Józef Kulisz
Teilhardowskie pojęcie pleromy
Collectanea Theologica 49/4, 61-72
Collectanea Theologica 49(1979) fase. IV
Ks. JÓZEF KULISZ SJ, WARSZAWA
>
TEILHARDOWSKIE
P O J Ę C I EPLEROMY
W o k ó ł i n t e r e s u j ą c e g o n a s t e m a t u , k t ó r y w i ą ż e s i ę ś c i ś l e z z a g a d n i e n i e m n a t u r y i ł a s k i w T ę i l h a r d o w s k i e j w i z j i ś w i a t a , n a r o s ł o w i e l e n i e p o r o z u m i e ń . P o s ą d z a s i ę n a s z e g o a u t o r a o d w i e , r ó ż n e i w d o d a t k u s k r a j n e p o s t a w y . J e d n i w i d z ąw
j e g o t w ó r c z o ś c i p a n t e i z m , k t ó r yw yraża
s i ę r z e k o m o„w
o d k u p i e ń c z e j e w o l u c j i ” *, i n n i p o s ą d z a j ą g o og ru b y
n a t u r a l i z m , z n a j d u j ą c y s w e p e ł n e w y j a ś n i e n i e w s i ł a c h s a m e j n a t u r y . J e d n a k ż e a n a l i z u j ą c T e i l h a r d o w s k i e p o j ę c i e p l e r o m y , u w a ż n y c z y t e l n i k j e g o d z i e ł n i e n a p o t y k a n a w y ż e j w s p o m n i a n e p o s t a w y .1. Biblijne pojęcie plerom y
B y l e p i e j z r o z u m i e ć b o g a c t w o r z e c z y w i s t o ś c i , k t ó r ą T e i l h a r d o k r e ś l a s ł o w e m g r e c k i m „ p l e r o m a ” , p r z y j r z y j m y s i ę p o k r ó t c e z n a c z e n i u t e g o s ł o w a w P i ś m i e Ś w i ę t y m , a s z c z e g ó l n i e u ś w . P a w ł a 2. S ł o w o „ p l e r o m a ” w y s t ę p u j e w E w a n g e l i a c h p i ę ć r a z y ( M t 9 , 1 6 ; M r 2 , 2 1 ; 6, 4 3 ; 8 , 2 0 ; J 1, 1 6 ), a w l i s t a c h ś w . P a w ł a d w a n a ś c i e r a z y . W w i ę k s z o ś c i t y c h z d a ń r o z u m i e n i e z n a c z e n i a t e g o s ł o w a n i e s p r a w i a w i ę k s z y c h t r u d n o ś c i ( M t 9 , 1 6 ; M r 2 , 2 1 ; R z 1 1 , 1 2 , 2 5 ; 1 3 , 10; 1 5 ,
29;
I
K o r 1 0 , 2 6 ; G a l 4 , 4 ; E f 1, 1 0 ; 3 , 1 9 ). W l i s t a c h w i ę z i e n n y c h w c z t e r e c h m i e j s c a c h s ł o w o „ p l e r o m a ” ( E f 1, 2 3 ; 4 , 1 3 ; K o l 1, 1 9 ; 2, 9 ) m a z n a c z e n i e c h r y s t o l o g i c z n e . G r e c k i r z e c z o w n i k p l e r o m a , k t ó r e m u w j ę z y k u p o l s k i m o d p o w i a d a s ł o w o p e ł n i a , p o s i a d a s z e r o k i w a c h l a r z z n a c z e ń . E t y m o l o g i c z n i e o z n a c z a o n o s k u t e k c z y n n o ś c i w y p e ł n i a n i a , a w i ę c s t a n u k o ń c z e n i a , w y p e ł n i e n i e , p e ł n i ę . O z n a c z a o n o t e ż t o , c o w y p e ł n i a j a k ą ś p r z e s t r z e ń ( P s 2 4 , 1 ; 1 K o r 1 0 , 2 6 ), j a k r ó w n i e ż t o , c o u z u p e ł n i a j a k ą ś r z e c z ( M t 9 , 1 6 ; M k 2 , 2 1 ). Z c z a s e m1 Jest to tytu ł pam fletu w ydanego bez podania nazw iska autora: L ’é v o
lution redem ptrice du P. Teilhard de Chardin, Paris 1950.
2 Słow o pleroma — pełnia zob. La Sainte Bible (komentarz L. P i r о t i A. C l a m e r ) , t. X III, Paris 1951, 38—39; L is ty w ięzie nne św iętego Pawła (opracował A. J a n k o w s k i OSB), Poznań 1962, 531—549; P. D u p o n t OP:
Dictionnaire de la Bible, Suppl. t. 8, kol. 18—40; Pełnia, w: Słow n ik teologii bib lijnej (tłum. z franc.), Poznań 1973.
6 2 Ks. JÓ ZE F KULISZ S J u ż y w a s i ę t e g o s ł o w a n a o z n a c z e n i e c a ł o ś c i ( R z 1 1 , 1 2 ), o b j ę t o ś c i ( R z 1 5 , 2 9 ), d o p e ł n i e n i a ( R z 1 3 , 1 0 ). U w a ż n a l e k t u r a N o w e g o T e s t a m e n t u w s k a z u j e , ż e s ł o w o „ p l e r o m a ” j a k o p e ł n i a , z w i ą z a n e j e s t z o s o b ą J e z u s a C h r y s t u s a . U ś w . M a r k a (1 , 1 4 — 1 5 )
czytam y:
„ P ouw ięzieniu
J a n a p r z y s z e d ł J e z u s d o G a l i l e i i g ł o s i ł E w a n g e l i ę B o ż ą . M ó w i ł : C z a s s i ę w y p e ł n i ł i b l i s k i e j e s t K r ó l e s t w o B o ż e ^ N a w r a c a j c i e s i ę i w i e r z c i e w E w a n g e l i ę ” . „ W y p e ł n i e n i e c z a s u ” n i e o z n a c z a t u o s i ą g n i ę t e j d o s k o n a ł o ś c i p r z e z c z ł o w i e k a l u b ś w i a t , a l e w y r a ż a u s t a l o n y p r z e z B o g a c z a s , w k t ó r y m n a J e z u s i e s p e ł n i a j ą s i ę z a p o w i e d z i P r o r o k ó w . S p e c y f i k ę z w i ą z a n i a s ł o w a „ p l e r o m a ” z C h r y s t u s e m w i d z i m y w c a ł e j p r z e j r z y s t o ś c i w l i s t a c h ś w . P a w ł a . W l i c i e d o K o l o s a n c z y t a m y : „ Z e c h c i a ł b o w i e m ( B ó g ) , b y w N i m z a m i e s z k a ł a c a ł a p e ł n i a ” ( K o l 1, 1 9 ). J a k w y n i k az
l i s t u , s ł o w o „ w N i m ” o z n a c z a C h r y s t u s a Z m a r t w y c h w s t a ł e g o , k t ó r y s t a ł s i ę G ł o w ą K o ś c i o ł a , P i e r w o r o d n y m s p o ś r ó d u m a r ł y c h ( K o l 1, 1 8 ). P r z y w y j a ś n i a n i u t e r m i n u „ p l e r o m a ” — p e ł n i a , k t ó r a z a m i e s z k a ł a w C h r y s t u s i e , d w i e i n t e r p r e t a c j e , s p o ś r ó d w i e l u , z a s ł u g u j ą n a u w a g ę . P i e r w s z a i n t e r p r e t a c j a u j m u j e t e r m i n „ p l e r o m a ” s t a t y c z n i e i o z n a c z a o n o w t y m w y p a d k u w s z e c h ś w i a t w y p e ł n i o n y o b e c n o ś c i ą B o g a . D l a p o p a r c i a t e g o s t a t y c z n e g o z n a c z e n i a u s i ł u j e s i ę u k a z a ć z a l e ż n o ś ć ś w . P a w ł a o d p o p u l a r n e g o s t o i c y z m u i o k r e ś l o n y c h ś r o d o w i s k s a p i e n c j a l n y c h ( M d r 1, 7 ). D r u g a z a ś i n t e r p r e t a c j a s t a r a