Jolanta KWIATKOWSKA-MALINA, Dominik PIETRZAK
Katedra Gospodarki Przestrzennej i Nauk o ĝrodowisku Przyrodniczym Politechnika Warszawska
OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA W STUDIUM UWARUNKOWAē I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMIN
FLOOD PROTECTION IN THE LOCAL STUDY OF CONDITIONS AND DIRECTIONS OF SPATIAL PLANNING
The paper presents the analysis of flood protection in a basic planning document – the local study of conditions and directions of spatial planning. The case study was carried out in the Wieliszew dictrict located in the basin of narew river. For the purpose of analy- sis zones of flood threats (direct and idirect) were indicated. In the current planning document for the Wieliszew district no solutions for flood protection are included. As this document has to be actualized anyway due to substantial changes in spatial planning, there is a good possibility to include in it solutions for flood protection.
1. Wprowadzenie
PowódĨ jest najczĊĞciej wystĊpującą klĊską Īywioáową w Polsce. Wedáug ustawy Prawo wodne (Dz.U.2005.239.2019, z póĨn. zm.) powódĨ to
czasowe pokrycie przez wodĊ terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, powstaáe na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanaáach oraz od strony morza, powodujące zagroĪenie dla Īycia i zdrowia ludzi, Ğrodowiska dziedzictwa kulturowego oraz dziaáalnoĞci gospodarczej. Zmiany klimatyczne i dziaáalnoĞü czáowie- ka (zabudowa obszarów zalewowych, obniĪenie potencjaáu retencyjnego gleb, uszczel- nienie zlewni) przyczyniają siĊ do zwiĊkszenia zagroĪenia powodziowego. PostĊpująca urbanizacja coraz czĊĞciej wywoáuje tzw. powodzie miejskie.Skuteczna ochrona przeciwpowodziowa coraz intensywniej zagospodarowywanych terenów dolin rzecznych opiera siĊ na stosowaniu Ğrodków technicznych i nietechnicz- nych. ĝrodki nietechniczne: ustawodawstwo stymulujące sposób zagospodarowania terenów zalewowych, systemy ostrzegania i informowania ludnoĞci, edukacja, koalicje wspierające dziaáalnoĞü jednostek samorządowych oraz komunikacji wewnątrz i na zewnątrz samorządów. Do technicznych Ğrodków zabezpieczeĔ przeciwpowodziowych zalicza siĊ: zbiorniki retencyjne, poldery, obwaáowania, kanaáy ulgi odprowadzające
wody powodziowe. Ze wzglĊdu na rodzaj stosowanych Ğrodków technicznych, ochronĊ przeciwpowodziową dzieli siĊ na czynną i bierną. OchronĊ bierną stanowią obiekty hydrotechniczne i dáugofalowa dziaáalnoĞü czáowieka: odpowiednie zagospodarowanie obszaru zlewni, regulacja rzek i potoków górskich, utrzymanie wáaĞciwego stanu koryta rzeki i obszaru miĊdzywala, ewakuacja ludnoĞci z terenów zagroĪonych. Czynna ochro- na przeciwpowodziowa polega na sterowaniu obiektami hydrotechnicznymi w celu redukowania wysokoĞci fali powodziowej, likwidacji zatorów lodowych, zwiĊkszenie zalesienia zlweni, zwiĊkszenie zdolnoĞci retencyjnej maáych zbiorników wodnych, stawów i cieków oraz wáaĞciwą agrotechnikĊ i agromelioracjĊ [1].
NajczĊĞciej stosowaną techniczną formą ochrony przed powodzią w Polsce są waáy przeciwpowodziowe. Istniejące obwaáowania chronią ok. 75% obszarów zagroĪonych zalewami, co stanowi 4% obszaru kraju. Znaczna czĊĞü waáów zostaáa wybudowana przed okresem miĊdzywojennym a niektóre odcinki nawet w XIX wieku [2].Zbiorniki retencyjne, które mogą teĪ peániü funkcje uĪytkowe: hydroenergetyka, zaopatrzenie w wodĊ pitną i przemysáową, Īegluga, irygacja, hodowla ryb, turystyka i rekreacja, w Polsce mogą zgromadziü jedynie 6,5% Ğredniego odpáywu rocznego rzek. Poldery przeciwpowodziowe pomiĊdzy kolejnymi wezbraniami wykorzystywane są jako áąki, pastwiska lub grunty uprawne [3].
Przy ustalaniu ograniczeĔ w zagospodarowaniu terenów zalewowych naleĪy okreĞliü strefy zagroĪenia powodziowego, które zasiĊgiem odpowiadają przybrzeĪnym terenom zalewowym, okreĞlonym dla przepáywów wysokich. Strefy najczĊĞciej wyznaczane są na podstawie rocznego maksymalnego przepáywu Qmax o prawdopodobieĔstwie prze- wyĪszenia p = 1% i p = 10% [6]. Polskie ustawodawstwo nie okreĞla procesu wyznacza- nia stref zagroĪenia powodziowego ich zasiĊgu i rodzaju. Na podstawie ustawy Prawo wodne (Dz.U.2005.239.2019, z póĨn. zm.) moĪna przyjąü jedynie, Īe podstawowa strefa zagroĪenia powodziowego jest wyznaczana na podstawie Qmax przy p = 1%.
Celem pracy byáo wyznaczenie stref zagroĪenia powodziowego i obszarów naraĪo- nych na okresowe zalewanie oraz analiza zapisów studium uwarunkowaĔ i kierunków zagospodarowania przestrzennego (SUiKZP) gminy Wieliszew pod kątem wystĊpowa- nia powodzi. Zakres pracy obejmowaá: (i) przegląd przepisów prawnych dotyczących ochrony przeciwpowodziowej na poziomie unijnym i polskim, (ii) zasady sporządzania studium uwarunkowaĔ i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, (iii) cha- rakterystykĊ obiektu badaĔ, (iv) analizĊ zagroĪenia powodziowego na terenie gminy Wieliszew i stosowane rodzaje zabezpieczeĔ przeciwpowodziowych. Wykonano analizĊ ustaleĔ zawartych w SUiKZP gminy Wieliszew pod kątem ochrony przeciwpowodzio- wej. Na potrzeby analizy wyznaczono strefy zagroĪenia powodziowego (bezpoĞrednią oraz poĞrednią). Stwierdzono brak bezpoĞrednich zapisów w SUiKZP odnoszących siĊ do ochrony przeciwpowodziowej. Ze wzglĊdu na nieaktualnoĞü obecnie obowiązującego SUiKZP zaleca siĊ sporządzenie nowego dokumentu zawierającego wyznaczone strefy zagroĪenia powodziowego, a takĪe zapisy dotyczące ograniczenia w sposobie uĪytko- wania i zabudowy trenów zalewowych.
2. Ochrona przeciwpowodziowa w Polsce w Ğwietle przepisów prawa
Podstawowym aktem prawnym okreĞlającym zasady gospodarki wodnej w krajach UE jest Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 paĨdzierni- ka 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego dziaáania w dziedzinie polityki wodnej tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) (Dz.U. L 327 z 22.12.2000 z póĨn. zm.).
Gáównym celem RDW jest osiągniĊcie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód w UE do 2015 r., który bĊdzie realizowany m.in. poprzez zmniejszenie skutków powo- dzi i suszy. OsiągniĊcie zaáoĪeĔ RDW planuje siĊ m.in. poprzez opracowanie planów gospodarowania wodami na obszarach zlewni i programów dziaáaĔ. Ustawa Prawo wodne (Dz.U.2005.239.2019 z póĨn. zm.) transponuje zapisy RDW w tym plany gospo- darowania wodami na obszarach dorzeczy oraz program wodno-Ğciekowy [14].
Uzupeánieniem RDW w zakresie gospodarowania wodami jest Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 paĨdziernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim tzw. Dyrektywa Powodziowa (DP) (Dz.U. L 288 z 6.11.2007). Gáównym celem DP jest ujednolicenie definicji i wyznacze- nie standardu postĊpowania przy identyfikacji zagroĪenia, oceny ryzyka i podjĊcia Ğrodków zaradczych ograniczających straty powodziowe. Na kaĪdym etapie wdraĪania DP paĔstwa czáonkowskie zobligowane są do sporządzenia nastĊpujących dokumentów:
(i) wstĊpna ocena ryzyka powodziowego do 22.12.2011 r., (ii) mapy zagroĪenia powo- dziowego do 22.12.2013 r., (iii) mapy ryzyka powodziowego do 22.12.2013 r., (iv) plan zarządzania ryzykiem powodziowym do 22.12.2015 r. [15]
WstĊpna ocena ryzyka powodziowego dla obszarów dorzeczy ma na celu wyznacze- nie obszarów naraĪonych na wystąpienie powodzi, dla których sporządza siĊ mapy zagroĪenia powodziowego i ryzyka powodziowego.
Mapy zagroĪenia powodziowego przedstawiają zasiĊg powodzi, gáĊbokoĞü wody lub poziom zwierciadáa wody, prĊdkoĞü przepáywu wody lub odnoĞny przepáyw wody oraz prawdopodobieĔstwo wystąpienia powodzi: niskie - powódĨ wystąpi co najmniej raz na 500 lat lub bĊdzie miaáa charakter zdarzenia ekstremalnego, Ğrednie - powódĨ wystąpi co najmniej raz na 100 lat, wysokie - powódĨ wystąpi co najmniej raz na 10 lat [14].
Mapy ryzyka powodziowego przedstawiają szacunkową liczbĊ mieszkaĔców poten- cjalnie dotkniĊtych powodzią, rodzaj dziaáalnoĞci gospodarczej prowadzonej na tym obszarze, wykaz instalacji, które mogáyby spowodowaü przypadkowe zanieczyszczenie, obszary, na których powodziom towarzyszy transport duĪej iloĞci osadów i rumowiska.
Plany zarządzania ryzykiem powodziowym na obszarze dorzecza obejmują: progno- zy i system wczesnego ostrzegania, uwzglĊdniające cechy dorzecza/zlewni, dziaáania na rzecz zrównowaĪonego zagospodarowania przestrzennego, skuteczną retencjĊ wód, kontrolowane zalewanie obszarów podczas powodzi. Plan zarządzania ryzykiem powo- dziowym zawiera mapĊ obszaru dorzecza z zaznaczonymi obszarami wystąpienia powodzi, mapĊ zagroĪenia i ryzyka powodziowego, opis celów zarządzania ryzykiem powodziowym i wykaz dziaáaĔ sáuĪących osiągniĊciu tych celów [14].
Podstawowe zasady ochrony przeciwpowodziowej zawiera Ustawa Prawo wodne (Dz.U.2005.239.2019 z póĨn. zm.) w dziale V – Ochrona przed powodzią i suszą.
