Andrzej Anderwald
"Der Kosmos als Schöpfung : zum
Stand des Gespräches zwischen
Naturwissenschaft und Theologie",
red. Johann Dorschner, Regeunsburg
1998 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 37/1, 254-256
254
JA C E K SALLI OP[
22
]
P o w tó re , ś w ięty A u g u sty n b y ł z n a c z n ie b liżej p ra w d y o n ie p o k a la n y m p o c zę c iu M atk i Pana, n iż to p rz e d sta w ia В o l e w s k i (s.3 7 4 ). W ro z p ra w ie D e n a tu ra e t g r a tia , 1,36,42 (P L 4 4 ,2 6 7 ) p isał: „E x c e p ta ita q u e s a n cta virg in e M a ria , d e q u a p r o p te r h o n o rem D o m in i n u lla m p ro rsu s cu m d e p e c c a tis agitur, h a b e ri volo q u a e stio n e m ”, itd.
P o trz e c ie, o so b iśc ie sp rz e c iw ia łb y m s ię w z b o g a c a n iu p ro b le m u d z ie w icz e g o p o c z ę c ia S y n a B o ż e g o o ta k sz c z e g ó ło w e ro z w a ża n ia g in e k o lo g ic z n o -c h ro m o so m o w e (s.3 5 9 -3 6 5 ). To p raw d a, ż e A u to r id z ie tu za n ie b y le ja k im w z o re m , bo n a śla d u je sam eg o C o n g ara. W y d aje m i s ię j e d n ak , ż e m o je o p o ry w ty m w z g lę d z ie n ie p ły n ą an i z p ru d e rii ani z n ie d o c e n ia n ia c ie lesn o ści S y n a B o że g o i Jeg o M atk i.
N a to m ia st z d ec y d o w a n ie s p rz e c iw ia m się in te rp reto w a n iu ch w ale b n e g o z m a rtw y c h w s ta n ia ja k o p o n o w n e g o s tw o rz e n ia (s.3 2 5 -3 2 9 ). W p e łn i p o d z ie la m s p rz ec iw A u to ra w o b e c w y o b ra ż a n ia s o b ie, ja k o b y z m a rtw y c h w s ta n ie b y ło p o w ro te m do stareg o życia. A le z d ru g ie j stro n y , a b so lu tn ie te ż n ie m o ż n a się z g o d z ić z je g o tezą, ż e do n o w ej c ie lesn o ści „n ie w e jd z ie n ic z o b ecn ej m a te ria ln o śc i” (s.3 2 8 ). N o w y T e sta m en t n ie p o z o sta w ia żad n ej w ątp liw o śc i c o d o teg o , że Jezus C h ry s tu s „ p rz ek sz ta łci n a sz e ciało p o n iż o n e n a p o d o b n e do sw e g o c h w ale b n e g o c ia ła ” (F lp 3 ,2 1 ; por. Ł k 2 4 ,3 9 ; 1 K o r 15,35-53). P o d e jrz e w a m je d n a k ż e , ż e n ie m a tu m ię d z y n a m i różn icy , że w ro z p ra w ie z o sta ły je d y n ie u ż y te w y ra ż e n ia , z k tó ry m i n ie m o g ę się zg o d zić.
W su m ie je d n a k o trz y m a liśm y k s ią ż k ę n ie z w y k le cen n ą , p re z e n tu ją c ą te o lo g ię n a jw y ższ ej p ró b y .
J a c e k S a lij O P
Johann D o r s c h n e r (red.), D er Kosmos als Schöpfung. Zum Stand des
Gespräches zwischen Naturwissenschaft und Theologie, Pustet, Regensburg
1998, ss. 224.
W ra m a c h K a to lic k iej A k a d em ii w B aw a rii istn ie je j u ż o d k ilk u n a stu la t k rą g d y sk u sy jn y , k tó re g o z a d a n ie m je s t p o d e jm o w a n ie ak tu a ln ej p ro b le m a ty k i zw iąz a n e j z d a w n ą p e łn ą nap iąć re la c ją p o m ię d z y n a u k ą a w ia rą . B a w a rsk i z esp ó l d y sk u sy jn y tw o rz ą p rz e d sta w ic ie le n a u k p rz y ro d n ic z y c h , m e d y c z n y c h i te o lo g ic z n y c h re p re z e n tu ją c y c h ró ż n e o śro d k i n a u k o w e o b sz a ru j ę z y k a n ie m ie c k ie g o . W sp ó łc z e śn ie w c e n tru m ic h s z c z e g ó ln e g o z a in te re s o w a n ia z n aj d u je s ię p ro b le m a ty k a in te rd y sc y p lin a rn y c h d e b a t teo lo g ii z n a u k am i p rz y ro d n ic z y m i.
