Stan higieny jamy ustnej i zachowania prozdrowotne studentów na podstawie badań ankietowych

Z ^achowania proZdrowotne

warto wiedzieć

Ważnym aspektem utrzymania zdrowia jest dbałość o jamę ustną.

Zaniedbanie zębów i dziąseł może powodować infekcje oraz niepotrzeb- ny ból, a w konsekwencji – trwały uszczerbek na zdrowiu. Chorobom jamy ustnej można niemal całkowi- cie zapobiec, zachowując trzy proste zasady postępowania. Są to: kontro- la diety, dokładne szczotkowanie zę- bów oraz wyważone stosowanie pre- paratów fluorowych. Właściwa dieta odgrywa istotną rolę w zapobieganiu chorobom zębów, ponieważ bytują- ce na zębach i wokół nich bakterie przekształcają zawarte w pożywie- niu cukry w destrukcyjne dla zę- bów kwasy. Ze względu na niewy- starczającą profilaktykę próchnico- wą autorzy pracy uznali za interesu- jące zbadanie nawyków związanych z utrzymaniem higieny jamy ustnej oraz stomatologicznych zachowań

zdrowotnych młodzieży rozpoczy- nającej wyższe studia.

n

Celem pracy była analiza wpły- wu płci i miejsca zamieszkania stu- dentów na odpowiedzi udzielone na szesnaście pytań ankietowych.

n

Materiał badań stanowiły dane zawarte w ankietach. Grupę bada- ną stanowiło 628 losowo wybranych studentów Uniwersytetu Przyrodni- czego w Poznaniu. Badania ankieto- we przeprowadzono w latach aka- demickich 2005/2006, 2006/2007 oraz 2007/2008 wyłącznie wśród studentów pierwszego roku, zakła- dając, że badani zachowali jeszcze swoje wcześniejsze nawyki ukształ- Profilaktyka próchnicy, czyli kompleks działań zmierzających do zapo- biegania powstawaniu ubytków próchnicowych, jest najprostszym, naj- tańszym, sprawdzonym sposobem prowadzącym do utrzymania jak naj- lepszego stanu jamy ustnej. Obecnie w Polsce profilaktyka próchnicy jest zdecydowanie niewystarczająca. Wiadomo, że stan zdrowia jamy ustnej jest ściśle związany zarówno ze stanem ogólnym organizmu, jak i jakością życia. W profilaktyce oraz promocji zdrowia szczególny nacisk powinno się położyć na styl życia, na który składają się takie czynniki, jak higiena jamy ustnej, eliminacja nałogu palenia, unikanie spożywania alkoholu, właściwa dieta itp. (1).

Zachowania prozdrowotne

S tan higieny jamy ustnej i zachowania prozdrowotne studentów – na podstawie badań ankietowych

Jan Bocianowski¹ i Grzegorz Le­

śniewski²

Sate of oral hygiene and pro­

­health behaviour of students – questionnaire study

Praca recenzowana

1Z Katedry Metod Matematycznych i Statystycznych Uniwersytetu Przyrod- niczego w Poznaniu

Kierownik: prof. dr hab. Anita Dobek

2Z Gabinetu Stomatologicznego w Kole Kierownik: lek. stom. Grzegorz Le- śniewski

Streszczenie

Celem pracy była analiza nawyków higie- nicznych losowo wybranych studentów pierwszego roku Uniwersytetu Przyrod- niczego w Poznaniu. Materiał do badań stanowiły dane zawarte w ankietach wy- pełnionych w latach 2005 ‑2007 przez 628 studentów. Analiza materiału ankietowego wykazała niewystarczającą wiedzę badanej grupy o właściwej higienie jamy ustnej.

Summary

The aim of the study was to analyse health habits among randomly selected first ‑year students of the Poznań University of Life Sciences. Data was taken from question- naires filled in during the years 2005 ‑2007 by 628 students. Analysis showed there to be insufficient knowledge about correct oral hygiene.