Ochrona przeciwpowodziowa jest zadaniem organów administracji rządowej i samorzą- dowej, prowadzonym zgodnie z planami ochrony przeciwpowodziowej terenów, których zabezpieczenie jest niezbĊdne ze wzglĊdu na ochronĊ Īycia, zdrowia i mienia ludzi oraz majątku o znacznej wartoĞci. Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej sporzą- dza studium ochrony przeciwpowodziowej (SOP), w którym dokonuje podziaáu na
nastĊpujące obszary: (i) wymagające ochrony przed zalaniem z uwagi na ich zagospoda- rowanie, wartoĞü gospodarczą lub kulturową, (ii) sáuĪące przepuszczeniu wód powo- dziowych - „obszary bezpoĞredniego zagroĪenia powodzią", (iii) obszary potencjalnego zagroĪenia powodzią. Tereny o szczególnym znaczeniu spoáecznym, gospodarczym lub kulturowym powinny byü chronione przed zalaniem wodami o prawdopodobieĔstwie wystĊpowania co najmniej raz na 200 lat. SOP przewiduje pozostawienie naturalnej retencji dolinowej tam gdzie jest to moĪliwe z uwagi na stosunkowo maáą wartoĞü gospodarczą. Ustalone w SOP "obszary bezpoĞredniego zagroĪenia powodzią" powinny byü uwzglĊdniane w SUiKZP oraz w planach zagospodarowania przestrzennego, jako obszary wyáączone spod zabudowy. Na obszarach bezpoĞredniego zagroĪenia powodzią zabrania siĊ: wykonywania urządzeĔ wodnych oraz wznoszenia innych obiektów bu- dowlanych, sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrze- by regulacji wód oraz roĞlinnoĞci stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub sáuĪącej do wzmacniania brzegów, obwaáowaĔ lub obsypisk, zmiany uksztaátowania terenu, skáadowania materiaáów oraz wykonywania innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskie- go, a takĪe utrzymywaniem lub odbudową, rozbudową lub przebudową waáów przeciw- powodziowych wraz z ich infrastrukturą. Na waáach i obszarze o szerokoĞci 50 m mierzonej od stopy waáu zabrania siĊ: przejeĪdĪania przez waáy oraz wzdáuĪ ich korony pojazdami, konno lub przepĊdzania zwierząt z wyjątkiem miejsc do tego przeznaczo- nych, uprawy gleb, sadzenia drzew lub krzewów na waáach i w odlegáoĞci mniejszej niĪ 3 m od stopy waáu po stronie odpowietrznej, rozkopywania waáów, wbijania sáupów, ustawiania znaków przez nieupowaĪnione osoby, realizacji obiektów budowlanych, kopania studni, sadzawek, doáów i rowów w odlegáoĞci mniejszej niĪ 50 m od stopy waáu po stronie odpowietrznej, uszkadzania darniny i innych umocnieĔ waáów.
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U.2003.80.717 z póĨn. zm.) nakazuje takie zagospodarowaniu terenów zalewowych, aby skutki powodzi byáy jak najmniejsze. W SUiKZP uwzglĊdnia siĊ warunki i jakoĞü Īycia mieszkaĔców, w tym ochronĊ zdrowia oraz zagroĪenia bezpieczeĔstwa i mienia.
W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (mpzp) okreĞla siĊ: (i) granice i sposoby zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających ochronie, ustalonych na podstawie odrĊbnych przepisów, w tym terenów górniczych oraz naraĪonych na wystąpienie powodzi i osuwania mas ziemnych, (ii) szczególne warunki zagospodaro- wania terenu i ograniczenia w ich uĪytkowaniu (zakaz zabudowy), (iii) sposób i termin tymczasowego zagospodarowania. W planowaniu przestrzennym na poziomie woje- wództwa sporządza siĊ plan zagospodarowania przestrzennego województwa, w którym uwzglĊdnia siĊ obszary naraĪone na wystąpienie powodzi. W koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, okreĞla siĊ m.in. strategiczne zasoby wodne i obiekty gospo- darki wodnej o znaczeniu miĊdzynarodowym i krajowym.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony Ğrodowiska (Dz.U.2001.62.627 z póĨn. zm.) w dziale VII – Ochrona Ğrodowiska w zagospodarowaniu przestrzennym i przy realizacji inwestycji, nakazuje w SUiKZP gmin oraz mpzp, zapewnienie warunków utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalną gospodarkĊ zasobami Ğrodowiska.
Cele te realizuje siĊ m.in. poprzez okreĞlenie sposobu zagospodarowania obszarów zdegradowanych w wyniku dziaáalnoĞci czáowieka lub klĊsk Īywioáowych.
Polskie prawo nie reguluje zagospodarowania obszarów potencjalnego zagroĪenia powodzią. Ogólnymi zasadami, które mają zastosowanie w procesie planowania są:
„odsuniĊcie ludzi od zagroĪenia” i „odsuniĊcie zagroĪenia od ludzi”.
3. Zasady sporządzania studium uwarunkowaĔ i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin
SUiKZP gminy jest dokumentem planistycznym okreĞlającym politykĊ przestrzenną opracowywanym w granicach administracyjnych gminy dla caáego jej obszaru. W SUiKZP ustala siĊ cele rozwojowe i sposoby ich osiągania w zakresie gospodarowania zasobami przestrzennymi gminy. Podstawowe zadania SUiKZP: (i) rozpoznanie aktual- nej sytuacji gminy, uwarunkowaĔ i problemów związanych z jej rozwojem, (ii) okreĞle- nie kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz zasad polityki przestrzennej gminy, ustalenie zasad rozwoju i ksztaátowania jej struktury, (iii) stworzenie podstawy dla procesu opracowywania mpzp i decyzji o warunkach zabudowy, (iv) promocja gminy i kreowanie jej wizerunku. Obowiązek sporządzania SUiKZP wynika z ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U.2003.80.717 z póĨn. zm.). Zakres SUiKZP okreĞla Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu SUiKZP gminy (Dz.U.2004.118.1233). SUiKZP powinno skáadaü siĊ z czĊĞci tekstowej i graficznej.
Sporządzanie SUiKZP moĪna podzieliü na trzy etapy:
rozpoznanie uwarunkowaĔ rozwoju gminy,
okreĞlenie kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,
sformuáowanie polityki przestrzennej gminy.
Uwarunkowania rozwoju gminy
Etap ten sáuĪy poznaniu najwaĪniejszych zjawisk i aspiracji spoáecznych oraz identy- fikacji problemów w oparciu o dostĊpne opracowania, informacje, analizy i badania. Na tej podstawie sporządza siĊ kompleksową ocenĊ uwarunkowaĔ rozwoju gminy skiero- waną na rozpoznanie moĪliwoĞci i ograniczeĔ rozwoju przestrzennego. Uwarunkowania okreĞlają zjawiska przyrodnicze, spoáeczne, kulturowe, ekonomiczne, przestrzenne sprzyjające lub ograniczające rozwiązywaniu problemów i zaspokajaniu potrzeb. Zgod- nie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U.2003.80.717 z póĨn. zm.) dla okreĞlenia uwarunkowaĔ rozwoju naleĪy uwzglĊdniü:
„dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu;
stan áadu przestrzennego i wymogi jego ochrony;
stan Ğrodowiska, w tym rolniczej i leĞnej przestrzeni produkcyjnej, wielkoĞü i ja- koĞü zasobów wodnych oraz wymogi ochrony Ğrodowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego;
stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury wspóáczesnej;
warunki i jakoĞü Īycia mieszkaĔców, w tym ochronĊ ich zdrowia;
zagroĪenie bezpieczeĔstwa ludnoĞci i jej mienia;
potrzeby i moĪliwoĞci rozwoju gminy;
stan prawny gruntów;
wystĊpowanie: obiektów i terenów chronionych, obszarów naturalnych zagroĪeĔ geologicznych, udokumentowanych záóĪ kopalin i zasobów wód podziemnych, terenów górniczych;
stan komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopieĔ uporządkowania go- spodarki wodno-Ğciekowej, energetycznej i gospodarki odpadami;
zadania sáuĪące realizacji ponadlokalnych celów publicznych.
Kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy
W tym etapie okreĞla siĊ dáugofalowy proces zmian struktury przestrzennej na pod- stawie celów rozwoju gminy oraz moĪliwoĞci i ograniczeĔ wynikających ze stanu
istniejącego. Podstawą wyznaczenia kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy jest sformuáowanie celów rozwoju. Cele rozwoju powinny zostaü urealnione w odniesieniu do moĪliwoĞci i ograniczeĔ wynikających ze stanu istniejącego. Ustalanie celów rozwoju powinno odbywaü siĊ przy aktywnej wspóápracy wáadz samorządowych ze spoáecznoĞcią lokalną. Zakres ustaleĔ dotyczący moĪliwoĞci i zmian zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U.2003.80.717 z póĨn. zm.) wymaga okreĞlenia:
kierunków zmian w strukturze przestrzennej gminy i przeznaczeniu terenów;
kierunków i wskaĨników dotyczących zagospodarowania i uĪytkowania terenów, w tym wyáączonych spod zabudowy;
obszarów oraz zasad ochrony Ğrodowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, kra- jobrazu kulturowego i uzdrowisk;
obszarów i zasad ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury wspóáczesnej;
kierunków rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej;
obszarów, na których bĊdą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym i/lub ponadlokalnym
obszarów, dla których obowiązkowe jest sporządzenie mpzp w tym wymagają- cych przeprowadzenia scaleĔ i podziaáu nieruchomoĞci, a takĪe rozmieszczenia obiektów handlowych o powierzchni sprzedaĪy powyĪej 400 m2 oraz obszarów przestrzeni publicznej;
obszarów, dla których planuje siĊ sporządzenie mpzp w tym obszarów wymaga- jących zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leĞnych na cele nierolnicze i nie- leĞne;
kierunków i zasad ksztaátowania rolniczej i leĞnej przestrzeni produkcyjnej;
obszarów naraĪonych na wystąpienie powodzi i osuwanie siĊ mas ziemnych;
obiektów/obszarów, dla których wyznacza siĊ filar ochronny w záoĪu kopaliny;
obszarów pomników zagáady i ich stref ochronnych oraz obowiązujących na nich ograniczeĔ prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej;
obszarów wymagających przeksztaáceĔ, rehabilitacji lub rekultywacji;
granic terenów zamkniĊtych i ich stref ochronnych;
innych obszarów problemowych, w zaleĪnoĞci od uwarunkowaĔ i potrzeb zago- spodarowania wystĊpujących w gminie.
Polityka przestrzenna gminy
Polityka przestrzenna stanowi podstawowy element zintegrowanej polityki rozwoju.
Zakres polityki przestrzennej powinien obejmowaü:
zadania polityki okreĞlające standardy i zasady dziaáania,
kierunki dziaáaĔ, w tym zakres inwestycji publicznych,
Ğrodki oraz instrumenty sáuĪące realizacji polityki przestrzennej.
W tym etapie tworzenia SUiKZP nastĊpuje przeáoĪenie idei rozwoju gminy, zawartej w kierunkach zagospodarowania przestrzennego, na realne dziaáania zmierzające do uzyskania poĪądanego modelu struktury przestrzennej zgodny z ustalonymi celami polityki rozwoju. SUiKZP, pomimo Īe jest aktem planowania przestrzennego gminy, nie posiada rangi przepisu prawa miejscowego i nie stanowi podstawy do wydawania decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o ustaleniu lokalizacji celu publicznego i innych decyzji administracyjnych. Niemniej jednak funkcjonuje, jako przepis wewnĊtrzny obowiązujący w systemie organów gminy i tym samym jego zapisy muszą byü uwzglĊd- niane przy sporządzaniu mpzp.
