Szlaki turystyczne Gminy Goleszów

(1)

Szlaki turystyczne

Gminy Goleszów

(2)

Szlaki turystyczne Gminy Goleszów

Goleszów 2003

Wydawca: Gminny Ośrodek Kultury

43-440 Goleszów,

ul. Cieszyńska 25

tel.: (033) 479 05 20,

fax: (033) 479 05 21

Projekt szlaków: Jolanta Tajner Jan Cichy Tomasz Jaszowski Wykonanie szlaków: PTTK Cieszyn

PTTK Jastrzębie Zdrój

Autor tekstu: Henryk Mróz

Tłumaczenie

na język czeski: Bartłomiej Sokołowicz Opracowanie

informatora: Jolanta Tajner

Tomasz Jaszowski

Rysunki: Andrzej Chmiel

Opracowanie

komputerowe mapy: Robert Witek Foto na okładce: Jan Gajdacz ISBN 83-909752-4-6

Skład i druk: Drukarnia „Marqus”

Skoczów, ul. Cieszyńska 9

(033) 853 22 55

Projekt ten jest finansowany przez Unię Europejską. Zawarte w publikacji treści są twierdzeniami wydawcy, a nie Komisji Europejskiej.

(3)

5

Szlaki turystyczne Gminy Goleszów

WSTęP

(4)

Gmina Goleszów Gmina Goleszów jako wszyscy wiycie,

Je jednóm z piekniejszych w cieszyńskim powiecie.

Móndrych ludzi momy – co wiadómo przecie, Sławióm naszóm ziymie po caluśkim świecie.

Mało Czantoria, Tuł, Jasieniowa

Dziwajóm się na nas jak królowej glowa.

Tuł, Zadni gaj – dwa rezerwaty,

Chróniymy tam cisy, storczyki i insze kwiaty.

Na Chełmie od downa lotnictwo króluje, jako Czantoria kiero nad nami góruje.

Roztomaite sporty lotnicze słynóm na Chełmie I ludziska czujóm się tam jak w niebie.

W jeziorze Ton rybki se pływajóm,

A wyndkorze na wyndki radzi je chytajóm.

Krowy też się jeszcze lecy kandy pasóm, w RKS– ie kury kopy wajec niesóm.

Około dwanoście tysiyncy miyszkańców gminy, Mo zawsze wiesioło uśmiychniynte miny.

Po codziynnej pracy, trudzie i znoju, Każdy chce se dychnyć w ciszy i spokoju.

Przez to łogródki swoi upiynkszómy, Bo ku tymu móndre rady mómy.

Tak nóm życi tu beztrosko płynie,

a kultura naszych przodków nigdy nie zaginie.

Bernadeta Wojtyła

(5)

8 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 9 Gmina Goleszów, jak brzmią słowa wiersza, jest miejscem,

które na pewno warto odwiedzić. Utworzone na jej terenie szlaki spacerowe oraz trasa rowerowa mają przybliżyć kulturę tego regionu oraz dać możliwość obejrzenia wielu bardzo pięknych zakątków.

Temu celowi ma też służyć przewodnik turystyczny.

Przewodnik został podzielony na dwie części. W części pierw- szej przedstawiono ogólne informacje charakteryzujące środowisko Gminy Goleszów. Część zasadniczą stanowi dosyć szczegółowy opis 6 szlaków spacerowych, posiadających odpowiednie oznakowanie oraz nazwę związaną z terenem, przez który prowadzą.

Dla osób uprawiających turystykę rowerową opracowana została i dokładnie opisana w tym przewodniku trasa rowerowa.

Ze względu na ograniczoną objętość przewodnika, przedstawiono w nim najważniejsze informacje o miejscowościach i innych ciekawych obiektach. Szczególny nacisk został natomiast położony na opis wspaniałych panoram rozciągających się z wielu, na trasie szlaków, punktów widokowych.

Mam nadzieję, że niniejszy przewodnik zachęci wszystkich do aktywnego spędzania wolnego czasu poprzez spacery lub przejażdż- ki rowerowe proponowanymi trasami.

Przewodnik jest przeznaczony zwłaszcza dla ludności Śląska Cieszyńskiego zamieszkałej po obu stronach Olzy, dlatego w całości został przetłumaczony na język czeski.

Projekt szlaków turystycznych i trasy rowerowej oraz infor- mator turystyczny został sfinansowany ze środków pochodzących z programu pomocowego Unii Europejskiej PHARE CBC.

Henryk Mróz

Szlaki spacerowe i trasa rowerowa to nowa oferta Gminy Gole- szów adresowana do turystów z różnych zakątków Polski, jak rów- nież gości zagranicznych odwiedzających nasze piękne okolice.

Serdecznie dziękuję wszystkim osobom zaangażowanym w realizację tego pracochłonnego przedsięwzięcia, a w szczegól- ności pomysłodawczyni idei powstania szlaków turystycznych – dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Goleszowie Jolancie Tajner oraz Janowi Cichemu i Tomaszowi Jaszowskiemu – współautorom projektu.

Wyrazy podziękowania kieruję również do oddziału PTTK w Cieszynie, a zwłaszcza do Jana Cichego i Józefa Saleckiego, którzy służyli wielką pomocą w przygotowaniu koncepcji szlaków spacerowych i wykonali ich oznakowanie, a także do Edwarda Kutyły i Witolda Jędrusiaka z PTTK Jastrzębie odpowiedzialnych za znakowanie trasy rowerowej. Wielkie słowa uznania należą się także autorowi niniejszego „Informatora Turystycznego” Hen- rykowi Mrozowi oraz Andrzejowi Chmielowi – twórcy szkiców zamieszczonych w „Informatorze”.

Chciałbym też podkreślić, że bardzo dużą pomocą w re- alizacji projektu służyli pracownicy Biura Stowarzyszenia Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” w Cieszynie, z jego dyrektorem Bogdanem Kasperkiem na czele. Nie należy też zapominać, że projekt ten nie powstałby, gdyby nie poparcie i pomoc partnerskiej Gminy Wędrynia z Republiki Czeskiej.

