w a A d o lfa z 1633, 1 szelą g koron n y S tefa n a B atorego z 1586, 4 p ółtorak i Z y g m u n ta III W azy z 1623, 1 szelą g koronny Z ygm u n ta III W azy z 1624, 2 p ółtorak i k o ro n n e, s i l n ie zatarte.
162 J a n u s z K u c z y ń s k i
17. P o l i c h n o (pow . K ielce, G R N C hęciny)
a. Skarb z X V II w ie k u od k ryty w b liżej n ie zn an ych o k o liczn o ścia ch przed 1965 r. M uzeum p rzejęło 20 sz e lą g ó w Jan a K azim ierza (11 k oron n ych , 9 litew sk ich ).
b. Skarb z drugiej p o ło w y X V II w iek u , sk ła d a ją cy się z 1585 sze lą g ó w k oron nych i lite w sk ic h Jan a K a zim ierza zd ep on ow an ych w g lin ia n y m , częścio w o za ch o w an ym naczyn iu . S karb został od k ryty w 1966 r. na polu A n n y P olit.
Lit.: N o w y n a b y t e k k ie le c k ie g o m u z e u m , „ B iu lety n ZM i OZ“ , 1966, nr 67, s. 43. T. Mazur — op racow an ie skarbu w arch iw u m działu historii.
18. P o ł a n i e c (pow . S ta szó w , G R N w m iejscu)
Skarb sk ła d a ją cy się ze 148 rzym sk ich d en arów z ok resu rep u b lik i i cesarza A u gu sta zd ep on ow an ych w g lin ia n y m m ałym n aczyn iu (zn iszczon e — p raw d op o d ob n ie im port) odkryto w listo p a d zie 1968 r. na g łęb o k o ści około 70— 80 cm podczas prac ziem nych. M uzeum p rzejęło 147 denarów . N ajstarsze denary pochodzą z lat 187— 172 przed n.e., n ajm łod sze z la t 2 przed n.e. — 14 n.e. Z n a lezisk o to, u n ik aln e w sk a li eu ro p ejsk iej, sta n o w i n ieza p rze cza ln ie najbardziej w a rto ścio w y zesp ół n u m izm atyczn y M uzeum Ś w ięto k rzy sk ieg o .
Lit.: J. K. [J. K uczyński] U n ik a ln e z n a l e z i sk o r z y m s k i c h d e n a r ó w w z b o g a c iło z b i o r y Mu
z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o , „ S łow o L udu“ , K ielce 1968, nr 366, s. l —2.
A. K unisz S k a rb r z y m s k i c h d e n a r ó w z c z a s ó w r e p u b l i k i i ce s a r z a A u g u s ta o d k r y t y w P o
łańcu, p o w . S ta sz ó w , RMS, t. VI, K raków 1969, s. 103—159.
A. K unisz S k a rb r z y m s k i c h d e n a r ó w z c z a s ó w r e p u b l i k i i A u g u s ta w Połańcu, p o w . S ta
s z ó w , WN, R. XIII, 1969, z. 1, S . 44.
19. P o t o k W i e l k i (pow . J ęd rzejó w , G R N K rzcięcice)
a. D enar rzy m sk i cesarza T y tu sa z la t 80— 81 zn a lezio n y podczas orki na polu E. R yń sk iego. N a tym sam ym p o lu w y stę p u ją ró w n ież p o w ierzch n io w o skorupy n a czyń g lin ia n y c h z ok resu rzym sk iego.
b. N a tym sam ym polu w ciągu ostatn ich lat zn alezion o sied em m onet. Są to: 6 szelą g ó w koron n ych i lite w s k ic h Jana K azim ierza, 1 g ro sz K r ó le stw a P o lsk ieg o z 1824.
Lit.: J. K u czy ń sk i N o w e zn a l e z i sk a m o n e t r z y m s k i c h na te r e n ie w o j. k ie le ck ie go, „W iado m ości A rch eo lo g iczn e“ , R. XXVI, 1959—1960, z. 3—4, s. 332.
G um ow ski Bib liogr afia — poz. 684.
20. R a d o s z y c e (pow . K o ń sk ie, G R N w m iejscu )
P o 1945 r. od k ryto p od czas k o p a n ia dołu pod fu n d a m en ty przy ul. M ick iew icza d w a szelą g i lite w s k ie Jan a K azim ierza.