P re z e n to w a n a k s ią ż k a D e r K o sm o s a ls S c h ö p fu n gp o d re d a k c ją J o h a n n a D o r s c h n e r a, fiz y k a n a u n iw e rs y te c ie teo lo g ii i n a u k p rz y ro d n ic z y c h n a te m a t k o sm o su ja k o stw o rz e n ia . N a d to p ra c a ta p ra g n ie d o starcz y ć n o w y c h im p u lsó w , k tó re p ro w a d z iły b y d o z in te n sy fik o w a n ia o w eg o d ia lo g u (s. 13). N a tre ść k siąż k i s k ła d a się sie d e m arty k u łó w a u to rstw a c z ło n k ó w B aw arsk iej A k a d e m ii, k tó re p rz e d sta w io n e z o sta ły w ra m a c h o d b y te g o w g ru d n iu 1996 ro k u s y m p o z ju m n a te m a t s tw o rz e n ia ja k o k o sm o su . C ało ść ro z p ra w y m o ż n a p o d z ie lić n a d w ie czę ści. P ie rw s z ą tw o rz ą a rty k u ły p is a n e p rz e z fizy k ó w , k tó rz y z p e rsp e k ty w y p rzy ro d n ic z e j p o d c h o d z ą d o o m a w ia n e j p ro b le m a ty k i a k ce n tu ją c je j w y m ia r k o sm o lo g ic zn y . D ra g a c zęść, p isan a p rz e z teo lo g ó w , k o n c e n tru je s ię b a rd z ie j n a w y m ia rz e te o lo g ic z n y m n a u k i o stw o rzen iu .
W p ie rw s z y m a rty k u le D ie E n tste h u n g d es K o sm o s (s. 15-41) W o lfg an g W i l d p re z en tu je a k tu a ln y sta n b a d a ń fizy k i n a te m a t p o w sta n ia k o sm o su . W y ch o d ząc o d ry su h isto ry c z n e j W ild k o n c e n tru je s ię z asa d n ic zo na w sp ó łc z e sn y c h h ip o te z ac h k o sm o lo g ic zn y c h . M im o d u żej dziś w ie d z y fiz y k i n a te m a t p o w sta n ia i ro z w o ju k o sm o su , z d a n ie m A u to ra, n ad al p o z o sta je w ie le p y ta ń o tw a rty c h (s. 27, 41 ), n a k tó re z p e w n o śc ią n ie sp o só b o d p o w ie d zieć . S z c z e g ó ln ie p y ta n ie
[23]
R E C E N Z JE255
d la c ze g o p o w s ta ł k o sm o s sta n o w i d la fiz y k a ty p o w e p y ta n ie o tw a rte , n a k tó re n ic z n a jd z ie on n ig d y w ła śc iw e j o d p o w ie d z i w o p a rc iu o sw o je m e to d y b a d a ń (s. 4 1 ). D ru g i a rty k u ł G e rn o ta E d e r a E v o lu tio n d es K o sm o s(4 2 -7 4 ) p rz e d sta w ia w p ły w z m ia n z a c h o d z ą c y c h w ro z u m ie n iu w sz e c h św ia ta n a n a u k ę o stw o rz e n iu . W e w stęp n y c h ro z w a ż a n ia c h o c h a ra k te r z e m e to d o lo g ic z n y m E d e r o k re śla ro z u m ie n ie ta k ic h p o ję ć , ja k : e w o lu cja, k o sm o s, stw o rz e n ie , w s k a z u ją c n a ich d y n a m ic zn y charakter. U jm u ją c e w o lu c ję o g ó ln ie ja k o ro z w ija n ie w ła śc iw o ś c i, m o ż liw o ści, E d с r u w a ża , iż w y p e łn ia o n a p o d s ta w o w e k ry te riu m s tw o rz e n ia tzn. p rz e jś c ia o d c h a o s u do p o rz ą d k u . W o sta tn im a rty k u le K o sm o lo g ie lin d S c h ö p fu n g sg la u b e z w is c h e n K o n fro n ta tio n u n d K o n so n a n z(s. 7 5 -1 0 4 ) p is a n y m z p e rs p e k ty w y p rz y ro d n ic z e j J. D o r s e h n e r s ta ra s ię u k a z a ć d