4. Charakterystyka gminy Wieliszew
Gmina Wieliszew (powierzchnia 106,09 km2) leĪy na Nizinie ĝrodkowomazowiec- kiej, w mezoregionie Kotlina Warszawska na pograniczu z Wysoczyzną Ciechanowską, na poáudniowo-zachodnim skraju platformy wschodnioeuropejskiej. Pod wzglĊdem klimatycznym naleĪy do dzielnicy podlaskiej w regionie Krainy Wielkich Dolin. Klimat charakteryzuje siĊ duĪą amplitudą Ğrednich rocznych temperatur, niewielką iloĞcią opadów i nagáymi przejĞciami pór roku.
Dominującą formą morfologiczną Gminy jest dolina rzeki Narew, którą tworzą tara- sy: zalewowy i nadzalewowy. Dno doliny (szerokoĞü 4 km), w granicach tarasu zalewo- wego, zbudowane jest gáównie z luĨnych lub Ğrednio zwiĊzáych piasków rzecznych z domieszką humusu. Lokalnie wystĊpują teĪ piaski eoliczne i torfy. Taras nadzalewowy stanowią páaskie, nizinne tereny z licznymi rozlegáymi obniĪenimi terenu i pagórkami wydmowymi. Taras nadzalewowy zbudowany jest gáównie z Īwirów i piasków pyla- stych. KrawĊdĨ erozyjna dzieląca oba tarasy ma szerokoĞü od 2 do 4 m. [17]
Na terenie gminy Wieliszew wystĊpują záoĪa kopalin pospolitych (piaski, Īwiry) oraz udokumentowane w kategorii C1 záoĪa: kruszywa naturalnego „Janówek” i torfu: „Janó- wek”, „Kaáuszyn”, „Krubin”, „Okunin”, „Wieliszew” [12].
W Gminie wystĊpują gáównie gleby Ğredniej jakoĞci (IVa, IVb klasa bonitacyjna), okresowo suche i ubogie w skáadniki pokarmowe, o skáadzie mechanicznym: piaski gliniaste i pylaste oraz pyáy, podĞcielone piaskami luĨnymi lub gliną. WystĊpują teĪ gleby sáabe (V i VI klasa bonitacyjna) suche i ubogie w skáadniki pokarmowe o skáadzie mechanicznym piasków sáabogliniastych przechodzących w piaski luĨne. Ponadto wystĊpują gleby o Ğredniej jakoĞci (IIIa i IIIb klasa bonitacyjna) o uregulowanych wáaĞciwoĞciach powietrzno-wodnych lub okresowo za suche, o skáadzie mechanicznym pyáów podĞcielonych gliną. Gleby te są chronione prawnie przed zmianą uĪytkowania.
Erozja wietrzna na terenie wystĊpuje na terenach wylesionych, gáównie wytworzonych na piaskach eolicznych, rzecznych i wodnolodowcowych.
Gmina Wieliszew leĪy w zlewni Wisáy i jej dopáywów: Narwi i Bugu. Wody po- wierzchniowe zajmują 8% obszaru Gminy. Gáówny element ukáadu hydrograficznego stanowi rzeka Narew, która bierze początek w póánocno-wschodniej czĊĞci Puszczy Biaáowieskiej po stronie biaáoruskiej. Caákowita dáugoĞü Narwi wynosi 484 km, na terytorium Polski 448 km. Dorzecze Narwi obejmuje obszar o powierzchni 75 200 km2, w tym w granicach Polski 53 900 km2, co stanowi 17,3% terytorium kraju. Narew jest typową rzeką nizinną o spadku 20 cm/km, tworzy rozlegáe obszary torfowisk, bagien oraz báot. Na Narwi zlokalizowane są dwa sztuczne zbiorniki wodne: Zbiornik Siemia- nówka – w górnym odcinku rzeki, Jezioro ZegrzyĔskie – w dolnym odcinku rzeki.
Uzupeánieniem ukáadu hydrograficznego są systemy rowów, kanaáów: Bródnowski, Komornicka i jezior: Góra, Klucz, Olszewskie, àaweczno, Kwietniówka [8].
Wody gruntowe na obszarze tarasu zalewowego wystĊpują na gáĊbokoĞci od 0,5 do 1 m p.p.t. Wody gruntowe tarasu nadzalewowego zalegają na gáĊbokoĞci od 4 do 7 m p.p.t.
Tereny wydmowe charakteryzują siĊ najgáĊbiej zalegającymi wodami (7-10 m p.p.t.). Na terenie Gminy wystĊpują trzy piĊtra wodonoĞne: (i) piĊtro górnej kredy, (ii) piĊtro trzeciorzĊdu (mioceĔski i oligoceĔski), (iii) poziom czwartorzĊdu. Gmina poáoĪona jest w obrĊbie dwóch gáównych zbiorników wód podziemnych (GZWP): (i) GZWP 215A – w utworach trzeciorzĊdowych stanowiący czĊĞü centralną subniecki warszawskiej, (ii) GZWP 222 – w utworach czwartorzĊdowych – dolina rzeki Ğrodkowej Wisáy. Tereny te objĊte są wysoką ochroną wód podziemnych.
Ze wzglĊdu na warunki gruntowo-wodne zabudowa moĪliwa jest tylko na 50% po- wierzchni Gminy, których wiĊkszoĞü znajduje siĊ w granicach tarasu nadzalewowego doliny Narwi. Poziom wód gruntowych jest páytki, szczególnie na torfach i namuáowych obniĪeniach terenu. Warunki gruntowo-wodne tarasu zalewowego doliny Narwi są niekorzystne dla zabudowy kubaturowej. Teren ten jest podmokáy i naraĪony na czĊste zalewanie. Obszar ten cechuje siĊ gruntami nienoĞnymi lub sáabonoĞnymi o maáej spoistoĞci z tendencją do przemieszczania. Obszarami wyáączonymi z zabudowy są tereny miĊdzywala chronione przez zainwestowaniem i áąki (wschodnia czĊĞü Gminy).
Gmina Wieliszew poáoĪona jest w centralnej czĊĞci województwa mazowieckiego, na póánocnym-zachodzie powiatu legionowskiego, na póánoc od Warszawy. Ze wzglĊdu na bliskie sąsiedztwo Warszawy (ok. 30 km) Gmina wspóátworzy strefĊ podmiejską.
GĊstoĞü zaludnienia Gminy wynosi 101 osób/km2. Struktura demograficzna Gminy wykazuje trwaáy trend wzrostu wynikający z migracji osiedleĔczej.
Gmina Wieliszew jest gminą wiejską, uĪytki rolne stanowią 50% powierzchni gminy (30% grunty orne). Lasy i grunty leĞne zajmują 25% powierzchni gminy. Pozostaáą czĊĞü zajmują tereny zurbanizowane: zabudowa mieszkaniowa, usáugowa, rzemieĞlni- cza, przemysáowa, rekreacyjna [16]. Tylko 5% gospodarstw generuje dochody bĊdące podstawą utrzymania. WiĊkszoĞü produkcji rolnej Gminy wykorzystywana jest na potrzeby wáasne. Powodem niewielkiego zainteresowania rolnictwem jest rozdrobnienie gospodarstw (Ğrednia powierzchnia wynosi 3,5 ha), niska rentownoĞü produkcji oraz niska jakoĞü gleb. Wzrasta liczba podmiotów gospodarczych (maáe i Ğrednie przedsiĊ- biorstwa) na terenie Gminy, co związane jest z sąsiedztwem aglomeracji warszawskiej.
Struktura osadnicza gminy Wieliszew charakteryzuje siĊ duĪym rozproszeniem, któ- re determinują rozlegáe obszary leĞne, tereny podmokáe oraz obszary chronione. Specy- ficzny charakter Ğrodowiska przyrodniczego Gminy ogranicza lokalizacjĊ i wielkoĞü terenów budowlanych. Na terenie Gminy dominuje zabudowa jednorodzinna i zagrodo- wa. Nowopowstająca zabudowa to gáównie domy jednorodzinne. Ich lokalizacja koncen- truje siĊ na terenach dobrze rozwiniĊtych komunikacyjne i infrastrukturalnie. W obrĊbie Wieliszew PGR planowana jest lokalizacja osiedla wielorodzinnego (wydano decyzje o warunkach zabudowy). Wsie àajski i Michaáów-Reginów charakteryzują siĊ najwiĊk- szym zagĊszczeniem podmiotów gospodarczych (przemysáowe, magazynowe i usáugo- we). DuĪy potencjaá walorów przyrodniczo-krajobrazowych Gminy warunkuje rozwój turystyczno-rekreacyjny. Na terenie Gminy znajduje siĊ okoáo 5 tys. dziaáek letnisko- wych. Zabudowa letniskowa rozwinĊáa siĊ gáównie w póánocnej czĊĞci Gminy wzdáuĪ Narwi i Kanaáu Komornickiego. Atrakcyjne poáoĪenie Gminy i przynaleĪnoĞü do aglo- meracji warszawskiej spowodowaáy w ostatnich latach intensywny rozwój budownictwa mieszkaniowego oraz letniskowego.
5. ZagroĪenia powodziowe na terenie gminy Wieliszew
Ze wzglĊdu na poáoĪenie w dolinie Narwi, gmina Wieliszew jest bezpoĞrednio nara- Īona na powódĨ. Narew na terenie gminy jest nieuregulowana, a kierunek nurtu bardzo zmienny. NajwiĊksze zagroĪenie powodzią wystĊpuje w przypadku wystąpienia na WiĞle fali stulecia (wysokoĞü 8 m), przerwania lub rozmycia waáów przeciwpowodzio- wych i awarii stopnia wodnego DĊbe. Gáówne przyczyny zagroĪenia powodziowego:
nagáe i intensywne opady w górnym biegu Narwi i Bugu powodujące przekro- czenie dopuszczalnej pojemnoĞci zbiornika Jeziora ZegrzyĔskiego,
wysoki stan wód Wisáy powodujący cofanie siĊ wód Narwi,
przybór wód Narwi spowodowany powstaniem zatorów lodowych w jej dolnym biegu oraz w rejonie ujĞcia Narwi do Wisáy,
przerwanie zapory czoáowej lub bocznej Jeziora ZegrzyĔskiego, waáów przeciw- powodziowych na odcinku Zegrze Poáudniowe-DĊbe.
Utworzenie Jeziora ZegrzyĔskiego stworzyáo realne zagroĪenie powodziowe dla ob- szaru gminy Wieliszew. W przypadku awarii zapory DĊbe, przerwania zapory czoáowej lub bocznej czy teĪ zniszczenia waáów przeciwpowodziowych na teren Gminy spáyną w bardzo krótkim czasie olbrzymie masy wody zalewając powierzchniĊ ok. 6 000 ha.