21. R u d k i (pow . K ie lc e , G R N w m iejscu )
W 1957 r. podczas prac ziem n y ch n a te r e n ie k o p a ln i „ S taszic” natrafion o w p rze m ieszan ej w a r s tw ie k u ltu ro w ej za w ie r a ją c e j fra g m en ty k o ści zw ierzęcy ch i skorupy naczyń z okresu rzy m sk ieg o na trzy denary rzy m sk ie. Jed en zaginął, drugi poch od zi z o k resu cesa rza T rajan a (zn ajd u je się w M uzeum A rch eologiczn ym w K rak ow ie), trzeci — cesarza W esp azjap a z 75 rok u n.e.
L it.: Ru d k i, p o w . K iel ce , WN, R. II, 1958, z. 2, s. 47.
K. B ielen in , M. R adw an Ba da nia n ad s t a r o ż y t n y m h u t n i c tw e m że la za w r e jo nie G ó r Ś w i ę t o
k r z y s k ic h w latach 1956 i 1957, „M ateriały A rch eo lo g iczn e“ , t. I, K raków 1959, s. 312, tabl. IX,
ryc. G.
22. S i e n n o (pow . L ip sk o, G R N w m iejscu )
Skarb z X V II w iek u . B liższy ch d an ych brak. M uzeum otrzym ało 99 n a stęp u ją cych m on et: 1 p ó łg ro sz A lek sa n d ra J a g iello ń czy k a , 5 p ółgroszy Ja n a O lbrachta, 2 p ółgrosze Z ygm u n ta I S tarego z 1511, 1 szeląg gd ań sk i Z ygm u n ta A u g u sta z 1546, 2
sz e lą g i g d a ń sk ie S tefan a B atorego, 8 szelą g ó w lite w sk ic h Z ygm u n ta III W azy, 17 sze lą g ó w ry sk ich Z ygm unta III W azy, 5 p ólgroszy p ru sk ich z X V I w ., 58 d en arów w ę g iersk ich z ok resu 1566— 1601.
23. S k r o b a c z ó w (pow . B usko, G R N Stop n ica)
Skarb d en arów rzym sk ich sk ła d a ją cy się z o k o ło 100 m on et z I i II w iek u n.e. od k ry to w 1909 r. M uzeum zak u p iło w 1962 r. 76 d enarów , 13 d alszych p ozostaje u osób p ry w a tn y ch . Skład skarbu: 3 T rajana, 13 H adriana, 1 E liu sza, 18 A n ton in u sa P iu sa , 12 F a u sty n y I, 17 M arka A u reliu sza , 10 F a u sty n y II, 2 L u cju sza W erusa, 1 L u c illi, 7 K om m odusa, 1 S ep tim iu sza S ew era , 1 J u lii D om ny.
L it.: J. K u czyń sk i S k r o b a c z ó w , p o w . Bu s ko , s k a r b d e n a r ó w r z y m s k i c h , WN, R. VII, 1963, z 2, s. 80.
J. K u czy ń sk i S k a rb d e n a r ó w r z y m s k i c h z e S k r o b a c z o w a , p o w . Bu sk o, RMS, t. II, K raków 1964, s. 115—136.
J. K u czyń sk i Da lsz e d e n a r y r z y m s k i e ze S k r o b a c z o w a , p o w . Bu s ko , RMS, t. V, K raków 1968, s. 143—150.
G u m ow ski Biblio gr afia — poz. 1585—1586.
24. S ł u p i a N o w a (pow . K ie lc e , G R N w m iejscu )
Skarb z X V III w iek u z cza só w S ta n isła w a A u gu sta odkryto w 1962 r. podczas k o p a n ia r o w ó w pod lo k a ln y w od ociąg. Z e sk arb u liczą ceg o p ierw o tn ie k ilk a d ziesią t m o n et zd ep on ow an ych w szk a tu łce (nie zach ow an a) m u zeu m otrzym ało sied em n a stę p u ją c y c h m onet: 1 trojak k oron n y z 1770, 6 g roszy k oron n ych z la t 1766— 1770.
Lit.: T. M aszczyń sk i Słupia N o w a , p o w . K iel ce , WN, R. VI, 1962, z. 2, s. 124. G um ow ski Bib liogr afia — poz. 1592.