y n a m ic z n ą stru k tu rę re la c ji p o m ię d z y k o s m o lo g ią a n a u k ą o s tw o rz e n iu . A rty k u ł te n stan o w i p e w n ą p ró b ę p o d s u m o w a n ia te m a tó w p o ru sz o n y c h p rz e z d w ó c h w c z e ś n ie jsz y c h a u to ró w . D o r - s c h n e r , n a tle d a w n y ch h isto ry c z n y c h n a p ię ć re la c ji n a u k i o s tw o rz e n iu a n a u k o w a k o s m o g e - neza, w sk a z u je n a d w a ró ż n e s p o so b y m y ś le n ia n a te m a t w sz e c h św ia ta : p rz y ro d n ic z y i te o lo g iczny. C h o ciaż p ra w d a re lig ijn a i p rz y ro d n ic z a o d n o s z ą s ię d o ró ż n y c h o b s z a ró w rz e c z y w is to ści, to je d n a k k o e g z y s tu ją o n e w je d n y m i ty m s a m y m c z ło w ie k u i s ą d la n ie g o w a ż n e (s. 94). D o r s c h n e r d o m a g a się, w y ra ź n ie j n iż c z y n ią to W i 1 d i E d e r , o k re ś le n ia ró ż n ic p o m ię d z y ew o lu cją, k o s m o se m a n a u k a m i p rz y ro d n ic z y m i w te m a cie k o s m o lo g ia a stw o rz en ie .
D ru g ą c zę ść k siąż k i s ta n o w ią a rty k u ły p isan e p rz e z p rz e d sta w ic ie li te o lo g ii. P e te r N e u n e r , d o g m a ty k , w a rty k u le W issen sc h a ftlic h es W eltbild u n d c h ris tlic h e r G la u b e (s. 1 0 5 -1 3 1 ) o m a w ia eta p y n a d ro d z e sp o tk a ń p o m ię d z y n a u k o w y m o b ra z e m ś w ia ta a c h rz e ś c ija ń s k ą w iarą. R o z w a ż a n ia N e u n e ra k o n c e n tru ją s ię z a s a d n ic z o w o k ó ł d w ó c h m y śli: w s p ó łc z e s n y p rz y ro d n ik n ie rości s o b ie ju ż p ra w a p o z n a n ia całej rze cz y w isto śc i w o p a rc iu o w ła sn e m e to d y b a d a w c z e (s. 113); m e to d o lo g ic z n a n ie z a le ż n o ść w ia ry o d n a u k i n ie m o ż e p ro w a d z ić d o ra d y k a ln e g o o d d z ie la n ia ty ch d w ó c h d z ie d zin p o z n a n ia (s. 117-119). Im p u lse m d o w z a je m n y c h s p o tk a ń p o m ię d z y w ia rą i n a u k ą p o w in n a b y ć d z iś c h ęć w z a je m n e g o w sp ie ra n ia się b y z a d o ś ć u c z y n ić w y m a g a n io m r a c jo n aln o ści. W ed łu g N e u n e r a k to o d k ry w a p ra w a p rz y ro d y n ie g rz e sz y w c h rz e ś c ija ń sk im p rz e k o n an iu w o b e c B o g a, a le w y p e łn ia Jeg o p o le c en ie (s. 120). D ru g i te k st M an fre d a G ö r g a Vor w elt - R a u m - Z e it(s. 1 3 2 -1 5 8 ) p rz e sta w ia w y o b ra ż e n ia n a te m a t s tw o rz e n ia n a p o d s ta w ie p ie rw sze g o ro z d z ia łu z k sięg i R o d za ju . G o r g k o n c e n tru je s ię w s w y m w y w o d z ie z a s a d n ic z o n a ró ż n ic a ch p o m ię d z y b ib lijn y m te k ste m o stw o rz e n iu a e g ip sk im i tłu m a c z e n ia m i n a te m a t s tw o rzen ia. To co ró żn i b ib lijn e o p is y o d e g ip sk ich k o sm o g o n ii to fa k t, ż e u p o c z ą tk u s tw o rz e n ia w B ib lii stoi je d e n i te n sa m B ó g , k tó ry s tw o rz e n ie in ic ju je , to w a rz y sz y m u i o ta c z a j e s w