Przerwanie waáów na odcinku od 200 do 500 m lub uszkodzenie stopnia wodnego groĪą zalaniem 60% powierzchni Gminy w odlegáoĞci do 4 km od obwaáowaĔ. Tereny zlokali- zowane najbliĪej wyrwy zostaną zatopione w ciągu 10 – 15 minut. W ciągu 1 do 3 godzin od momentu przerwania obwaáowaĔ woda wedrze siĊ w gáąb Gminy [6].
Najsáabsze odcinki waáów wystĊpują w rejonie miejscowoĞci: PoddĊbie, Sikory, KĊ- pa Kikolska, Okunin. W przypadku przerwania obwaáowania na odcinku 2 km powyĪej lub poniĪej stopnia wodnego dodatkowo zagroĪone zalaniem są Wieliszew i Skrzeszew.
Wedáug szacunkowych danych UrzĊdu Gminy Wieliszew, w przypadku zagroĪenia powodzią musi zostaü ewakuowanych okoáo 6 000 osób [2].
Oprócz terenów mieszkalnych naraĪone na zalanie są równieĪ: (i) drogi (ii) obiekty wodne: ujĊcia wody pitnej w Zakáadzie Wodociągu Póánocnego, w TBS Wieliszew i Powiatowym Zespole Szkóá Ponadgimnazjalnych w DĊbem, hydroelektrownia na stopniu wodnym DĊbe, studnie, Ğluzy wodne pod waáem przeciwpowodziowym, prze- pompownia wód deszczowych, Kanaá Bródnowski, jeziora: Klucz, Góra, OkoĔskie, (iii) obiekty oĞwiaty: przedszkola w Wieliszewie, Skrzeszewie i Janówku, szkoáy podstawo- we w Skrzeszewie i Janówku, Powiatowy Zespóá Szkóá Ponadgimnazjalnych w DĊbem, (iv) obiekty stanowiące zagroĪenie: stacje paliw w Janówku, linie energetyczne i stacje transformatorowe, oczyszczalnia Ğcieków w Janówku, szamba, przepompownie i stu- dzienki odprowadzające wody deszczowe. Zalanie Zakáadu Wodociągu Póánocnego moĪe spowodowaü: skaĪenie wody pitnej produkowanej na potrzeby Warszawy, uszko- dzenie lub rozhermetyzowanie instalacji i zbiorników z chlorem (skaĪenie wód grunto- wych, zatrucia ludzi).
Gmina Wieliszew naraĪona jest takĪe na zjawiska wtórne powodzi w postaci zalewa- nia ciągów komunikacyjnych cofającą siĊ wodą, która wydostaje siĊ ze studzienek kanalizacyjnych. Podtapianie ulic oraz zalewanie zabudowaĔ gospodarczych i piwnic moĪe wystąpiü takĪe podczas intensywnych opadów deszczu lub bezpoĞrednio po nich.
6. Zabezpieczenia przeciwpowodziowe w gminie Wieliszew
Podstawowym Ğrodkiem sáuĪącym regulacji poziomu wód Narwi na terenie gminy Wieliszew jest Zalew ZegrzyĔski. Jednym z jego zadaĔ jest magazynowanie nadmiaru wody podczas wezbraĔ Narwi i Bugu oraz regulacja poziomu wody Narwi na odcinku do stopnia wodnego DĊbe. Na terenie Gminy nie istnieją zbiorniki retencyjne ani polde- ry przeznaczone do magazynowania nadmiaru wód. Jedyną formą ochrony przed powo- dzią na ternie gminy Wieliszew jest lewobrzeĪne obwaáowanie Narw
i.
6.1. Waáy przeciwpowodziowe
Na terenie gminy Wieliszew znajduje siĊ 25,3 km waáów przeciwpowodziowych wzdáuĪ rzeki Narwi: poniĪej zapory DĊbe (18,7 km), powyĪej zapory DĊbe (6,6 km).
BudowĊ obwaáowaĔ prowadzono równoczeĞnie z budową stopnia wodnego (1959- 1963). Dane techniczne obwaáowania: wysokoĞü korpusu waáu 3,8 m, wysokoĞü korpusu waáu 5,19 m (odcinek Nowy Dwór Mazowiecki–Góra), nachylenie skarpy odwodnej 1:2, nachylenie skarpy odpowietrznej 1:2, poáoĪenie áawy w stosunku do korony 2,5 m, szerokoĞü korony áawy 3 m, nachylenie skarpy áawy 1:2
Konstrukcja waáu wykonana jest z gliny, piasków gliniastych, piasków Ğrednich oraz gruntów rodzimych kategorii I i III. Na skarpach oraz áawie zastosowano obsiew mie- szanką traw. W korpusie waáu wystĊpują: Ğluzy waáowe z klapami samoczynnymi odprowadzającymi wody z Kanaáu Komornickiego, Kanaáu Bródnowksiego, Doliny OkuniĔskiej, Rowu Skrzeszewskiego, pompownia Góra.
Wedáug Kilisia [4] lewostronne obwaáowanie Narwi poáoĪone poniĪej stopnia wod- nego DĊbe chroni obszar o powierzchni 2384 ha, który znajduje siĊ w zasiĊgu zalewu wielkimi wodami o prawdopodobieĔstwie wystąpienia p = 1%. Pierwotna konstrukcja obwaáowania nie speániaáa wymogów stawianych obiektom hydrotechnicznym II klasy technicznej, które zostaáy okreĞlone w Rozporządzeniu Ministra ĝrodowiska, Zasobów Naturalnych i LeĞnictwa z dnia 20 grudnia 1996 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaü obiekty budowlane gospodarki wodnej i ich usytuowanie (Dz.U.1997.21.111). Wedáug tych przepisów rzĊdna korony obwaáowaĔ musi byü wyniesiona o 1 m nad rzĊdną zwierciadáa wody przy przepáywie miarodajnym. W 1996 r. podjĊto prace modernizacyjne mające na celu dostosowanie parametrów obwaáowaĔ do przyjĊtych dla obiektów hydrologicznych II klasy technicznej. Przebudowa oraz modernizacja waáów zostaáy zaplanowane na osiem zadaĔ inwestycyjnych, w ramach których korona obwaáowania zostanie podwyĪszona o 0,40 - 0,80 m a korpus waáu zostanie dogĊszczony i rozbudowany. Waáy są systematycznie modernizowane i kon- serwowane. Przeglądy odbywają siĊ wiosną i jesienią. Raz w roku wykonywane są ewentualne roboty konserwacyjne.
6.2. StopieĔ wodny DĊbe – Jezioro ZegrzyĔskie
Jezioro ZegrzyĔskie powstaáo wskutek przegrodzenia koryta Narwi zaporą wodną w DĊbem. Utworzony przez stopieĔ wodny zalew opiera siĊ o prawy wysoki brzeg Narwi.
Lewy brzeg Narwi i obydwa brzegi Bugu otoczone są obwaáowaniami. Cofka zbiornika na Narwi dochodzi do miejscowoĞci Gnojno, a na Bugu do miejscowoĞci Barcice i ĝlĊzany. Do Jeziora ZegrzyĔskiego wpáywają rzeki: Rządza i Prut oraz Kanaá ĩeraĔski, który zasilany jest przez rzekĊ Dáuga. Jezioro ZegrzyĔskie zajmuje powierzchniĊ 30,3 km2 a jego caákowita pojemnoĞü wynosi 89,96 mln m3. DáugoĞü zbiornika wynosi 35 km a szerokoĞü w najszerszym miejscu 3 km. Jezioro ZegrzyĔskie przyczyniáo siĊ do uregu- lowania gospodarki wodnej na obszarze ok. 13 000 ha oraz nawodnienia ok. 8 000 ha áąk i gruntów ornych. Zbiornik jest punktem ruchu turystycznego, gáównie z aglomeracji warszawskiej. StopieĔ wodny DĊbe poáoĪony jest na 21,6 km Narwi. W skáad komplek- su wchodzą: (i) zapora czoáowa ziemna o dáugoĞci 230 m, której górna czĊĞü stanowi nasyp drogowy, (ii) jaz piĊtrzący piĊcioprzĊsáowy o dáugoĞci 117,6 m, (iii) przepáawka dla ryb, (iv) elektrownia wodna.
Zapora wedáug pierwotnej koncepcji miaáa byü ostatnim stopniem kaskady Bugu, która miaáa stanowiü istotny element drogi wodnej „Wschód-Zachód” áączącej ówczesne NRD z ZSRR. NadrzĊdnym zadaniem stopnia wodnego miaá byü rozwój Īeglugi, zaspo- kajanie potrzeb gospodarki wodnej i energetycznej. PoniewaĪ realizacja projektu drogi wodnej nie doszáa do skutku, podstawowym zadaniem obiektu jest wytwarzanie energii elektrycznej. Ze wzglĊdu na niewielką pojemnoĞü zbiornika w stosunku do dobowego dopáywu, elektrownia na stopniu wodnym DĊbe naleĪy do grupy elektrowni zbiorniko- wych o wyrównaniu dobowym. Podstawowym wyposaĪeniem elektrowni są cztery turbiny o Ğrednicy wirnika 4,8 m o mocy 5,3 MW sprzĊĪone z generatorami o mocy 6,25 MVA kaĪdy i napiĊciu znamionowym 6 300 V. Elektrownia moĪe dostarczyü do sieci ponad 20 MW mocy, co wystarczy do zasilenia miasta wielkoĞci Legionowa.
StopieĔ wodny DĊbe i Jezioro ZegrzyĔskie wykorzystywane są do: produkcji energii elektrycznej (91 GWh/rok), poboru wody przez Wodociąg Póánocny dla m.st. Warsza- wy, rekreacji, Īeglugi, hodowli ryb. BáĊdnie przyjĊáo siĊ sądziü, Īe stopieĔ wodny DĊbe sáuĪy ochronie przeciwpowodziowej. Pierwotne plany nie uwzglĊdniaáy takiej funkcji dla zapory. Utworzony zbiornik wodny jest typowym zbiornikiem przepáywowym o stosunkowo maáej moĪliwoĞci retencjonowania wód, poniewaĪ maksymalne natĊĪenia dopáywu nie róĪnią siĊ praktycznie od maksymalnych natĊĪeĔ odpáywu [11].
7. Analiza studium uwarunkowaĔ i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy Wieliszew w kontekĞcie ochrony przeciwpowodziowej
W przyjĊtym Uchwaáą nr 65/2004 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 7 czerwca 2004 r. Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckie- go okreĞlono ponadlokalne inwestycje celu publicznego, których lokalizacja przewidzia- na jest na terenie gminy Wieliszew. NaleĪą do nich:
droga krajowa nr 61 Warszawa–Legionowo–Serock–OstroáĊka,
drogi wojewódzkie: nr 621 Nasielsk–DĊbe–Legionowo, nr 631 Nowy Dwór Maz.–Zegrze–NieporĊt–Marki–Warszawa,
4 drogi powiatowe: BoĪa Wola–Krubin, Chotomów–Olszewnica Stara, Kaáu- szyn–Skrzeszew, Legionowo–Wieliszew,
projektowana trasa ekspresowa „Olszynka Grochowska”,
projektowana Legionowska Trasa Mostowa,
europejska linia kolejowa E65 Gdynia–Warszawa–Katowice–Zebrzydowice,
linia kolejowa nr 10 Legionowo–Táuszcz,
2 linie wysokiego napiĊcia 110 kV,
sieü paliw páynnych,
Zakáad Wodociągu Póánocnego.
