Tadeusz Gogolewski
Pierwszy Międzynarodowy Zjazd
Apologetyczny
Studia Theologica Varsaviensia 5/2, 289-296
S P R A W O Z D A N I A I R E C E N Z J E
P IE R W S Z Y M IĘ D Z Y N A R O D O W Y Z J A Z D A P O L O G E T Y C Z N Y W 1961 r. m iało miejsce w Lowanium pierwsze m iędzynarodowe „sym posium“ profesorów teologii fundam entalnej. D rugi tego rodzaju zjazd odbył się w miejscowości G azzada w północnych W łoszech 1. Spraw ozdanie z tych spotkań zam ieszczone zostało w kwartalniku Salesianum, który zawiera rów nież informacje, skąd w zięła się sam a inicjatywa zjazdów i jak doszło do ich zorganizowania.
Inicjatyw a ta wyszła od A. M . J a v i e r r e ’a, S.D .B. (salezjanina), pro fesora teologii fundam entalnej n a Papieskim A teneum Salezjańskim w R zym ie. Śledził on od daw na doniosłe przem iany zachodzące w eklezjologii protestan ckiej, zw łaszcza zaś idee eklezjologiczne wypracowane przez grupę zw aną
Neue Consensus, do której należy m . in. sławny teolog O . Culm ann 2. Po uka
zaniu się w 1952 r. znanego dzieła tego autora o św. Piotrze, A. M . Javierre zreferował w Salesianum zm iany, jakie zaszły w ustosunkowaniu się protes tantów do katolickiego pojęcia sukcesji apostolskiej 3. Ze swej strony przyznał jednak rację zarzutowi Gullm anna, że egzegeci katoliccy raczej zakładają niż udow adniają sam ą ideę sukcesji uw ażając ją za oczywistą i bezsporną 4. Po dejmując ten zarzut A. M . Javierre opublikował w Salesianum szereg artykułów, w których poddał filologiczno-historycznej · analizie pierwsze patrystyczne
1 P or. A .M . J a v i e r r e , E l segundo „symposium“ de teologia fundam ental, S ale sian u m 27 1965 2 , 1— V I.
2 P or. A .M . J a v i e r r e , Sucesión a postołka, Ciclos de acliludes protestantes en torno a su concepto, w : S a lesian u m 16 1954 107. A u to r w yznaje, że do po d jęcia studiów w ty m k ie ru n k u zach ęciła go p raca : F .M . B r a u n , O .P ., Aspects nouveaux du problème de l'E g lise , F rib o u rg en Suisse-Lyon 1942. P or. S t. J â k i, Q .S.B ., Les tendances nouvelles de Vecclesiologie, R o m a 1957, 92 ns., gdzie cy to w a n a jest n ie m ieck a w ersja tejże p r a c y : Heues L ich t a u f die Kirche, E in sied eln -K ö ln 1946.
3 P or. A .M . J a v i e r r e , a rt. cyt. 77— 108.
4 P o u r les co m m en taires cath o liq u es, la présence d e l’id é e d e succesion est le p lu s so u v en t si peu d o u te u se q u ’o n la so u sen ten d p lu tô t q u ’o n n e la d ém o n tre. O r il fa u d ra it la p ro u v er, c a r elle n ’est n u l le m en t év id en te. O . C u l l m a n n , S a in t Pierre. D isciple-A pôtre-M artyr, N eu ch âtel-P aris 1952, 153. P o r. A . M . J a v i e r r e , a rt. cyt. 77.
2 9 0 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E [2]
św iadectwo na rzecz sukcesji, m ianow icie pojęcie diadoché w I Liście św. K le mensa Rzym skiego do K oryntian 5.