s i ę u k a z a ć c h a r a k t e r d y n a m i c z n y t e g o w y r a ż e n i a . W e d ł u g n i e j ś w . P a w e ł n a w i ą z y w a ł b y d o o b r a z ó w z a c z e r p n i ę t y c h r ó w n i e ż z l i t e r a t u r y s a p i e n c j a l n e j ( S y r 2 4 , 2 5 — 3 1 ; P r z 8 , 1 2 ). P e ł n i a M ą d r o ś c i — B ó s t w a , k t ó r a z a m i e s z k a ł a w C h r y s t u s i e ( K o l 1, 1 9 ; 2 , 9 ), p o d o b n a j e s t d o s t r u m i e n i ż y w e j w o d y ( p o r . S y r 2 4 , 2 5 — 3 1 ; P r z 8 , 1 8 ), k t ó r e n i o s ą o b f i t o ś ć ż y c i a i p o t ę g ę z b a w c z ą . P o d k r e ś l a t o ś w . P a w e ł m o c n o w l i ś c i e d o R z y m i a n ( 5 , 1 5 — 2 1 ; 8 , 3 1 — 3 9 ; 1 1 , 3 3 — 3 6 ), j a k r ó w n i e ż w l i ś c i e d o F i l i p i a n 2 , 9 , a s z c z e g ó l n i e w l i ś c i e d o E f e z j a n , w z n a n y m h y m n i e , k t ó r y o p i e w a o b f i t o ś ć ł a s k i j a k ą o t r z y m u j e m y p r z e z J e z u s a C h r y s t u s a ( E f 1, 3 — 1 4 ) . P e ł n i a w s z e c h m o c y B o ż e j , ż y c i a w i e c z n e g o i ś w i ę t o ś c i , a w i ę c t e g o , c z e g o d o s t ą p i ł C h r y s t u s u w i e l b i o n y , u d z i e l a s i ę K o ś c i o ł o w i , k t ó r y j e s t J e g o C i a ł e m ( K o l 1, 1 8 ; 2 , 9 ; E f 1, 2 2 — 2 3 ). D l a t e g o t e ż ś w . P a w e ł w l i ś c i e d o E f e z j a n n a z y w a K o ś c i ó ł p e ł n i ą C h r y s t u s a ( E f 1, 2 3 ). W t y m s a m y m l i ś c i e s t w i e r d z a ś w . P a w e ł , ż e K o ś c i ó ł z a w i e r a ( r o z d z i a ł y 1 1 — 1 6 ) w s o b i e d y n a m i z m C h r y s t u s a . P o p r z e z s w o j e C i a ł o , k t ó r e w z r a s t a w K o ś c i e l e , C h r y s t u s s t o p n i o w o w y p e ł n i a s w o j ą o b e c n o ś c i ą c a ł y ś w i a t ( E f 1, 2 2 — 2 3 ; 4 , 1 0 ). 2 . T e i l h a r d o w s k i e p o j ę c i e p l e r o m y M a j ą c n a u w a d z e z n a c z e n i e s ł o w a „ p l e r o m a ” w P i ś m i e Ś w i ę t y m , z w ł a s z c z a z n a c z e n i a , k t ó r e n a d a j e m u ś w . P a w e ł w s w o i c h l i s t a c h , p r z e j d z i e m y z k o l e i d o u k a z a n i a t r e ś c i t e g o s ł o w a w r o z u m i e n i uTEILHARDOW SKIE PO JĘC IE PLEROMY
63
T e i 1 h a r d a . P r z y j m u j e o n p o d w ó j n ą t r e ś ć : w z n a c z e n i u s t a t y c z n y m , a w i ę c o s i ą g n i ę t y j u ż s t a n d o s k o n a ł o ś c i , p e ł n i ę , j a k r ó w n i e ż s ł o w e m t y m o z n a c z a p r o c e s p r o w a d z ą c y d o s t a n u u k o ń c z e n i a — p l e r o m i z a c j ę . P o w o ł u j ą c s i ę n a ś w . P a w ł a , s ł o w e m „ p l e r o m a ” o k r e ś l a T e i l h a r d C i a ł o M i s t y c z n e w c a ł e j s w e j d o s k o n a ł o ś c i , j u ż s p e ł n i o n e , a l b o t e ż K r ó l e s t w o B o ż e , k t ó r e o s i ą g n ę ł o j u ż s w o j ą p e ł n i ę . Z a r ó w n o j e d e n j a k i d r u g i o b r a z , z d a n i e m T e i l h a r d a , i t o n a l e ż y m o c n o p o d k r e ś l i ć , u k a z u j e n a m ż y w y o r g a n i z m , c a ł k o w i c i e n a d p r z y r o d z o n y , c h o c i a ż p r z y m i o t y n a d p r z y r o d z o n e w f a z i e w z r o s t u n i e s ą ł a t w o d o s t r z e g a l n e 3. a . P o j ę c i e s t a t y c z n e p 1 e r o m y Ż y w y , n a d p r z y r o d z o n y o r g a n i z m — P l e r o m a — ■ k t ó r y o s i ą g n ą ł j u ż p e ł n i ę d o s k o n a ł o ś c i , j a w i s i ę n a m j a k o w e w n ę t r z n i e z h i e r a r c h i z o w a n a j e d n o ś ć . W y b r a n i , k t ó r z y o s i ą g n ę l i p e ł n i ę z j e d n o c z e n i a z B o g i e m w C h r y s t u s i e , n i e t r a c ą n i c z e s w e j o s o b o w o ś c i , t w o r z ą c o r g a n i c z n ą c a ł o ś ć z C h r y s t u s e m . B y p o d k r e ś l i ć m o m e n t w e w n ę t r z n e j j e d n o ś c i , j a k ą o n i t w o r z ą , j a k r ó w n i e ż i c h p o s z c z e g ó l n ą o s o b o w o ś ć , k t ó r e j t a j e d n o ś ć n i e n i s z c z y , l e c z p o d k r e ś l a i u b o g a c a , T e i l h a r d u c i e k a s i ę d o p r z y k ł a d ó w d o b r z e n a m z n a n y c h z ż y c i a . S k l e p i e n i e w y k o n a n e z k a m i e n i a j e s t p e w n ą c a ł o ś c i ą . P o s z c z e g ó l n e k a m i e n i e u k a z u j ą w c a ł e j p e ł n i s w o j ą f o r m ę , k s z t a ł t i p i ę k n o , j a k r ó w n i e ż o d n a j d u j ą s w o j e m i e j s c e d o p i e r o w c a ł o ś c i . Z w o r n i k , w o k ó ł k t ó r e g o s ą o n e u ł o ż o n e , n a d a j e i m j e d n o ś ć i s e n s , n i e n i s z c z ą c i c h w ł a s n e j o d r ę b n o ś c i . K o m ó r k i n a s z e g o c i a ł a , s w o j e ż y c i e i s w o j ą a k t y w n o ś ć , m o g ą w p e ł n i r o z w i n ą ć d o p i e r o w ż y c i u c a ł e g o o r g a n i z m u 4. P o d o b n i e3 1920 O euvres (Oe) Paris 1956—il973, T. X s. 22: „C’est dans la considé ration du Corps M ystique consom meé (c’est-à-d ire du Plérôm e de saint Paul) ... D ’une part, en effet, le Plérôm e étant le Royaum e de Dieu dans son achè vem ent, les propriétés que lu i attribue l’Ecriture doivent être regardées com me spécialem ent caractéristiques, de l’organism e surnaturel tout entier, m ê me si elles n ’aparaissent que confusém ent dans telle ou telle phase prépara toire de la b éatification ”. Sposób cytow ania dzieł T e i l h a r d a jest n astę pujący: na pierwszym m iejscu podajem y rok napisania cytowanej pracy, a następnie skrót tytu łu dzieła, w którym się ona znajduje, dalej tom i stro nice.