Gmina Wieliszew posiada 75 uchwalonych mpzp, które pokrywają ok. 23% po- wierzchni Gminy. W opracowaniu jest kolejnych 16 projektów planów [13]. Dla dwóch obszarów, na których zlokalizowano inwestycje o duĪym znaczeniu dla Gminy, wydano decyzje o warunkach zabudowy.
AnalizĊ SKiUZP pod kątem ochrony przeciwpowodziowej przeprowadzono w opar- ciu o obecnie obowiązującą wersjĊ tego dokumentu z dnia 7 listopada 2000 r. przyjĊtego uchwaáą Rady Gminy Wieliszew nr 239/XVII/2000 [10]. SKiUZP skáada siĊ z czĊĞci
opisowej oraz graficznej. CzĊĞü tekstowa podzielona zostaáa na nastĊpujące rozdziaáy:
(i) analiza i diagnoza stanu istniejącego gminy, (ii) uwarunkowania rozwoju, (iii) kie- runki zagospodarowania przestrzennego, polityka przestrzenna.
CzeĞü graficzna skáada siĊ z kompletu rysunków analitycznych i wynikowych w skali 1:10 000: (i) plansze analityczne: stan istniejący, uĪytkowanie i zainwestowanie terenu, analiza stanu istniejącego i uwarunkowaĔ z zakresu energetyki, komunikacji, gospodarki wodno-Ğciekowej, ocena wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej, wáasnoĞci terenu, analiza stanu istniejącego i uwarunkowaĔ Ğrodowiska kulturowego, analiza stanu Ğrodowiska przyrodniczego (rzeĨba terenu, zieleĔ), rejestr planów miejscowych uchwa- lonych i uchwaá o przystąpieniu do sporządzenia planów miejscowych, synteza uwarun- kowaĔ (uzbrojenie terenu), (ii) plansze wynikowe: kierunki rozwoju przestrzennego, polityka rozwoju, zasady uzbrojenia terenu, podstawowe uwarunkowania rozwoju.
Podstawowym kierunkiem obecnego i przyszáego rozwoju gminy Wieliszew jest wedáug zapisów SKiUZP funkcja turystyczno-rekreacyjna. Ze wzglĊdu na moĪliwoĞci zagospodaro- wania przestrzennego wynikające z istniejących uwarunkowaĔ: Ğrodowisko przyrodnicze i kulturowe, istniejąca zabudowa i uzbrojenie terenu, obszar Gminy podzielono w SKiUZP na trzy podstawowe strefy: (i) strefa ochrony Ğrodowiska przyrodniczego, (ii) strefa rolniczej przestrzeni produkcyjnej, (iii) strefa zurbanizowana. Obszary, w których funkcje te przenika- ją siĊ lub, w których zagospodarowanie uwarunkowane jest dziaáaniami przestrzennymi o randze wojewódzkiej lub paĔstwowej zaklasyfikowane zostaáy do tzw. strefy przeksztaáceĔ przestrzennych. Obowiązujące SKiUZP w obecnej formie oparte jest o nieaktualne granice Gminy. W styczniu 2008 roku przyáączona zostaáa poáoĪona na poáudniowym-wschodzie gminy Wieliszew wieĞ Michaáów-Reginów naleĪąca uprzednio do gminy NieporĊt. Odáą- czona zostaáa równieĪ poáoĪona na zachodzie wieĞ Okunin (obecnie osiedle w Nowym Dworze Mazowieckim). PowyĪsze zmiany w podziale administracyjnym nie znalazáy odzwierciedlenia w postaci aktualizacji SKiUZP. Zapisy dotyczące wsi Michaáów-Reginów nie zostaáy transponowane ze SKiUZP gminy NieporĊt. Przeprowadzoną analizĊ oparto o aktualne granice administracyjne Gminy. Do analizy wykorzystano tekstową czĊĞü SKiUZP oraz zaáącznik w postaci mapy „kierunki rozwoju, polityka rozwoju” bĊdący planszą wyni- kową graficznej czĊĞci SKiUZP. Mapa ta jest jedyną dostĊpną planszą wynikową jaką dysponuje Gmina. Plansze analityczne takĪe nie są dostĊpne. Z powodu braku plansz anali- tycznych oraz wiĊkszoĞci plansz wynikowych do przeprowadzenia analizy SKiUZP sporzą- dzono w odniesieniu do aktualnej granicy administracyjnej Gminy przy uĪyciu programu ESRI ArcGIS 9.3 nastĊpujące plansze:
strefy zagroĪenia powodziowego,
istniejąca zabudowa,
infrastruktura techniczna,
infrastruktura komunikacyjna,
tereny objĊte mpzp [6].
W tekĞcie SKiUZP brak jest jakiegokolwiek bezpoĞredniego odniesienia do ochrony przeciwpowodziowej. W dokumencie doszukiwaü siĊ moĪna jedynie poĞredniego odniesie- nia do tego problemu w sposobie zagospodarowania terenów zagroĪonych zalaniem. Zarów- no w czĊĞci tekstowej jak i graficznej brak jest okreĞlenia zasiĊgu stref bezpoĞredniego i poĞredniego zagroĪenia powodzią. Na potrzeby analizy SKiUZP sporządzono planszĊ obrazująca strefy zagroĪenia powodziowego w Gminie. Strefa bezpoĞredniego zagroĪenia powodzią, czyli tereny naraĪone na wystąpienie wielkiej wody o prawdopodobieĔstwie 1%, wedáug informacji uzyskanych w RZGW obejmuje miĊdzywale koryta Narwi, o áącznej powierzchni 729 ha poáoĪone po odwodnej stronie waáu przeciwpowodziowego [6].
Informacje RZGW dotyczące strefy potencjalnego zagroĪenia powodzią dla gminy Wieliszew nie są kompletne. Obejmują jedynie obszary znajdujące siĊ wzdáuĪ koryta Narwi. Do wyznaczenia peánego zasiĊgu tej strefy posáuĪyáa mapa „Plan ewakuacji II stopnia (przyjĊcia) ludnoĞci, zwierząt i mienia z terenu gminy Wieliszew”, której treĞü zostaáa naniesiona na mapĊ Ğcienną w skali 1:25 000 obejmującą obszar gminy Wieli- szew i jej okolice. Obszar potencjalnie naraĪony na zalanie obejmuje ok. 6 293 ha.
Analiza SKiUZP pod kątem ochrony przeciwpowodziowej przeprowadzona zostaáa w oparciu o strefy polityki przestrzennej gminy [6].
7.1. Strefa ochrony Ğrodowiska przyrodniczego
Do strefy ochrony Ğrodowiska przyrodniczego naleĪą obszary objĊte ochroną Ğrodo- wiska przyrodniczego i kulturowego na podstawie przepisów szczególnych. Strefa obejmuje teĪ obszary, które ze wzglĊdu na istniejące warunki naturalne nie nadają siĊ do urbanizacji [10]. Na terenie strefy wyklucza siĊ inwestowanie niezwiązane z polityką ochronną i proekologiczną. Strefa dzieli siĊ na podstrefy: (i) E – bezwzglĊdnej ochrony ekologicznej, (ii) E1 – projektowanej ochrony ekologicznej, (iii) E2 – projektowanej ochrony ekologicznej z dopuszczeniem funkcji sportu i turystyki zorganizowanej.
Do podstrefy E (áączna powierzchnia 1 363,9 ha) naleĪą:
wszystkie tereny leĞne ze strefami ochronnymi dla lasów okreĞlonymi w Rozpo- rządzeniu Wojewody Mazowieckiego Nr 117 z 3 sierpnia 2000 r. w sprawie zmiany Rozporządzenia Wojewody Warszawskiego z 29 sierpnia 1997r. w spra- wie utworzenia obszaru chronionego krajobrazu na terenie woj. warszawskiego (Dz.Urz. Woj. Maz. Nr 93, poz. 911),
tereny objĊte strefą ochrony ekologicznej, na obszarze której obowiązuje Ğcisáa ochrona ekosystemu oraz zakaz zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leĞnych na cele nierolnicze i nieleĞne,
tereny stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków oraz stano- wisk wytypowanych do takiego wpisu,
doliny cieków wodnych stanowiące ciągi ekologiczne i systemy napowietrzania obszarów,
tereny rezerwatów przyrody w ich granicach z zachowaniem stref ochronnych od terenów leĞnych okreĞlonych w Rozporządzeniu Wojewody Mazowieckiego (Dz.Urz. Woj. Maz. Nr 93, poz. 911).
Zapisy SUiKZP dotyczące sposobu zagospodarowania przestrzennego podstrefy E ustanawiają: (i) podtrzymanie obecnego sposobu uĪytkowania terenów, (ii) zakaz inwe- stycji niezwiązanych z ochroną Ğrodowiska przyrodniczego, (iii) zakaz zmiany przezna- czania gruntów leĞnych na cele nieleĞne, (iv) dopuszczanie inwestycji infrastruktural- nych o znaczeniu lokalnym i/lub ponadlokalnym, (v) dopuszczenie lokalizacji urządzeĔ niekubaturowych sáuĪących celom turystycznym i rekreacyjnym.
Kierunki zagospodarowania przestrzennego przyjĊte w SUiKZP ustalają dla strefy E:
(i) wykluczenie wszelkiego typu inwestycji poza niezbĊdnymi związanymi z infrastruk- turą techniczną, (ii) dopuszczenie inwestycji związanych z ochroną Ğrodowiska przyrod- niczego, (iii) zakaz utrwalania istniejącej zabudowy.
PodstrefĊ E tworzą tereny o niskim stopniu zainwestowania: (i) obszar pomiĊdzy brzegiem Narwi a waáem przeciwpowodziowym na zachód od zapory wodnej DĊbe, (ii) enklawy we wsiach: PoddĊbie, Kaáuszyn, Skrzeszew, (iv) tereny poáoĪone od zawietrz-
nej strony waáu przeciwpowodziowego w okolicach wsi KĊpa Kikolska i Wieliszew, (v) doliny cieków wodnych: Kanaá Brudnowski i Kanaá Komornicki. Pomimo zakazu zabudowy najliczniejszą formĊ zainwestowania tego terenu stanowi zabudowa letnisko- wa. Intensywny rozwój zabudowy przyczyniá siĊ do czĊsto wystĊpującej samowoli budowlanej na najatrakcyjniejszych przyrodniczo terenach, gáównie w miejscowoĞciach PoddĊbie, Topolina i Sikory oraz wzdáuĪ Kanaáu Bródnowskiego. Dziaáki letniskowe (130) zlokalizowano po odwodnej stronie waáu, w strefie bezpoĞredniego zagroĪenia powodziowego. WĞród nich jest teĪ kilka budynków mieszkalnych o charakterze caáo- rocznym. Podobna sytuacja ma miejsce na terenach po odpowietrznej stronie waáu.
