Kazimierz Kruszka
Zasilanie informacyjne
na potrZeby statystyKi miast
Wstęp
Miasto, zwłaszcza duże, jest bardzo złożonym obiektem (organizmem) społeczno- -gospodarczym, którego poznanie wymaga odpowiednich informacji źródłowych i zastosowania właściwych metod ich wykorzystania w celu kierowania i za- rządzania tym skomplikowanym systemem. Szczególnie ważne miejsce w tym kontekście zajmują metody obserwacji i analizy statystycznej.
W niniejszym opracowaniu uwagę skupiono głównie na źródłach i zakresie danych statystycznych o miastach polskich po 1989 r. Największym i wyspecjali- zowanym „producentem” tych informacji są służby statystyki publicznej prowa- dzące badania w ramach swoich zadań statutowych, a także na zlecenie składane poza programem finansowanym z budżetu państwa.
Z chwilą reaktywowania samorządu terytorialnego w Polsce pojawiło się szczególne zapotrzebowanie na dane w ujęciu regionalnym, w tym również na in- formację statystyczną o miastach (por. Kruszka 1993). Najszybciej dostrzegły to urzędy statystyczne w dużych miastach (Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Warszawie, Wrocławiu), ale dołączały do nich również mniejsze ośrodki (np. Białystok, Byd- goszcz, Olsztyn). Pionierskie inicjatywy podejmował zwłaszcza Urząd Statystycz- ny w Poznaniu, wydając po 20-letniej przerwie „Rocznik Statystyczny Poznania 1995”, rozpoczynając w 1992 r. publikowanie w cyklu kwartalnym opracowania pt. „Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej Poznania” (obecnie jest to pu- blikacja pt. „Poznań – Biuletyn Statystyczny”) i nawiązując ścisłą współpracę z samorządem m. Poznania. Tutaj również rozwinęły się bardzo ożywione i poży- teczne kontakty pomiędzy statystyką oficjalną i środowiskiem naukowym.
Działalność inicjowana w Poznaniu była niejako zachętą do naśladowania i twórczego rozwijania przez inne jednostki organizacyjne służb statystyki pub- licznej. Znalazła ona także uznanie kierownictwa Głównego Urzędu Statystycz- nego, czego dowodem może być utworzenie pod koniec 1996 r. Centrum Statysty-
ki Miast w Urzędzie Statystycznym w Poznaniu i powierzenie mu roli jednostki realizującej zadania ogólnopaństwowe w dziedzinie statystyki miast, co zostało określone w statucie tego Urzędu nadanym przez Prezesa GUS.
W dalszej części niniejszego opracowania naszkicowano obraz rozwoju
„usług” statystyki publicznej na potrzeby licznych odbiorców danych, a zwłasz- cza na rzecz samorządu miejskiego w Polsce, głównie w kontekście doświadczeń wspomnianego wyżej Centrum Statystyki Miast.
1. Poziomy i źródła informacji o miastach
Statystyczny opis miasta może służyć różnym celom, których różnorodność jest znaczna. Można do nich zaliczyć:
– zarządzanie miastem,
– badanie relacji wewnątrzmiejskich,
– badanie związków z otoczeniem miasta centralnego, – badanie procesów urbanizacyjnych,
– typologię miast, – ranking miast,
– porównania międzynarodowe itp.
Do realizacji określonego celu potrzebne są odpowiednie dane statystyczne, gromadzone na różnych poziomach agregacji przestrzennej. Czasem wystarczy, że opisują one miasto jako całość, kiedy indziej muszą odnosić się do jego części składowych (np. dzielnic), a jeszcze w innych wypadkach powinny być przypisa- ne do możliwie najmniejszych fragmentów miasta (dane „punktowe”). Stwarza to specyficzne wymagania, powoduje wiele trudności badawczych, skłania do wielu kompromisów i ograniczeń. W konsekwencji prowadzi do poszukiwania różnych sposobów zaspokojenia potrzeb informacyjnych. Duże możliwości pojawiają się zwłaszcza po stronie źródeł danych.
