Ubezpieczenie rentowe
mgr Sabina Pochopień
Zakres przedmiotowy
• Przedmiotem ochrony udzielanej przez ubezpieczenie rentowe jest sytuacja niezdolności ubezpieczonego do pracy zarobkowej wskutek choroby lub kalectwa oraz sytuacja, kiedy po śmierci ubezpieczonego pozostały przy życiu osoby, dla których był on żywicielem.
• Powyższe sytuacje są przedmiotem ochrony ubezpieczenia
rentowego jeżeli podlegają kwalifikacji jako z ogólnego
stanu zdrowia albo z wypadku w drodze do pracy lub
z pracy.
Zakres przedmiotowy
• Ochrona ryzyka niezdolności do pracy będącej przedmiotem ubezpieczenia rentowego różnicowana jest ze względu na zakres utraty zdolności do pracy oraz rokowania co do jej ustąpienia.
• Niezdolność do pracy chroniona prawem do renty może
być niezdolnością całkowitą albo niezdolnością
częściową o trwałym lub okresowym charakterze. W
zależności od tego ubezpieczonemu może przysługiwać
renta stała albo renta okresowa.
Zakres przedmiotowy
• Sytuacja trwałej niezdolności do dotychczasowej pracy, w przypadku gdy zachodzi celowość przekwalifikowania zawodowego jest chroniona za pomocą renty szkoleniowej.
• Ubezpieczenie rentowe udziela świadczeń także w przypadku utraty żywiciela, czyli śmierci ubezpieczonego, który miał na utrzymaniu określonych członków rodziny.
Świadczeniem na wypadek zajścia tego ryzyka jest renta
rodzinna.
Zakres przedmiotowy
• Ryzykiem w ubezpieczeniu rentowym są także koszty
pogrzebu ubezpieczonego. Świadczeniem na pokrycie
wydatków związanych z tym faktem jest zasiłek
pogrzebowy.
Katalog świadczeń
Katalog świadczeń z ubezpieczenia rentowego obejmuje:
1) rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (rentę stałą, okresową)
2) rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy (rentę stałą, rentę okresową)
3) rentę w czasie przekwalifikowania się (rentę szkoleniową)
4) rentę rodzinną
5) zasiłek pogrzebowy
6) dodatek pielęgnacyjny
7) dodatek dla sierot zupełnych
Ryzyko w ubezpieczeniu rentowym – ryzyko niezdolności do pracy
• Omawiane ryzyko oznacza ochronę sytuacji, w której ubezpieczony jeszcze przed osiągnięciem wieku
emerytalnego stał się z powodu stanu zdrowia – na okres bliżej nieokreślony – niezdolny do zarabiania na swoje
utrzymanie.
• Artykuł 12 ustawy emerytalnej za niezdolną do pracy
uznaje osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła
zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia
sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności
do pracy po przekwalifikowaniu.
Ryzyko w ubezpieczeniu rentowym – ryzyko niezdolności do pracy
• Całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
• Częściowo niezdolna do pracy jest osoba, która w
znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z
poziomem posiadanych kwalifikacji.
Ryzyko w ubezpieczeniu rentowym – ryzyko niezdolności do pracy
• Całkowita lub częściowa niezdolność do pracy może być niezdolnością trwałą lub okresową.
• Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat (niezdolność okresowa)
• Niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań co do odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu.
• Ocena całkowitej niezdolności do pracy jest odnoszona do pracy w
warunkach normalnych.
Tryb stwierdzania ryzyka niezdolności do pracy
Lekarz orzecznik dokonuje w formie orzeczenia oceny niezdolności do pracy i jej stopnia oraz ustala:
1) datę powstania niezdolności do pracy
2) trwałość lub przewidywany okres niezdolności do pracy
3) związek przyczynowy niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami
4) niezdolność lub przewidywany okres niezdolności do samodzielnej egzystencji
5) celowość przekwalifikowania zawodowego
Tryb stwierdzania ryzyka niezdolności do pracy
• Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS w terminie 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia.
• Prezes ZUS może w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej.
• Komisja lekarska rozpatrując sprzeciw lub zarzut wadliwości
dokonuje oceny niezdolności do pracy i jej stopnia oraz na nowo
ustala okoliczności ustalone wcześniej przez lekarza orzecznika.
Tryb stwierdzania ryzyka niezdolności do pracy
• Orzeczenie komisji lekarskiej lub orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie, do których prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji.
• Odwołanie do sądu od decyzji ZUS w kwestii praw do renty
przysługuje dopiero wówczas, gdy zostanie wyczerpany tryb
ustalania zdarzenia ubezpieczeniowego jakim jest niezdolność do
pracy.
Tryb stwierdzania ryzyka niezdolności do pracy
• Sąd odrzuca odwołanie od decyzji ZUS, jeżeli
zainteresowany nie wniósł sprzeciwu od orzeczenia
lekarza orzecznika i odwołanie jest oparte wyłącznie na
zarzutach dotyczących tego orzeczenia.