Hasła indeksowe: higiena jamy ust­

nej, profilaktyka, badania ankietowe, test χ²

Key words: oral hygiene, prevention, questionnaire study, χ² test

TABELA I. Testowanie istotności wpływu płci ankietowanych na odpowiedzi udzielane na poszczególne pytania

riusz własny, zawierający szesnaście pytań dotyczących higieny jamy ust- nej i stomatologicznych zachowań zdrowotnych. Pytania i udzielone na nie odpowiedzi są szczegóło- wo omówione w rozdziale „Wyniki i dyskusja”.

Ankietowanych studentów pyta- no ponadto o płeć i miejsce zamiesz- kania, analizując ich wpływ na od- powiedzi udzielane na poszczególne pytania zawarte w ankiecie. Staty- styczną istotność wpływu poszcze- gólnych czynników różnicujących weryfikowano, testując odpowied- nie hipotezy. W tym celu dla po- szczególnych hipotez skonstruowa- no odpowiednie tablice kontyngen- cji i zastosowano test niezależności

n

W badaniach ankietowych wzię- ło udział 628 osób – 368 kobiet (58,60%) i 260 (41,40%) mężczyzn.

Respondenci pochodzili z różnych środowisk: 284 ankietowanych wy- chowało się na wsi (45,22%), 156 (24,84%) mieszkało w mieście po- niżej 50 tysięcy mieszkańców, a 188 (29,94%) w mieście powyżej 50 ty- sięcy mieszkańców.

Na pytanie: Jak często chodzi Pani/Pan do lekarza stomatologa?

120 badanych studentów (19,11%) odpowiedziało: tylko w razie bólu, 414 (65,92%) uczęszczało 1 ‑2 razy w roku do stomatologa, 65 studen- tów (10,35%) co dwa lata , a do wi-

stycznie różnicowałyby odpowie- dzi udzielane na pytanie dotyczące częstości wizyt u lekarza stomato- loga (tab. I, II).

Na pytanie: Czy ma Pani/Pan wła- sną szczoteczkę do zębów? wszystkie ankietowane osoby udzieliły odpo- wiedzi twierdzącej.

Na następne pytanie o rodzaj stosowanej szczoteczki do zębów 43 osoby (6,85%) odpowiedziały, iż używają tylko szczoteczki elektrycz- nej, 571 (90,92%) – tylko tradycyj- nej, a 14 studentów (2,23%) stosuje obie. Nie zaobserwowano wpływu płci na typ stosowanej szczotecz- ki do zębów (χ² = 0,74, p = 0,690).

Miejsce zamieszkania było czynni- kiem, który w istotny statystycznie

Pytanie χ² stopnie swobody wartość p

Jak często chodzi Pani/Pan do lekarza stomatologa? 6,24 3 0,101

Jaką szczoteczką Pani/Pan czyści zęby? 0,74 2 0,69

Na co zwraca Pani/Pan uwagę, kupując pastę do zębów? 64,23 12 < 0,001

Jak często szczotkuje Pani/Pan zęby? 40,08 4 < 0,001

Czy podczas szczotkowania krwawią Pani/Panu dziąsła? 2,71 1 0,1

Jak długo szczotkuje Pani/Pan zęby? 4,56 2 0,102

Jak często zmienia Pani/Pan szczoteczkę do zębów? 6,9 3 0,075

Jakich środków używa Pani/Pan do higieny jamy ustnej? 57,19 7 <0,001

Jak często spożywa Pani/Pan alkohol? 49,8 4 <0,001

Ile średnio papierosów dziennie Pani/Pan wypala? 6,42 4 0,17

Jak często spożywa Pani/Pan słodycze? 14,31 3 0,003

Proszę podać liczbę brakujących zębów. 5,13 7 0,644

Czy nosił(a) lub nosi Pan/Pani aparat ortodontyczny? 4,37 1 0,037

Czy w przypadku bólu zęba stosuje Pani/Pan środki „domowe”? 9,09 8 0,335

Jak ocenia Pani/Pan stan swojej jamy ustnej? 3,58 3 0,311

Z ^achowania proZdrowotne

warto wiedzieć

sposób determinował odpowiedzi udzielane na pytanie dotyczące typu szczotki używanej do mycia zębów (χ² = 12,21, p = 0,016). Istotność ta w głównej mierze wynikała ze zdecydowanie częstszego stosowa- nia szczoteczek tradycyjnych przez mieszkańców wsi (ryc. 1). Stosowa- nie szczoteczki elektrycznej, dzię- ki jej budowie, umożliwia optymal- ne usuwanie płytki nazębnej z po-

wierzchni zębów, a także z prze- strzeni międzyzębowych(3).