W m iędzyczasie A. M . Javierre uczestniczył w X V I T ygodniu T eologicz nym , jaki odbył się w M adrycie od 17 do 22. IX . 1956 r., i pośw ięcony był problem atyce sukcesji apostolskiej — zapew ne nie bez jego osobistej sugestii. W referacie w ygłoszonym wówczas A. M . Javierre zestawił aktualne punkty sporne pom iędzy katolikami i protestantam i na tem at sukcesji 6. Z zestawienia tego w ynikało, że katolicka teza o sukcesji, stanowiąca kamień w ęgielny całej eklezjologii, dzieli oba w yznania niczym mur nie do przebycia. W tej sytuacji, pow odow any duchem ekum enicznym , postanowił A. M . Javierre wywołać szerszą dyskusję nad zasadniczym dla obu stron zagadnieniem . D n ia 21. X I I . 1956 r. rozesłał do szeregu katolickich profesorów egzegezy N . Testam entu i teologii fundam entalnej ankietę z zapytaniem , jak rozumieją klasyczne teksty biblijne odnoszące się do sukcesji prymacjalnej (M t 16, 18 nss.) oraz apostolskiej
(M t 28, 18 nss.). Po roku autor ogłosił w Salesianum wyniki ankiety 7.
W zięło w niej udział 33 profesorów, z których prawie połow ę stanowili w ykładow cy teologii fundam entalnej. Przy ocenianiu ich odpow iedzi A. M . J a vierre stwierdził rozbieżność term inologiczną wynikającą z faktu, że w teologii katolickiej nie został dotychczas jednoznacznie określony sens wyrażenia
explicite-implicite. W oparciu jednak o analizę m ateriału ankietowego udało
się autorowi rozróżnić dw a zasadnicze rodzaje im plikacji: rzeczow ą (realis) i form alną (fornialis). M ianow icie prawie wszyscy z odpow iadających zgodzili się, że w w ym ienionych tekstach idea sukcesji zawarta jest rzeczowo, tzn. jako zw iązana nierozerwalnie z rzeczywistością, o której jest m ow a w kontekście. Jed yn ie zaś część teologów w ypow iedziała się także za im plikacją formalną,
tj. intencjonalną aluzją ze strony sam ego A utora logionu s.
6 P or. A .M . J a v i e r r e , Sucesión apostolica. M a s ciclos de actitudes protestantes en torno a l dato positiva, w : S alesian u m 18 1956 .89— 127; E s „apostólica“ la prim era „diadoché“ de la patristica? I C l. 44, 2 , tam że 19 1957 83— 113 ; Los „elU gim oi andres“ de la / a d e m e n tis y la sucesión apostolica ( I CI. 44, 3 .) ta m że 19 (1957) 420— 451 ; Alcance del testimonio clemenlino en fa vo r de la sucesión apostolica (I C l. 42— 44) ta m że 19 (1957) 559— 589. A rty k u ły te u k az ały się osobno w : B iblioteca d el „S alesian u m “ (40), p t. L a prim era „diadoché“ de la patristica y los „ellógimoi“ de Clemente Romano, D atos para el problema de la sucesión apos
tolica, T o rin o 1958.
0 P o r. A .M . J a v i e r r e , Cuestiones debalidas hoy entre católicos y protestantes entorno a la sucesión de los apóstolos, w : X V I S em a n a d e T e o lo g ia (17— 28 S ept. 1956). Problemas de actnalidad sobre la sucesión apostolica, M a d r id 1957, 3— 96.
7 P o r. A .M . J a v i e r r e , L a sucesión p rim acial y apostóHca en el evangelio de M a teo . Resultado de una encuesta, w : S alesian u m 20 (1958) 27— 71. O so b n o p o d ty m że ty tu łem w : B ib lio teca d e l „S alesian u m “ (4 9 ), T o rin o 1958.