Wójt Gminy Goleszów

Zbigniew Wacławik

(6)

INFORMACJE OGÓLNE

(7)

13

Cechy środowiska Gminy Goleszów

1. Położenie i granice gminy

W południowej części Polski, na terenie urokliwego krajo- brazowo Pogórza Cieszyńskiego, będącego przedpolem Beskidu Śląskiego, położona jest Gmina Goleszów.

Administracyjnie należy do województwa śląskiego i powiatu cieszyńskiego, obejmując jego południowo – zachodnią część. Jest to gmina wiejska, a w jej skład wchodzą miejscowości: Goleszów – siedziba gminy, Bażanowice, Cisownica, Dzięgielów, Godziszów, Kisielów, Kozakowice, Leszna Górna oraz Puńców.

Jej powierzchnia to około 66 km², a mieszka tu aż 12 ty- sięcy mieszkańców. Dlatego gęstość zaludnienia jest tu duża i wynosi ok. 180 osób/ km², czyli znacznie więcej niż przeciętnie w Polsce.

Gmina Goleszów graniczy od południa z Czechami, od wschodu z miastem Ustroń, od północy z gminami Skoczów i Dębowiec, a od północnego zachodu z miastem Cieszyn.

Z Republiką Czeską Gmina Goleszów graniczy na długości 19 km.

Położenie Goleszowa przy ruchliwej drodze pomiędzy Cie- szynem i Ustroniem oraz obecność znajdującego się na terenie gminy przejścia granicznego w Lesznej Górnej i pobliskiego przejścia granicznego w Cieszynie powoduje, że przez teren gminy przejeżdża wielu turystów. Najczęściej jednak zmierzają oni w stronę Cieszyna, Ustronia i Wisły, albo kierują się do Czech i na Słowację, pomijając tak wiele ciekawych miejsc znajdujących się w naszej gminie.

(8)

do produkcji cementu, stąd w okolicy Goleszowa, na Chełmie i Jasieniowej, tak wiele jest nieczynnych już obecnie kamienioło- mów. Obecnie wapienie cieszyńskie są eksploatowane w Lesznej Górnej, a wykorzystywane są głównie w budownictwie drogo- wym.

W południowej części Gminy Goleszów, głównie w dolinie Puńcówki, nad wapieniami cieszyńskimi zalegają górne łupki cieszyńskie. Często występują w nich wkładki rud żelaza, które w wieku XVIII i XIX (do 1870 roku), wydobywane były na terenie Cisownicy, Puńcowa i Lesznej Górnej na potrzeby pobliskiej huty w Ustroniu, a później huty w Trzyńcu. Ciekawostką geologiczną jest to, że w górnych łupkach cieszyńskich można spotkać skały wul- kaniczne, którymi są cieszynity, skały barwy ciemnej z wyraźnymi czarnymi igłami minerału o nazwie trachit. Cieszynity można spo- tkać na terenie Puńcowa, Cisownicy, Godziszowa i Kozakowic.

Szczytową część góry Tuł (621 m) i Ostry (709 m n.p.m.) oraz zbocza Małej Czantorii (866 m n.p.m.) tworzą najmłodsze utwory fliszowe na terenie Gminy Goleszów - warstwy grodziskie, skła- dające się głównie z piaskowców i łupków.

Opisane wcześniej utwory występują w postaci ponasuwa- nych na siebie warstw skalnych noszących nazwę płaszczowiny cieszyńskiej, która jest dolną, niższą częścią płaszczowiny śląskiej, tworzącej obszar Beskidu Śląskiego i Pogórza Cie- szyńskiego.

B. Ukształtowanie powierzchni.

Powierzchnia Gminy Goleszów znajduje się w obrębie dwóch większych jednostek fizyczno – geograficznych: Pogórza Cieszyń- skiego, zajmującego większość powierzchni opisywanego terenu oraz Beskidu Śląskiego, obejmującego tylko najbardziej południowy

2. Cechy środowiska przyrodniczego Gminy Goleszów

A. Budowa geologiczna.

Gmina Goleszów od wielu lat odwiedzana była przez geo- logów, których interesowały występujące tu formacje skalne i surowce mineralne. Jest to bowiem obszar należący pod względem geologicznym do tzw. Karpat Zewnętrznych, czyli fliszowych. Flisz to naprzemianległe warstwy piaskowców i łupków, wśród których zdarzają się też warstwy skał wapiennych.

Występujące na terenie Gminy Goleszów utwory zaczęły się tworzyć na dnie morza, którego głębokość często się zmieniała, około 140 milionów lat temu, w okresie dolnej kredy w erze mezozo- icznej. Najstarszymi utworami, które tu spotykamy na powierzchni są tzw. dolne łupki cieszyńskie, zwane też marglami goleszowskimi.

Są to bitumiczne (pachnące ropą) łupki barwy szarej lub ciemnosza- rej. Ponieważ są one mało odporne na niszczenie, dlatego tworzą obniżenia, występując głównie na terenie Goleszowa pomiędzy wzgórzami Jasieniowa i Chełm. Dawniej były wykorzystywane do produkcji cementu w cementowni „Goleszów”. Młodszymi od nich utworami są wapienie cieszyńskie (powstały ok. 130 mln lat temu). Ponieważ ich odporność na niszczenie przez siły natury jest większa niż łupków cieszyńskich, dlatego tworzą one wzgórza na Pogórzu Cieszyńskim np. Tuł, Chełm oraz pasmo Jasieniowa – Machowa – Jelenica. Dokładnie przypatrując się warstwom wapieni cieszyńskich można czasami znaleźć w nich skamieniałości otwornic calpionella alpina, z których są zbudowane, albo ślady pełznięcia zwierząt lub ciągnięcia roślin przez prąd płynącej wody, zwane hieroglifami. Skały te wykorzystywane były już ponad 200 lat temu przez miejscową ludność do wypalana wapna, a później

(9)

31

Szlak nr 1 – „Jasieniowy”

Oznaczenie: kolor czerwony Długość trasy: 7 km

Suma podejść: około 250 metrów Czas przejścia: 2,5 – 3 godz.