Kolejne pytanie: Na co zwraca Pani/Pan uwagę, kupując pastę do zębów? nie dawało ankietowanym możliwości wyboru odpowiedzi.

Otrzymano więc różne odpowiedzi:

84 studentów (13,38%) zwraca uwa- gę na cenę pasty, 43 (6,85%) – na jej działanie, 110 (17,52%) – na produ- centa, 46 (7,32%) – na jakość pasty,

23 (3,66%) – nie zwraca na nic uwa- gi lub nie kupuje sama pasty, na 4 osoby (0,64%) wpływa opakowanie pasty, 3 (0,48%) studentów kupuje pastę polecaną przez osoby trzecie, 4 (0,64%) – robi to pod wpływem reklamy, 76 (12,10%) ankietowa- nych zwraca uwagę na skład pasty, 3 osoby (0,48%) na jej skuteczność, 46 (7,32%) – na smak, 36 (5,73%) – na ogólne właściwości pasty, a 82 TABELA II. Testowanie istotności wpływu miejsca zamieszkania ankietowanych na odpowiedzi udzielane na poszczególne pytania

Ryc. 1. Liczba osób stosujących tradycyjne i elektryczne szczotecz-

ki do zębów z podziałem na miejsce zamieszkania. Ryc. 2. Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące motywacji do za- kupu pasty do zębów w zależności od płci ankietowanych.

Pytanie χ² stopnie swobody wartość p

Jak często chodzi Pani/Pan do lekarza stomatologa? 4,77 6 0,573

Jaką szczoteczką Pani/Pan czyści zęby? 12,21 4 0,016

Na co zwraca Pani/Pan uwagę, kupując pastę do zębów? 18,96 24 0,754

Jak często szczotkuje Pani/Pan zęby? 11,28 8 0,186

Czy podczas szczotkowania krwawią Pani/Panu dziąsła? 0,16 2 0,925

Jak długo szczotkuje Pani/Pan zęby? 9,53 4 0,049

Jak często zmienia Pani/Pan szczoteczkę do zębów? 6,28 6 0,392

Jakich środków używa Pani/Pan do higieny jamy ustnej? 29,66 14 0,008

Jak często spożywa Pani/Pan alkohol? 15,72 8 0,047

Ile średnio papierosów dziennie Pani/Pan wypala? 10,14 8 0,255

Jak często spożywa Pani/Pan słodycze? 16,18 6 0,013

Proszę podać liczbę brakujących zębów. 15,67 14 0,334

Czy nosił(a) lub nosi Pan/Pani aparat ortodontyczny? 4,06 2 0,131

Czy w przypadku bólu zęba stosuje Pani/Pan środki „domowe”? 12,48 16 0,71

Jak ocenia Pani/Pan stan swojej jamy ustnej? 12,73 6 0,048

powiedzi (χ = 18,96, p = 0,754).

Zaobserwowano natomiast istotny statystycznie wpływ płci badanych (χ² = 64,23, p < 0,001). Rozkład od- powiedzi udzielanych na pytanie dotyczące motywacji zakupu pasty do zębów w zależności od płci an- kietowanych przedstawiono na ryc.

2. Wcześniejsze badania ankietowe, przeprowadzone na młodszej mło- dzieży wykazały, że o używaniu da- nego rodzaju pasty przesądzały za- wartość fluoru i działanie wybiela- jące (4).

