Odpowiedzialność (odszkodowawcza)
• Wieloznaczność pojęcia „odpowiedzialność”: 1) wszelkie sankcje; 2) obowiązek (dług); 3) skutki niespełnienia obowiązku
• Odpowiedzialność odszkodowawcza = 2 (względny charakter, np. zbycie uszkodzonego dobra)
• Rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej: 1) z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (tzw. kontraktowa); 2) deliktowa – różnica? i podobieństwa (świadczenie służące naprawieniu szkody)
• Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej: 1) szkoda;
2) tzw. zdarzenie szkodzące; 3) związek przyczynowy
Funkcje i zasady odpowiedzialności odszkodowawczej
• kompensacyjna
• prewencyjna (prewencja szczególna)
• represyjna
• zasada winy (art. 415; winy domniemanej, art. 471 k.c., art. 431 k.c.)
• zasada ryzyka (art. 433, 435 i 436 k.c.)
• zasada bezprawności
• zasada słuszności (art. 428 ; 417
2)
• odpowiedzialność absolutna
Szkoda
• uszczerbek w prawnie chronionych dobrach poszkodowanego
• „uszczerbek” = stan niekorzystny dla poszkodowanego
• uszczerbek poniesiony wbrew woli poszkodowanego (np.
koszty naprawy rzeczy)? – to nie jest poprawne kryterium;
por. art. 362 k.c.; naruszenie autonomii (celów
poszkodowanego); obiektywna niekorzystność uszczerbku
Rodzaje szkody
• Kryterium konsekwencji naruszenia:
1) szkoda majątkowa: strata (zmniejszenie aktywów lub zwiększenie pasywów), utracone korzyści (mogła nastąpić czy nastąpiłaby?; analiza ex post; problem szkody ewentualnej/utraconej szansy; por. 444 k.c.)
2) szkoda niemajątkowa: „ujemne doznania oraz cierpienia fizyczne i psychiczne”
• Kryterium sfery oddziaływania:
1) szkoda w majątku 2) szkoda na osobie
• Ograniczenia indemnizacji szkody niemajątkowej: 1) tylko krzywda (wąsko rozumiana szkoda niemajątkowa); 2) tylko z uwagi na niektóre zdarzenia szkodzące, z którymi łączy się odpowiedzialność (reżim deliktowy)
Rozmiar szkody
• wielkość uszczerbku (szkody) wyznacza różnica między rzeczywistym stanem dóbr poszkodowanego a stanem hipotetycznym – jaki miałby miejsce, gdyby nie doszło do zdarzenia szkodzącego (nie stanem rzeczywistym sprzed tego zdarzenia!!)
• szkoda dotyka dóbr poszkodowanego jako całości (np.
całego majątku: uszkodzenie taksówki – koszty naprawy - brak zarobku taksówkarza – nieuzyskanie pełnej ceny z planowanej sprzedaży itp.)
• tzw. metoda dyferencyjna – ustalanie rozmiaru szkody =
indywidualizacja odszkodowania
Związek przyczynowy
• tzw. adekwatny związek przyczynowy między zdarzeniem szkodzącym, a szkodą:
1) Powiązanie obiektywne (test warunku sine qua non)
gdyby nie X (zdarzenie szkodzące), to nie byłoby S (szkody)
1) Selekcja następstw – kryterium normalności i sposób jego ujęcia (regularne następstwo?) wystąpienie X każdorazowo zwiększa prawdopodobieństwo S
• Związek przyczynowy adekwatny zachodzi między zdarzeniem, z którym łączy się odpowiedzialność a szkodą? – skrót myślowy (zachodzi między faktami, czyli miedzy zdarzeniem szkodzącym a naruszeniem dóbr poszkodowanego; między tym naruszeniem a szkodą zachodzi związek jedynie obiektywny – ustalany wg. testu sine qua non)
Związek przyczynowy – czy sąd ma rację?
• Jan Maradoński został potrącony na przejściu dla pieszych przez samochód prowadzony z prędkością znacznie większą od dozwolonej przez Pawła Nowaka. Jan Maradoński doznał skomplikowanego urazu kręgosłupa, w wyniku którego został sparaliżowany od pasa w dół. Jan wytoczył przeciwko Pawłowi Nowakowi powództwo domagając się odszkodowania w wysokości 5 mln zł. z tytułu utraconych korzyści. Jak wskazał w uzasadnieniu pozwu, utracone korzyści to suma jego wynagrodzenia za okres dwóch lat, to jest wynagrodzenia, które otrzymałby realizując kontrakt z hiszpańskim klubem piłkarskim, z którym dzień przed wypadkiem podpisał umowę, na mocy której miał grać dla klubu przez najbliższe dwa lata.