Nazwa szlaku pochodzi od góry Jasieniowa, której nazwa jest związana z licznie występującymi tu jesionami zwanymi gwarowo

„jasień”.

Szlak ten prowadzi drogami i ścieżkami, przebiegającymi przez południową część Goleszowa, położoną na zboczach Jasieniowej (520 m n.p.m.) oraz przez samą Jasieniową. Jest to szlak dosyć łatwy. Jedynie na długości ok. 400 metrów ma kilka trudnych po-

(10)

Od budynku GOK-u kierujemy się na południe ulicą Jasną, prowadzącą w górę, w kierunku zbiornika wodnego „TON”, do którego docieramy po około 400 metrach. Osoby odwiedzające Goleszów zachwyca to miejsce, które niespodziewanie wyłania się przed oczami. W dole lśni tafla niewielkiego (o powierzchni ok.

2 ha) jeziora, głębokości kilkunastu metrów, wypełniającego dno dawnego kamieniołomu marglu, wydobywanego tu niegdyś dla cementowni „Goleszów”. Nazwa „Ton” pochodzi z języka niemiec- kiego od nazwy „Ton-erde” – glina, który to surowiec był potrzebny do uregulowania odpowiedniej zawartości wapna przy produkcji cementu jako tzw. margiel. Tak więc początkowo tak nazywano kamieniołom. Później tą potoczną nazwę marglu przeniesiono na utworzony ze ściekających do kamieniołomu wód zbiornik. Obecnie jeziorko „Ton” jest w użytkowaniu Towarzystwa Wędkarskiego

„Ton”. Zbiornik wodny „Ton”, od wielu już lat zachwycający swoim niepowtarzalnym pięknem otaczającej go przyrody, jest oazą spoko- Kultury i Gminna Biblioteka, na drugim piętrze - Gminny Zespół

Oświaty i Pomoc Społeczna, zaś na parterze jest m.in. restauracja

„Corient”.

Gminny Ośrodek Kultury w Goleszowie, istniejący blisko 25 lat, corocznie organizuje prezentację dorobku kulturalnego gminy o nazwie „TON”. GOK prowadzi różne zajęcia. Dominującą dzie- dziną jest taniec oraz różne jego formy. Promowanie rodzimego folkloru odbywa się przede wszystkim za sprawą Zespołu Pieśni i Tańca „Goleszów”. Jest też kilka zespołów ukierunkowanych na taniec współczesny. W ramach dbałości o tradycje organizowane są tu konkursy „O Złotóm Przeposke”.

Prowadzona jest też wypożyczalnia dziecięcych kostiu- mów karnawałowych. Działają tu kółka teatralne, modelarskie i plastyczne. Organizowanych jest wiele imprez rekreacyjno sporto- wych przede wszystkim adresowanych dla społeczeństwa gminy.

W budynku GOK – u mieści się redakcja lokalnego czasopisma

„Panorama Goleszowska”, wydawanego od 1991 roku oraz jest tu siedziba Towarzystwa Miłośników Ziemi Goleszowskiej.

Szlak nr 1 - „Jasieniowy”

(11)

44 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 45 W WALCE Z HITLERYMEM W LATACH 1939 – 1945 + CZEŚĆ ICH PAMIęCI.” Nazwa „Pod Grabówką” jest z kolei związana z dość licznie występującymi w lesie grabami.

Od pomnika idziemy około 50 metrów betonową drogą w stronę drogi powiatowej Dzięgielów – Goleszów. Skręcamy w prawo i poboczem tej drogi, prowadzącej lasem świerkowym, podążamy ok. 350 metrów.

Idąc dalej ul. Grabową po 100 metrach dochodzimy do znajdu- jącego się po prawej stronie kortu tenisowego, za którym po kolej- nych 200 metrach widzimy po prawej stronie budynek przedszkola.

Kiedyś była to willa dyrektora cementowni.

Po opuszczeniu lasu skręcamy w lewo na ulicę Różaną, którą schodzimy w dół. Roztacza się stąd ładny widok w kierunku pół- nocnym na Cieszyn, Zamarski, Ogrodzoną, Chełm i znajdujący się u jego podnóża duży, nieczynny kamieniołom, zwany potocznie

„marglem”, od wydobywanych tu do końca lat 70-tych XX w. dol- w miejscu bardziej stromego zejścia, skręcamy na odchodzącą

w prawo pod kątem prostym ścieżkę. Kiedyś biegło tędy jedno z torowisk kolejki wąskotorowej, a później poprowadzono tu szlak

czarny. Wygodnym leśnym traktem podążamy około 300 metrów, a następnie kierujemy się na odchodzącą w lewo ścieżkę, którą dosyć stromo schodzimy do pomnika „Pod Grabówką”.

Autorem projektu pomnika, który został odsłonięty w 1969 roku, jest urodzony w Goleszowie jeden z najbardziej znanych na Ziemi Cieszyńskiej rzeźbiarz prof. Jan Herma. Pomnik usytuowany jest w pobliżu miejsca, gdzie naziści rozstrzelali więźniów obozu oświęcimskiego i członków ruch oporu. Jest to jakby część cmentarza z rozmieszczonymi fragmentarycz- nie „grobami”, wkomponowanymi w jego powierzchnię. Na ścianie przedniej widnieje napis: „TYM, KTÓRZY ZGINęLI

(12)

dostarczała wapień z odległego o 4 km kamieniołomu w Lesznej Górnej do cementowni w Goleszowie. Po naszej lewej stronie mijamy zrujnowane obiekty cementowni, która kiedyś była jed- nym z największych zakładów przemysłowych na terenie Ziemi Cieszyńskiej, decydując o przemysłowym obliczu Goleszowa. O randze tego zakładu może świadczyć fakt, że na początku 1970 roku produkował on prawie 300 tys. ton cementu. Szczególnie znany w świecie był cement wodoodporny, z którego budowano wiele zapór na rzekach.