* 1920 ta mże, s. 22; 1923 tamże, s. 86—87: „Considérons les pierres d’une
voûte ou les cellules d’un corps viant tel que le nôtre. Chaque pierre a sa form e particulière, chaque cellu le a son activité, et souvant son m ouvem ent, propres; et cependant aucune de ses pierres n ’est absolum ent in telligible dans sa form e, ni n e tient en équilibre dans l’espace, sans la voûte; aucune de ses cellules n e s’explique n i ne v it conplétem ent en dehors du corps tout entier. Chaque pierre est elle-m êm e plus la voûte, chaque cellu le est elle-m êm e plus n ous-m êm e”.
64
Ks. JO ZEF KULISZ SJ c a ł a o s o b o w o ś ć i w ł a s n a i n d y w i d u a l n o ś ć z b a w i o n y c h , n a b i e r a p e ł n e g o b l a s k u w t e j z h i e r a r c h i z o w a n e j c a ł o ś c i , k t ó r e j w e w n ę t r z n ą s p o i s t o ś ć n a d a j e C z ł o w i e c z e ń s t w o C h r y s t u s a . C a ł o ś ć t a n i e j e s t n i c z y m i n n y m j a k „ p r z e d ł u ż e n i e m m i s t y c z n y m j e g o s u b s t a n c j i ” s . C h r y s t u s Z m a r t w y c h w s t a ł y , j a k z w o r n i k w k o p u l e , s k u p i a w o k ó ł s i e b i e , a n a w e t p r z e n i k a w y b r a n y c h w e w n ę t r z n i e s w o j ą ł a s k ą , d z i ę k i k t ó r e j t w o r z ą o n i z C h r y s t u s e m o r g a n i c z n ą C a ł o ś ć . Ł a s k a , ż y c i e B o ż e , s t a ł a s i ę d o s t ę p n a j e d y n i e d z i ę k i J e g o C z ł o w i e c z e ń s t w u . T a k w i ę c „ P l e r o m a ” , K r ó l e s t w o B o ż e w c a ł e j p e ł n i j e s t s t a n e m w i e c z n e j K o m u n i i , w k t ó r e j B ó g u d z i e l a s i ę w y b r a n y m p o p r z e z C z ł o w i e c z e ń s t w o C h r y s t u s a 6. P o w y ż s z e o b r a z y u k a z u j ą c e j e d n o ś ć z b a w i o n y c h z C h r y s t u s e m , a j e d n o c z e ś n i e o d r ę b n o ś ć i c h o s o b o w o ś c i , s ą p o c z ę ś c i o d p o w i e d z i ą n a z a r z u t s t a w i a n y T e i l h a r d o w i , j a k o b y j e g o w i z j a w o s t a t e c z n y m w y m i a r z e m i a ł a c h a r a k t e r p a n t e i s t y c z n y . P r a w d ą j e s t , ż e w s w e j m ł o d o ś c i p o s i a d a ł T e i l h a r d p e w n e s k ł o n n o ś c i d u c h o w e w t y m k i e r u n k u . Z r o d z i ł y s i ę o n e d o ś ć w c z e ś n i e . U p o c z ą t k ó w i c h b y ł o z e t k n i ę c i e s i ę z p i ę k n e m B l i s k i e g o W s c h o d u , g d z i e T e i i h a r d , o b o k z l e c o n e j m u p r a c y , s z u k a ł r ó w n i e ż o d p o w i e d z i n a o s o b i s t e p y t a n i a i n i e p o k o j e , k t ó r e b u d z i ł y s i ę w j e g o w n ę t r z u 7. K i l k a l a t p ó ź n i e j , p o k u s ę s w e g o d u c h a u b i e r a w s z a t ę s ł o w n ą p i s z ą c : „ J e s t t o g o d z i n a p o g a ń s k a , w k t ó r e j z n i ż s z y c h r e g i o n ó w W s z e c h ś w i a t a d o c h o d z i d o ń g ł o s S y r e n ” 8. T y m g ł o s e m j e s t w ł a ś n i e p i ę k n o i u r o k o t a c z a j ą c e g o g o ś w i a t a , w i e l k a t a j e m n i c a , w k t ó r e j z a n u r z a s i ę w s z y s t k o , c o i s t n i e j e . P r z y t ł o c z o n y c i ę ż a r e m t a j e m n i c y i j e j p i ę k n e m , c z u j e s i ę T e i l h a r d j a k m a ł y , z a g u b i o n y a t o m , k t ó r y w s w o i m w n ę t r z u o d n a j d u j e o b l i c z e c z e g o ś , c o j e s t n i e w y p o w i e d z i a n e . O b l i c z e t o — z d a j e s i ę m u — j e s t s ł o w e m w y z w a l a j ą c y m , w z y w a j ą c y m g o d o p o r z u c e n i a e g o i z m u , b y ż y ć w i ę c e j c a ł o ś c i ą ś w i a t a , k t ó r y g o u n o s i . S ł o w o t o , p i s z e o n , j e s t b a r d z i e j i n t y m n e n i ż d u s z a , o k r e ś l a j e j a k o s o k o ż y w c z y ś w i a t a a l b o d u c h r z e c z y , a b s o l u t , k t ó r y s i ę u k r y w a i p o c i ą g a c z ł o w i e k a . S t o j ą c w o b l i c z u t y c h w i e l k i c h r z e c z y , T e i l h a r d c h c i a ł b y s i ę p o w i e r z y ć M a t e r i i , b y u s ł y s z e ć i z r o z u m i e ć w o ł a n i e w n i e j r o z b r z m i e w a j ą c e . B o i s i ę j e d n a k t e g o k r o k u , g d y ż d o s t r z e g a , ż e z c h w i l ą , w k t ó r e j t o u c z y n i , p r z e ż y j e z a t r a c e n i e s w o j e j o s o b y a l b o t e ż 5 1920 tam że, s. 23.6 Tamże, s. 23: „L’état de Béatitude doit se comprendre, en d éfinitive, comme en état d’union eucharistique perm anente, où nous serons élevés et m aintenus en corps (c’est-à-d ire tous per m odu m unius) et in corpore Chri
sti”.
7 R. d’O u i n c e , Un prophète en procès: Teilhard de Chardin et l’a v e
nir de la pensée chrétienne, t. II, Paris 1970, 138— 143. Por. też G. D u s-
s a u 1 1, L. G e n d r о n, A. H a g u e 11 e: Panthéisme, action, omega chez
Teilhard de Chardin, Paris 1967.