25. S t r a w c z y n (pow . K ielce, GR N w m iejscu )
Skarb p rzy p u szcza ln ie z X V II w ie k u od k ry to w la ta ch sześćd ziesią ty ch . B liższy ch d an ych brak. M uzeum o trzy m a ło 1 szelą g k oron n y Ja n a K azim ierza.
26. Ś w i ę t y K r z y ż (pow . K ie lc e , G RN S łu p ia N ow a)
P odczas a rch eo lo g iczn y ch prac b ad aw czych p rzep row ad zon ych w 1958 r. w w ir y - darzu k lasztorn ym od k ry to w w a r stw ie k u ltu ro w ej na g łęb o k o ści 20— 50 cm m on etę jed n o k o p iejk o w ą (data zatarta).
27. W o d z i s ł a w (pow . J ęd rzejó w , G R N w m iejscu )
a. Skarb z przełom u X IV /X V w ie k u od k ryty p rzyp ad k ow o w 1949 r. podczas k o p an ia dołu pod fu n d a m en ty ośrodka zdrow ia. B liższych danych brak. M uzeum p o sia d a 39 m on et p rzek azan ych przez W ojew ód zk iego K o n serw atora Z a b y tk ó w w K ie l cach. Są to: 24 grosze p ra sk ie K arola I (1346— 1378), 15 groszy p rask ich W acław a IV (1378— 1419).
L it.: T. Opozda Gr osz a p r a s k i e z e s k a r b u w W o d z i sł a w i u , p o w . J ę d r z e j ó w , WN, R. X, 1966, z. 2, s. 108—1 1 1.
b. Skarb z X V w ie k u od k ry ty p rzyp ad k ow o w latach p ięćd ziesią ty ch podczas k o p a n ia dołu pod fu n d a m en ty dom u m ieszk a ln eg o . B liższy ch d anych brali. Skarb p rze k a za n y m u zeu m w ca ło ści w ra z z dolną częścią n a czy n ia (w k tórym b y ł zdep on o w an y) przez W ojew ód zk iego K on serw atora Z a b y tk ó w w K ielcach. Skład skarbu: 26 d en arów W ład ysław a J a g ie łły , 2076 d en a ró w W ład ysław a W arneńczyka, 48 d e n a ró w K a zim ierza J a g iello ń czy k a , 1 denar K s ię s tw a W rocław sk iego, 1 denar ślą sk i. Lit.: J. K u czyń sk i W o d z isła w , p o w . J ę d r z e j ó w . S k a rb m o n e t z XV w., WN, R. VIII, 1964 z. 3—4, s. 211—212 (kom u n ik at p od an y przed k o n serw a cją m onet, stąd m y ln y szacu n ek ilości d enarów , zam iast 2152 podano „ok oło 2200—2300“) .
G um ow ski Bib liogr afia — poz. 1780. S. K ubiak, skarb w op racow an iu .
164 J a n u s z K u c z y ń s k i
c. B liżej n ie ok reślon e zn a lezisk o m o n et dokonane w latach p ięćd ziesią ty ch . M u zeum p osiad a z n iego osiem n a stęp u ją cy ch m onet: 2 p ółtorak i koronne, 2 szóstaki koron n e oraz 1 ort k oron n y — w s z y s tk ie z ok resu pan ow an ia Z ygm u n ta III W azy; 1 grosz m ied zia n y S ta n isła w a A u g u sta P o n ia to w sk ieg o , 1 m on eta n ie ok reślon a s k u t kiem zatarcia.
28. Z a g a c i e (pow. K o ń sk ie, G R N G óry M okre)
Skarb z X V III w iek u liczący ponad 20 m on et zd ep on ow an ych w n aczyn iu g li n ia n y m (nie zach ow an ym ), od k ryty p rzyp ad k ow o w 1962 r. na g łęb o k o ści około 1 m. M uzeum p r zejęło p ięć m on et, są to: szóstak k oron n y Jana K azim ierza z 1665, szó - sta k k o ro n n y Jana III S o b iesk ieg o z 1682, szóstak p ru sk i F ryd eryk a W ilh elm a z 1686, szóstak p ru sk i F ry d ery k a z 1698, szóstak p ru sk i F ryd eryk a W ilh elm a I z 1717.