Podążając ulicą Robotniczą po około 500 metrach dochodzimy do Budynku Gminnego Ośrodka Kultury, gdzie szlak „Jasieniowy”

się kończy.

nych łupków cieszyńskich, czyli margli goleszowskich. Po przejściu niespełna 100 m ulicą Różaną, w lewo odchodzi ulica Nowalijek, którą możemy dotrzeć do gospodarstwa agroturystycznego „Pod Grabówką”, należącego do państwa Ruty i Janusza Gajdziców (opis w rozdziale „Baza noclegowa”).

Nasz szlak czerwony zmierza jednak dalej w dół ulicą Różaną, a po 500 metrach, poniżej skrzyżowania z ul. Szeroką, skręca nieco w prawo, prowadząc przez mostek, którym dochodzimy do ulicy Fabrycznej. Ponownie skręcamy w prawo i podążamy ul. Fabryczną dosyć stromo w górę, obok zabudowań pozostałości po cementowni

„Goleszów”. Po drodze mijamy tylny wjazd do cementowni, a po 400 metrach dochodzimy do ulicy Robotniczej, którą, skręcając w lewo, podążamy łagodnie w dół.

Idąc ulicą Robotniczą możemy w ogrodzie jednego z zabudowań zauważyć cztery ogromne betonowe bloki. Jest to pozostałość po słupach kolejki linowej, która jeszcze w latach 70–tych XX wieku

(13)

50 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 51 pracowni we wtorki od godz. 14.00 do 16.00.

Koło kościoła w prawo, pod kątem prostym, łagodnie w górę odchodzi ul. Ogrodowa, przy której po ok.100 metrach, po prawej stronie znajduje się zajazd „Heweliusz” oferujący poza restauracją kilka miejsc noclegowych.

Minąwszy kościół ewangelicki dalej kierujemy się ul. Spół- dzielczą w stronę widocznego przed nami cmentarza, prze- chodząc obok zabudowań należących obecnie częściowo do Rolniczego Kombinatu Spółdzielczego w Goleszowie. Przed cmentarzem skręcamy w lewo i mijając stację benzynową idziemy w dalszym ciągu ulicą Spółdzielczą, która teraz przebiega pośród pól. Możemy przy okazji obserwować widoczne przed nami (od wschodu) pasmo Równicy, od południa Małą i Wielką Czantorię i wzgórza ciągnące się na ich przedpolu, a w kierunku północno – zachodnim wzgórze Chełm.

Po ok. kilometrze dochodzimy do ul. Radoniowej i skręcając w lewo idziemy nią lekko pod górę, dochodząc (po 800 metrach) do piekarni. Tutaj skręcamy w prawo i podążamy na północ ulicą Piekarniczą. Przekraczamy niestrzeżony przejazd kolejowy linii Goleszów – Wisła Głębce i po następnych 300 m dochodzimy do ul. Przemysłowej.

Idąc nią dalej na wprost po ok. 100 m moglibyśmy dojść do Za- kładów Elektronarzędzi „CELMA” S.A. Dawniej był to największy producent elektronarzędzi w Polsce. Obecnie zakład ten przeżywa duże trudności. Na jego terenie powstał Goleszowski Park Przemy- słowy, którego zadaniem jest kontynuowanie produkcji.

My jednak kierujemy się ul. Przemysłową w lewo (od skrzy- żowania z ul. Piekarniczą) i po 150 metrach dochodzimy do we, krzyżowe i klasztorne, a na piętrze pomieszczenia sklepione

kolebkowo. Elewacja frontowa plebani jest od południa. Pomiędzy starą plebanią a kościołem na małym skwerku umieszczono zegar słoneczny.

Przy Parafii Ewangelicko - Augsburskiej mieści się koło nie- wiast. Członkinie tego koła trudnią się szydełkowaniem i innymi robótkami ręcznymi. Ich prace można nabyć w przy parafialnej

Szlak nr 2 - „Pod Chełmem”

(14)

ul. Wolności, będącej częścią drogi powiatowej Goleszów – Sko- czów. Idąc dalej prosto można dojść do dworca PKP Goleszów.

Szlak prowadzi ul. Wolności w prawo, przechodząc obok przystanku autobusowego Goleszów PKP. Po 700 metrach skręcamy z ul. Wolności w lewo, kierując się w stronę Chełmu ul. „Pod Chełmem”. Przekraczamy linię kolejową łączącą Katowice i Bielsko z Cieszynem, Ustroniem i Wisłą. Po ok. 150 metrach skrę- camy w prawo i podchodząc łagodnie ulicą asfaltową przechodzimy przez kolonię domków jednorodzinnych, powstałych w latach 70 – tych ubiegłego wieku. Idąc tą drogą 500 metrów dochodzimy do drogi asfaltowej zwanej „Pod Chełmem”. Znajdujemy się teraz w części Godziszowa o potocznej nazwie „Bryncwerk”. Drogą asfalto-

(15)

54 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 55 piennikach) znajdujących się w pobliżu dworca PKP. Na widocznej ścianie skalnej można zaobserwować układ warstw skalnych, bu- dujących Chełm. Warto tu zatrzymać się dłużej by delektować się ciszą spokojem i piękną scenerią.

Od kamieniołomów polną drogą wśród łąk i pól, a potem le- śną ścieżką systematycznie pniemy się w górę po południowych zboczach Chełmu, kierując się stale na zachód. Po południowej stronie, w miejscach otwartych obserwujemy panoramę Goleszowa oraz Pogórza Cieszyńskiego i Beskidu Śląskiego. Po kilometrze dochodzimy do ul. Lotniczej. Naszą uwagę zwracają ogromne leje po stronie południowej (blisko ścieżki). Są to leje po bombach zrzu- conych (prawdopodobnie omyłkowo) przez samoloty niemieckie w czasie II wojny światowej.

Jeżeli udamy się ul. Lotniczą w prawo w górę dotrzemy na szczyt Chełmu (451 m n.p.m.), gdzie kiedyś znajdowała się szkoła szybowcowa. Duże zasługi w jej powstaniu i funkcjonowaniu miał Franciszek Kępka – senior, który tu mieszkał. Tu urodził się i uczył wą kierujemy się w prawo i po 350 m dochodzimy do polnej drogi,

która pod kątem 45^O skręca w lewo w górę, w stronę Chełmu.