8 E n re a lid a d nos p a rec e q u e , e n el fo n d o , la to ta lid a d d e las respuestas q u e hem os ex a m in a d o , co n v e rg a n e n a c e p ta r el im p lic ito real. Sólo u n a p a r te d e ellos d escien d e a la c o n sid e ra tio n d e im p łic ito fo rm a i... R esu m ien d o : la dispersion d e pareceres, ta l vez se d e b a p recisam en te a esa im p recisio n d e te r m in o lo g ia q u e acab am o s d e senalar. P ero sea lo q u e fu ere, vem os q u e u n b u e n n u m é ro d e co m u n ican tes n o se c o n te n ta e o n d escu b rir el te m a d e la sucesión en los textos d e M a te o , a la m a n e ra d e u n a im p li c a tio n in e v ita b le co n lo q u e co m p o rta el d iscu rso ; no·: lo v en com o u n d e talle in ten cio n alm e n te a lu d id o . A .M . J a v i e r r e , a rt. cyt. 66. P or. Prof. K s. D r W . K w i a t k o w s k i , Apologetyka totalna. I I . R e li g ijna świadomość J e zu s a z N a za retu , W a rs z a w a , 1962, 393.
[3] S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E 2 9 1
Związek natom iast pom iędzy sukcesją a jej trwałością (perennitas) ujęty został przez poszczególnych teologów bądź z punktu w idzenia logicznego, bądź dogm atycznego, bądź też filologiczno-historycznego. Jedynie ta ostatnia m etoda — stosowana, jak widzieliśm y, przez sam ego A. M . Javierre’a — jest, jego zdaniem , przydatna w perspektywie ekum enicznej, pozw ala bow iem na uniknięcie uprzedzeń i przesłanek w yznaniow ych 9.
W 1959 r. ogłosił A. M . Javierre w Salesianum now e studium o diadochê. Z analizow ał m ianow icie ten term in w zachow anym u Euzebiusza fragm encie św. H egezypa, gdzie występuje on na oznaczenie pierwszego „katalogu“ pa pieży 10. W tym sam ym roku w ziął udział w T ygodniu M isyjnym, jaki odbył się w Burgos i pośw ięcony był zagadnieniu jedności chrześcijan w związku z zapow iedzią zw ołania II Soboru W atykańskiego. W kom unikacie o ekume nizm ie, wygłoszonym w ramach tego T ygodnia, przedstawił A. M . Javierre w spółczesne poglądy protestanckie na tem at jedności u . W związku zaś z 400-le- ciem protestantyzm u w Szkocji om ów ił w Salesianum doktrynę tego w yznania o ministerium, otwarcie wrogą w swoich początkach katolickiej teologii hie rarchii la.
W ydaje się jednak, że od czasu wspomnianej ankiety A. M . Javierre p o św ięcił całą swoją uw agę projektowi nadania bardziej trw ałych form m iędzy narodowej w ym ianie myśli teologów katolickich na tem aty apologetyczne. Inicjatyw a ta znalazła żyw y oddźw ięk u w ielu profesorów teologii fundam en talnej, zw łaszcza zaś u G . T h i l s a z Lowanium , H . F r i e s a z M onachium oraz Ed. D h a n i s a, S. J . z R zym u. Po szczegółow ych naradach tego jakby kom itetu organizacyjnego pow zięto decyzję, aby pierwsze tego rodzaju
symposium m iędzynarodow e zw ołać do Lowanium . Sam A. M . Javierre był
zdania, że spotkanie to pow inno być przeznaczone na om ów ienie podstawowej tem atyki, a m ianow icie kwestii przedm iotu i m etody teologii fundam entalnej. Zw yciężyła jednak sugestia G. Thilsa, żeby przed podjęciem tak zasadniczej dyskusji stworzyć dla niej najpierw odpow iedni klim at w postaci wzajem nego zrozum ienia i przyjaźni, uzależniając od tej pierwszej próby dalszy los całej inicjatywy. D latego sam ą tem atykę zjazdu pozostawiono do w yboru uczestni ków.
N a symposium przybyło 48 profesorów teologii fundam entalnej z 14 krajów: Belgia (10), Italia (10), N iem cy (6), Francja (6), H olandia (3), H iszpania (3), Szwajcaria (3), Austria (1), A nglia (1), Irlandia (1), K anada (1), C hile (1),
9 P or. A .M . J a v i e r r e , a rt. cyt. 70 ns.
10 P o r. A .M . J a v i e r r e , E l „idiadochén epoiesómen“ de Hegesipo y la prim era lista p apai, w : S alesianum 21 (1959) 237— 253.