Na pytanie: Jak często szczotku- je Pani/Pan zęby? 65 ankietowanych (10,35%) odpowiedziało: po każdym posiłku, 194 (30,89%) – trzy razy dziennie, 335 (53,34%) – dwa razy dziennie, 32 (5,10%) – jeden raz na dzień, natomiast dwie osoby (0,32%) przyznały, że czyszczą zęby jeszcze rzadziej. Nie zaobserwowano istot- nego statystycznie wpływu miejsca zamieszkania na częstość mycia zę- bów (χ² = 11,28, p = 0,186). Istotny statystycznie (na poziomie istotno- ści α = 0,001) okazał się natomiast

i zdrowie.

Kolejne pytanie ankiety brzmiało:

Czy w czasie szczotkowania krwawią Pani/Panu dziąsła? Twierdząco od- powiedziało 87 studentów (13,85%), natomiast 541 osób (86,15%) udzie- liło odpowiedzi przeczącej. Zarów- no płeć pacjentów (χ² = 2,71, p = 0,100), jak i miejsce zamieszkania (χ² = 0,16, p = 0,925) nie były czyn- nikami różnicującymi odpowiedzi na powyższe pytanie. Krwawienie dziąseł przy szczotkowaniu zębów może świadczyć o stanie zapalnym dziąseł, jak również o używaniu nie- odpowiedniej szczoteczki do zębów lub niewłaściwym szczotkowaniu.

Na pytanie: Jak długo szczotku- je Pani/Pan zęby? 145 studentów (23,09% wszystkich ankietowanych) odpowiedziało: około jednej minu- ty, 301 (47,93%), – około dwóch minut, a 182 (28,98%) – dłużej niż dwie minuty. Nie obserwowano róż- nic w długości szczotkowania zębów ze względu na płeć ankietowanych (χ² = 4,56, p = 0,102). Natomiast miejsce zamieszkania studentów de-

znaczenie dla higieny jamy ustnej dotyczyło częstości wymiany szczo- teczki do zębów: 279 ankietowanych (44,43%) zmienia szczoteczkę do zę- bów co dwa miesiące, 284 (45,22%) – co sześć miesięcy, 54 (8,60%) – raz na rok, a 10 (1,59%) – jeszcze rza- dziej. Jedna osoba (0,16%) nie udzie- liła odpowiedzi na to pytanie. Żaden z obu czynników nie miał wpływu na częstość zmieniania szczoteczki do zębów (tab. I, II).

Interesujące wyniki otrzymano, stawiając pytanie: Jakich środków używa Pani/Pan do higieny jamy ust- nej?. Większość ankietowanych (338 osób, 53,82%) odpowiedziała, że tyl- ko szczoteczki do zębów. Nici den- tystycznych używa dodatkowo 109 studentów (17,36%), płukanek – 44 (7,01%), a wykałaczek – 71 (11,31%).

Zarówno z nici dentystycznych, jak i płukanek korzysta 23 studentów (3,66%), a z nici dentystycznych, płukanek i wykałaczek – 11 (1,75%), 24 osoby (3,82%) oprócz szczotecz- ki stosuje nici dentystyczne i wy- kałaczki, a 8 studentów (1,27%) –

Ryc. 3. Częstość mycia zębów w zależności od płci responden-

tów. Ryc. 4. Czas trwania szczotkowania zębów z podziałem na miej-

sce zamieszkania ankietowanych.

Z ^achowania proZdrowotne

warto wiedzieć

płukanki i wykałaczki. Płeć ankie- towanych w istotny statystycznie sposób (χ² = 57,19, p < 0,001) de- terminowała odpowiedzi udzielane na to pytanie. Istotność ta w głównej mierze wynika z częstszego stosowa- nia nici dentystycznych i płukanek przez kobiety, a wykałaczek przez mężczyzn (ryc. 5). Miejsce zamiesz- kania respondentów również stano- wiło istotny statystycznie czynnik różnicujący udzielane odpowiedzi (χ² = 29,66, p = 0,008). Na zróżni- cowanie to największy wpływ miało znacznie częstsze stosowanie wyka- łaczek przez mieszkańców wsi niż przez mieszkańców miast (ryc. 6).