Z tego miejsca rozpościera się fantastyczny widok. Od lewej strony, w głębi widzimy fragmenty Beskidu Małego, nieco bliżej, w prawo pasmo Błatniej i głębiej – grupę Klimczoka.

Na prawo od nich jest dolina Brennicy, którą otacza widoczne jeszcze bliżej pasmo Równica – Orłowa i Trzy Kopce Wiślań- skie, za którymi (najdalej) widać fragment grzbietu Baraniej Góry. Na prawo od niej (w kierunku południowo - wschodnim) jest dolina Wisły, a w kierunku południowym Wielka Czantoria, z widoczną na jej szczycie wieżą widokową oraz Mała Czantoria.

U ich podnóża znajdują się wzgórza południowej części Pogórza Cieszyńskiego: (od lewej) Jelenica, Kowalok, Kopieniec, Cis, Malcowa i Machowa, za którymi wyłania się góra Tuł i Ostry.

Na prawo od nich widzimy fragment Jasieniowej i położony u jej podnóża Goleszów.

Bliżej nas, od lewej, widzimy kolejno: Nierodzim i biurowiec firmy MOKATE, Kozakowice, za nimi Ustroń z piramidami Zawo- dzia i wieżowcami Manhatanu oraz Goleszów – Równię. Najbliżej nas w odległości kilkuset metrów jest kaplica ewangelicko – augs- burska w Godziszowie, linia kolejowa Goleszów – Skoczów oraz stacja PKP Goleszów.

Jeżeli z tego miejsca pójdziemy dalej prosto drogą asfaltową, to po ok. 100 metrach nasza panorama wzbogaci się o widok na położony na północ od tego miejsca Skoczów z charakterystycznym kominem ciepłowni.

Drogą polną podchodzimy ok. 400 metrów, początkowo wśród pól, a następnie lasem do dawnych kamieniołomów.

W tych wyrobiskach eksploatowano wapienie cieszyńskie, które wykorzystywano do wypalania wapna w piecach wapiennych (wa-

(16)

i zabudowania tego miasta. Patrząc jeszcze bardziej w prawo mamy kolejno: pasmo Zadniego Gaju, Jasieniowej i Chełmu, za którym daleko dostrzec można zabudowania Jastrzębia Zdroju i kominy elektrowni „Rybnik” oraz hałdy między Rybnikiem i Wodzisławiem Ślaskim.

Na Podlesiu, które jest najwyższym punktem na Szlaku Cisow- nickim (ok. 600 m n.p.m.), w miejscu gdzie dochodzimy do czarnego szlaku turystycznego z Goleszowa na Czantorię, jest najlepsza panorama w kierunku północnym i południowym.

Na północ, na prawo od Chełmu, jest Górka Wilamowicka i położony u jej podnóża Skoczów. Za nim daleko widzimy osiedla mieszkaniowe w Żorach. W kierunku północno wschod- coraz piękniejsza. Około 100 metrów przed najwyższym punktem,

który osiąga droga asfaltowa na Podlesiu, mamy okazję podziwiać wspaniały widok w kierunku zachodnim i północnym.

Patrząc na zachód, najbliżej nas widzimy górę Tuł (621 m).

Na lewo od niego, w dole, są dymiące kominy huty w Trzyńcu.

Za nimi, w głębi, szerokie obniżenie, które tworzy Brama Mo- rawska. Przy dobrej widoczności można zobaczyć ograniczające Bramę Morawską po lewej stronie dalekie wzgórza położone na zachód od Frydka - Mistka, a po prawej stronie pasmo Gór Odrzańskich, będących częścią Sudetów Zachodnich. W kierunku południowo – zachodnim (na lewo od Trzyńca, ale w głębi) widzimy grzbiety górskie Beskidu Śląsko – Morawskiego. Są to kolejno (od prawej strony) pasma obrzeżające dolinę Morawki, a więc pasmo Trawnego (1203 m), będące północnym ramieniem Lysej Hory (1323 m), a bliżej nas Jaworowy (1032 m), z widoczną wieżą przekaźnikową i Ropica (1082 m).

W kierunku północno – zachodnim, na prawo od Tułu, w głębi, widać Cieszyn, za którym wyłaniają się obiekty ko- palń w Karwinie (na terenie Czech). Na lewo od nich jeszcze dalej – miasto Hawirzów, a na prawo kominy huty w Ostrawie

Szlak nr 3 - „Cisownicki”

(17)

68 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 69 polanie znajduje się źródło i brzozowy krzyż. Ponieważ zbudowano w tym miejscu ujęcie wodne, dlatego być może istniejący tu dawniej kamień pamiątkowy, jak i cale otoczenie, uległy zniszczeniu.

Szlak czarny skręca jednak z traktu leśnego w lewo w górę i ścieżką, najpierw przez młody (200 m), a później przez wysoki las świerkowy (ok. 1 km) pnie się, miejscami bardzo stromo, za- chodnimi zboczami Małej Czantorii. Po drodze spotykamy dawne wyrobiska po eksploatowanej tu rudzie żelaza. W miejscu, gdzie czarny szlak ostro skręca w lewo odchodzi w prawo ścieżka do pomnika partyzantów, dawnego, zdradzonego bunkra (stąd 8 minut).

Powrót tą samą drogą do drogi asfaltowej.

Od Podlesia szlak „Cisownicki” prowadzi w dół, wśród pól, drogą asfaltową, która dochodzi do Lesznej Górnej. Jego przebieg jest tu zgodny z czarnym szlakiem turystycznym. Znajdujemy się teraz na dziale wodnym oddzielającym dorzecze Wisły (po prawej stronie) od dorzecza Odry (po lewej). Po 500 metrach pomiędzy Ostrym i Małą Czantorią widzimy pasmo Louczki (835 m), a na lewo od niego górę Stożek (978 m) i fragment granicznego pasma łączącego Stożek z Wielką Czantorią (995 m). Cały czas łagodnie schodząc, zbliżamy się do góry Tuł, która ma asymetryczne zbocza.