11 P or. A .M . J a v i e r r e , Ecumenismo. Corrientes modernas protestantes sobre la unidad, w : Artie el I I Concilio Ecuménico Vaticano. L a union, exigencia vita l de las M issiones, B urgos 1960, 140— 157.
12 P o r. A .M . J a v i e r r e , M in is te r n eclesiastico : Anotaciones a la confesion Escocesa en el IV & cenienario de su redaccton, w : S alesian u m 22 (1960) 211— 244.
2 9 2 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E [ 4 ]
Liban (1), M alta (1). W ielu innych w yraziło swoje zainteresow anie zjazdem ubolewając, że nie m ogli w ziąć w nim udziału. T rzydniow e obrady (31. V I I I .— 2. IX . 1961 r.) odbyw ały się w gm achu K olegium Św . D ucha (daw ne Colle
gium theologicum U niw ersytetu) pod protektoratem J . E. Bp. H . V a n W a-
e y e n b e r g h a , R ektora U niw ersytetu Lowańskiego. Obowiązki sekretarza pełnił G. Thils 13.
W ygłoszono 10 referatów oraz 4 komunikaty. Zainteresowania prelegentów skierowały się głów nie w stronę eklezjologii. Pierwszy referat pt. M it czy historia
zbawienia, w prowadzający do problem atyki eklezjologicznej, w ygłosił wspom
niany Ed. D h a n i s S. J ., profesor U niw ersytetu Gregorianum w R zym ie 14. W łaściwą dyskusję eklezjologiczną zapoczątkow ał sam A. M . J a v i e r r e wykładem pt. Przejście od apostolatu do episkopatu —■ Rejlekcje metodologiczne. W oparciu o swoje dotychczasowe publikacje A. M . Javierre przedstawił w nim próbę system atycznego opracow ania zagadnienia sukcesji apostolskiej, czyli historycznej w ięzi pom iędzy Apostołam i a współczesnym ep isk op atem l!i.
Jest to w ięc w istocie rzeczy problem „biskupa“ czy — ujmując sprawę szerzej — problem „ministra“ lub „posługiw ania“ (ministerium), który leży w centrum dzisiejszych kontrowersji w yznaniow ych. Sam a zaś koncepcja „posługiw ania“ opiera się na „spiritualistycznej“ w zględnie „instytucjonalnej“ idei K ościoła: w pierwszej wersji „minister“ pojm owany jest jako prorok, w dru giej natom iast, zgodnie ze stanowiskiem katolickim, jako kapłan.
W obec niem ożliwości rozstrzygnięcia na tej eklezjologicznej płaszczyźnie dyskusji dogmatycznej nad naturą „posługiw ania“ próbowano na protestanc kich spotkaniach ekum enicznych przesunąć dyskusję na płaszczyznę chrysto logiczną wysuwając problem obecności Chrystusa w K ościele. A le i tu zazna czają się dwa przeciwne stanowiska: albo przyjmuje się Pismo św. za aktuali zację św iadectwa Bożego (zasada sola scriptura), albo — znow u zgodnie z uję ciem katolickim — uznaje się, iż św iadectwo to aktualizow ane jest przez magisterium K ościoła, czyli drogą sukcesji apostolskiej. Jak w iadom o, obie wersje odwołują się do tych sam ych tekstów biblijnych (M t 28, 2 0 ; Ł k '22, 32; 1 Kor 11, 24) przypisując własnej interpretacji pew ność nieom ylną, czyli angażując po swojej stronie autorytet sam ego D ucha Św.
W ten sposób dyskusja przesunięta zostaje na płaszczyznę pneum atologicz- ną. Chodzi m ianow icie o doniosły problem kryteriologiczny prawdziwości w zględnie fałszywości jednego z dw óch ryw alizujących ze sobą systemów gnozeologicznych, z których jeden uznaje za kryterium prawdy objawionej
13 P o r. G . T h i l s , Le premier „Symposium“ international de théologie dogmatique fondamentale, w : Sale s ia n u m 24 (1962) 225— 228. Jest to arty k u ł w p ro w a d zają cy d o dru g ieg o n u m e ru (kw iecień-czerw iec), pośw ięconego refera to m zjazdow ym . C ały n u m e r u k az ał się osobno p o d ty m że ty tu łe m w : B ib lio teca d e „S alesian u m “ (63)» T o rin o 1962 (cy tu jem y : BS).