o ją op iek ą. B ó g in g e ru je w s tw o rz e n ie b e z ja k ie jk o lw ie k u tra ty sw o jej m o cy . E le m e n te m s z c z e g ó l nie ró ż n ic u ją c y m o b y d w a o p isy j e s t c z ło w ie k ja k o s tw o rz en ie , w k tó ry m B ó g o d n a jd u je p a rtn e ra, k tó re m u w o ln o p a rty c y p o w a ć w k re a ty w n o śc i B o g a-S tw ó rc y . B ib lijn y te k st o s tw o rz e n iu w sk a z u je n a m a je sta t B o g a, k tó ry p o z o sta je d la c z ło w ie k a n ie d o stęp n y . Z d ru g ie j je d n a k stro n y ten B ó g S tw ó rca, k tó ry j e s t d o ś w ia d c z a ln y w s tw o rz en iu , a sz c z e g ó ln ie w c z ło w ie k u ja k o S w o im o b ra z ie , p o z o sta je n ie w ia ry g o d n ie b lisk o c zło w iek a . W k o le jn y m a rty k u le B e rn h a rd C a s p e r Was ka n n d ie R e d e von S c h ö p fu n g b e d eu ten ? (s. 159 -1 7 3 ) p rz e d s ta w ia z n a c z e n ie m o w y o stw o rz en iu . M ó w ie n ie o s tw o rz e n iu m a sw o je k o rz e n ie w b ib lijn e j w ie rz e i ty lk o w b ib lijn y m k o n te k śc ie m o ż n a z ro z u m ie ć s tw ie rd z e n ie cre a tio e x n ih ilo . W ed łu g С a s p e r a m ó w ie n ie o stw o rz e n iu ty lk o w te d y m a se n s je ś li n ie m ó w i s ię o p rz y c z y n ie w z n a c z e n iu p rz y ro d n ic z y m . C a s p e r s k ład n ia s ię k u tezie, iż m o w a o stw o rz e n iu w p e rs p e k ty w ie w ia ry m o ż e b y ć tra k to w a n a ja k o ro z u m o w y s p o só b m ó w ie n ia o stw o rz e n iu (s. 162). D ru g a s ta w ia n a p rz e z n ie g o teza g łosi, iż stw o rz en ie z n ic z e g o w o sta te c z n o śc i o d n o si się d o s am e g o c z ło w ie k a , g d y ż w s tw o rz e n iu idzie ta k ż e o je g o z aa n g a ż o w a n ie i p o d ję c ie m o ra ln y c h z o b o w iąz a ń . C a ło ść ro z w a ż a ń k o ń
256
KS- A N D R Z E J A N D ER W A LD[24]
c zy a rty k u ł М ах а S e с к 1 с r a Was h e iß t e ig e n tlic h S c h ö p fu n g ? (s. 174-214) p o d e jm u ją c y p y ta n ie o stw o rz en ie w k o n te k śc ie relacji te o lo g ia a n a u k i p rzy ro d n icze. O m a w iając w c zęści w stęp n ej s to su n e k te o lo g ii d o n au k p rz y ro d n ic z y c h S e c k le r w sk a z u je szc z eg ó ln ie n a o s o b liw y statu s te o lo g ii ja k o n a u k i i w y n ik a ją c e stąd k o n s e k w e n c je d la je j w c h o d ze n ia w in te rd y s c y p li n a rn e d e b a ty (s. 180). W zasa d n ic ze j treści p ro w a d z o n e g o w y w o d u Seckler, o d w o łu ją c s ię do n a jw a ż n ie jsz y c h m o m e n tó w i m o ty w ó w n au k i o s tw o rz en iu , s zk ic u je relig ijn y ch arak ter, te o lo g ic z n ą o s o b liw o ść o ra z m e ta fiz y cz n e sed n o p o ję c ia o stw o rz en iu . P o jęcie stw o rz en ia , w e d łu g nieg o , m a sw o je m ie jsc e n a g ra n ic y p o m ię d z y n ie b y c ie m a b y c ie m p o zab o sk iej rze cz y w isto śc i, k tórej istn ie n ie o p ie ra s ię n a w o ln y m ak cie B o g a-S tw ró c y , ja k o ab so lu tn ej p o d sta w y by tu .