Zbocze południowe jest łagodniejsze, szczególnie w części górnej, od zbocza północnego, pokrytego w większości roślinnością łąkową.

Tu właśnie w obrębie szczytu znajduje się rezerwat storczyków

„Góra Tuł” (opis w rozdziale o roślinności). Pomiędzy Tułem, a znajdującym się na prawo od niego Zadnim Gajem jest dosyć szerokie obniżenie, pokryte łąkami i pastwiskami. Po ok. kilometrze od Podlesia opuszczamy drogę asfaltową i za czarnym szlakiem turystycznym kierujemy się w prawo, idąc północno – wschodnimi zboczami Tułu. Początkowo, przez 200 metrów, szlak podchodzi w górę, następnie systematycznie obniża się.

Na tym odcinku cały czas możemy podziwiać piękne widoki nim zwraca uwagę biały biurowiec firmy „Mokate” w Ustroniu

– Nierodzimiu. Za nim w głębi błyszczy tafla jeziora Goczałko- wickiego, a w głębi dostrzegamy miasto Tychy. Najbliżej nas w kierunku północnym jest wzgórze Grodzisko.

Na południu dominuje graniczna góra Ostry (709 m) – najwyż- szy szczyt w Gminie Goleszów oraz położone na prawo od niego, znacznie niższe, graniczne wzgórze Wróżna, które od południa otacza Leszną Górną. Za Ostrym, po prawej, widać górę Ostry w Beskidzie Śląsko – Morawskim.

Z Podlesia można iść w lewo w górę, czarnym szlakiem turystycznym, na Małą Czantorię (stąd około 30 – 40 minut na szczyt) i dalej na Wielką Czantorię. Idąc tym szlakiem ok. 300 metrów przechodzimy obok zabudowań, a następnie dochodzimy do traktu leśnego. W przyszłości tędy będzie można dojść do planowanego, turystycznego przejścia granicznego Cisownica – Nydek. Tędy też, po około 10 minutach, dotrzemy do tzw. „Spowiedziska” – jednej z „leśnych” świątyń ewangelickich z okresu prześladowań religijnych. Za potokiem, po lewej stronie na niewielkiej śródleśnej

Widok z Budzina

(18)

Dzięgielów to licząca ok. 1,3 tys. mieszkańców wieś, poło- żona w dolinie Puńcówki i na wzgórzach wokół jej doliny, na wysokości około 300 – 350 m n.p.m. Od południa otoczony jest przez graniczne wzgórze Mołczyn (442 m), a od północy przez zachodni grzbiet Jasieniowej oraz pokryte wieloma budynkami wzniesienie Kępa (359 m). Nazwa Dzięgielów pojawiła się po raz pierwszy na początku XIV wieku, w roku 1305, jest to więc jedna z najstarszych miejscowości Ziemi Cieszyńskiej. Była to wieś szlachecka, której historia nierozerwalnie była związana z zamkiem.

Zamek w Dzięgielowie powstał w XV wieku. Jest to bu- dowla murowana z kamienia i cegły. Całość zamku stanowiły cztery części – cztery skrzydła (zachowały się trzy). Część zachodnia – piętrowa jest frontowym skrzydlem z szeroką sienią przejazdową, z czterema niszami w ścianach bocznych, ze skle-

Szlak nr 4 - „Graniczny”

Oznaczenie: kolor niebieski Długość trasy: 12 km

Suma podejść: około 250 metrów Czas przejścia: ok. 4 godz.

Spacer tym szlakiem umożliwia poznanie dwóch miejscowości nadgranicznych, którymi są Dzięgielów i Leszna Górna. Możemy dzięki niemu obejrzeć ciekawe zabytki oraz piękne krajobrazy.

Jest to szlak łatwy prowadzący w dużej mierze drogami asfalto- wymi. Szlak rozpoczyna się w Dzięgielowie. Następnie prowadzi do przejścia granicznego w Lesznej Górnej, stąd przez Leszną i wokół góry Tuł ponownie wraca do Dzięgielowa.

(19)

76 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 77 dom opieki dla dzieci i starców. Obiekt ten został rozbudowany w 1980 roku.

Dziegielów jest miejscem gdzie corocznie, na przełomie czerw- ca i lipca, odbywa się tydzień ewangelizacyjny (na płycie boiska piłkarskiego w pobliżu kościoła ewangelickiego). Tutaj mieści się też Centrum Misji i Ewangelizacji Kościoła ewangelicko – augs- burskiego w Rzeczpospolitej Polskiej.

W Dzięgielowie corocznie odbywa się również masowy bieg uliczny „O Złoty Dzięgiel”.

Szczegółowy przebieg i opis szlaku

Od budynku remizy OSP w Dzięgielowie idziemy ok. 20 me- trów do drogi Cisownica – Cieszyn. Przekraczamy ją, a następnie kierujemy się na wprost w ulicę Spacerową. Idąc tą ulicą mijamy po wieku wymarła męska linia Goczałkowskich. Zamek na krótko

przeszedł w posiadanie barona Tracha, dziedzica na Zamarskach.

W ostatnich latach XVIII wieku Zamek nabył Józef baron Beess.

Nie dbał on niestety o Zamek. W 1793 roku sprzedał dobra wraz z Zamkiem Komorze Cieszyńskiej (według innych źródeł zamek sprzedano Komorze Cieszyńskiej w 1823 roku). Ta zamieniła Zamek na mieszkania dla zarządcy i służby folwarcznej. Zamek w ten sposób stracił na znaczeniu, gdyż nie był już siedzibą szlachty i baronów. Pożar w gorzelni wódki zniszczył dużą część zamku.

Wprawdzie zamek później odbudowano, ale cała wschodnia pie- rzeja z gorzelnią, browarem i magazynami nie została w ogóle odbudowana.