14 S treszczenia p o d aje G . T h i l s , a rt. cyt. 225 (BS 5).
15 P o r. A .M . J a v i e r r e , L e passage de l'apostolat a V episcopal. R éflexio n s méthodologiques, w : Salesia n u m 2 4 (1 9 6 2 ) 229— 242 (BS 9— 22).
[5]
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E293
Pismo św., drugi zaś sukcesję apostolską. W iadom o zaś z teorii poznania, że sam e założenia danego systemu poznaw czego nie dopuszczają w łaściwego dow o du. Zachodzi to tym bardziej w zakresie poznania teologicznego, w którym przyjm owany jest ponadto czynnik nadprzyrodzony. Z m etodologicznego w ięc punktu w idzenia należy przy uzasadnianiu katolickiego stanowiska, opartego na sukcesji apostolskiej, zadow olić się dow odem nie wprost, tzn. ani nie udow adniać samej zasady sukcesji, ani też nie usiłow ać podw ażać pro testanckiej zasady sola scriptura, tylko wykazać prawdziwość całego systemu, który tym sam ym w yklucza w sposób uboczny roszczenia systemu przeciwnego.
U zasadnienie zatem katolickiego systemu gnozeologicznego, opartego na sukcesji apostolskiej jako kryterium prawdy objawionej, pow inno objąć dw ie fazy: 1) U kazanie wewnętrznej harm onii w katolicyzm ie, który przyjmuje zarówno Pism o św. jak i tradycję, zarów no objaw ienie jak i magisterium, czyli przejawia teandryczny charakter kościelnego „posługiw ania“, poniew aż w swej historii przedłuża z wewnętrzną logiką styl sam ego W cielenia. 2) Pozy tyw ne w ykazanie faktycznego istnienia tego systemu m etodą historyczną. W swojej zaś formie historycznej katolickie kryterium prawdy objawionej przejawia się jako parâdosis katà diadochén, w edług lapidarnej formuły św. I r e- n e u s z a, podczas gdy stanowisko protestanckie m ożna by scharakteryzo w ać przeciwną parafrazą tejże form uły: diadoché katà paràdosin. Trzeba w ięc ustalić dokładnie sens apostolskiej diadoché w oparciu o pogłębione studium tem atyczne tej idei w literaturze hellenistycznej, żydowskiej i chrześcijańskiej. N ie uprzedzając wyników takich badań A. M . Javierre podzielił się w rażenia mi z w łasnych sondaży w tej dziedzinie, o których wspom nieliśm y wyżej.
M ianow icie diadoché nie jest term inem biblijnym, poniew aż w N . Testa m encie istnieją jedynie zaczątki przyszłej sukcesji apostolskiej, podczas gdy termin ten stosowany był w sensie technicznym do sukcesji historycznych. U św. K l e m e n s a R z y m s k i e g o , gdzie występuje po raz pierwszy,
diadoché nie m a jeszcze odnośni do parâdosis, ale ewolucja samej idei nie była
wówczas ostatecznie zakończona. W kontekście tym upada też zarzut protes tantów, że diadoché pojaw iło się w okresie poapostolskim dla um ocnienia epis kopatu hierarchicznego przeciwko gnostykom. Przy tym idea następstwa w dziedzinie religijnej stanowiła jedynie przypadek szczegółowy diadoché w sen sie powszechnym , która narzucała się chrześcijanom wszędzie jako narzędzie przechow ywania depozytu. N atom iast brak tego określenia u w ielu pisarzy nie oznacza braku samej idei, poniew aż na jej oznaczenie posługiw ali się oni również synonim am i. Pisarze chrześcijańscy znają i akceptują klasyczny sche m at parâdosis kata diadochén przyznając sukcesji wartość ekskluzywną, tzn. nie w idząc innej drogi przedłużania depozytu doktrynalnego poza jedno p o kolenie. Stąd zw roty biblijne ite,faęite, praedicate m ogły m ieć w swoim kontekście oryginalnym tylko jeden sens : ten w jakim przyjm owali je współcześni Chrys tusowi i Apostołom oraz jaki przejął K ościół K atolicki ■— chociaż w zięte w oderwaniu dopuszczają one również interpretację protestancką.