TEILHARDOW SKIE PO JĘCIE FLEROMY
65
z o s t a n i e w r z u c o n y w m a s ę p o z b a w i o n ą w o l i 9. D l a t e g o t e ż z a c z y n a k o r y g o w a ć s w ó j z a p a ł p i s z ą c : „ P r a w d z i w y a p e l k o s m o s u , t o z a p r o s z e n i e d o ś w i a d o m e g o u c z e s t n i c z e n i a w w i e l k i e j p r a c y , k t ó r a s i ę w n i m d o k o n u j e ; n i e o z n a c z a t o p o d d a n i a s i ę b i e g o w i r z e c z y , k t ó r y p o ł ą c z y ł b y n a s z e s w ą j e d y n ą d u s z ą , a l e w a l c z ą c z n i m m a m y o s i ą g n ą ć j a k i ś c e l w p r z y s z ł o ś c i ” 10. W d w a l a t a p ó ź n i e j , w 1 9 1 8 r . , w j e d n y m z e s w o i c h l i s t ó w 11 w y z n a j e o z a n i e p o k o j e n i u s w e g o p r o w i n c j a ł a o . C h a n t e u r , k t ó r y w c z a s i e l e k t u r y j e g o e s e j u P r ê t r e o d n a l a z ł w n i m n i e k t ó r e e l e m e n t y p a n t e i s t y c z n e . P i s z e d a l e j w t y m l i ś c i e , ż e t o s c h o l a s t y k a n a r z u c i ł a p e w n ą n i e w o l ę s ł ó w i d l a t e g o m o ż e b y ć ź l e z r o z u m i a n y . M i m o w s z y s t k o c z u j e , ż e c o d o i s t o t y s w y c h m y ś l i j e s t o r t o d o k s y j n y , g d y ż t o c o p i s z e , c z y n i w d u c h u ś w . P a w ł a i ś w . J a n a . Z d a j e s o b i e j e d n a k s p r a w ę T e i l h a r d , ż e p o k u s a M a t e r i i j e s t p o k u s ą p o g a ń s t w a , w k t ó r e j z n i k a o s o b o w o ś ć , s t a j ą c s i ę c z y m ś j e d n y m z c a ł o ś c i ą , t r a c ą c t o c o n a j p i ę k n i e j s z e — ■ m i ł o ś ć i s w o j ą i n d y w i d u a l n o ś ć 12. W p o k u s i e M a t e r i i d o s t r z e g a o n m o ż l i w o ś ć w i e l k i e j p o m y ł k i i c i ę ż k i e g o o k a l e c z e n i a o s o b y l u d z k i e j , j a k r ó w n i e ż z b u r z e n i e J e d n o ś c i , k t ó r e j o s o b a p r a g n i e i d o k t ó r e j z m i e r z a . D l a t e g o p o s z u k i w a ł p r a w d y g d z i e i n d z i e j 13. P o w i e o n , ż e p a n t e i z m j e s t r u i n ą f i l o z o f i c z n ą u m y s ł u , a c i, k t ó r z y w j e g o s z k o l e p r a g n ę l i b y d o t k n ą ć t e g o c o b o s k i e , c h w y c ą j e d y n i e p y ł m a t e r i iu . P r a w d a j e s t t a m , g d z i e j e s t B ó g o s o b o w y , z k t ó r y m z j e d n o c z e n i e j e s t u b o g a c e n i e m o s o b y l u d z k i e j , a n i e j e j d e s t r u k c j ą p r z e z s t a n i e s i ę c z y m ś j e d n y m z t a j e m n i c z ą C a ł o ś c i ą . Ś w i a t u s w e g o k r e s u , k u k t ó r e m u z d ą ż a , n i e b ę d z i e w ż a d n y m w y p a d k u a g r e g a t e m , z b i o r o w i s k i e m j e d n a k o w y c h e l e m e n t ó w , o c e a n e m , w k t ó r y m k r o p l e s t r a c ą s w o j e i s t n i e n i e . P r z e c i w n i e , b ę d z i e t o z o r g a n i z o w a n a C a ł o ś ć , w k t ó r e j i s t n i e j ą p r z y n a j m n i e j d w i e o s o b y — B ó g i c z ł o w i e k 15. b . P o j ę c i e d y n a m i c z n e p l e r o m y N a p i e r w s z y m m i e j s c u s t a w i a T e i l h a r d B o g a , o s o b o w e C e n t r u m , i s t n i e j ą c e j e s z c z e p r z e d c a ł ą p r z y g o d ą s t w ó r c z e g o j e d n o c z e n i a i e . N i e w y s t a r c z a j e d n a k T e i l h a r d o w i s t w i e r d z e n i e i s t n i e -8 T a m że , s. 1-8—23.10 Tamże, s. 23. Por. też 1916 Genèse d ’une pensée —■ Lettres (GP) (1914— 1919), Paris 1961, s. 114.
11 1918 ta mże, s. 318. 12 1916 EG, s. 19.
18 Tamże, s. 23: „Pour grandir dans la vérité, il faut chem iner le dos tour né à la Matière et non travailler à la rejoindre pour se fondre en elle”.
1918 tCLTnzQ s 361
- 15 H ym ne de l ’Univers (HU), Paris 1961, s. 20—21; 1919 EG s. 401—413; 1934 Oe T.X, s. 134—135; 1939 tamże, s. 158; 1944 tamże, s. 199—200.
16 1940 Oe T. I, s. 344; 1944 Oe T. X, s. 199—200.
K .S . J U Z ,iii? K . U U S Z , S J n i a o s o b o w e g o B o g a i o s ó b l u d z k i c h . P y t a s i ę o n d a l e j , c o s p r a w i a b l i s k o ś ć B o g a w l u d z k i m ś w i e c i e , b l i s k o ś ć , k t ó r a p o w o d u j e j e d n o c z e n i e . R o z w a ż a j ą c t e n p r o b l e m o d r z u c a o n t ł u m a c z e n i e g o w o l ą B o ż ą , j a k c h c i a ł K a r t e z j u s z , c z y t e ż s t w ó r c z y m , p r z e n i k a j ą c y m w s z y s t k o d o g ł ę b i , d z i a ł a n i e m B o g a . W d z i a ł a n i u s t w ó r c z y m B o g a w i d z i a ł j e d y n i e j a k ą ś d a l e k ą p r z y c z y n ę s p r a w c z ą . D l a t e g o k o n k r e t y z u j e o n t ł u m a c z e n i e p r o b l e m u w d z i a ł a n i u B o g a w o s o b i e C h r y s t u s a ; w C h r y s t u s i e k o s m i c z n y m 17, k t ó r y w e d ł u g n a u k i ś w . J a n a i ś w . P a w ł a j e s t C e n t r u m S t w o r z e n i a . C h r y s t u s , C e n t r u m S t w o r z e n i a , c z y t e ż j a k o O m e g a d z i a ł a j ą c a w ś w i e c i e , n i e j e s t c z y m ś d o r z u c o n y m d o ń z z e w n ą t r z . P o c i ą g a w s z y s t k o o d w e w n ą t r z d o s i e b i e , j e d n o c z ą c r ó ż n i c u j e 18. W t k a n i n i e k o s m i c z n e j , k t ó r ą C h r y s t u s t k a s w y m d z i a ł a n i e m , d o s t r z e g a T e i l h a r d w s z y s t k i e r z e c z y o r a z o s o b y o d d z i e l n i e i w y r a ź n i e w s w e j i n d y w i d u a l n o ś c i 19. K i e d y T e i l h a r d m ó w i o J e d n o ś c i z B o g i e m , d o k t ó r e j z m i e r z a Ś w i a t — · c a ł y K o s m o s , m u s i m y p a m i ę t a ć , ż e J e d n o ś ć w j e g o r o z u m i e n i u n i e o z n a c z a i d e n t y c z n o ś c i , w k t ó r e j z n i k a ł a b y w s z e l k a i n d y w i d u a l n o ś ć i g i n ę ł y r ó ż n i c e o s o b o w e . P r z e c i w n i e , K o s m o s b ę d ą c y n a d r o d z e e w o l u c y j n e g o r o z w o j u r ó ż n i c u j e s i ę i d z i ę k i t e m u O s ią g a w y ż s z e s t o p n i e J e d n o ś c i . P r a w d z i w a J e d n o ś ć w u j ę c i u T e i l h a r d a n i e i d e n t y f i k u j e e l e m e n t ó w , a