Za pomocą nici dentystycznych i wykałaczek można oczyścić prze- strzenie międzyzębowe dokładniej niż tradycyjną szczoteczką. Wcze- śniejsze badania wykazały, że co- dzienne regularne stosowanie nici dentystycznych redukuje płytkę bakteryjną o 50%. Nić dentystycz- na, wzbogacona związkami fluoru, skutecznie przyczynia się do obniże- nia częstości występowania próch- nicy na powierzchniach stycznych zębów (5, 6, 7). Większość młodzie- ży młodszej niż ankietowana w ni- niejszej pracy nie używa żadnych dodatkowych środków do utrzymy- wania higieny jamy ustnej (4).

Czynniki ryzyka chorób ogólnych, takie jak palenie tytoniu, spożywa- nie alkoholu, nieodpowiednia dieta wpływają również na stan zdrowia jamy ustnej. Bardzo niebezpieczne jest łączenie picia alkoholu z pale- niem tytoniu, ponieważ w znacznym stopniu może się przyczynić do roz- woju raka jamy ustnej (8). Wynika to głównie z faktu, iż alkohol wzmac- nia wchłanianie substancji rakotwór- czych z dymu papierosowego. Na py- tanie: Jak często spożywa Pani/Pan al- kohol? 48 ankietowanych (7,64%) od- powiedziało, że w ogóle nie spożywa alkoholu, 124 studentów (19,75%), że robi to bardzo rzadko, 266 (42,36%) – rzadko, 158 (25,16%) przyznało, że często, a 32 (5,09%) – bardzo często.

Płeć ankietowanych w statystycz- nie istotny sposób (χ² = 49,8, p <

0,001) determinowała odpowiedzi udzielane na to pytanie. Istotność ta wynikała z częstszego spożywania alkoholu przez mężczyzn niż przez kobiety (ryc. 7), co jest potwierdze- niem wyników wcześniejszych ba- dań (8). Również miejsce zamieszka- nia w istotny statystycznie sposób (χ²

= 15,72, p = 0,047) wpływało na od- powiedzi udzielane na to pytanie, co wynikało głównie z częstszego spo- żywania alkoholu przez mieszkań- ców wsi (ryc. 8).

W kolejnym postawionym w an- kiecie pytaniu byliśmy zaintereso- wani średnią liczbą wypalanych dziennie papierosów. Zdecydowa- na większość ankietowanych osób – 504, co stanowi 80,25% wszyst- kich respondentów, nie pali, 52 (8,28%) pali średnio od 1 do 5 pa- pierosów dziennie, 43 (6,85%) – od 6 do 10, 12 (1,91%) – od 11 do 19, a 17 (2,71%) – co najmniej dwadzie- ścia papierosów dziennie. Zarówno płeć (χ² = 6,42, p = 0,17), jak i miej- sce zamieszkania (χ² = 10,14, p = 0,255) nie różnicowały odpowiedzi udzielanych na pytanie dotyczą- ce liczby wypalanych papierosów.

Palenie tytoniu powoduje lub na- sila między innymi problemy zdro- wotne w obrębie jamy ustnej, takie jak występowanie raka jamy ustnej, przedwczesna utrata zębów, choro- by przyzębia, pogłębianie się ubyt- ków próchnicowych, leukoplakia, kserostomia, (9), występowanie ka- mienia nazębnego (10, 11), prze- barwienia zębów, opóźnione goje- nie się ran, zapalenia zatok szczę- kowych (10, 12, 13). Dym papiero- sowy wpływa też niekorzystnie na gojenie się ran na błonie śluzowej (14). Nikotyna upośledza system immunologiczny i jego odpowiedź w procesach zapalnych (1). W kra- Ryc. 5. Stosowanie różnych środków higieny jamy ustnej w zależ-

ności od płci ankietowanych. Ryc. 6. Stosowanie różnych środków higieny jamy ustnej w zależ- ności od miejsca zamieszkania ankietowanych.