R e a s u m u ją c m o ż n a stw ierd zić, że p re z e n to w a n a k siąż k a D e r K o sm o s a ls S c h ö p fu n gstanow i in te re s u ją c ą p ró b ę u k a z a n ia ak tu a ln eg o sta n u d e b aty p o m ię d z y p rz y ro d n ik a m i a te o lo g a m i na te m a t stw o rz en ia . N a u z n a n ie zasłu g u je in te rd y sc y p lin a rn y c h a ra k te r pracy. T rzy p ie rw s z e a rty k u ły p is a n e p rz e z fiz y k ó w p rz e d sta w ia ją p rz y ro d n ic z y w y m ia r om aw ian ej p ro b le m a ty k i, n a to m ia st p o z o sta łe c z te ry k o n c e n tru ją s ię b ard ziej n a je j w y m ia rz e teo lo g iczn y m . O d w o ły w a n ie się p rz e z te o lo g ó w d o d a n y ch k o sm o lo g ii o ra z fiz y k ó w do n a u k i o stw o rz en iu d o k o n u je się z aw sz e b e z z a c ie ra n ia g ra n ic p o m ię d z y te o lo g ią a fizy k ą. S z c ze g ó ln ie tek st D o r s c h n e r a i S c c k l c - r a słu ży ć m o g ą ja k o p rz y k ła d p o p ra w n ie o k re ślo n y c h m e to d o lo g ic z n y c h p o d staw re la c ji te o lo g ia a n a u k i p rz y ro d n ic z e ,
Z fak tu , iż k a ż d y z a u to ró w stara się z w ła sn e g o p u n k tu n aśw ie tlić tem at stw o rz en ia ja k o k o sm o su , k o le jn e a rty k u ły n ic n a w ią z u ją d o p o p rz e d n ic h lecz tw o rz ą o d rę b n e c ało ści. T ak i stan p o w o d u je , że p rz y le k tu rz e k siąż k i n a tra fić m o ż n a n a p e w n e p o w ta rz ając e się frag m en ty . S z c ze g ó ln ie w y stę p u je to u ty ch a u to ró w ( W i l d , D o r s c h n e r , N e u n e r , S e c k l e r ) , k tó rz y p o p rz e d z a ją s w o je ro z w a ż a n ia n a te m a t k o sm o su ja k o stw o rz en ia od p rz e d sta w ie n ia sta n u re la cji teo lo g ii do n a u k p rz y ro d n ic z y c h . Z b y te c z n e w y d a je się, o b e cn e szc z eg ó ln ie u D o r s c h n e r a i N e u n e r a, o b sz e rn e p rz y p o m in a n ie h isto ry c z n e g o tła d aw n y ch n a p ię ć w re lacji teo lo g ii do n au k p rz y ro d n ic z y c h , S zk o d a, że p ra c a p o z b a w io n a j e s t ak tu aln ej literatu ry p rz e d m io tu , s z c z e g ó ln ie d o ty c z ąc e j b a d a n e g o z a g a d n ie n ia od stro n y p rz y ro d n ic z e j .P o d a n a p rz e z n ie k tó ry c h tylko a u to ró w c y to w a n a lite ra tu ra m a c h a ra k te r raczej d o sy ć ogólny.
P o m im o to , p rz e d sta w ia n a k sią ż k a m o że sta n o w ić c ie k a w ą i p o ż y te c z n ą le k tu rę d la z a in te re so w a n y c h te m a ty k ą stw o rz e n ia o raz in teresu jące d o p e łn ie n ie p o c h o d zą c y c h z teg o s am e g o o k resu ta k ic h p o z y c ji k s ią ż k o w y c h , ja k : U . L ii к e, A ls A n fa n g s c h u f G ott... - B io -T h e o lo g ie : Z e it -
E v o lu tio n - H o m in is a tio n , P a d e rb o rn -M iin c h e n -W ie n 1997; R. K o l t e r m a n n (H g ), U n iv e r su m - M e n sch — G ott: d e r M e n sch vo r d e r F ra g e n d e r Z eit,G ra z -W icn -K ö ln 1997; H.P. D ü r r, Gott, d e r M e n sc h u n d d ie W issenschaft,A u g sb u rg 1997. P raca z re d ag o w a n a p rz e z D о r s с h n с - r a , z g o d n ie z z a w a rty m w niej p o d ty tu łe m , d a je d o b ry w g lą d w stan d e b aty p o m ię d z y n a u k am i p rz y ro d n ic z y m i a teo lo g ią. M o żn a ją z a te m po lecić n ie tylko w y k ład o w co m filozofii B o g a w u c z e l n iach k o ś c ie ln y c h , te o lo g o m p o d e jm u ją cy m p ro b le m a ty k ą stw o rz en ia , ale w sz y stk im , k tó ry c h frap u je ty p o w a d la c h rz e ś c ija ń stw a relacja w ia ra -ro z u m .