Gromadzenie danych o miastach w sposób tradycyjny odbywa się w ramach badań bezpośrednich, prowadzonych przez statystyką publiczną (sprawozdaw- czość, spisy, badania ankietowe). Okazuje się, że nie jest to rozwiązanie wystar- czające, a do tego wymaga znacznych nakładów. W związku z tym zaczęto co- raz szerzej sięgać do innych źródeł, zwłaszcza do tzw. źródeł administracyjnych (np. rejestrów), a także posługiwać się szacunkami, ze szczególnym uwzględnie- niem estymacji pośredniej (statystyka małych obszarów). Dzięki takim rozwią- zaniom zwiększają się możliwości zasilania informacyjnego w statystyce miast, wzrasta tzw. pokrycie informacyjne, a często maleją też koszty badań. Pojawiają się za to liczne problemy związane z integracją źródeł, z określeniem rozmiarów błędu pomiaru, a także z zapewnieniem poufności danych.
2. Statystyka publiczna wobec potrzeb informacyjnych samorządu miast
W początkowym okresie transformacji ustrojowej w Polsce (lata 1989–1995) statystyka oficjalna nie tylko z nazwy była państwowa, co w zasadniczy sposób wpływało na jej strukturę i program badań, a tym samym na możliwości tak zwa- nego pokrycia informacyjnego dla miast. Ponieważ w systemie statystyki pań- stwowej miasto nie było traktowane jako odrębna jednostka w przekroju zbierania i opracowania danych (był przekrój krajowy, wojewódzki, powiatowy i gminny), należało informacje o nim generować z istniejących zasobów. Dawało to zadowa- lające rezultaty tylko wtedy, gdy opisywane statystycznie miasto było gminą lub powiatem albo też było na tyle duże, że można było oszacować niektóre dane na podstawie zbiorów wojewódzkich (por. Kruszka 1994 i 1995).
Rozwój samorządności, coraz większe zadania zarządów miast i wynikające z tego potrzeby informacyjne z jednej strony, a przeobrażenia statystyki państwo- wej w publiczną – z drugiej, wpływały na poszukiwania rozwiązań w następnym okresie (lata 1995–2000). Zaczęto sięgać do tzw. źródeł administracyjnych (por.
Rogalińska 2007), próbowano zwiększyć zastosowanie metody reprezentacyjnej i rozpoczęto eksperymenty w zakresie technik estymacji pośredniej (por. Kruszka 1997). Coraz częściej pojawiały się ze strony zarządów miast zlecenia dla jedno- stek organizacyjnych statystyki publicznej na przeprowadzenie badań nieobjętych programem finansowanym z budżetu państwa. Jednocześnie zaczęto tworzyć, nie- jako równolegle do statystyki oficjalnej, własne źródła zasilenia informacyjnego głównie w zarządach miast oraz System Analiz Samorządowych (SAS) finanso- wany przez Związek Miast Polskich.
W omawianym okresie można wyróżnić trzy główne nurty współpracy mię- dzy statystyką publiczną i samorządami miast: działalność publikacyjną, wyszu- kiwanie i opracowanie danych o miastach na podstawie zasobów zgromadzonych zgodnie z programem badań statystyki publicznej oraz badania zlecone przez miasta.
Działalność publikacyjna GUS i urzędów statystycznych w odniesieniu do miast miała charakter ogólnokrajowy i lokalny. Wśród publikacji z pierwszej gru- py można wymienić pozycje przygotowane przez Centrum Statystyki Miast:
– Budżety gmin miejskich (1991–1994, 1995), – Budżety gmin miejskich i miejsko-wiejskich (1996),
– Miasta w liczbach (od 1999), publikacja wydawana w cyklu dwuletnim.
Charakter lokalny miały roczniki statystyczne niektórych miast (np. Gdańska, Krakowa, Łodzi, Poznania, Warszawy, Wrocławia), biuletyny z danymi zbiorczy- mi wydawane w cyklu miesięcznym lub kwartalnym, publikacje tematyczne itp.
Początkowo były to pozycje książkowe, które z czasem zaczęto wydawać na noś- nikach elektronicznych oraz publikować w Internecie.
Na potrzeby doraźne zarządów miast urzędy statystyczne przygotowywały ze- stawienia danych, które znajdowały się w ich zasobach, ale nie były publikowane.