jach rozwiniętych głównym czynni- kiem ryzyka choroby przyzębia jest palenie tytoniu. Czynnik ten może być odpowiedzialny za ponad poło- wę zachorowań (15). Palenie papie- rosów w połączeniu z piciem alko- holu wpływa na zły stan jamy ust- nej, w tym zły stan przyzębia. En- berg i wsp. (16) w swoich badaniach stwierdzili u osób pijących i palą- cych większą frakcję próchnicy, wię- cej kamienia nazębnego i znacznie głębsze kieszonki dziąsłowe. Niko- tyna wpływa na zmianę mikroflory kieszonek dziąsłowych, ukrwienia dziąseł i procesy gojenia (11). Przy- czyną raka jamy ustnej może być w równym stopniu palenie papiero- sów, fajki lub cygar, jak i wciąganie nosem lub żucie tytoniu.

Bardzo istotną rolę w profilakty- ce próchnicy odgrywa także właści- we odżywianie (17, 18), stąd kolejne pytanie w ankiecie: Jak często spo- żywa Pani/Pan słodycze? Kilka razy dziennie odpowiedziało 149 ankie- towanych (23,73%), 148 (23,57%) – jeden raz dziennie, 245 (39,01%) – kilka razy w tygodniu, a 86 (13,69%) – rzadziej. Płeć ankietowanych była czynnikiem różnicującym odpo- wiedzi udzielane na to pytanie (χ²

= 14,31, p = 0,003). Istotność staty- styczna wynikała z częstszego spo- żywania słodyczy przez kobiety niż przez mężczyzn (ryc. 9). Miejsce za- mieszkania studentów również istot- nie różnicowało odpowiedzi (χ² = 16,18, p = 0,013), a istotność ta wy- nikała z częstszego spożywania sło-

dyczy przez mieszkańców wsi (ryc.

10). Niewskazane i szkodliwe dla stanu jamy ustnej jest częste spo- żywanie pokarmów zawierających węglowodany, w tym słodkich na- pojów.

Zadając kolejne pytanie, chcie- liśmy uzyskać informacje na temat liczby braków zębowych u respon- dentów, z których 472 (75,16%) od- powiedziało, że nie brakuje im żad- nego zęba, 70 (11,15%), że braku- je im jednego zęba, 53 (8,44%) – dwóch zębów, 10 (1,59%) – trzech zębów, 17 (2,71%) – czterech zębów, 2 (0,32%) – pięciu zębów, jednej oso- bie (0,16%) brakowało sześciu zę- bów i jednej (0,16%) ośmiu zębów.

Dwie osoby nie odpowiedziały na to pytanie. Oba analizowane czyn- Ryc. 9. Rozkład odpowiedzi udzielanych na pytanie: Jak często spo-

żywa Pani/Pan słodycze? w zależności od płci ankietowanych. Ryc. 10. Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące częstości spo- żywania słodyczy w zależności od miejsca zamieszkania ankieto- wanych.

Z ^achowania proZdrowotne

warto wiedzieć

niki nie różnicowały odpowiedzi udzielanych na postawione pytanie (płeć: χ² = 5,13, p = 0,644; miejsce zamieszkania: χ² = 15,67, p =0,334).

Podjęto próbę ustalenia przyczyny dużej liczby brakujących zębów. Od- powiedzi udzielane na pytanie doty- czące liczby brakujących zębów po- równano z odpowiedziami dotyczą- cymi częstości mycia zębów i czę- stości spożywania słodyczy. Zaob- serwowano istotną statystycznie za- leżność między liczbą brakujących zębów a częstością mycia zębów (χ²

= 364,79, p < 0,001, przy 28 stop- niach swobody). Istotność tej za- leżności wynikała z tego, że osoby z większą liczbą brakujących zębów rzadziej myły zęby. W analizowanej grupie badanej nie zaobserwowano natomiast istotnego statystycznie zróżnicowania między liczbą braku- jących zębów a częstością spożywa- nia słodyczy (χ² = 17,95, p = 0,652, przy 21 stopniach swobody).