W SUiKZP brakuje bezpoĞredniego odniesienia do ochrony przeciwpowodziowej, pomimo to w zapisach SUiKZP moĪna dopatrywaü siĊ dziaáaĔ zmierzających do ochro- ny ludnoĞci przed powodzią. Pierwszym z nich jest zakaz lokalizacji zabudowy innej niĪ infrastruktura techniczna lub związana z ochroną Ğrodowiska. Drugi zapis sugeruje likwidacjĊ wszelkiej zabudowy wzniesionej samowolnie na terenach podlegających prawnej ochronie przed zainwestowaniem [9]. PrzyjĊta przez GminĊ polityka prze- strzenna nie przewiduje jednak likwidacji istniejących juĪ zabudowaĔ. Niewielkie obszary podstrefy E zostaáy objĊte uchwalonymi i projektowanymi mpzp.
Przez podstrefĊ E przebiegają instalacje infrastruktury technicznej: gazociąg wyso- kiego ciĞnienia DN 500 (735 m) i niskiego ciĞnienia DN150 (1,5 km), napowietrzne linie elektroenergetyczne wysokiego napiĊcia (2,2 km) oraz ropociąg (1 km) [10]. Sposób budowy tych instalacji uwzglĊdnia zagroĪenie wystąpienia powodzi. TuĪ poniĪej zapory wodnej DĊbe, w strefie bezpoĞredniego zagroĪenia powodzią znajduje siĊ stacja elektro- energetyczna, której usytuowanie tuĪ przy korycie Narwi stwarza ryzyko jej podtopienia.
Zaleca siĊ dodatkowe zabezpieczenie tego obiektu. Podstrefa E nie jest uzbrojona w infrastrukturĊ drogową.
Podstrefa E1 (1 218,7 ha) charakteryzuje siĊ niskim stopniem zainwestowania i obejmuje tereny poáoĪone w póánocno-zachodniej czĊĞci Gminy i niewielkie obszary we wsiach: PAN Góra, Topolina, Skrzeszew. Ze wzglĊdu na niekorzystne dla inwestycji warunki gruntowo-wodne obszar nie nadaje siĊ pod zabudowĊ kubaturową oraz dla potrzeb rolnictwa (produkcja roĞlinna). UĪytki zielone sáuĪyü mogą produkcji zwierzĊ- cej. Do podstrefy E1 naleĪą tereny: wystĊpowania gleb organicznych muáowo-torfowych i murszowych, roĞlinnoĞci áĊgowej w obniĪeniach dolinnych cieków tarasu zalewowe- go, zbiorowiska roĞlinnoĞci bagiennej, uĪytki zielone (50% zmeliorowane), o maáej noĞnoĞci gruntu oraz wysokim poziomie wód gruntowych.
Zapisy SUiKZP dotyczące sposobu zagospodarowania przestrzennego podstrefy E1 ustanawiają: (i) podtrzymanie obecnego sposobu uĪytkowania terenów, (ii) dopuszcza- nie inwestycji infrastrukturalnych o znaczeniu lokalnym i/lub ponadlokalnym, (iii) zakaz usuwania roĞlinnoĞci áĊgowej oraz zadrzewieĔ, (iv) ochronĊ cieków wodnych, zbiorni- ków i jezior przez zanieczyszczeniem oraz ochronĊ ich brzegów przed zabudową, (v) ochronĊ stanowisk archeologicznych oraz obiektów o wartoĞci historycznej, (vi) dopusz- czenie lokalizacji urządzeĔ oraz obiektów kubaturowych sáuĪących turystyce i rekreacji z pominiĊciem inwestycji mogących szkodliwie wpáywaü na Ğrodowisko.
Kierunki zagospodarowania przestrzennego przyjĊte w SUiKZ ustalają dla strefy E1:
(i) wykluczenie inwestycji poza niezbĊdnymi związanymi z infrastrukturą techniczną, (ii) dopuszczenie inwestycji związanych z ochroną Ğrodowiska przyrodniczego, (iii) dopuszczenie prac związanych z konserwacją istniejących urządzeĔ melioracyjnych oraz maáą retencją.
Podstrefa E1 nie jest objĊta mpzp ani ich projektami. W okolicach wsi Topolina i PoddĊbie, wystĊpują pojedyncze zabudowania o charakterze letniskowym. Podobnie jak w przypadku podstrefy E, zapisy SUiKZ zalecają ich likwidacjĊ. Przez tereny podstrefy przebiega napowietrzna linia elektroenergetyczna wysokiego napiĊcia (4 km) i nieliczne odcinki gazociągu wysokiego ciĞnienia DN 150 i kanalizacji. W póánocno-zachodniej czĊĞci Gminy znajduje siĊ droga gáówna (2 km) áącząca wisie Sikory i Olszewnica Stara z drogą wojewódzką.
Ze wzglĊdu na rozmiar podstrefy E1, niski poziom urbanizacji oraz poáoĪenie w po- bliĪu najsáabszych odcinków waáu przeciwpowodziowego obszar ten stanowiü moĪe namiastkĊ polderu chroniącego wiĊksze miejscowoĞci: Topolina, Kaáuszyn, Olszewnica Nowa, Olszewnica Stara, Janówek Pierwszy, przed wezbraniem powstaáym na skutek przerwania waáu. Taki sposób ochrony sprawdziáby siĊ jedynie w przypadku niewielkich uszkodzeĔ waáu oraz krótkotrwaáego wezbrania. Zalewowa funkcja tego obszaru nie sprawdzi siĊ w przypadku przerwania dáugich odcinków waáów.
Podstrefa E2 (570,4 ha) jest zainwestowania w niewielkim stopniu ze wzglĊdu na warunki gruntowo-wodne, niekorzystne dla inwestycji (zabudowa kubaturowa). Walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjają rozwojowi turystycznemu.
Podstrefa E2 obejmuje tereny poáoĪone na zachód i póánocny-zachód od wsi Wieli- szew i na póánoc od wsi Olszewnica Nowa. Do podstrefy E2 naleĪą tereny: wystĊpowa- nia gleb organicznych muáowo-torfowych i murszowych, roĞlinnoĞci áĊgowej w obniĪe- niach dolinnych cieków tarasu zalewowego, zbiorowisk roĞlinnoĞci bagiennej, uĪytków zielonych (czĊĞciowo zmeliorowane), o maáej noĞnoĞci gruntu oraz wysokim poziomie wód gruntowych. W SUiKZ brak jest zapisów dotyczących sposobu zagospodarowania przestrzennego podstrefy E2. Ze wzglĊdu na podobny charakter obszaru podstrefy E2 do podstrefy E1 moĪna przyjąü zaáoĪenia podstrefy E1.
Kierunki zagospodarowania przestrzennego przyjĊte w SUiKZ ustalają dla strefy E2:
(i) wykluczenie inwestycji poza niezbĊdnymi związanymi z infrastrukturą techniczną, (ii) dopuszczenie inwestycji związanych z ochroną Ğrodowiska przyrodniczego, (iv) dopuszczenie prac związanych z konserwacją istniejących urządzeĔ melioracyjnych oraz maáą retencją, (v) inwestycje dopuszczone do realizacji powinny byü wkomponowane w krajobraz a obiektom architektonicznym naleĪy nadaü odpowiednią formĊ.
StopieĔ urbanizacji tego obszaru jest znikomy. Jedyny obszar zabudowany (oĞrodek jazdy konnej) znajduje siĊ w okolicach wsi Wieliszew. Podstrefa E2 nie zostaáa objĊta mpzp ani ich projektami. Niewielki poziom zainwestowania dotyczy teĪ infrastruktury technicznej i drogowej. W pobliĪu wsi Olszewnica Nowa przebiega odcinek gazociągu wysokiego ciĞnienia DN 150, zaĞ przez zachodnią czĊĞü Gminy poprowadzono: gazo- ciąg wysokiego ciĞnienia DN 500, sieü wodno-kanalizacyjną, drogi: krajowa i woje- wódzka oraz linie kolejowe. Obszary podstrefy poáoĪone na zachód i póánocny-zachód od wsi Wieliszew objĊte są strefą poĞrednią ujĊcia wody. Podstrefa ta ze wzglĊdu na znikomy stopieĔ zainwestowania, bliskie poáoĪenie koryta rzeki i sąsiedztwo podstrefy E1 stanowiü moĪe, podobnie jak w przypadku podstrefy E1, tereny zalewowe. Maáa powierzchnia tych obszarów nie uchroni Gminy przed skutkami powodzi, jedynie dodatkowy czas na podjĊcie dziaáaĔ ochronnych obszarów zainwestowanych.
7.2. Strefa rolniczej przestrzeni produkcyjnej
Strefa rolniczej przestrzeni produkcyjnej obejmuje tereny rolne o bardzo zróĪnico- wanej przydatnoĞci rolniczej (gleby dobre i Ğrednie wykorzystywane rolniczo i grunty nieprzydatne rolniczo) [10]. Tereny rolne Gminy poáoĪone są na poáudniu i poáudnio- wym zachodzie Gminy. SUiKZ dzieli te obszary na podstrefy: (i) Ra –gleby klasy III i IV, (ii) Rb – gleby klasy V i VI, (iii) R – gleby klasy V i VI w wiĊkszoĞci nie uprawiane.
Podstrefa Ra (310,4 ha) obejmuje grunty orne (gáównie uprawa zbóĪ) z towarzyszą- cą zabudową zagrodową i urządzeniami rolniczymi.
Zapisy SUiKZ dotyczące sposobu zagospodarowania ustanawiają dla podstrefy Ra:
(i) zachowanie obecnego sposobu uĪytkowania terenu, (ii) moĪliwoĞü objĊcia ochroną gleb klasy IV na podstawie uchwaáy Rady Gminy, (iii) adaptacjĊ istniejącej zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej oraz urządzeĔ rolniczych, (iv) dopuszczenie lokalizacji nowej zabudowy i urządzeĔ sáuĪących do produkcji rolnej, (v) w szczególnych wypad- kach dopuszcza siĊ lokalizacjĊ inwestycji o znaczeniu strategicznym dla Gminy.
Kierunki zagospodarowania przestrzennego przyjĊte w SUiKZ ustalają dla tej strefy zakaz lokalizacji wszelkiego typu zabudowy, w tym zabudowy zagrodowej, ze wzglĊdu na wystĊpowanie najlepszych gleb mineralnych na obszarze Gminy. Podstrefa Ra w czĊĞci dotyczącej kierunków zagospodarowania przestrzennego w SUiKZ oznaczona zostaáa symbolem „R”. Ze wzglĊdu na wystĊpowanie gleb chronionych klasy III i IV są to tereny najdogodniejsze dla rozwoju funkcji rolniczej w Gminie.
Tereny podstrefy Ra nie są objĊte mpzp ani ich projektami. CzĊĞü podstrefy objĊta jest strefą poĞrednią ujĊcia wody. W okolicach wsi PAN Góra przebiega odcinek gazo- ciągu wysokiego ciĞnienia DN 150 (600 m) oraz napowietrzne linie elektroenergetyczne wysokiego napiĊcia (1,6 km). Przez wschodnią czĊĞü podstrefy poprowadzono drogĊ lokalną (1,4 km) i zaprojektowano trasĊ ekspresową "Olszynka Grochowska". 91,8 ha, co stanowi 29,6% caáej podstrefy Ra naraĪone jest na wystĊpowanie powodzi. Ze wzglĊ- du na niski stopieĔ zainwestowania obszaru przyjĊte kierunki zagospodarowania są wystarczające. Adaptacja zabudowy na terenach naraĪonych na zalanie powinna prze- biegaü z uwzglĊdnieniem tego zagroĪenia.