Szczególne zapotrzebowanie na tego rodzaju „usługi” pojawiały się w związku z opracowaniem strategii rozwoju danego miasta, przy ubieganiu się o środki unijne (np. w związku z rewitalizacją) oraz na użytek decyzji asocjacyjnych (two- rzenie związków gminnych itp.).
Znane są także dość liczne przypadki badań i opracowań zlecanych statysty- ce publicznej przez urzędy niektórych miast (np. w Poznaniu badanie dotyczące migracji ludności, obciążeń opłatami komunalnymi, znajomości języków obcych itd.). Bardzo często spotykaną formą współpracy między urzędami statystycznymi i jednostkami samorządu miejskiego było wspólne przygotowanie i publikowanie wydawnictw o charakterze promocyjnym (foldery z danymi statystycznymi, wy- dawnictwa okolicznościowe z suplementem statystycznym itp.).
Okres rozpoczynający się w 2001 r. charakteryzuje się kontynuacją działalno- ści w obszarach i dziedzinach wcześniej uwzględnianych, ale przynosi też nowe inicjatywy. W szczególności podkreślić trzeba następujące przedsięwzięcia:
• wprowadzenie do planu wydawniczego GUS nowej pozycji pt. „Miasta wojewódzkie – podstawowe dane statystyczne”; publikacja ta, wydawana w cyklu półrocznym, znacznie zwiększyła zasób informacji na bieżące po- trzeby samorządu dużych miast i innych odbiorców,
• zwiększenie wykorzystania tzw. źródeł administracyjnych w statystyce miast (por. Rogalińska 2007); sięgnięto między innymi do bazy POLTAX (PIT-11 i PIT-40), podejmując pionierską próbę określenia kierunków i na- tężenia dojazdów do pracy,
• wykorzystanie narzędzi GIS (Geograficznych Systemów Informacyjnych) w analizie i prezentacji danych o miastach.
Kooperacja statystyki publicznej i samorządów miejskich ma też aspekt mię- dzynarodowy. Na szerszą skalę wyraża się to między innymi w ramach tzw. Urban Audit.
3. Europejski projekt Urban Audit (UA)
Potrzeby monitorowania warunków życia ludności w miastach i ich porównania na tle międzynarodowym dostrzegane są w skali krajowej, europejskiej i świato- wej. W Unii Europejskiej w 1998 r. pojawiło się i jest kontynuowane przedsię- wzięcie pod nazwą Urban Audit. Zasadniczym celem tego projektu jest zbudo- wanie bazy danych zawierającej informacje statystyczne o wybranych miastach, przeznaczonej do wykorzystania przez Komisję Europejską, a w szczególności przez Generalny Dyrektoriat ds. Polityki Regionalnej. Baza ta ma służyć do opisu jakości życia w wytypowanych miastach i jest publicznie dostępna w Internecie (zob. www.urbanaudit.org).
Projekt UA miał do tej pory trzy edycje: UA I – lata 1998–2000, UA II – lata 2001–2005, UA III – lata 2006–2008. Główny Urząd Statystyczny uczestniczy w tym przedsięwzięciu od listopada 2001 r., jako koordynator krajowy projektu, a jego realizację powierzono Centrum Statystyki Miast w Poznaniu. Początkowo objęto nim 23 polskie miasta, a w 2006 r. ich liczbę zwiększono do 28 (rys. 1).
Obecnie w UA biorą udział wszystkie polskie miasta wojewódzkie oraz pozostałe miasta z liczbą mieszkańców większą od 100 tys.
Rys. 1. Polskie miasta w Urban Audit III Źródło: Urząd Statystyczny w Poznaniu
Na podkreślenie zasługują następujące charakterystyki projektu UA:
– znaczna liczba zmiennych i wskaźników wprowadzonych do bazy (por. tab. 1), – ujmowanie miasta na trzech poziomach: w granicach administracyjnych,
w tzw. szerszej strefie miejskiej i z uwzględnieniem jednostek wewnątrzmiej- skich (por. rys. 2 i 3),
– współpraca urzędów statystycznych z samorządami przy zbieraniu danych i publiczna dostępność wyników badań.