Na pytanie: Czy nosił(a) lub nosi Pan/Pani aparat ortodontyczny? od- powiedziało twierdząco 193 stu- dentów (30,73%), a 435 (69,27%) – przecząco. Płeć ankietowanych była czynnikiem statystycznie istotnie różnicującym (χ² = 4,37, p = 0,037) liczbę osób użytkujących aparat or- todontyczny. Zdecydowanie czę-

ściej leczone aparatem były kobiety (ryc. 11). Nie odnotowano natomiast istotnego wpływu miejsca zamiesz- kania na użytkowanie aparatu orto- dontycznego (χ² = 4,06, p = 0,131).

Noszenie aparatów ortodontycznych wymaga bardzo dokładnego mycia zębów po każdym posiłku, najle- piej szczoteczką elektryczną, która dokładniej czyści miejsca między zamkami, oraz używania płynów do płukania jamy ustnej. Dlatego inte- resujące byłoby zbadanie występo- wania ewentualnej zależności mię- dzy częstością spożywania słodyczy, częstością mycia zębów oraz rodza- jem używanej szczoteczki do zębów a noszeniem aparatu ortodontyczne- go. Uzyskane w omawianym bada- niu wyniki wskazują na brak wystę- powania zależności między lecze- niem aparatem ortodontycznym a:

częstością spożywania słodyczy (χ²

= 5,19, p = 0,158, przy trzech stop- niach swobody), częstością mycia zębów (χ² = 4,89, p = 0,299, przy 4 stopniach swobody) oraz rodzajem stosowanej szczoteczki do zębów (χ²

= 4,69, p = 0,096, przy 2 stopniach swobody). Oznacza to, że osoby, któ- re noszą lub nosiły aparat ortodon- tyczny, nie dbają bardziej o higie- nę jamy ustnej niż osoby nieleczo- ne aparatem.

Następne pytanie dotyczyło sto- sowania środków „domowych”

w przypadku bólu zęba. Zdecydo- wana większość studentów – 495, tzn. 78,82% ogółu ankietowanych, nie stosuje żadnych środków, 130 (20,70%) stosuje środki „domowe”, trzy osoby (0,48%) nie udzieliły żad- nej odpowiedzi. Spośród osób, które przyznały się do stosowania w przy- padków bólu zęba środków „domo- wych”, 8 (1,27% wszystkich ankie- towanych osób) nie podało konkret- nego środka, 6 (0,96%) wskazało al- kohol, 95 (15,13%) – leki przeciw- bólowe, 3 (0,48%) – mycie zębów, jedna (0,16%) – stosowanie płuka- nek, dwie (0,32%) – przespanie bólu, jedna (0,16%) stosuje zimne napo- je, a 14 osób (2,23%) – zioła. Oba czynniki nie różnicowały odpowie- dzi udzielanych na to pytanie (tab.

I, II).

Ostatnie pytanie ankiety dotyczy- ło samooceny i brzmiało: Jak ocenia Pani/Pan stan swojej jamy ustnej?.

W odpowiedzi na nie 97 ankietowa- nych (15,45%) uznało stan swojej jamy ustnej jako bardzo dobry, 351 (55,89%) – jako dobry, 164 (26,11%) – jako zadowalający, a 16 (2,55%) – jako zły. Nikt nie ocenił stanu swojej jamy ustnej w kategorii „bardzo zły”.

Płeć ankietowanych nie była czyn- Ryc. 11. Liczba osób leczonych aparatem ortodontycznym a ich

płeć. Ryc. 12. Rozkład samooceny stanu zdrowia jamy ustnej przez an-

kietowanych studentów ze względu na miejsce zamieszkania.

miast liczących powyżej 50 tysięcy mieszkańców.

n

Reasumując, edukacja prozdro- wotna nie jest wystarczająco sku- teczna. Konieczne jest ciągłe do- starczanie badanym informacji i do- pingowanie ich do wdrażania zasad

zębia. Przestrzeganie zasad prawi- dłowej higieny jamy ustnej ma pod- stawowe znaczenie w profilaktyce próchnicy. Dlatego konieczne jest systematyczne i dokładne wykony- wanie domowych i profesjonalnych zabiegów higienicznych w obrębie jamy ustnej.