Podstrefa Rb obejmuje grunty orne, áąki i pastwiska gleb klasy V i VI. SUiKZ, w czĊĞci dotyczącej sposobu zagospodarowania przestrzennego podstrefy Rb ustanawia: (i) podtrzymanie obecnego sposobu uĪytkowania terenu w zaleĪnoĞci od potrzeb oraz koniunktury, (ii) moĪliwoĞü przeznaczania gruntów na cele nierolnicze.
Podstrefa R obejmuje grunty orne, áąki i pastwiska gleb klasy V i VI, które w wiĊk- szoĞci są odáogowane ze wzglĊdu na niesprzyjające warunki (trudny dostĊp, sąsiedztwo lasów, niewielki areaá) dla rolnictwa. Sposób zagospodarowania przestrzennego podstre- fy R wedáug zapisów SUiKZ obejmuje: (i) moĪliwoĞü przeznaczania gruntów na cele nierolnicze związane z funkcją letniskową lub inną związaną z rozwojem przestrzennym Gminy, (ii) moĪliwoĞü zalesienia.
W czĊĞci SUiKZ dotyczącej kierunków zagospodarowania przestrzennego podstrefy Rb i R zostaáy poáączone i oznaczone jako „tereny upraw polowych, áąk i pastwisk”.
Kierunki zagospodarowania przestrzennego ustalają dla tych podstref: (i) adaptacjĊ istniejącej infrastruktury technicznej oraz zabudowy zagrodowej z moĪliwoĞcią jej modernizacji i rozbudowy w granicach siedlisk (ii), dąĪenie do zalesienia i zadrzewienia lub uĪytkowania rolniczego wyznaczonych w SUiKZ ciągów ekologicznych z dopusz- czeniem lokalizacji na tych obszarach nowych gospodarstw rolnych pod warunkiem ich ekstensywnej zabudowy (iii) dopuszczenie lokalizacji nowych siedlisk zagrodowych i obiektów związanych z obsáugą rolnictwa nie wymagających zgody na wyáączenie z
produkcji rolnej, (iv) dopuszcza siĊ lokalizacjĊ ogródków dziaákowych i gospodarstw ogrodniczych, (v) zakaz zmiany uĪytkowania gruntów leĞnych z wyjątkiem inwestycji rozwojowych, (vi) dopuszczenie zalesiania gruntów ornych (gleby mineralne klasy V, VI, VIz), (vii) w granicach Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu preferuje siĊ stosowanie upraw i hodowli wzbogacających Ğrodowisko naturalne.
Powierzchnia terenów upraw polowych, áąk i pastwisk widocznych w dostĊpnej czĊ- Ğci graficznej SUiKZ wynosi 194,1 ha. Potencjalnym zagroĪeniem powodziowym objĊte jest 32,4% obszaru. Mpzp oraz ich projekty pokrywają niewielką czĊĞü obszaru. Tereny upraw polowych, áąk i pastwisk są w niewielkim stopniu zabudowane, gáównie zabudo- wą gospodarczą, która przecina obszar projektowanej odbudowy ciągów ekologicznych áączącego kompleks leĞny we wsi Olszewnica Nowa z terenami leĞnymi wsi Olszewnica Stara. Przez obszar podstrefy przebiega droga wojewódzka (800 m) i lokalna (650 m). W przyszáoĞci teren ten bĊdzie przecinaü projektowana trasa ekspresowa "Olszynka Gro- chowska" (2,1 km). Na terenie podstrefy brak jest elementów infrastruktury technicznej.
Ze wzglĊdu na potencjalne zagroĪenie powodziowe, którym objĊta jest póánocna czĊĞü podstrefy, przewidziana adaptacja istniejącej zabudowy powinna zostaü przeprowadzona z uwzglĊdnieniem moĪliwoĞci zalania.
7.3. Strefa zurbanizowana
Strefa zurbanizowana obejmuje tereny zurbanizowane o róĪnych standardach wypo- saĪenia, z wyszczególnieniem obszarów stanowiących potencjalne zagroĪenie dla Ğrodowiska oraz wymagające przeksztaáceĔ [10]. W czĊĞci SUiKZ dotyczącej uwarun- kowaĔ wewnĊtrznych strefą tą objĊto wszystkie obszary, na których odbywa siĊ proces urbanizacji. Nie dokonano w tym dziale podziaáu terenów ze wzglĊdu na funkcjĊ czy rodzaj zabudowy. RozróĪniono natomiast tereny, które naleĪy poddaü rehabilitacji oraz tereny zainwestowane, których dalszy rozwój moĪe stanowiü zagroĪenie dla Ğrodowiska naturalnego. Strefa ta dzieli siĊ na podstrefy: (i) U – tereny zurbanizowane, (ii) UA – tereny podlegające wyhamowaniu procesów inwestycyjnych, (iii) UB – tereny podlega- jące rehabilitacji. CzĊĞü tekstowa SUiKZ nie okreĞla przynaleĪnoĞci terenów Gminy do poszczególnych podstref. Ze wzglĊdu na brak zaáącznika graficznego nie moĪna byáo okreĞliü poáoĪenia obszarów naleĪących do konkretnej podstrefy.
Podstrefa U obejmuje tereny zainwestowane, na których istnieje moĪliwoĞü prze- ksztaácania i rozbudowy istniejących ukáadów przestrzennych oraz zmiany ich funkcji, wyposaĪenia infrastrukturalnego i standardów zabudowy. Wszelkie zmiany na tych obszarach naleĪy wprowadzaü z zachowaniem zasad wáaĞciwego wykorzystania prze- strzeni.
Podstrefa UA obejmuje tereny, na których zaleca siĊ wyhamowanie procesów inwe- stycyjnych. Pozostawienie istniejącej zabudowy i/lub zainwestowanie uwarunkowane jest uzyskaniem zgody na wyáączenie gruntów z produkcji leĞnej. Obszary te objĊte są nastĊpującymi zaleceniami: (i) adaptacja istniejącej funkcji i zabudowy, (ii) ekologiczna rehabilitacja obszaru, (iii) w przypadku zgody na wyáączenie z produkcji rolnej i leĞnej naleĪy uzyskaü ją na podstawie mpzp. W mpzp wykonywanych w celu legalizacji istniejącej zabudowy naleĪy wskazaü jedynie istniejące zainwestowanie nie nakreĞlając nowych kierunków rozwoju.
Podstrefa UB obejmuje obszary, które powinny zostaü poddane rewitalizacji ze wzglĊdu na walory przyrodnicze, krajobrazowe lub funkcjonalne. Przebudowa terenów powinna przebiegaü zgodnie z panującymi warunkami naturalnymi bądĨ funkcjonalny-
mi. Do rewitalizacji wyróĪniono nastĊpujące obszary: (i) PAN Góra – zabudowa gospo- darcza w Ğrodku kompleksu leĞnego oraz zabudowa otaczająca j. Góra, (ii) PGR Wieli- szew, (iv) Wieliszew – tereny ogródków dziaákowych, centralna czĊĞü wsi, tereny w pobliĪu j. Wieliszewskiego.
W czĊĞci tekstowej dotyczącej kierunków zagospodarowania przestrzennego strefy urbanizacji brak jest rozróĪnienia obszarów na poszczególne podstrefy. Strefą tą objĊte zostaáy wszystkie tereny zainwestowane oraz tereny przeznaczone do urbanizacji. Spod zabudowy wyáączone zostaáy tereny leĞne, obszary wystĊpowania wysokiego poziomu wód gruntowych oraz tereny, na których obowiązuje strefa ochrony sieci infrastruktury technicznej. W dostĊpnej czĊĞci graficznej przedstawiono zasiĊg rozwoju urbanizacji jednostek osadniczych, w których wyróĪniono tereny: (i) zainwestowane – polityka adaptacji i rozwoju iloĞciowego, (ii) zainwestowane – polityka rozwoju iloĞciowego, (iii) o ustalonej funkcji i zasadach zagospodarowania przestrzennego.
Rozwój urbanizacji przewidziany jest na terenie wszystkich soáectw. PrzyjĊta syste- matyka wyróĪnia trzy typy rejonów. Pierwsza grupa obejmuje rejony o wybitnych walorach rozwoju. Tereny te charakteryzują siĊ moĪliwoĞcią szybkiego rozwoju opiera- jącego siĊ o istniejący potencjaá gospodarczy oraz spoáeczny. Rozwój ten ma siĊ odby- waü przy jednoczesnym zachowaniu i wzbogacaniu walorów Ğrodowiska przyrodniczego i krajobrazowego. Soáectwa przydzielone do rejonu: (i) Wieliszew - funkcja wiodąca:
mieszkalnictwo, usáugi o charakterze gminnym i ponadlokalnym, turystyka, funkcja uzupeániająca: usáugi, rolnictwo, nieuciąĪliwy przemysá, (ii) Skrzeszew - funkcja wiodą- ca: mieszkalnictwo, usáugi w zakresie podstawowym, funkcja uzupeániająca: mieszkal- nictwo letniskowe, rolnictwo, turystyka i rekreacja, (iii) Góra - funkcja wiodąca: tury- styka, dziaáalnoĞü gospodarcza, przemysá, usáugi magazynowe, funkcja uzupeániająca:
mieszkalnictwo, rolnictwo, (iv) Janówek - funkcja wiodąca: mieszkalnictwo, usáugi w zakresie podstawowym, turystyka zorganizowana, funkcja uzupeániająca: rolnictwo, obiekty specjalne, wydobycie surowców, (v) Olszewnica Stara - funkcja wiodąca:
mieszkalnictwo, usáugi w zakresie podstawowym, funkcja uzupeániająca: rolnictwo.
Drugą grupą objĊto tzw. rejony umiarkowanego rozwoju. Rozwój tych terenów opar- to na istniejącej bazie gospodarczej i spoáecznej. Potencjaá tych obszarów wzbogacony zostaá o nowe tereny oraz funkcje. Rozwój tego rejonu ma siĊ opieraü na zasadach zrównowaĪonego rozwoju. Grupa ta obejmuje nastĊpujące soáectwa: (i) àajski - funkcja wiodąca: mieszkalnictwo, usáugi komercyjne, nieuciąĪliwa dziaáalnoĞü gospodarcza oraz przemysá, usáugi magazynowe, (ii) Krubin - funkcja wiodąca: mieszkalnictwo, dziaáal- noĞü gospodarcza, funkcja uzupeániająca: rolnictwo, (iii) Kaáuszyn - funkcja wiodąca:
mieszkalnictwo, funkcja uzupeániająca: mieszkalnictwo letniskowe, rolnictwo.