l e r ó ż n i c u j e . J e j s i ł ą s c a l a j ą c ą j e s t m i ł o ś ć , a m i ł o ś ć p r a w d z i w a m o ż e m i e ć m i e j s c e j e d y n i e m i ę d z y o s o b a m i . M i ło ś ć z a ś j e s t t y m w i ę k s z a i b o g a t s z a , i m b o g a t s z e i b a r d z i e j z r ó ż n i c o w a n e s ą k o c h a j ą c e s i ę o s o b y 20. D l a t e g o n a z y w a o n c a ł y p r o c e s B o ż e g o d z i a ł a n i a w ś w i e c i e , k t ó r y w y r a ż a s i ę w S t w o r z e n i u , W c i e l e n i u i O d k u p i e n i u , p l e r o m i z a c j ą , j e d n o c z e n i e m ł ą c z ą c y m b y t y z a l e ż n e z e S t w ó r c ą 21. P l e r o m i z a c j a , w r o z u m i e n i u T e i l h a r d a , j e s t p r o c e s e m d z i a ł a n i a B o ż e g o , w k t ó r y m u d z i e l a s i ę O n s t w o r z e n i u , n a s y c a i d o p e ł n i a s w o j ą d o s k o n a ł o ś c i ą 22, b y d o p r o w a d z i ć j e d o p r a w d z i w e j j e d n o ś c i , w k t ó r e j t o u d z i e l i s i ę w c a ł e j p e ł n i s t w o r z e n i u w C h r y s t u s i e . C a ł y p r o c e s Ś w i a t a w e w o l u c j i n i e j e s t w i ę c d z i e ł e m Ś w i a t a , a l e B o g a . T o B ó g d o k o n u j e z b a w i e n i a w s z y s t k i e g o , c o i s t n i e j e , w C h r y s t u s i e i p r z e z C h r y s t u s a 23. T e i l h a r d m ó w i z a ś w . P a w ł e m , ż e C h r y s t u s o d d z i a ł u j e f i z y c z n i e n a ś w i a t , k i e r u j e w s z e l k i m r u c h e m Z i e m i 24. „ P o c z ą w s z y o d n a j m n i e j s z y c h d r g a ń 17 1919 EG s. 405—409. 18 1918 tam że, s. 361— 362; 1924 Oe T. IX , s. 87. « 1916 EG s. 95.
20 1937 Oe T. VI, s. 179— 180. T e i l h a r d odrzuca panteizm, zob. 1923 Oe T. X , s. 73—91; Oe T. IX, s. 232—233 (tu krytykuje S p i n o z ę ) .
21 1945 Oe T. X , s. 212—213; 1947 tamże, s. 230; 1948 Oe T. XI, s. 213; 1953 Oe T. X , s. 271.
22 1948 Oe T. X I, s. 211. 23 HU s. 30.
** 1924 Oe T. IX, s. 87; 1927 Oe T. IV, s. 153— 154 (Tl. poi. Wybór pism, W arszawa 1965, 106).
TELLHARDOWSKIE PO JĘC IE PLEROMY
67
a t o m u , a ż p o w z l o t y m i s t y c z n e , o d n a j l ż e j s z y c h d r g a ń p o w i e t r z a a ż p o w a r t k i e p r ą d y ż y c i a i m y ś l i , o ż y w i a O n b e z z a k ł ó c e ń c a ł y r u c h Z i e m i ” 25. C h r y s t u s s w o i m d z i a ł a n i e m u n i w e r s a l n y m p r z y g o t o w u j e s o b i e m i e j s c e , a w n i m m o m e n t W c i e l e n i a . O k r e s p r z y g o t o w a n i a b y ł c z a s e m , w k t ó r y m d o k o n a ł a s i ę p l e r o m i z a c j a , k t ó r a d o p r o w a d z i ł a d o ś c i ś l e j s z e g o z j e d n o c z e n i a C h r y s t u s a z e ś w i a t e m , z r a s ą l u d z k ą . W c i e l e n i e t o s z c z y t s t w o r z e n i a . O t w i e r a s i ę w N i m s z a n s a n o w e g o s t w o r z e n i a , s t a w a n i a s i ę d z i e c i B o ż y c h , a t o d l a t e g o , ż e B ó g s t a ł s i ę c z ł o w i e k i e m 26. P r z e z W c i e l e n i e , w i e l o ś ć ś w i a t a o t r z y m u j e m o ż l i w o ś ć n o w e g o i g ł ę b s z e g o j e d n o c z e n i a . W z w y c i ę s t w i e C h r y s t u s a n a d ś m i e r c i ą , w Z m a r t w y c h w s t a n i u , o t w i e r a s i ę p r z e d ś w i a t e m d r o g a o s t a t e c z n e g o z w y c i ę s t w a , k t ó r e w p r o w a d z a ś w i a t i l u d z k o ś ć n a ł o n o T r ó j c y P r z e n a j ś w i ę t s z e j . N a s t ę p u j e t e r a z p o w o l n e j e d n o c z e n i e l u d z i m i ę d z y s o b ą i z B o g i e m w m i ł o ś c i , j e d n o c z e n i e , k t ó r e p r z e k r e ś l i ł n a p o c z ą t k u d z i e j ó w w o l n y w y b ó r c z ł o w i e k a . S t ą d t o p l e r o m i z a c j a o d m o m e n t u w c i e l e n i a m a r ó w n i e ż c h a r a k t e r e k s p i j a c j i , o f i a r y . W s z y s t k o , c o d o b r e n a Z i e m i , c o z d ą ż a d o j e d n o ś c i , j e s t p r z y j m o w a n e j a k o p o k a r m , k t ó r y u l e g a p r z e b ó s t w i e n i u . P r z e z t e n p o d w ó j n y i p o t ę ż n y r u c h ( z s t ę p u j ą c y B o g a i w s t ę p u j ą c y ś w i a t a w w y ż y n y B o g a ) d o k o n u j e s i ę p l e r o m i z a c j a — ■ d o j r z e w a n i e ś w i a t a w B o ż y m ż y c i u 27. Ż a d n a c z ą s t k a w y b r a n a n i e m o ż e s i ę w y m k n ą ć s p o d z b a w c z e g o d z i a ł a n i a C h r y s t u s a , k t ó r y p r o w a d z i c a ł y ś w i a t w s t w o r z e n i u d o p e ł n e g o z j e d n o c z e n i a z B o g i e m 28. W g e ś c i e B o ż e g o j e d n o c z e n i a s i ę z e ś w i a t e m , w y r a ż a s i ę , z d a n i e m T e i l h a r d a , h i s t o r i a u n i w e r s a l n a 29, k t ó r a w s w y m p r z e z n a c z e n i u z d ą ż a d o P l e r o m y . W N i e j t o „ s u b s t a n c j a l n a J e d n o ś ć i s t w o r z o n a w i e l o ś ć ł ą c z ą s i ę , n i e m i e s z a j ą c s i ę z e s o b ą , w j e d n ą c a ł o ś ć , n i e p r z y d a j ą c ą n i c i s t o t n e g o B o g u , b ę d ą c ą w s z a k ż e r o d z a j e m t r y u m f u i r o z p r z e s t r z e n i e n i e m s i ę b y t u ” 30. P l e r o m a — P e ł n i a , a w i ę c o s t a t e c z n y p u n k t , k u k t ó r e m u z m i e r z a c a ł y K o s m o s , w o c z a c h T e i l h a r d a s t a n o w i t e ż m o m e n t k r y t y c z n y c a ł e g o p r o c e s u h i s t o r i i u n i w e r s a l n e j 31. B ę d z i e t o m o m e n t w i e l k i e g o o ż y w i e n i a c a ł e g o S t w o r z e n i a , p a r u z j a S ł o w a , u k o ń c z y t a j e m n i c ę p o w s t a j ą c e j w i ę z i ś w i a t a z B o g i e m 32. Z a n i m j e d n a k n a s t ą p i m o m e n t p a r u z j i , m o m e n t „ w a ż e n i a m i ł o ś c i ” ś w i a t a , p o t r z e b a , b y l u d z k o ś ć d o t e g o d o j r z a ł a . P o d o b n i e j a k w c i e l e n i e w y m a g a ł o p r z y g o t o w a n i a i o d p o w i e d n i e j j e d n o ś c i — r o z w o j u s p o ł e c z n e g o , t a k i m o m e n t 25 1924 Oe T. IX, s. 87—88.26 P. S m u l d e r s , La vision de Teilhard de Chardin. Essai de réfle
xion théologique, Paris 1964, 250.