Nie wchodząc w szczegóły projektu UA, trzeba podkreślić, że to przedsię- wzięcie badawcze dało szczególny asumpt do rozwoju metodologii statystycz- nego opisu miast, a także umożliwiło prowadzenie międzynarodowych analiz
Tabela 1. Wskaźniki w Urban Audit III
Dział Dziedzinaa) Jednostka
przestrzennab) Liczba wskaźników
Demografia
1.1. Ludność (27) A 27
L 27
S 4
1.2. Narodowość (4) A 4
L 4
S 0
1.3. Struktura gospodarstw domowych (12)
A 112
L 9
S 4
Aspekty społeczne
2.1. Mieszkalnictwo (19) A 19
L 18
S 3
2.2. Zdrowie (22) A 22
L 22
S 2
2.3. Przestępczość (3) A 3
L 3
S 1
Aspekty gospodarcze
3.1. Rynek pracy (48) A 48
L 24
S 6
3.2. Działalność gospodarcza (21) A 21
L 3
S 0
3.3. Dysparytet dochodów i ubóstwo (8) A 8
L 8
S 4
Aktywność obywatelska
4.1. Aktywność obywateli (14) A 14
L 0
S 0
4.2. Administracja lokalna (12) A 12
L 0
S 0
Edukacja i wykształcenie
5.1. Zapewnienie edukacji i wykształ- cenia (15)
A 15
L 9
S 3
5.2. Poziomy wykształcenia (12) A 12
L 12
S 4
Środowisko 6.1. Klimat/geografia (5) A 5
L 0
S 0
[137]
cd. tab. 1
Dział Dziedzinaa) Jednostka
przestrzennab) Liczba wskaźników
Środowisko
6.2. Jakość powietrza i hałas (13) A 13
L 0
S 0
6.3. Woda (7) A 7
L 0
S 0
6.4. Zagospodarowanie odpadów (6) A 6
L 0
S 0
6.5. Użytkowanie gruntów (19) A 19
L 19
S 3
6.6. Zużycie energii (8) A 8
L 0
S 0
Podróże
i transport 7.1. Model podróżowania (23) A 23
L 17
S 0
Społeczeństwo informacyjne
8.1. Użytkownicy i infrastruktura (9) A 9
L 0
S 0
8.2. Lokalne e–zarządzanie (4) A 4
L 0
S 0
8.3. Sektor ICT (6) A 6
L 0
S 0
Kultura i rekreacja
9.1. Kultura i rekreacja (12) A 12
L 0
S 0
9.2. Turystyka (6) A 6
L 0
S 0
a) W nawiasach podano liczbę zmiennych, które są badane w danej dziedzinie.
b) A – miasto w granicach administracyjnych, L – szersza strefa miejska, S – jednostki wewnątrz- miejskie.
Źródło: Urząd Statystyczny w Poznaniu.
porównawczych. Dotychczasowe rozwiązania i osiągnięcia z pewnością wymaga- ją dyskusji i weryfikacji, ale waga problematyki i nadany kierunek dociekań powo- dują, że statystyka miast ma określone perspektywy rozwoju w kontekście ponad- krajowym, co niewątpliwie powinny odczuć również samorządy polskich miast.
Rys. 2. Poznań – miasto centralne i tzw. szersza strefa miejska (LUZ) Źródło: Urząd Statystyczny w Poznaniu
Rys. 3. Poznań – jednostki wewnątrzmiejskie (Sub-City Districts) Źródło: Urząd Statystyczny w Poznaniu
[139]
4. Problemy delimitacji
W statystyce regionalnej, także w odniesieniu do statystyki miast, bardzo istot- nym zadaniem jest podział tzw. przestrzeni społeczno-ekonomicznej ze względu na przyjęte kryteria (por. Kruszka 1996). Potrzebne są do tego informacje odno- szące się do kryteriów podziału, jak również opisujące części badanej przestrzeni, wyodrębnione z zastosowaniem tych kryteriów.