Do trzeciej grupy naleĪą tzw. rejony stabilne, których rozwój opiera siĊ na rewitali- zacji istniejącego zabudowania przy niewielkiej ekspansji przestrzennej, podniesieniu standardów technicznych oraz estetycznych obecnej zabudowy. Wszelkie dziaáania rozwojowe mają odbywaü siĊ z zachowaniem zasad zrównowaĪonego rozwoju. Grupa ta obejmuje soáectwa: (i) KĊpa Kikolska - funkcja wiodąca: mieszkalnictwo letniskowe, funkcja uzupeániająca: turystyka i rekreacja, usáugi, (ii) PoddĊbie - funkcja wiodąca:
mieszkalnictwo letniskowe, funkcja uzupeániająca: turystyka i rekreacja, usáugi, (iii) Sikory - funkcja wiodąca: mieszkalnictwo letniskowe, funkcja uzupeániająca: turystyka i rekreacja, usáugi, (iv) Topolina - funkcja wiodąca: mieszkalnictwo letniskowe, funkcja uzupeániająca: turystyka i rekreacja, usáugi, (v) Komornica - funkcja wiodąca: mieszkal- nictwo letniskowe, funkcja uzupeániająca: mieszkalnictwo caáoroczne, usáugi, (vi) Olszewnica Nowa - funkcja wiodąca: mieszkalnictwo, funkcja uzupeániająca: rolnictwo.
Strefą poĞredniego zagroĪenia powodzią objĊte są wszystkie obszary zurbanizowane z wy- jątkiem miejscowoĞci Michaáów-Reginów (nieuwzglĊdniony w SUiKZ), àajski, Olszewnica Stara oraz Krubin. àączna powierzchnia terenów zurbanizowanych zagroĪonych powodzią wynosi 1 635,9 ha. WiĊkszoĞü z nich objĊta zostaáa mpzp, ich projektami lub decyzjami o warunkach zabudowy dla znaczących inwestycji. Oprócz obszarów zabudowanych zagroĪone są takĪe 2 stacje redukcyjno-pomiarowe, 6 ujĊü wody, 2 przepompownie, oczyszczalnia Ğcieków oraz niektóre odcinki napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokiego napiĊcia, ropociągu, gazociągu wysokiego ciĞnienia, magistrali wodociągowej, sieci wodociągowej i kanalizacji. W przypadku infrastruktury komunikacyjnej niebezpieczeĔstwo zalania obejmuje wiĊkszoĞü dróg wojewódzkich, poáowĊ dróg gáównych, lokalnych i dojazdowych oraz odcinek projektowanej trasy ekspresowej "Olszynka Grochowska" w rejonie wsi Kaáuszyn. Obszary wyznaczone dla rozwoju urbanizacji jednostek osadniczych poáoĪone są gáównie w centralnej czĊĞci Gminy oraz na poáudniowo-wschodnich obrzeĪach. Tereny znajdujące siĊ we wsiach Kaáuszyn Skrzeszew i Wieliszew są potencjalnie naraĪone na zalanie.
Ze wzglĊdu na warunki gruntowo-wodne niesprzyjające zagospodarowaniu w formie zabudowy kubaturowej, rozwój Gminy musi odbywaü siĊ na terenach umoĪliwiających taką formĊ zabudowy, pomimo potencjalnego zagroĪenia powodziowego obejmującego znaczną czĊĞü Gminy. Ze wzglĊdu na silną presjĊ urbanizacyjną nie moĪna zapobiec rozwojowi zagospodarowania na tych terenach, dlatego teĪ przy nowych inwestycjach powinno uwzglĊdniaü siĊ moĪliwoĞü ewentualnego wystąpienia wielkiej wody.
7.4. Strefa przeksztaáceĔ przestrzennych
Strefą przeksztaáceĔ przestrzennych objĊto siedem obszarów, na których zagospoda- rowanie uwarunkowane jest dziaáaniami przestrzennymi o randze wojewódzkiej lub paĔstwowej oraz obszary, w których dziaáania związane z ochroną Ğrodowiska, rolnic- twem i urbanizacją wzajemnie siĊ przenikają [7]. W strefie tej wyszczególniono nastĊpu- jące podstrefy: (i) A1 – Góra-Janówek, (ii) A2 – KĊpa Kikolska, (iii) A3 – Kwietniówka, (iv) B1 – PAN Góra, (v) B2 – Forty, (vi) B3 – Zalew ZegrzyĔski, (vii) C – DĊbe.
Podstrefa A1 (162 ha) poáoĪona na zachodzie Gminy w obszarze poĞredniego za- groĪenia powodzią. Obszar ten obejmuje udokumentowane w kategorii C1 záoĪe kru- szywa naturalnego „Janówek”, którego zasoby wynoszą 43 mln ton oraz tereny wokóá záoĪa. SUiKZ zakáada caákowitą eksploatacjĊ istniejącego záoĪa, po której przeprowa- dzona zostanie rekultywacja w kierunku turystyki i rekreacji zorganizowanej. Przez teren przebiega odcinek napowietrznej linii elektroenergetycznej wysokiego napiĊcia (1,1 km) oraz gazociąg wysokiego ciĞnienia DN 150 (1,9 km).
Podstrefa A2 (44,2 ha) obejmuje áąki naleĪące do strefy szczególnej ochrony ekolo- gicznej Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (WOChK). Podstrefa zagro- Īona jest potencjalnym zalaniem. Wedáug zapisów SUiKZ w podstrefie zaplanowano osadĊ jeĨdziecką wraz z zabudową mieszkaniową jednorodzinną oraz opcjonalnie obiekty zamieszkania zbiorowego. Warunkami koniecznymi do powstania tego kom- pleksu jest budowa drogi dojazdowej, ujĊcia wody pitnej i oczyszczalni Ğcieków.
Podstrefa A3 zlokalizowana jest we wsi Wieliszew-Kwietniówka i zajmuje 75,1 ha w tym 14,5% stanowią tereny zagroĪone wystąpieniem powodzi. Obejmuje obszary leĞne wchodzące w skáad WOChK. Kierunki zagospodarowania przestrzennego zawarte w SUiKZ przewidują dla tego terenu rozwój zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej pod warunkiem budowy odpowiedniej infrastruktury towarzyszącej (drogi dojazdowe, sieü wodno- kanalizacyjna). Obecnie teren ten nie jest wyposaĪony w obiekty infrastruktury technicznej.
Podstrefa B1 (87,5 ha) poáoĪona jest w zachodniej czĊĞci Gminy, w bezpoĞrednim sąsiedztwie obszaru A1. Obejmuje tereny leĞne, dawny kompleks parkowo-paáacowy oraz zabudowania gospodarcze oĞrodka PAN. Podstrefa znajduje siĊ w zasiĊgu poten- cjalnego zagroĪenia powodziowego. Podstawową funkcją podstrefy wedáug zapisów SUiKZ ma byü turystyka i rekreacja wsparta obiektami sportowymi oraz mieszkalnymi.
Przyszáa zabudowa moĪe byü lokalizowana tylko na terenach niezadrzewionych. Likwi- dacji lub adaptacji na nowe funkcje ulec mają zabudowania gospodarcze PAN. ZaáoĪe- nia przyjĊte w SUiKZ zakáadają m.in. rekonstrukcjĊ zespoáu paáacowego, utworzenie parku wiejskiego poprzez przeksztaácenie podworskiego parku i terenów leĞnych, rewitalizacjĊ istniejącej zabudowy oraz zagospodarowanie brzegu j. Góra.
Podstrefa B2 znajduje siĊ we wsi Janówek Pierwszy, zajmuje powierzchniĊ 81,1 ha w tym 3,9% stanowią obszary zagroĪone powodzią. Podstrefa obejmuje trzy forty naleĪące do kompleksu twierdzy Modlin z terenami w granicach wyznaczonych stref ochronnych. W SUiKZ ustalono zagospodarowanie turystyczne niekubaturowe z zaple- czem infrastrukturalnym. Budowa obiektów kubaturowych dopuszczona jest jedynie na zasadach okreĞlonych przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, pomimo tury- stycznego charakteru obszaru zakazuje siĊ lokalizacji zabudowy letniskowej.
Podstrefa B3 (104,1 ha) obejmuje obszary w pasie brzegowym Zalewu ZegrzyĔ- skiego od zapory DĊbe do wsi Wieliszew, gdzie wcina siĊ w podstrefĊ E2. Kierunki zagospodarowania dla tego terenu jako podstawową funkcjĊ ustanawiają turystykĊ.
Rozwój infrastruktury oraz obiektów kubaturowych i niekubaturowych ma przyczyniü siĊ do stworzenia bazy sportowej, gáównie sportów wodnych.
Podstrefa C (9,91 ha) znajduje siĊ na póánocy Gminy. Obejmuje zespóá szkóá a takĪe tere- ny urządzeĔ technicznych oraz infrastruktury obsáugujące zaporĊ DĊbe. Teren ten przecina waá przeciwpowodziowy. Póánocna czĊĞü obszaru znajduje siĊ w strefie bezpoĞredniego zagroĪenia powodziowego zaĞ poáudniowa potencjalnego. Zapisy SUiKZP podtrzymują dotychczasowy sposób zagospodarowania tj. funkcji oĞwiaty, sportu oraz zaplecza technicznego zapory.
7.5. Strefy niesklasyfikowane
Do stref niesklasyfikowanych tj. nieprzydzielonych w SUiKZP do Īadnej strefy poli- tyki przestrzennej Gminy a widocznych w graficznej czĊĞci, zalicza siĊ tereny Zakáadu Kanalizacji ObrzeĪa Jeziora ZegrzyĔskiego oraz liczne kompleksy leĞne. Są caákowicie objĊte strefą bezpoĞredniej ochrony wód wchodzące równieĪ w skáad strefy poĞredniej ujĊcia wody. Zakáad ten eksploatuje system kanalizacji sanitarnej na terenach gmin:
Wieliszew, Serock, NieporĊt. W skáad zakáadu wchodzi teĪ mechaniczna oczyszczalnia Ğcieków „DĊbe” o przepustowoĞci 17 tys. m3 na dobĊ. Obszar zakáadu (powierzchnia 133,9 ha) nie zostaá ujĊty zapisami SUiKZP. Ze wzglĊdu na poáoĪenie zakáadu w strefie potencjalnego zagroĪenia powodziowego oraz jego strategicznego charakteru naleĪy podjąü szczególne Ğrodki w celu ochrony przed powodzią. W przypadku przerwania obwaáowaĔ i wdarcia siĊ wody na teren zakáadu istnieje ryzyko biologicznego zanie- czyszczenia wód, które w konsekwencji zanieczyszczą gleby i wody gruntowe. Ponie- waĪ sieü kanalizacyjna gminy Wieliszew jest sáabo rozwiniĊta [10] podobne zagroĪenie w przypadku wystąpienia powodzi stanowią liczne przydomowe szamba.
W zapisach SUiKZP brak jest teĪ odniesienia do kompleksów leĞnych niezakwalifi- kowanych do strefy ochrony Ğrodowiska przyrodniczego. Obszary te zajmują znaczną czĊĞü Gminy. NaleĪy przypuszczaü, Īe zgodnie z przyjĊtą przez GminĊ polityką ochrony Ğrodowiska przyrodniczego, tereny zieleni leĞnej, zadrzewieĔ i pozostaáe tereny przy-