27 1924 Oe T. IX, s. 88. » 1919 EG, s. 412. 29 1938 Oe T. V, s. 49.
30 1927 Oe T. IV, s. 149 (tłum. pol. W y b ó r pism, dz. cyt., 102). 81 1950 Oe T. V, s. 384—385; 1952 ta mże, s. 393—395.
32 1924 Oe T. IX , s. 113—114.
6 8 Ks. JO ZE F KULISZ S J p a r u z j i , z d a n i e m T e i l h a r d a , u w a r u n k o w a n y j e s t d o j r z a ł o ś c i ą ś w i a t a 33. C h c i e ć k r ó t k o o k r e ś l i ć p l e r o m ę w r o z u m i e n i u T e i l h a r d a , t r z e b a p o w i e d z i e ć , ż e j e s t t o p r o c e s u d z i e l a n i a s i ę B ó s t w a p r z e z O j c a S y n o w i , d a l e j S y n o w i W c i e l o n e m u a p r z e z N i e g o — d z i ę k i J e g o w y n i s z c z e n i u — K o ś c i o ł o w i i ś w i a t u . K o ś c i ó ł z a w i e r a j u ż w s o b i e p l e r o m ę — p o d w ó j n ą p e ł n i ę — ■ B o g a i ś w i a t a , p o n i e w a ż j e s t C i a ł e m C h r y s t u s a 34. U ż y w a j ą c o b r a z u m o ż n a p o w i e d z i e ć , ż e ś w i a t s t a j e s i ę H o s t i ą , n a k t ó r ą z s t ę p u j e o g i e ń — c h r y s t y c z n y — p r z e m i e n i a j ą c y j ą o d w e w n ą t r z Ψ. C h c ą c j e d n a k p o z o s t a ć w i e r n y m d o k o n u j ą c e j s i ę t a j e m n i c y , m ó w i T e i l h a r d , ż e p l e r o m a t o t a j e m n i c a t a j e m n i c , k t ó r ą u k o ń c z y p a r u z j a W c i e l o n e g o S ł o w a 86. 3 . P l e r o m i z a c j a — ■ C h r y s t u s s y n t e z ą s t w o r z e n i a O k r e ś l e n i a , j a k i e d a j e C h r y s t u s o w i T e i l h a r d , m a j ą n a c e l u u k a z a n i e J e g o p r y m a t u w ś w i e c i e 37. T o O n b y ł u p o c z ą t k ó w w s z y s t k i e g o , w N i m , p r z e z N i e g o i d l a N i e g o z o s t a ł w s z c z ę t y p r o c e s s t w o r z e n i a i n a d a l t r w a . O n j e s t w ł a ś n i e t y m E l e m e n t e m U n i w e r s a l n y m r o d z ą c e j s i ę j e d n o ś c i ś w i a t a , t w o r z ą c e j s i ę w s p ó l n o t y l u d z i z B o g i e m . S t a j ą c a s i ę j e d n o ś ć j e s t m o ż l i w a j e d y n i e d z i ę k i J e g o C z ł o w i e c z e ń s t w u . O n o s t a ł o s i ę i n s t r u m e n t e m w s z e l k i e j j e d n o ś c i S8. C h r y s t u s Z m a r t w y c h w s t a ł y s t a ł s i ę t a k w i e l k i j a k Ś w i a t : k r e s e m w s z y s t k i e g o , o ż y w i a j ą c i p r z y c i ą g a j ą c w s z y s t k o d o s i e b i e 39. W p o s z u k i w a n i u w ł a ś c i w e g o m i e j s c a i o d p o w i e d n i e j r o l i C h r y s t u s a w ś w i e c i e , u ż y w a T e i l h a r d n a p o c z ą t k u o k r e ś l e n i a „ d u s z y ś w i a t a ” 40. O k r e ś l e n i e t o j e s t m u w p r o s t n a r z u c o n e p r z e z s z c z e r e p r z e ż y c i e s w e g o w n ę t r z a . J e g o z d a n i e m , k a ż d y c z ł o w i e k d o ś w i a d c z a w s o b i e o b e c n o ś ć A b s o l u t n e j R e a l n o ś c i , k t ó r a s t a w i a k o n k r e t n e w y m a g a n i a n a d r o d z e ż y c i a , j a k r ó w n i e ż w z b u d z a n a d z i e j ę w i e c z n o ś c i . D o ś w i a d c z e n i e t e j R e a l n o ś c i w s w o i m w n ę t r z u s t a j e s i ę z k o l e i n o 33 1 9 4 8 Oe T. X I, s. 168— 170.
34 B. M a r g e r i e, Le Christ pour le monde, Paris 1971, 105—106.
35 1955 Le Christique s. 10. 36 1948 Oe T. X I, s. 213.
1942 Oe T. V, s. 123—124.
38 1918 EG s. 224; 1918 tam że, s. 238: „L’H um anité de Jésus a été élu e pour servir d’instrum ent à cette unification où se l i e . le faisceau éparpillé de tou tes fibres de l’U nivers”.
39 1918 EG s. 228; 1926 AH s. 61—62; 1926 Lettres initim es à A uguste
Va-lensin, Bruno de Solages, Henri de Lubac (1919—1955), (LInt),
Paris 1972, s. 132— 133.