2 9 4 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E
[6]
Zachęcając do podjęcia dalszych badań nad zagadnieniem sukcesji w edług w ytyczonych zasad m etodologicznych, referent podkreślił, że nie jest to zadanie dogm atyki, lecz teologii fundam entalnej, na której naukow y i apostolski zara zem wkład oczekują rozm ów cy z dialogu ekumenicznego.
Bliski tem atycznie refleksjom A. M . Javierre’a był następny referat, w ygło szony przez B. D . D u p u y ’ а, О . P., profesora teologii fundam entalnej w Le Saulchoir (Francja). Zestawił on kwestie wysuwane aktualnie przez pro testantów pod adresem katolickiej nauki o tradycji i magisterium. W przeci wieństwie do dawniejszych ostrych polem ik postawa: teologów protestanckich wyraża się dzisiaj nie w form ie prostej negacji, lecz raczej pytania i akcep tacji warunkowej. Protestantyzm współczesny dokonuje głębokiej rewizji własnych pozycji odnośnie do pojęcia tradycji (podobnie zresztą jak teologia katolicka, która idzie w kierunku bardziej dynam icznego ujęcia tradycji). W odniesieniu zaś do m agisterium strona protestancka pragnęłaby bliższego sprecyzowania stosunku magisterium do Pisma św., do K ościoła, którego m agisterium m a być funkcją, oraz do sam ych prawd wiary, w których koniecz ne jest odróżnienie definicji nieom ylnych od sformułowań ludzkich 16.
Pozostałe referaty poruszały raczej tem atykę szczegółową. O m ów im y je w kolejności rzeczowej, nie chronologicznej. J. P. T o r r e 11, О . P., profesor teologii fundam entalnej na Studium Dominikańskim w T uluzie, w oparciu o dokładną analizę tekstów I Soboru W atykańskiego przedstawił zasadnicze linie teologii episkopatu, jakie się zarysowały na tym Soborze 17. G. D e- j a i f v e, S. J ., profesor teologii fundam entalnej n a W ydziale Teologicznym S. J. w Eegenhoven-Lowanium , w referacie na tem at prerogatyw papieskich w ykazał, że muszą one być pojm ow ane zaw sze w organicznym związku z ca łym K o ścio łem ls . W odrębnym zaś wykładzie, uw zględniającym dyskusję nad osobistą nieom ylnością papieża, om ów ił G. D ejaifve zgodę biskupów (iconsensus Ecclesiae) jako św iadectwo w iary Kościoła. Pow inno zatem ono być uw zględnione przed w ydaniem nieom ylnej definicji papieskiej, poniew aż papież nie jest prorokiem natchnionym przez Boga, lecz interpretatorem wiary całego K ościoła, która stanowi gwarancję tej definicji l9. G. T h i 1 s nato m iast wyjaśnił na podstawie dyskusji soborowych nad naturą potestas ordinaria papieża w przypadku jego interwencji w jakiejś diecezji, iż jurysdykcja papieska jest adnexa muneri, a stąd interwencja tego rodzaju stanowi przejaw jego w ładzy
16 P or. B .- D . D u p u y , O .P ., Les questions posées p a r les théologiens protestants a la doctrine catholique de la tradition et du magistère, ta m że 243— 259 (BS 23— 40).
17 P o r. J . -P . T о r r e 11, O .P ., Les grandes lignes de la théologie de Vépiscopat au Concile du Vaticane. L e point de vue o fficiel, ta m że 266— 282 (BS 49— 66). A u to r odsyła ró w n ież d o swojej k siąż k i: L a théologie de Vépiscopat au premier Concile du Vatican (U n a m S an ctam 37), P a ris 1961.