Niezdolność do samodzielnej egzystencji
• Niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.
• Za podstawowe potrzeby życiowe uważa się: samoobsługę, poruszanie się i komunikowanie się.
• Wskazane ryzyko jest chronione za pomocą dodatku
pielęgnacyjnego.
Ryzyko utraty żywiciela
• Utrata żywiciela, jako rodzaj ryzyka, sprowadza się do ochrony sytuacji, w której wskazane osoby mogące pozostawać na utrzymaniu ubezpieczonego utraciły wskutek jego śmierci dostarczane im środki utrzymania.
• Istota ryzyka utraty żywiciela sprowadza się do określenia
przez ustawę, w jakich okolicznościach dany członek
rodziny ma prawo pozostawać na utrzymaniu
ubezpieczonego, aby w razie jego śmierci można było
uznać, że stracił żywiciela i aby obowiązek dostarczania
środków utrzymania przejęło ubezpieczenie społeczne.
Ustawowa treść ryzyka utraty żywiciela
Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68-71:
1) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
3) małżonek (wdowa i wdowiec);
4) rodzice.
•
Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające.Ustawowa treść ryzyka utraty żywiciela
•
Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:1) do ukończenia 16 lat;
2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.
•
Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.Ustawowa treść ryzyka utraty żywiciela
Wdowa lub wdowiec mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
1) w chwili śmierci małżonka osiągnęli wiek 50 lat lub byli niezdolni do pracy albo
2) wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa
uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym małżonku, które nie
osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli
sprawują pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz
do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy,
uprawnionym do renty rodzinnej.
Ustawowa treść ryzyka utraty żywiciela
• Utraci żywiciela także były małżonek, jeżeli ma prawo do alimentów ze strony zmarłego współmałżonka ustalone wyrokiem sądowym lub ugodą sądową. Analogicznie jest traktowany jest małżonek, który do dnia śmierci nie pozostawał ze zmarłym we wspólnocie małżeńskiej.
• Rodzice utracą żywiciela, gdy zmarły bezpośrednio przed
śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania.
Renta z tytułu niezdolności do pracy – charakterystyka świadczenia
• Ustawa o emeryturach i rentach z FUS wyróżnia dwa rodzaje rent z tytułu niezdolności do pracy:
- stałą- przysługuje, gdy niezdolność do pracy jest trwała
- okresową – przysługuje, jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa
• Renta stała i okresowa mogą być przyznane zarówno w przypadku
całkowitej jak i częściowej niezdolności do pracy, a kryterium
rozróżniającym te rodzaje rent są rokowania co do możliwości
odzyskania zdolności do pracy w okresie 5 lat.
Renta z tytułu niezdolności do pracy – charakterystyka świadczenia
• Renta z tytułu częściowej niezdolności wynosi 75% kwoty renty z tytułu całkowitej niezdolności.
• Nabycie prawa do renty ograniczają wymagania co do:
1) czasu zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego
2) odpowiedniego okresu pozostawania w ubezpieczeniu
3) odpowiednio częstego pozostawania w ubezpieczeniu w
określonym przedziale czasowym (gęstość ubezpieczenia)
Czas zajścia ryzyka rentowej niezdolności do pracy
•
Chroniony prawem skutek zdarzenia losowego stanie się zdarzeniem ubezpieczeniowym, jeżeli zajdzie w czasie ubezpieczenia albo w tzw. okresie ochronnym.•
Zgodnie z art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej warunek czasu zajścia zdarzenia będzie spełniony, jeżeli niezdolność zajdzie w enumeratywnie wymienionych w tym przepisie okresach z katalogu art. 6 ust. 1, art. 6 ust. 2 oraz art. 7.•
Warunek czasu zajścia chronionego zdarzenia będzie spełniony, jeżeli data powstania niezdolności do pracy przypadać będzie w okresach wymienionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej albo przed upływem 18 miesięcy od ich ustania.Czas zajścia ryzyka rentowej niezdolności do pracy
• Warunek zajścia zdarzenia nie później niż przed upływem
18 miesięcy nie jest wymagany, jeżeli ubezpieczony
udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co
najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn i jest
całkowicie niezdolny do pracy.
Warunek stażu
ubezpieczeniowego
• Drugim warunkiem nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia rentowego jest posiadanie stażu ubezpieczeniowego, czyli określonej długości okresów składkowych i nieskładkowych pozostających ze sobą w proporcji 3:1.
• Katalog okresów składkowych zawiera art. 6 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, a nieskładkowych – art. 7 tejże ustawy.
• Jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe nie wypełniły wymaganego
stażu ubezpieczeniowego, może on być uzupełniony okresami
rolnymi wymienionymi w art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.
Warunek stażu ubezpieczenia
• Długość wymaganego stażu ubezpieczeniowego, zależy od wieku ubezpieczonego, w którym wystąpiła niezdolność do pracy.
• Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego
wskazanego dla jego wieku, warunek posiadania wymaganego okresu
uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do
ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy
po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej,
ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania
niezdolności do pracy miał, bez przerw lub z przerwami
nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.