• Sąd zasądził odszkodowanie w wysokości 400 000 zł, oddalając powództwo w pozostałej części. W uzasadnieniu wyjaśnił, że Paweł Nowak niewątpliwie odpowiada za szkodę wyrządzoną Janowi Maradońskiemu, jednak odszkodowanie, którego zażądał powód jest zbyt wygórowane. Sąd podkreślił, że w okolicznościach, w jakich znalazł się powód utrata zdolności zarobkowania w okresie dwóch lat zwykle generuje szkodę w wysokości około 400 000 zł., ponieważ tyle średnio zarabia w okresie dwóch lat obywatel polski zatrudniony w Hiszpanii. Wynagrodzenie w kwocie przekraczającej tę sumę nie pozostaje – jak tłumaczył sąd – w normalnym związku przyczynowym ze zdarzeniem, z którego wynikła szkoda i dlatego nie stanowi szkody, która podlega naprawieniu.
Związek przyczynowy cd.
• przyczynowość zaniechania – negatywny test warunku
• przyczyna alternatywna (hipotetyczna)
np. ciężarówka wjeżdża w dom, który dwa dni później i tak uległby uszkodzeniu na skutek huraganu (jak wszystkie inne domy w okolicy).
Czy kierowca odpowiada za szkodę?
• współprzyczyna; przyczyna alternatywna (rzeczywista) = modyfikacja testu warunku sine qua non, art.. 441 par. 1 k.c.
np. ścieki z gospodarstwa A i B zatruwają ryby w stawie gospodarza C.
Ilość ścieków każdego z gospodarstw jest taka, że byłaby wystarczająca do spowodowania szkody. Czy A lub B odpowiadają za szkodę?
• przyczyna kumulatywna = modyfikacja oceny normalności, generalizacja np. A i B podają C truciznę, w takich ilościach, że ani dawka A, ani dawka B nie byłyby w stanie zaszkodzić C. Obie dawki łącznie wywołują szkodę (np.
ciężką chorobą). Czy A lub B odpowiadają za szkodę?
Odpowiedzialność w granicach pozytywnego i negatywnego interesu umownego
• Cel odszkodowania, metoda dyferencyjna (rodzaj zdarzenia szkodzącego)
• Podstawy odpowiedzialności: art.. 471 vs art. 72, 387, 390, 103, 39 w zw. ze 103 itp.
• Negatywny interes a utracone korzyści – art. 361 par. 2
Świadczenie zmierzające do naprawienia szkody
• Sposoby naprawienia szkody: dwa znaczenia pojęcia odszkodowanie (art. 363 k.c.)
• Charakter uprawnienia do wyboru (art. 365 k.c.)
• Przywrócenie stanu poprzedniego = odtworzenie poprzedniego stanu gospodarczego (funkcjonalnie), np. naprawa samochodu po wypadku, przeniesienie własności podobnej rzeczy, itp.
• Ograniczenia: 1) Niemożliwość przywrócenia, np. utrata rzeczy oznaczonej co do tożsamości; 2) nadmierne trudności lub koszty (= szkodzie?)
Odszkodowanie w pieniądzu
• Odszkodowanie = wysokość szkody
• Moment oceny wysokości szkody – art. 316 kpc, po jakiej cenie (np.
turysta poszkodowany w Polsce), inny moment – np. nabycie rzeczy przez poszkodowanego przed wyrokiem
• Odsetki – art. 455 czy wyrokowanie?
• Problem tzw. szkody przyszłej – art. 189 kpc
• Odszkodowanie < Szkoda (metoda dyferencyjna, compensatio lucri cum damno – zw. przyczynowy obiektywny czy adekwatny?):
1)Przyczynienie, art. 362 k.c.: przesłanki przyczynienia (zw.
przyczynowy, wina, bezprawność, obiektywna nieprawdiłowość?) 2) Miarkowanie odszkodowania (tzw. ius moderandi), art. 440
Przedawnienie roszczeń
• Roszczenia odszkodowawcze przy odpowiedzialności ex delicto Samodzielna, szczególna regulacja art. 442 (1) KC
• Roszczenia odszkodowawcze przy odpowiedzialności ex contractu
Zasady ogólne, Termin przedawnienia roszczenia o odszkodowanie ex contractu rozpoczyna bieg w chwili, w której powstała szkoda pozostająca w związku z naruszeniem zobowiązania (wyr. SA w Warszawie, z 14 maja 2014 r., VI ACa 1249/13; wyr. SN z 22 listopada 2013r., III CZP 72/13)