18 W z m ia n k ę p o d aje G . T h i 1 s, a rt. cyt. 226 (BS 6).
19 Рог. G . D e j a i f v e , S. J ., „E x sese, non autem ex consensu Ecclesiat“, w : S alesian u m 24 (1962) 283— 297 (BS 67— 81).
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E
295
zwyczajnej, ale bynajmniej n ie habitualnej kosztem w ładzy m iejscow ego biskupa 20.
I. R i u d o r, S. J ., profesor teologii fundam entalnej na W ydziale T eo lo gicznym S. J . w S. Gugat del V allès (Barcelona-Hiszpania), zw rócił u w agę na różnicę w podejściu teologa i egzegety do tekstów biblijnych, co zw łaszcza w teologii fundam entalnej stwarza trudności o charakterze dydaktycznym . Apologetyk bow iem chciałby znaleźć w Piśm ie św. potw ierdzenie tez eklezjo logicznych, podczas gdy biblista analizuje teksty jedynie z punktu w idzenia filologiczno-historycznego. N a przykładzie tekstów szczególnie w ażnych dla eklezjologii, a zarazem trudnych egzegetycznie (M t 18, 18 — hierarchiczna struktura Kościoła ; Łk 22, 32 — nieom ylność papieska) referent w skazał drogę rozwiązania tej trudności. Kierując się via empirica trzeba przyznać K oś ciołowi autorytet doktrynalny, ale jednocześnie sprowadzić do m inim um głoszone przez niego prawdy eklezjologiczne w ich stadium apologetycznym oraz potwierdzać je nie oderwanym i tekstami z Pisma św., lecz ukazyw aniem zachodzącej pom iędzy tym i tekstami zgodności 21.
M . G. Y e 11 e, S. S., profesor U niw ersytetu w M ontrealu, w ysunął p o stulat zrew idowania aktualnej systematyzacji teologii fundam entalnej z w y raźniejszym podkreśleniem faktu K ościoła jako m istycznego C iała Chrystusa, w oparciu o systematyzację tom istyczną. G. M a r q u a r d t , O . F. M ., z Sig maringen w N iem czech, w yłożył im plikacje eklezjologiczne, które drogą spekula- tyw ną w yprowadzić m ożna z sam ego pojęcia pośrednictwa pow szechnego, jakiego dom aga się objawienie nadprzyrodzone. W . O n с 1 i n, profesor U n i
wersytetu Lowańskiego, rozróżnił z prawnego punktu w idzenia K ościół jako wspólnotę i jako społeczeństwo. W pierwszym znaczeniu K ościół stanowi
communie sanctorum w Ciele m istycznym Chrystusa, czyli wspólnotę łaski, w iary
i środków zbaw ienia, rozciągającą się również na K ościół cierpiący i triumfu jący. W drugim zaś sensie K ościół obejmuje tylko ochrzczonych w K ościele wojującym, których łączy ten sam cel i te sam e środki. Stąd nie-katolicy, któ rzy mają jedynie „częściowy“ udział w dobrach nadprzyrodzonych, nie należą w sposób „pełny“ do K ościoła-wspólnoty, ale zarazem jako ochrzczeni są członkam i K ościoła-społeczeństwa simpliciter, tzn. ani „m niej“ ani „więcej“ 22.
W ramach komunikatów S. Z a r b, O .P ., b. profesor Angelicum w R zym ie, a obecnie profesor Uniw ersytetu na M alcie, podkreślił czynną rolę w iernych
20 S treszczenie p o d aje sam G . T h i l s , art. cyt. 227 (BS 7). J a k w yjaśnia red a k c ja S alesianum , au to r swój refera t, ju ż p u b lik o w an y , ro zd ał uczestnikom zjazd u , n a to m ia st w ty m zb io rze zam ieścił o d ręb n y a rty k u ł n a te m a t, k tó ry był p o ruszony w je d n y m z k o m u n ik ató w . P o r. G . T h i l s , L 'in fa illib ilité de V É glise „in credendo“ et „in a o c e n d otam że 298— 335 (BS 83— 122).