Po I wojnie światowej Zamek przejął Skarb państwa, który przeznaczył go na mieszkania dla robotników. Słabo remontowany popadał w ruinę. Po II wojnie światowej, jako mienie komunalne, Zamek otrzymała Gmina Goleszów. Wówczas była to ruina w wielu miejscach bliska zawaleniu. Mieszkańcy się wyprowadzili, a przed wejściem na teren zamku ostrzegały tablice.

W 1993 roku Zamek w Dzięgielowie wykupił architekt mgr inż. Edward Mazurek, na stałe mieszkający w Katowicach.

Dzięki niemu w Zamku poczyniono nie tylko prace remontowo – konserwacyjne, ale także liczne zabiegi odtwarzające całkowicie zniszczoną architekturę wnętrz. Część północna ma spełniać w przyszłości funkcję hotelową, część zachodnia to mieszkalne po- koje i komnaty. Parter jest przygotowywany na warsztaty i usługi, a pomieszczenia po stajniach i oborach przygotowywane są do działalności rzemieślniczej i usługowej.

W Dzięgielowie urodził się Karol Kulisz (1873 – 1940), pastor, orędownik dobroczynności, zamęczony w 1940 roku w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie. W przysiółku „Na Kępie”

założył w 1923 roku ewangelicki Zakład Opiekuńczy Eben – Ezer,

Zamek w Dzięgielowie

Szlak nr 4 - „Graniczny”

(20)

cieszyńskich w postaci brył sferosyderytów. Z wydobycia zrezy- gnowano ze względu na niewielką zawartość żelaza w rudzie oraz sporą ilość zanieczyszczeń (części ilaste i krzemionka).

W Lesznej Górnej urodzili się: Karol Buzek (1882 – 1936),

łożona w południowej części Gminy Goleszów, w górnej, wąskiej dolince potoku Lesznianka (prawego dopływu Olzy, uchodzącego do niej w mieście Trzyniec). Wioskę otaczają grzbiety Tułu, Małej Czantorii, Ostrego i Wróżnej.

Leszna powstała na początku XV wieku. Była to wieś o cha- rakterze pasterskim. Pierwotna nazwa wsi to Leszczna, natomiast nazwa Leszna Górna pojawiła się w 1900 roku. Po wojnie polsko – czeskiej w 1920 roku Leszna Górna przypadła Polsce, a Leszna Dolna (obecnie część Trzyńca) ówczesnej Czechosłowacji. Wy- stępujące na terenie Lesznej wapienie cieszyńskie są od wielu lat eksploatowane w miejscowym kamieniołomie. Dawniej wykorzystywano je do produkcji cementu w cementowni „Goleszów”.

W XVIII – XIX wieku (do 1870 roku) wydobywano tu (podobnie jak w Cisownicy) rudę żelaza, która występuje w górnych łupkach

Przejście graniczne w Lesznej Górnej

Szlak nr 4 - „Graniczny”

(21)

102 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 103 tralnym filarem wspierającym trójdzielne sklepienia (tzw. sklepienie

palmowe lub gwiaździste). Jest to jedyny tego rodzaju przykład rozwiązania nawy na Śląsku Cieszyńskim. Węższe prezbiterium, oddzielone ostrołukową tęczą, zachowało sklepienie sieciowe.

Wewnątrz znajduje się też kilka ładnych portali gotyckich.

W Puńcowie znajduje się także niedawno wybudowany kościół ewangelicko - augsburski Jana Chrzciciela.

W tej miejscowości jest również kilka zabytkowych domów z XIX wieku, posiadających np. sklepienia kolebkowe.

Mieszkańcem tej wsi był Józef Zaleski (1850 – 1915), prezes Towarzystwa Rolniczego, autor „Listów znad Puńcówki” oraz Aloj- zy Milata (1885 – 1936), pedagog i krajoznawca, autor kilkunastu podręczników z geografii i metodyki tego przedmiotu.

Ciekawostką geologiczną jest występowanie na terenie Puń- cowa cieszynitów – zasadowych skał wulkanicznych, utworzo- nych w okresie kredy i występujących w postaci żył, głównie w dolinie Puńcówki.

Szlak rowerowy podąża w stronę przejścia granicznego – Kojkowice. Za mostkiem na Puńcówce mijamy obiekty firmy ALDO – dużego zakładu produkującego drzwi i okna. Po kilkudziesięciu metrach skręcamy w lewo z drogi asfaltowej w szutrową, która łagodnie wznosząc się i obniżając biegnie wśród pól i kęp drzew. Możemy z niej obserwować pobliskie wzniesienie Kojkowice oraz Mołczyn, Ostry, Małą i Wielką Czantorię. Poko- nując tym szlakiem ponad kilometr dojeżdżamy do przysiółka

„Drobiszówka”, gdzie znajduje się skrzyżowanie kilku dróg. My dalej posuwamy się prosto jadąc szutrową drogą wśród pól, w stronę widocznego przed nami lasku. Za nim, nowym mostkiem, pokonujemy niewielki strumyk po czym wśród zabudowań docieramy do kładki obok brodu na Puńcówce. Po 100 metrach osiągamy skrzy- żowanie czterech dróg. Jesteśmy ponownie na terenie Dzięgielowa.

Nasza trasa podąża ulicą Prostą dalej w tym samym kierunku,

wzdłuż potoku Puńcówka. Ponownie pokonujemy rzeczkę kładką i wśród zabudowań po 300 metrach dojeżdżamy do skrzyżowania z ul. Rolniczą. Skręcamy nią w lewo i po chwili jesteśmy na drodze powiatowej Cieszyn – Cisownica. W tym miejscu skręcamy w prawo i wzdłuż drogi podążamy ok. 350 metrów, w kierunku budynku OSP Dziegielów, mijając po drodze po lewej stronie budynek Szkoły Podstawowej.

Na najbliższym skrzyżowaniu (koło OSP), skręcamy w prawo w ul. Spacerową. Stąd trasa rowerowa ma przebieg taki sam, jak szlak pieszy (opis przy szlaku „Granicznym”).

Koło zamku niebieski szlak spacerowy skręca w prawo, w stronę przejścia granicznego w Lesznej Górnej.