40 1918 EG s. 227 : „II faut, au nom des principes, essen tiels de la R évéla tion, m ontrer que le Christ et l ’Ame du Monde n e sont pas deux R éalité op posées, ni indépendantes, ni adéquatem ent distinctes in natura rerum, mais que l’une est le M ilieu en qui nous sommes transform és dans Г A utre”.:
TEILHABDOW SKIE PO JĘ C IE PLEROMY
69
w y m d o ś w i a d c z e n i e m , m i a n o w i c i e p r z e k r a c z a o n a s w o i m i s t n i e n i e m i d z i a ł a n i e m ś w i a t c z ł o w i e k a ; o g a r n i a t o w s z y s t k o , c o i s t n i e j e i c o s i ę s t a j e . W y d a j e s i ę , ż e T e i l h a r d n i e s t a w i a z n a k u r ó w n a n i a m i ę d z y D u s z ą ś w i a t a a C h r y s t u s e m . T w i e r d z i o n , ż e „ J e d n o j e s t ś r o d o w i s k i e m , w k t ó r y m z o s t a j e m y p r z e m i e n i e n i w D r u g i e ” 41. W k i l k a n a ś c i e l a t p ó ź n i e j , w j e d n y m z e s w y c h l i s t ó w n a p i s a ł T e i l h a r d , ż e n a j w i ę k s z y m j e g o p r a g n i e n i e m o b e c n i e j e s t u k a z a ć B o g a n i e j a k o w ł a ś c i c i e l a , p o s i a d a c z a z o k r e s u n e o l i t u , a l e B o g a , k t ó r y s t a j e s i ę D u s z ą Ś w i a t a . M ó w i ą c d o k ł a d n i e j : n i e n a k ł a d a ć Ś w i a t u C h r y s t u s a z z e w n ą t r z , a l e Ś w i a t p a n c h r y s t y z o w a ć 42. W t y m s a m y m l i ś c i e s t w i e r d z a , i ż s a m a n a z w a j a k i p r o b l e m , k t ó r y z a w i e r a s i ę w w y r a ż e n i u „ p a n c h r y s t y z m u ” , j e s t b a r d z o d e l i k a t n y i m o ż e b y ć ź l e z r o z u m i a n y 43. P r o b l e m t e n s t a w i a ł s a m Ś w i a t , d o k ł a d n i e j j e d n o ś ć , k t ó r ą w n i m d o s t r z e g a ł . T e i l h a r d p y t a , c o s p r a w i a t ę j e d n o ś ć ? R o z w i ą z a n i e p a n t e i s t y c z n e o d r z u c a ł , a l e n i e z a d o w a l a ł o g o r o z w i ą z a n i e t ł u m a c z ą c e j e d n o ś ć p r z e z w o l ę B o ż ą c z y t e ż s t w ó r c z e d z i a ł a n i e B o g a . W i d z i a ł j e d y n e r o z w i ą z a n i e p r o b l e m u t w o r z ą c e j s i ę j e d n o ś c i w k o s m i c z n y m d z i a ł a n i u C h r y s t u s a 44. S t ą d t o j e g o p o j ę c i e p a n c h r y s t y z m u , c z y t e ż C h r y s t u s a u n i w e r s a l n e g o 45. P r z y t y m o s t a t n i m s f o r m u ł o w a n i u T e i l h a r d p o z o s t a ł . N a p o c z ą t k u b y ł o s f o r m u ł o w a n i e „ D u s z a Ś w i a t a ” , p ó ź n i e j z o s t a ł o o n o z a s t ą p i o n e p r z e z t a k i e o k r e ś l e n i e j a k C h r y s t u s t o t a l n y , C h r y s t u s k o s m i c z n y i w r e s z c i e C h r y s t u s u n i w e r s a l n y 46. C h r y s t u s T e i l h a r d a j a k o s y n t e z a s t w o r z e n i a , p o d o b n i e j a k w p o j ę c i u O r y g e n e s a 47, j e s t o b e c n y s w o i m d z i a ł a n i e m w c a ł y m s t w o r z e n i u , p r z e n i k a o d w e w n ą t r z w s z y s t k o c o i s t n i e j e , j e s t k o - e k s t e n s y w n y ś w i a t u . N i e j e s t O n e l e m e n t e m d o r z u c o n y m z z e w n ą t r z d o ś w i a t a , p r z e c i w n i e , j e s t O n S ł o w e m , S y n t e z ą , k t ó r a p o s z c z e g ó l n y m , i s t n i e j ą c y m e l e m e n t o m n a d a j e s e n s i p r o w a d z i d o w y ż s z e g o , n o w e g o i s t n i e n i a . W N i m d o k o n a ł o s i ę s t w o r z e n i e i w N i m , j a k w o k ó ł z w o r n i k a g r o m a d z i s i ę c a ł a k o n s t r u k c j a s k l e p i e n i a ś w i a t a , o t r z y m u j ą c s w ó j o s t a t e c z n y s e n s 48. J e s t O n e l e m e n t e m p r z e n i k a j ą c y m w s z y s t k o o d w e w n ą t r z i p o c i ą g a j ą c y m k u s o b i e ; e l e m e n t e m , 41 Tamże, s. 227.42 1 9 3 6 L ettres à Léontine Zant о (1923·—1939), (LZ), Paris 1965, s. 127—■ 129.
43 Tamże, s. 128. 44 1919 EG s. 401—409.
45 1924 Oe T. IX, s. 87: „Ce ,pan-christism e’ on le voit facilem ent, n ’a rien de faussem ent panthéiste”.
46 1918 EG s. 221—229; 1919 ta mże, s. 410—413.
47 C. B l a n c — w e w stęp ie do O r y g e n e s a : Commentaire de saint
Jean, Paris 1970, t. 2, 46—47; zob. też G. M a l o n e y , Chrystus K osm iczn y od Pawła do Teilharda, W arszawa 1972, 115.
48 1921 Oe T. IX s. 60—61.
70 Ks. JÓ ZEF KULISZ S J k t ó r y s p r a w i a , ż e w i e l o ś ć i s t n i e ń z a c z y n a t w o r z y ć s e n s o w n ą c a ł o ś ć 49. C h r y s t u s o d p o c z ą t k u , z d a n i e m T e i l h a r d a , j e s t s y n t e z ą s t w o r z e n i a , s y n t e z ą , k t ó r a w s z y s t k o p o d t r z y m u j e s w o i m d z i a ł a n i e m , a n a w e t t o d z i a ł a n i e s t r e s z c z a s i ę i t r w a n a d a l w J e g o m o d l i t w i e „ U t u n u m s i n t , s i c u t u n u m s u m u s ” 50. S t a j e s i ę O n ( C h r y s t u s ) „ P r i n c i p i u m ż y w o t n o ś c i u n i w e r s a l n e j ” , d z i ę k i k t ó r e m u w s z y s t k o n a b i e r a u k i e r u n k o w a n i a k u o s t a t e c z n e m u u k o ń c z e n i u , o d k t ó r e g o t e ż w s z e l k i e s t w o r z e n i e o t r z y m u j e s w o j ą t r w a ł o ś ć i i s t n i e n i e 51. C h r y s t u s n i e j e s t w i ę c m a r t w y m p u n k t e m . J a k o i s t n i e j ą c a C a ł o ś ć w B o ż y c h p l a n a c h s t w ó r c z y c h b y ł O n s y n t e z ą , k t ó r a s p a j a ł a t w o r z ą c ą s i ę C a ł o ś ć . Z c h w i l ą s t w o r z e n i a , z a c z ę ł a s i ę w i e l k a s y n t e z a w S ł o w i e B o ż y m , k t ó r e p r z e n i k a w s z y s t k o o d w e w n ą t r z i p o c i ą g a k u s o b i e , a b y s t a j ą c a s i ę C a ł o ś ć d o s z ł a d o o s t a t e c z n e g o z w y c i ę s t w a S2. R o d z i s i ę w k o ń c u p y t a n i e : J a k i j e s t , z d a n i e m T e i l h a r d a , w p ł y w c z y t e ż r e l a c j a C h r y s t u s a w o b e c ś w i a t a ? O d p o w i a d a j ą c n a t o p y t a n i e , T e i l h a r d o d r z u c a t a k ł ą c z n o ś ć m o r a l n ą C h r y s t u s a z e ś w i a t e m , j a k a l t e r n a t y w ę : B ó g a l b o ś w i a t . T y m s a m y m n i e p r z e d s t a w i a C h r y s t u s a j a k o n a u c z y c i e l a , w z ó r p o s t ę p o w a n i a l u b j a k o j u r y d y c z n e g o P a n a ś w i a t a 53. T e i l h a r d d o s t r z e g a C h r y s t u s a j a k o s i ł ę a k t u a l n ą i o r g a n i z u j ą c ą c a ł y t w o r z ą c y s i ę ś w i a t , a k t u a l i z u j ą c ą w s z y s t k o o d w e w n ą t r z s i . C h r y s t u s d o t y k a s t w o r z e ń i o d d z i a ł u j e n a n i e f i z y c z n i e . S w o i m d z i a ł a n i e m o d w e w n ą t r z j e s t O n o b e c n y o d n a j m n i e j s z y c h d r g a ń a t o m u a ż p o n a j w y ż s z e w z l o t y m i s t y c z n e 55. I m w i ę k s z a d o s k o n a ł o ś ć t y m w i ę c e j J e g o o b e c n o ś c i i w i ę c e j m o c y j e d n o c z ą c e j . U k a z u j e s i ę t o w s z c z e g ó l n y s p o s ó b w ś w i e c i e l u d z k i m . C h r y s t u s p r z y n o s i c z ł o w i e k o w i i c a ł e j l u d z k o ś c i f i z y c z n ą w ł a d z ę n o w e g o d z i a ł a n i a , n o w e g o b y c i a . W m o m e n c i e p r a w d z i w e g o , o d r a d z a j ą c e g o s p o t k a n i a B o g a z c z ł o w i e k i e m , d o k o n u j e s i ę n i e j a k i e ś a k c y d e n t a l n e d o t k n i ę c i e ł a s k ą d u s z y p r z e z B o g a , a l e n a s t ę p u j e n o w a i n f o r m a c j a l u d z k i c h z d o l n o ś c i , w z r o s t ś w i a d o m o ś c i i u k i e r u n k o w a n i a s e r c a n a n o w ą j e d n o ś ć ss . O b r a z o w o p i s z e T e i l h a r d , ż e C h r y s t u s d z i a ł a n a ś w i a t i l u d z k o ś ć n a w z ó r f o r m y s u b s t a n c j a l n e j . S u m a j e d n o s t e k l u d z k i c h t o d o b r z e p r z y g o t o w a n a m a t e r i a p r i m a , 1917 EG s. 131. 51 1918 EG s. 338— 339; 1924 Oe T. IX s. 89—90; 1940 Oe T. I s. 326—329. 52 1917 EG s. 124; 1919 LInt. s. 43; 1927 Oe T. IV s. 150, 152, 153—155, 158
(Wybór pism, dz. cyt., 103, 105, 106, 107, 110).