W przypadku miast celem takich zabiegów jest – w zależności od potrzeb ana- litycznych – określenie terytorialnych jednostek wewnętrznych lub (i) obszarów stanowiących tzw. otoczenie miasta w granicach administracyjnych. Pierwsze z tych ujęć pozwala charakteryzować wewnątrzmiejskie zróżnicowanie badanych zjawisk i procesów, a także wzajemne związki (relacje) rozpatrywanych jedno- stek przestrzennych w obrębie miasta. Drugie jest podstawą do analizy powiązań (strukturalnych, funkcjonalnych itp.) między miastem jako jednostką centralną w danym układzie i jego otoczeniem, a także umożliwia dokonanie statystycz- nego opisu wszelkich ugrupowań, w których miasto jest jednym z elementów.
Pierwsze podejście może służyć na przykład do wyodrębnienia tak zwanych stref specjalnych (stref ubóstwa, bezrobocia, rewitalizacji itp.), drugie – do delimitacji obszarów metropolitarnych, aglomeracji miejskich i różnego rodzaju związków międzygminnych, a następnie do ich statystycznej charakterystyki.
Do realizacji wspomnianych wyżej zadań zwykle nie wystarczają kryteria administracyjne i wyodrębnione zgodnie z nimi jednostki podziału (np. dzielni- ce, gminy, powiaty). Trzeba sięgać do innych wyróżników, którymi najczęściej są dojazdy do pracy. W Polsce od początku transformacji ustrojowej brakowało takich informacji. Próba wykorzystania źródeł podatkowych (PIT-11 i PIT-40) przeprowadzona przez Centrum Statystyki Miast w Poznaniu dała pozytywne re- zultaty, których fragment zawierają tabela 2 oraz rysunki 4 i 5. Dane w tabeli 2, odnoszące się do części gmin województwa wielkopolskiego, pokazują, ile osób dojeżdża do pracy z gminy „X” (adres _po, według kodu w rejestrze TERYT) do gminy „Z” (adres _pl, według kodu w rejestrze TERYT)), a rysunki 4 i 5 ilu- strują natężenie i kierunki dojazdów związanych z pracą w przekroju gminnym.
Pozwalają one między innymi dostrzec, jak badane zjawisko jest „rozłożone”
wokół Poznania, jaki jest promień powiązań międzygminnych, jakie są kierunki i strefy ciążenia względem Poznania itp.
Oszacowanie przeprowadzone w odniesieniu do województwa wielkopolskie- go zostało uznane za propozycję zachęcającą poznawczo i metodologicznie, a je- go rekomendacja ze strony Komisji Metodologicznej GUS stała się podstawą do uwzględnienia dojazdów do pracy w Programie Badań Statystycznych Statystyki Publicznej na 2008 r. Rezultaty tego badania powinny przynieść informacje o kie- runkach i natężeniu przepływów ludności związanych z pracą w skali ogólno- polskiej, a w dalszych etapach mogą być rozszerzone na potrzeby badania rynku pracy i inne dziedziny.
Tabela 2. Korelacja miejsca zamieszkania i miejsca pracy na podstawie PIT-11/8B i PIT-40. Stan w dniu 31 XII 2004 r. adres _pl adres_po 3001011 3001022 3001032 3001044 3001045 3001054 3001055 3002011 3002022 3002032 3002044 3002045 3002052 3002062 3002074 3002075 3002084 3002085 3003011 3003024 3003025 3003032 3003042 3003054 3003055 3003062 3003072 3003082 3003094 3003095 3003104 3003105 3004014
30010114069188362142850658102181 30010223561355769224981 30010328424829361726525311 30010441833935302952224 30010451463731971921821 300105427672127134764871 30010552959198242024661 30020111842639196111126366217211 300202212211605371532314279461 30020321343729153201969627 300204411271486479346907 30020451623139911926617 3002052411650982564271631111 3002062123116730131449913 300207414183185141013462108891 30020751581634752192110 300208415826631426227212261151 300208511982565364822273163234081 30030111213674891545613595617579112109157528 300302413738257662111 300302537821720424221039122 30030321122710179296154011104631 3003042192234282037351 300305422612171628725211117 30030551323215431184101161333411 30030623073953353838411122 300307221274135732843063105 30030824618212046162274213415 3003094360181853111296056 3003095240821132418222291 300310430296102216184189 3003105174321231411382167 300401436738 3004015406177 30040242141 Źródło: Urząd Statystyczny w Poznaniu.