Osoby o wysokim stopniu nara- żenia na czynniki ryzyka próchni-

egzogennym działaniu związków fluoru w połączeniu z prawidłową higieną uzyskuje się znaczną reduk- cję próchnicy (19, 20).

Bardzo interesujące i pożyteczne byłoby przeprowadzenie podobnych badań w odniesieniu do innych grup społecznych i wiekowych.

n

P

1. Strużycka I., Adamowicz ‑Klepalska B.: Pilne zadania polityki państwa w zakresie zdrowia jamy ustnej w świetle zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia. Czas. Sto- mat., 2005, 58, 6, 450 ‑456.

2. Żuk B.: Biometria stosowana. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warsza- wa 1989.

3. Liweń B.: Oczyszczanie powierzchni zębowych w codziennej higienie jamy ust- nej. Twój Przegl. Stom., 2005, 9, 77 ‑78.

4. Bednarz W., Martuszewska I.: Nawyki higieniczne i stan świadomości zdrowot- nej dotyczącej narządu żucia młodzieży 15 ‑letniej z Grybowa. Magazyn Stomat., 2001, XI, 3, 74 ‑77.

5. Kiger R.D., Nymad K., Feller R.: A comparison of proximal plaque removed using floss and interdental brushes. J. Clin. Periodont., 1991, 18, 9, 681 ‑684.

6. Opalko K., Jeżewska G., Michoń A.: Zawartość fluorków w szkliwie zębów po sto- sowaniu fluorkowanej nitki dentystycznej. Magazyn Stomat., 1996, VI, 4, 28 ‑30.

7. Jańczuk Z.: Środki i sposoby utrzymywania higieny powierzchni międzyzębowej.

Magazyn Stomat., 1998, VIII, 7, 11 ‑16.

8. Harris C. i wsp.: Oral and dental health in alcohol misusing patients. Alcohol.

Clin. Exp. Res., 1997, 21, 9, 1707 ‑1709.

9. Peterson P.E.: The world oral health report 2003: continuous improvement of oral health in the 21^st century – the approach of the WHO Global Oral Health Program- me. Community Dent. Oral Epidemiol., 2003, 31, 1 Suppl., 3 ‑23.

10. Ducka D.: Wpływ używania nikotyny na jamę ustną. Prot. Stom., 1993, 43, 1, 4 ‑5.

11. Konopka T.: Czynniki ryzyka rozwoju zapaleń przyzębia. Stom. Współcz., 1998, 5, 6, 415 ‑419.

12. Rivera ‑Hidalgo F.: Smoking and periodontal disease. Periodontology 2000, 2003, 32, 1, 50 ‑58.

13. Nair P. i wsp.: Gingival bleeding on probing increases after quitting smoking. J.

Clin. Periodontol., 2003, 30, 435 ‑437.

14. Kusa ‑Podkańska M., Wysokińska ‑Miszczuk J.: Wpływ palenia tytoniu na stan jamy ustnej – przegląd piśmiennictwa. Twój Przegl. Stom., 2005, 9, 86 ‑88.

15. Ziętek M.: Zdrowie jamy ustnej Polaków. Czas. Stomat., 2005, 58, 6, 388‑

‑391.

16. Enberg N. i wsp.: Dental diseases and loss of teeth in a group of Finnish alco- holics: a radiological study. Acta Odontol. Scand., 2001, 59, 6, 341 ‑347.

17. Arnadóttir I.B. i wsp.: Approximate caries and sugar consumption in Icelandic teenagers. Commun. Dent. Oral Epidemiol., 1998, 26, 2, 115 ‑121.

18. Beighton D. i wsp.: The influence of specific foods and oral hygiene on the microflora of fissures and smooth surfaces of molar teeth. A 5 ‑day study. Caries Res., 1999, 33, 5, 349 ‑356.

19. Moss S.: Nowe perspektywy dotyczące próchnicy zębów. Nowa Stomat., 1999, 1/2, 3 ‑7.

20. Duggal M.S., van Loveren C.: Dental considerations for dietary counselling. Int.

Dent. J., 2001, 51, 6, 408 ‑412.