.Lit.: J. K u czyń sk i Z agacie, p o w . Ki elc e, WN, R. V, 1961, z. 4, s. 232. „ S łow o L udu“ , K ielce 1962, nr 22, s. 2 (m y ln y w y k a z m onet). G u m ow sk i Bibli ografia — poz. 1808.
29. M i e j s c o w o ś ć n i e z n a n a
W zbiorach sprzed 1939 r. zn ajd u je się część skarbu skład ająca się z 38 polsk ich d en a ró w X V -w ie c z n y c h . B liż sz y c h in fo rm a cji brak.
IN D E K S
(cyfry ozn aczają p ozycję katalogu) MONETY STAROŻYTNE C h w a lib o g o w ic e (pow. K a zim ierza W ielka) — 5a. D ęb ia n y (pow . K a zim ierza W ielk a) — 6.
O strow iec Ś w ięto k rzy sk i (p ow iat m iejsk i) — 14. P o ła n iec (pow. Staszów ) — 18.
P otok W ielk i (pow. Jęd rzejów ) — 19a. R udki (pow. K ielce) — 21.
S k rob aczów (pow. Busko) — 23.
MONETY WCZESNOŚREDNIOWIECZNE I ŚREDNIOWIECZNE (DO R. 1506) C h w a lib o g o w ice (pow . K azim ierza W ielka) — 5b.
G órki (pow . Busko) — 8. K ielce (p ow iat m iejsk i) — 10. Ł ag o w ica Stara (pow. O patów ) — 11. M ło tk o w ice (pow. K ońskie) — 12. O patów (m iasto p o w ia to w e) — 13. P iń czó w (m iasto p o w ia to w e) — 15. S ien n o (pow . L ipsko) — 22.
W o d zisła w (pow. J ęd rzejów ) — 27a, b.
MONETY NOWOŻYTNE (1506—1815) B o d zen ty n (pow. K ielce) — 1.
B ogoria (pow . S taszów ) — 2. B o lm in (pow . K ielce) — 3.
B y str o jo w ic e (pow. S andom ierz) — 4.
C h w a lib o g o w ice (pow. K azim ierza W ielka) — 5b. F ilip o w ice (pow. K azim ierza W ielka) — 7.
G rab ow iec (pow. B usko) — 9. K ielce (p ow iat m iejsk i) — 10. O patów (m iasto p o w ia to w e) — 13. P iń czó w (m iasto p o w ia to w e) — 15. P o la n y (pow. R adom ) — 16. P olich n o (pow. K ielce) — 17a, b. P otok W ielki (pow. Jęd rzejów ) — 19b. R ad oszyce (pow. K o ń sk ie) — 20. S ien n o (pow. L ip sk o) — 22. S łu p ia N ow a (pow. K ielce) — 24. S tra w czy n (pow. K ielce) — 25. W od zisław (pow . J ęd rzejó w ) — 27c. Z agacie (pow . K o ń sk ie) — 28.
MONETY NOWOŻYTNE (1815-1916) K ielce (p ow iat m iejsk i) — 10.
P iń czó w (m iasto p o w ia to w e) — 15. P otok W ielki (pow . Jęd rzejów ) — 19b. Ś w ię ty K rzyż (pow. K ielce) — 26.
MONETY NAJNOWSZE (OD R. 1916) B od zen tyn (pow . K ie lc e ) — 1.
S K A R B Y MONETY STAROŻYTNE P o ła n iec (pow. S taszów ) — 18.
S k ro b a czó w (pow. B usko) 23.
MONETY WCZESNOŚREDNIOWIECZNE I ŚREDNIOWIECZNE (DO R. 1506) G órki (pow. B usko) — 8.
Ł agow ica Stara (pow . O patów ) — 11. M łotk ow ice (pow. K oń sk ie) — 12. W od zisław (pow. Jęd rzejów ) — 27a, b.
MONETY NOWOŻYTNE (1506—1815) B olm in (pow. K ie lc e ) — 3.
B y stro jo w ice (pow . S andom ierz) — 4. F ilip o w ice (pow. K azim ierza W ielka) — 7. G rabow iec (pow. B usko) — 9.
O patów (m iasto p o w ia to w e) — 13. P olany (pow. R adom ) — 16. P olich n o (pow. K ielce) — 17a, b. S ien n o (pow. L ip sk o) — 22. S łu p ia N ow a (pow . K ie lc e ) — 24. S traw czyn (pow. K ie lc e ) — 25. Z agacie (pow. K o ń sk ie) — 28.