53 1918 EG s. 274—-275; 1918 tamże, s. 319—326; 1926 A ccom plir l’homme.
L ettres inédites (1926—1952), (AH), Paris 1968, s. 61—62; 1943 Oe T. IX
s. 210—212.
54 1926 AH s. 61—62; 1936 LZ s. 127—129.
55 1924 Oe T. IX s. 87—88: „Autour de nous, le Christ agit physiquem ent pour tout régler. Depuis la dernière agitation atom igue jusqu’à la plus haute contem plation m ystique... il anim e sans cesse, sans les troubler, tous les mou vem ent de la Terre”.
TEILHARDOW SKIE PO JĘC IE PLEROMY
71
k t ó r a i n f o r m o w a n a o d w e w n ą t r z o b e c n o ś c i ą i d z i a ł a l n o ś c i ą C h r y s t u s a , p r z y b i e r a p o w o l i f i g u r ę C h r y s t u s a 57. D z i a ł a j ą c y i p r z e n i k a j ą c y C h r y s t u s n i e j e s t d l a T e i l h a r d a j a k ą ś a b s t r a k c y j n ą f o r m ą . J e s t t o C h r y s t u s o s o b o w y i h i s t o r y c z n y — W c i e l o n y . J e g o c z ł o w i e c z e ń s t w o s t a ł o s i ę i n s t r u m e n t e m j e d n o ś c i ś w i a t a . P i s m o ś w ., z d a n i e m T e i l h a r d a , u k a z u j e n a m , ż e J e z u s C h r y s t u s , W c i e l o n y i Z m a r t w y c h w s t a ł y m a w ł a d z ę i m o c n a d a n i a o s t a t e c z n e j f o r m y ś w i a t u , d o k o n a n i a s y n t e z y , w k t ó r e j u k o ń c z y s i ę t w ó r c z o ś ć C a ł o ś c i . W s w e j f u n k c j i j e d n o c z e n i a i s y n t e t y z o w a n i a d o t y k a C h r y s t u s w s z y s t k i e g o f i z y c z n i e 5S. S t ą d t o t w i e r d z i T e i l h a r d , iż C h r y s t u s j u ż p r z e d W c i e l e n i e m d o t y k a ł s w o i m C z ł o w i e c z e ń s t w e m ( j a k o i n s t r u m e n t e m j e d n o ś c i ) w s z y s t k i e g o i b y ł o b e c n y w m r o c z n y c h g ł ę b i n a c h s i ł . S t a j e s i ę O n — w C z ł o w i e c z e ń s t w i e — C e n t r u m p r o w a d z ą c y m d o o s t a t e c z n e j j e d n o ś c i z B o g i e m 59. N ic t e ż d z i w n e g o , ż e T e i l h a r d k o n s e k w e n t n i e n a z y w a C h r y s t u s a C h r i s t u s a n i m a t e u r , C o l l e c t e u r c z y t e ż M o t o r e m e w o l u c j i . C h r y s t u s t o t a l n y , k o s m i c z n y , u n i w e r s a l n y t o C h r y s t u s — M o t o r e w o l u c j i . J a k p i e r w s z e w i e k i z i d e n t y f i k o w a ł y C h r y s t u s a z L o g o s e m , t a k d z i s i e j s z e c z a s y w y m a g a j ą t e g o , b y C h r y s t u s s t a ł s i ę M o t o r e m e w o l u c j i , p o r u s z a j ą c y m w s z y s t k o o d w e w n ą t r z , c h r y s t y f i k u j ą c y w s z y s t k o , c o i s t n i e j e 60.TEILHARD’S CONCEPTION OF THE PLEROMA
In his introduction, the author discusses the biblical conception of the pleroma, and especially the contents w hich St. Paul has given to it and has elaborated. If w e d elve deeper into the analyses of the idea, w e discover that it possesses both a statical and a dynam ical dimension. The statical dim ension m eans the already acquired fulness, the kingdom of God, the fulness of God’s victory. The dynam ical dim ension leads our attention to the actual process of infiltration of God’s vivifyin g grace into creation, to the realisation of the actual contents of C hrist’s prayer: ut unum sint.
T e i l h a r d d e C h a r d i n starts w ith the abovesaid ideas, but enriches them w ith new contents. He points to the actual ripening of the w orld, w hich is the preparation for the fin al transm utation. This last act must be accom plished by God him self. T e i l h a r d discovers the w orld in it’s evolutionary developm ent. Sm all w onder then that he underlines above all th e dynam ic character of the pleroma. R eality w hich is in the actual process of coming into being, is not a prodect of im manent forces, neither is it a future devoid of a visage bereft of personality, but the actual growth of a process of love betw een persons: God and human society.
A ll Pantheism is excluded by this encounter of God and man in the bonds of love.
^ rV(VYYL%Q s 350' 353
58 1916 tamże, s. 40; 1918 tam że, s. 342—344, 338—339; 1921 Oe T. II s. 37; 1923 LZ s. 66; 1951 Oe T. VII s. 272; 1953 Oe T. X s. 268.
59 1918 EG s. 339: „Dès avant l ’Incarnation réalisée (en vertu d’une pré- -action m ystérieuse, m ais révélée, de l’Hum anité de Jésus), toute l ’Histoire du Monde est celle de l’inform ation progressive de l’Univers par le Christ”.
72 KS. JÓ ZEF KULISZ S J
In the world, as it enfolds itself, there is b om into reality a m ystery enshrouded in centuries past and revealed in Christ: the Son of God made Man, grows w ithin His M ystical Body. He not only becom es the fount of unity, but also it ’s maker, T e i l h a r d w ill say: the Motor of the entire evolution, whom he leads to it’s fu ll maturity.'"