[141]
Rys. 4. Dojazdy do pracy na terenie województwa wielkopolskiego (przekrój gminny) Źródło: Urząd Statystyczny w Poznaniu
Niezależnie od tego, czemu mają służyć dane o dojazdach do pracy (i podob- ne do nich), podkreślić trzeba konieczność ich identyfikacji na możliwie najniż- szym szczeblu agregacji przestrzennej, a także odpowiedniego „geograficznego zorientowania” danych (najlepiej na poziomie danych jednostkowych). Takie uję-
Rys. 5. Natężenie dojazdów do pracy w województwie wielkopolskim Źródło: Urząd Statystyczny w Poznaniu
cie – nie tylko w odniesieniu do przepływów ludności związanych z pracą – stworzyłoby bazę danych dla różnorakich przekrojów (nie jest potrzebne ich określenie z góry), dającą się efektywnie wykorzystać z zastosowaniem narzę- dzi GIS (Geograficznych Systemów Informacyjnych). To byłby istotny przełom
w polskiej statystyce publicznej, stymulujący rozwój statystyki regionalnej, rów- nież w jej miejskim segmencie. Samorządy miast powinny być tym szczególnie zainteresowane, a zarazem skłonne do współpracy ze służbami statystyki publicz- nej w tej dziedzinie.
5. Niektóre konstatacje
Biorąc pod uwagę aktualny stan polskiej statystyki publicznej w kontekście za- spokojenia potrzeb informacyjnych, zwłaszcza po stronie samorządów miejskich, można zanotować następujące uwagi i dezyderaty:
• miasto powinno stać się specjalnym obiektem badań i opracowań statys- tycznych, poddawanym obserwacji nie tylko w związku z podziałem admi- nistracyjnym kraju czy też w kontekście NTS,
• zachodzi pilna potrzeba badania miast z uwzględnieniem ich typologii we- dług różnych kryteriów, a także struktury wewnętrznej i związków z oto- czeniem,
• potrzebny jest nie tylko statyczny opis miast, ale niezbędna jest również charakterystyka zmian, jakie zachodzą w miastach, z uwzględnieniem cza- su i przestrzeni,
• dla uzyskania lepszego stanu tak zwanego pokrycia informacyjnego dla miast potrzebne są nie tylko nowe metody i techniki badawcze, ale również powinny wzrosnąć nakłady (zwłaszcza finansowe) na ich wdrażanie i roz- wój oraz na podniesienie kwalifikacji personelu badawczego,
• zachodzi pilna potrzeba ściślejszego powiązania służb statystyki publicz- nej i samorządów miejskich, najlepiej w formie odpowiedniego dokumentu precyzującego stanowiska obu stron i powołującego zespół do ich uzgod- nienia.
Z pewnością nie jest to pełna lista dezyderatów w omawianej tu materii, ale wymienione wyżej wydają się być bardzo ważne i wymagają możliwie szybkiego wprowadzenia do praktyki.
6. Perspektywy
Jak wynika choćby z pobieżnego przedstawienia w niniejszym opracowaniu re- lacji „statystyka publiczna – samorząd miast”, współpraca tych podmiotów ma charakter dynamiczny, jest rozwijana i wzbogacana. Wydaje się, że ten kierunek i kształt współpracy będzie kontynuowany w najbliższej przyszłości. Przemawia- ją za tym zwłaszcza następujące argumenty:
• połączenie sił obu partnerów jest z pewnością rozwiązaniem bardziej efek- tywnym niż działania odrębne; odnosi się to do płaszczyzny merytorycznej, organizacyjnej i finansowej, ale wymaga dobrej woli i społecznego konsen- susu,
• statystyka publiczna zawsze będzie miała zasób informacji o miastach więk- szy niż samorząd i spójny metodologicznie, a samorządy – najlepsze rozezna- nie potrzeb informacyjnych dla rozwoju i sprawnego zarządzania miastami;
połączenie tej wiedzy i jej praktyczne wykorzystanie jest niezbędne społecz- nie i korzystne dla każdego miasta,
• postępujące dość szybko procesy metropolizacji, powstawanie aglomeracji miejskich i innych związków, globalizacja wielu dziedzin życia społecznego i gospodarczego powodują, że trzeba optymalizować wysiłki zmierzające do ich rozpoznania i decyzyjnego opanowania; w tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera konieczność powiązania środków finansowych z budżetu państwa i budżetu miast.