166 J a n u s z K u c z y ń s k i М А ТЕ РИ А Л Ы ДЛЯ И С С Л ЕД О ВА Н И Й Н У М И ЗМ А Т И Ч Е С К О Й К О Л Л Е К Ц И И С ВЕНТО КШ И СКО ГО М У ЗЕ Я В Г. КЕЛ ЬЦ Е В работе, напи санной с целью ознак ом лен ия с нум изм атич еской к ол л ек ц и ей С вентокш иского м узея , рассм атриваю тся только лиш ь монеты и не уч иты ваю тся банкноты , м едали, орден а и т. п. В статье оп р едел яю тся источники п р о и сх о ж д ен и я монет (довоенны е к ол л ек ции, дары , зак уп к и , а р хеол оги ч еск и е н аходки ) и дается и х общ ая х а р а к т ер и с тика, а затем говорится об ор ган и зац и он н ы х воп росах. К оллекция н аходи тся пока в в ед ен и и д в у х отделов: ар хеол оги и (где хр ан я тся монеты с археологи ческ и м и паспортами) и истории (где хр ан я тся монеты б ез а р хеол оги ч еск и х паспортов, п р о и сх о д я щ и е из даров или зак уп ок ). В н аст оящ ее время нам ечено оборудовать отдельны й нум изм атический кабинет. Это н е о б х о димо ввиду больш ого к оличества и м ею щ и хся монет (6295 ш тук). Х арактери стика к оллекции и п ер еч ен ь посв ящ ен н ы х им н ауч н ы х и с с л е д о ваний и оп убликов анны х работ д ает ся в п р и л ож ен н ы х к статье табли цах. Вторая часть работы — это каталог монет и кладов, и м ею щ и х а р х ео л о ги ч ес кую докум ентацию . О собенного вним ания за сл у ж и в а ет клад рим ски х д ен ар и ев со врем ен респ убл и к и и им ператора А вгуста, найденны й в П ол ан ец е (С таш ув- ский повят). Это п ерв ая такого рода н а х о д к а на территории П ольш и и одна и з нем ногочисленн ы х в мире.
CO N TR IBUTIO N ТО THE SU R V EY OF TH E N UM ISM A TIC COLLECTIONS OF THE Św i ę t o k r z y s k i e m u s e u m i n k i e l c e
T he paper is a p resen ta tio n of th e n u m ism a tic co llectio n s of th e Ś w ięto k rzy sk ie M useum . It d eals e x c lu s iv e ly w ith th e co llectio n s of coins. B an k n otes, m edals, orders, etc. are not discu ssed here.
In th e first place, th e sou rces from w h ich th e coins cam e, or w ere got, are sp ecified . T hose are: p re-w a r co llectio n s, donations, a rch aeological e x c a v a tio n s, and purchases. T hen com es a gen era l d escrip tion of th e variou s typ es of th e coins. T he n e x t problem is th e sy stem accord in g to w h ich th e co llectio n s are to be arranged. The coins are at p resen t d isp layed in turn separate d epartm ents. T he d ep artm en t of arch aeology ex h ib its coin s w h ich com e from arch aeological ex ca v a tio n s, and th e d epartm ent of history e x h ib its coins w h ic h h a v e been donated or purchased. A sp ecia l dep artm en t devoted so lely to th e d isp la y o f n u m ism atic co llectio n s in n o w b ein g planned. T hat m ove is p articu larly n ecessa ry b ecau se of th e large am ount of coin s in p ossession of th e M useum (6295 item s).
D escription of th e co llectio n s and th e results of d eta iled ex a m in a tio n o f th e coins are given in th e tab les in clu d ed in th e paper; w e can also find in fo rm a tio n th ere about th e literature th at has been p u b lish ed on th e subject.
A catalogu e of in d iv id u a l coins and o f se ts of coins (from th e discovered treasures) w ith arch aeological d ocu m en tation is g iv e n in th e second part of th e paper. H ere the R om an denarii treasure d atin g from th e period of th e R ep u b lic and from th e tim e of Em peror A u gu stu s d eserves p articu lar atten tion . It w a s d iscovered in P o ła niec and is th e first a rch aeological fin d in g of th at typ e in P oland and on e o f th e very fe w e x is tin g in th e w orld.