2X P or. I . R i u d o r, S .J., R éflexio n s de caractère didactique à propos de M t. 18, 18 et Le. 22, 32, ta m ż e 260— 265 (BS 41— 47).
2 9 6 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E [ 8 ] (sensus fidelium) w przyjm owaniu prawd nieom ylnie sformułowanych. Stąd
m ożna m ów ić o nieom ylności K ościoła nie tylko in docendo, lecz również in
credendo. G. E 1 d a r o v, O . F. M . Conv., profesor W ydziału T eologicz
nego Bonaventurianum w R zym ie, wskazał n a „wym iary chrystologiczne“ pry m atu papieskiego, tj. jeg o pow iązanie z nieporównalnym prym atem samego Chrystusa. F. -М . В a u d u с с o, S. J ., profesor W ydziału T eologicznego S. J. w Chieri, w yłożył trudności, na jakie się napotyka przy ustalaniu natury i stop nia zgody wym aganej w obec dekretów soborowych i decyzji kongregacji rzym skich. W reszcie О . В r u n o, S. J ., profesor W ydziału Teologicznego S. J. w N eapolu, spróbował ukazać relacje, jakie pow inny zachodzić pom iędzy papiestwem a kolegium biskupim w świetle relacji istniejących w łonie samej Trójcy Ś w .23
Pierwsze m iędzynarodowe symposium teologii fundam entalnej całkowicie spełniło pokładane w nim nadzieje. Postanowiono ponaw iać takie zjazdy co dw a lata (chociaż późniejsza praktyka wykazała, iż jest to czasokres zbyt krótki dla system atycznego organizow ania tego rodzaju spotkań). Dyrekcja
Salesianum podjęła się publikować przynajmniej niektóre z wygłaszanych re
feratów. Spiritus mooens całej inicjatywy pozostał nadal A. M . J a v i e r r e , którego zdaniem utw orzone zostało w ten sposób bezcenne narzędzie dialogu w dziedzinie teologicznej, wymagającej głębokiej rewizji własnych założeń jako odrębnej nauki 24.
K s. Tadeusz Gogolewski
S Y M P O Z J U M K A T E C H E T Y C Z N E W L U B L I N I E
W dniu 10 kwietnia 1967 roku na K atolickim Uniw ersytecie Lubelskim, w wyniku współpracy P. T . W ykładow ców i Studentów kierunku katechetycz nego K U L i A T K odbyło się drugie sym pozjum naukowe, poświęcone po soborowej problem atyce katechetycznej. Środowisko lubelskie reprezentowali K sięża : dr Franciszek Blachnicki i dr Edward Materski ; warszawskie zaś — K sięża : dr Jan Charytański i dr Janusz Tarnowski. D elegatem redakcji Kate
chety była P. Barbara Jabłońska. U czestniczyli także zaproszeni przedstawiciele
ruchu katechetycznego z Krakowa, Lublina i W rocławia.
Sym pozjum katechetyczne, om aw iane w tym sprawozdaniu, różniło się zasadniczo od spotkania, które m iało miejsce w 1966 r. Tem atykę, obejm u jącą zagadnienie K ościoła i Eucharystii w katechizacji, ustalono na kilka miesięcy przed term inem spotkania.' Ponadto przew idziano tylko jeden referat Kościół dialogu, przygotowany i w ygłoszony przez w ykładowcę A T K ks. dr W ładysława S o b c z y k a . W łaściwe tem aty spotkania przygoto w ane były w ciągu roku akademickiego na spotkaniach studentów pod
23 K o m u n ik a ty streszcza G . T h i l s , art. cyt. 227 ns. (BS 7 ns.).
24 Por. G . T h i l s , art. cyt. 228 (BS 8 ) ; A .M . J a v i e r r e , E l segundo „Symposium“ de teologia fundam ental, a rt. cyt. I.