Dla rozwoju dalszej współpracy między statystyką publiczną i miastami nie- zbędne jest powiększenie i polepszenie oferty informacyjnej, jaką mogą przedsta- wić służby statystyki publicznej. Nie wystarczają już bowiem dane zagregowane dla miasta jako całości. Badanie zarówno związku miast z ich otoczeniem, jak i wewnętrznego zróżnicowania miasta wymaga danych o niskim stopniu agre- gacji, a najlepiej, żeby to były tak zwane dane geograficznie zorientowane (por.
Januszewska i Kruszka 1994; Dygaszewicz 2008). Taka baza ma charakter uni- wersalny i może służyć różnym celom analitycznym. Statystyka publiczna musi zatem zadbać o możliwie szybkie „przeorientowanie” praktyki gromadzenia i prze- twarzania danych z tradycyjnej (tablicowanie i inne formy agregacji) na zastoso- wanie GIS (Geograficznych Systemów Informacyjnych). Miasta powinny wspo- móc służby statystyczne w pozyskiwaniu takich danych oraz współpracować przy tworzeniu tak zwanych map numerycznych i udostępnianiu ich organom statysty- ki (por. Bielecka 2007).
Innymi bardzo ważnymi kwestiami są koszty badań pełnych oraz bariera dostępności danych. W tej dziedzinie z pomocą przychodzą metody badań czę- ściowych, zwłaszcza metoda reprezentacyjna i techniki zwane statystyką małych obszarów. Rozwój i aplikacja tych metod wymagają współpracy z nauką, ze spe- cjalistami dającymi w miarę obiektywne narzędzia poznania rzeczywistości. Do- brze by było, gdyby współpraca z nimi była wspólnie realizowana przez samorzą- dy miast i służby statystyki publicznej.
literatura
Bielecka E. (2007) INSPIRE – Infrastruktura informacji przestrzennej w Europie, „Urba- nista” nr 12.
Dygaszewicz J. (2008) Zastosowanie map cyfrowych w spisach powszechnych, „Wiado- mości Statystyczne” nr 4.
Januszewska J., Kruszka K. (1994) Geographical Information System of Poland: Prob- lems, Experience and Perspectives, Conference of European Statistics, Work Session on GIS, Voorburg.
Kruszka K. (1993) Statystyka regionalna ze szczególnym uwzględnieniem aglomera- cji miejskich, w: Systemy Informatyczne 1/93, SPIS’93. Transformacje systemowe w statystyce, GUS-OBRS, Warszawa.
Kruszka K. (1994) Informacje statystyczne na potrzeby województwa i aglomeracji miej- skiej (na przykładzie Poznania i województwa poznańskiego), w: Systemy informa- tyczne naczelnego kierownictwa organizacji gospodarczych i administracji państwo- wej, PAN, Szczecin.
Kruszka K. (1995) Informacje o mieście i możliwości ich wykorzystania przez statystykę, w: 130 lat statystyki Warszawy 1864–1994. „Biblioteka Wiadomości Statystycznych”
t. 49, Warszawa.
Kruszka K. (1996) The Delimitation of the Regions for Statistical Purposes, Seminar on Regional Statistics, ÖSTAT-EUROSTAT, Baden/Vienna.
Kruszka K. (1997) Źródła informacji dla statystyki regionalnej – konieczność i bariery integracji, w: Statystyka regionalna – sondaż i integracja baz danych, red. J. Paradysz, Poznań.
Rogalińska D. (2007) Wykorzystanie danych ze źródeł administracyjnych w statystyce miast, „Wiadomości Statystyczne” nr 2.
Statystyczna karta historii Poznania (2008), red. K. Kruszka, US Poznań.
INfoRmATIoN SUPPLy foR URBAN STATISTIcS
summary
This paper discusses the current situation and prospects of satisfying information needs of urban statistical description, with special attention paid to the situation of the Polish cities. The main subjects of interest were: sources and level of aggregation of statistical urban data, as well as activities taken to increase information coverage in the domestic and international context.