Warunek gęstości ubezpieczenia
• W przypadku ubezpieczonego, który osiągnął 30 rok życia, wymagany 5-letni okres składkowy i nieskładkowy powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed powstaniem niezdolności do pracy.
• Warunku tego nie musi spełniać ubezpieczony całkowicie
niezdolny do pracy, którego staż ubezpieczeniowy wynosi
25 lat (kobieta) i 30 lat (mężczyzna)
Kazus 65
Renta szkoleniowa
Zgodnie z art. 60 ust. 1 ustawy emerytalnej renta szkoleniowa przysługuje osobie:
1) która jest niezdolna do pracy,
2) wobec której została orzeczona celowość przekwalifikowania się ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie,
3) która ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy
4) której niezdolność do pracy powstała w czasie trwania ubezpieczenia
albo w tzw. okresie ochronnym po ustaniu ubezpieczenia
Renta szkoleniowa
Lekarz orzecznik ZUS może orzec celowość
przekwalifikowania zawodowego, jeżeli według jego oceny
osoba badana utraciła zdolność do pracy zarobkowej w
dotychczasowym zawodzie, ale może wykonywać prace
w innym zawodzie po odpowiednim
przekwalifikowaniu. Dokonując oceny, bierze się pod
uwagę m.in.: sprawność umysłową ubezpieczonego, zakres
posiadanej wiedzy, motywację do przekwalifikowania i
podjęcia pracy, jego zainteresowania oraz wiek.
Renta szkoleniowa
• Renta szkoleniowa przysługuje osobie częściowej niezdolnej do pracy, co do której są rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Jeżeli tych rokowań nie ma to przyznaje się rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy.
• Renta szkoleniowa wynosi 75% podstawy wymiaru renty i
nie może być niższa niż najniższa renta dla osoby
częściowo niezdolnej do pracy.
Renta rodzinna
•
Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.•
W naszym systemie prawnym renta rodzinna jest świadczeniem ,,wtórnym” w stosunku do prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, które miał zmarły żywiciel.•
Członek rodziny, który utracił żywiciela, nie nabywa samodzielnego prawa do renty rodzinnej, ale nabywa to prawo następczo do prawa do świadczenia, które przysługiwało(by) zmarłemu żywicielowi.•
Ustalając prawo do renty domniemywa się, że w chwili śmierci zmarły był całkowicie niezdolny do pracy.Warunki nabycia prawa do renty rodzinnej
Przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, o których mowa w art. 67 ust. 1 pkt 2, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli spełniają warunki określone w art. 68, a ponadto:
1) zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz
2) nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:
a)nie mogą zapewnić im utrzymania albo
b) ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.
Warunki nabycia prawa do renty rodzinnej
Ustawa o emeryturach i rentach z FUS nie wymaga już natomiast spełnienia żadnych warunków przez pozostałe dzieci i małżonka osoby ubezpieczonej, a także przez
rodziców.
Wymiar renty rodzinnej
•
Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna•
Renta rodzinna wynosi:1) dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;
2) dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;
3) dla trzech lub więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.
•
Za kwotę świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, uważa się kwotę emerytury, z zastrzeżeniem ust. 3 i 3a, lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.Kazus 66
Dodatki do emerytur i rent – dodatek pielęgnacyjny
•
Dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia, z zastrzeżeniem ust. 4.•
Dodatek pielęgnacyjny wynosi 222,01 zł miesięcznie.•
Kwotę dodatku, o którym mowa w ust. 2, podwyższa się przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent od miesiąca, w którym przeprowadzana jest waloryzacja.•
Osobie uprawnionej do emerytury lub renty przebywającej w zakładzie opiekuńczo- leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje, chyba że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu.Dodatki do emerytur i rent – dodatek dla sierot zupełnych
• Jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest sierota zupełna, przysługuje jej dodatek dla sierot zupełnych.
• Dodatek wynosi 417,27 zł miesięcznie.
• Kwotę dodatku podwyższa się przy zastosowaniu
wskaźnika waloryzacji emerytur i rent od miesiąca, w
którym przeprowadzana jest waloryzacja.
Kazus 69
Zasiłek pogrzebowy
• Zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:
1) ubezpieczonego;
2) osoby pobierającej emeryturę lub rentę;
3) osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;
4) członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2.
• Zasiłek pogrzebowy przysługuje też w razie śmierci ubezpieczonego po
ustaniu ubezpieczenia, jeżeli śmierć nastąpiła w okresie pobierania zasiłku
chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego.
Zasiłek pogrzebowy
Członkami rodziny, o których mowa w ust. 1 pkt 4, są:
1) małżonek (wdowa i wdowiec);
2) rodzice, ojczym, macocha oraz osoby przysposabiające;
3) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione i dzieci umieszczone w rodzinie zastępczej;
4) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności inne dzieci niż wymienione w pkt 3;
5) rodzeństwo;
6) dziadkowie;
7) wnuki;
8) osoby, nad którymi została ustanowiona opieka prawna.