Kościół rzymskokatolicki pw. Św. Jerzego w Puńcowie

(22)

Jadąc tędy po ponad 2 kilometrach możemy dotrzeć do Pani Edyty Pieczonki, mieszkającej w Lesznej Górnej 5. Można tu zwiedzić ludową pracownię stroju cieszyńskiego. Pani Edyta Pie-

czonka trudni się wykonywaniem haftów do kabotków, jednego z elementów kobiecego stroju cieszyńskiego.

Trasa rowerowa biegnie jednak dalej drogą powiatową w kierunku Cisownicy, mijając zamek po prawej stronie i odcho- dzącą w lewo ul. Grabową wiodącą do Goleszowa. Zaraz po wjeź- dzie do lasu w prawo odchodzi droga do kamieniołomu wapieni w Lesznej Górnej i do schroniska „Pod Tułem”. Od tego miejsca kretą i pofalowaną drogą rozpoczynamy około kilometrowy podjazd po- łudniowymi zboczami Jasieniowej aż do przystanku autobusowego Cisownica Hawiczka.

Za przystankiem szlak skręca w prawo utwardzoną drogą (prywatną), bardzo stromo w dół, przez gospodarstwo do doliny potoku Łabański (źródłowej części Puńcówki). Po prze- kroczeniu mostku nad potokiem odsłania się piękny widok na pobliski grzbiet Zadniego Gaju. Drogą gruntową, która wkrótce zamienia się w asfaltową, poruszamy się na południe i w obrębie zabudowań przysiółka Cisownica Wędoły rozpoczynamy niewielki podjazd. Wkrótce droga zmienia kierunek na wschodni i prowadzi wśród pól z niewielkimi podjazdami i zjazdami, zboczem Zadniego Gaju. Powyżej nas po prawej widzimy zabudowania osiedla „Gołaźnia”, wśród których prowadzi „Cisow- nicki” szlak spacerowy. Po lewej stronie jest dolina Łabańskiego i zalesiona Jasieniowa, a nieco przed nami – skupisko nowych domów na południowym zboczu Machowej. Przez około 1,5 km poruszamy się terenem otwartym, gdzie dominują obszary rolnicze i występują pojedyncze gospodarstwa rolne oraz skupiska domków letniskowych. W takiej scenerii dojeżdżamy do obniżenia między Machową i Zadnim Gajem, będącego działem wodnym Wisły i Odry. Jest to najwyższy punkt całej trasy rowerowej (420 m n.p.m.) i jednocześnie dobry punkt widokowy (panorama z tego punktu jest taka jak opisana w szlaku dojściowym do „Cisownickiego” z Kościół ewangelicko - augsburski Jana Chrzciciela w Puńcowie

Okrężna trasa rowerowa „Śladami stroju cieszyńskiego”

(23)

112 Szlaki turystyczne Gminy Goleszów Szlaki turystyczne Gminy Goleszów 113 roku. Podobnie jak w przypadku Kozakowic wyróżniano kiedyś

tzw. Górny Kisielów, wnioskować więc można, że istniał też Dolny Kisielów.

Obecnie Kisielów jest miejscowością głównie rolniczą, liczącą niespełna 600 mieszkańców.

W centrum Kisielowa (Kisielów Remiza) droga powiatowa robi dwa ostre zakręty.

Na pierwszym z nich (w lewo) odchodzi droga w kierunku Bładnic, o podobnych walorach widokowych jak droga z Bładnic do Kisielowa Rabaczowa. Można tędy dojechać do odległego stąd o 700 metrów skansenu „Na Podlesiu” u Państwa Bojdów (opisa- nego wcześniej).

Za tym skrzyżowaniem po 30 m jest następne. Prosto można dojechać do Ogrodzonej mijając po lewej stronie najpierw sklep, a po 100 metrach dwa niewielkie kościółki: ewangelicki, a za nim nieco większy - katolicki.

Szlak rowerowy podąża drogą powiatową w lewo, dalej w kierunku południowym, w stronę Goleszowa. Rozpoczyna się długi i dosyć stromy zjazd. Po 200 metrach kończą się zabudowania i odsłania się panorama podobna do opisanej wcześniej (z drogi do Rabaczowa). Nie widzimy już jednak Skrzycznego, które zasłania pasmo Równicy i Lipowskiego Gronia oraz Jasieniowej, przysłoniętej przez bliski grzbiet Chełmu, którego strome, północne zbocza widzimy. Po 600 metrach przejeżdżamy przez niewielki mostek na potoku Kisielówka. Stąd rozpoczyna się 400 m podjazd aż do przegięcia drogi, po czym następuje 200 m zjazd do centrum Godziszowa, gdzie jest skrzyżowanie dróg (koło placówki handlo- wej „Hasta”).

W tym miejscu skręcamy w odchodzącą w prawo drogę as- faltową, która prowadzi zboczami wzgórza Chełm. Początkowo biegnie ona wśród gęstej zabudowy wsi w kierunku zachodnim łagodnie się wznosząc, ale po 400 metrach ostro skręca w lewo i niezbyt głębokim parowem porośniętym lasem liściastym podjeż- dża stromo (ok. 150 m), aż do pewnego wypłaszczenia terenu. Tu opuszczamy las, a przed nami rozpościera się fantastyczny widok (opisany przy szlaku spacerowym „Pod Chełmem”).

Przejeżdżamy teraz przez przysiółek Godziszowa „Bryncwerk”, łagodnie wznoszącą się drogą asfaltową, noszącą nazwę „Pod Chełmem”. Po kilkuset metrach w lewo odchodzi droga asfaltowa do stacji PKP Goleszów, natomiast trasa rowerowa podąża dalej na wprost traktem „Pod Chełmem”. Południowymi zboczami Chełmu stale podjeżdżamy w kierunku zachodnim. Panorama systematycznie się zmienia. Stopniowo zanikają tereny widoczne na północnym Skansen w Kisielowie

Okrężna trasa rowerowa „Śladami stroju cieszyńskiego”