WOJSKA INŻYNIERYJNE JAKO SPECJALISTYCZNY KOMPONENT SIŁ ZBROJNYCH RP W ASPEKCIE ZAGROŻEŃ NIEMILITARNYCH WYSTĘPUJĄCYCH NA TERYTORIUM POLSKI

(1)

OBRONNOŚĆ. Zeszyty Naukowe 4(28)/2018 ISSN 2299-2316

AUTOR

ppłk mgr inż. Grzegorz Grobel

Afiliacja: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

WOJSKA INŻYNIERYJNE JAKO SPECJALISTYCZNY KOMPONENT SIŁ ZBROJNYCH RP W ASPEKCIE ZAGROŻEŃ NIEMILITARNYCH WYSTĘPUJĄCYCH NA

TERYTORIUM POLSKI

Słowa kluczowe: wojska inżynieryjne, zagrożenia niemilitane, zarządzanie kryzysowe

Cechą charakterystyczną czasów, w których żyjemy, jest różnorod- ność i zmienność. Trwająca od kilkudziesięciu lat transformacja systemo- wa w Polsce wywołuje ciągłe zmiany o charakterze społecznym, politycz- nym, ekonomicznym oraz ekologicznym. Oprócz oczekiwanych efektów pozytywnych występują niestety również liczne zagrożenia ludności i śro- dowiska. Wynikają one między innymi z przechowywania i produkcji tok- sycznych środków przemysłowych, występowania dużej liczby składów paliw płynnych i gazowych, usytuowania magistrali i sieci przesyłowych gazu i energii elektrycznej, możliwych katastrofalnych zatopień, niewłaści- wego zagospodarowania przestrzennego, niebezpieczeństwa występowa- nia pożarów, w szczególności składowisk odpadów oraz powodzi, huraga- nów lub innych anomalii pogodowych.

Z głębokimi przemianami w życiu społecznym naszego kraju wiąże się także nowe spojrzenie na problematykę ochrony ludności podczas katastrof przemysłowych i klęsk żywiołowych, ponieważ jedną z ważniejszych funkcji współczesnego państwa jest zapewnienie obywatelom podstawowych warunków ochrony przed potencjalnymi i realnymi niebezpieczeń- stwami, związanymi z ich występowaniem oraz innych podobnych zdarzeń, powodowanych siłami natury lub działalnością człowieka, a także wynika- jących z działań zbrojnych. Wypływa ono z ukształtowanych przez cywili- zację i przyjętych za powszechnie obowiązujące norm zwyczajowych i prawnych, których podstawowym celem jest umożliwienie człowiekowi realizacji jego najważniejszego prawa naturalnego, a mianowicie prawa do życia, a społeczeństwom i narodom prawa do przetrwania.

Tworzone są więc i doskonalone lokalne, krajowe oraz międzynarodo- we systemy ochrony ludności przed możliwymi zagrożeniami czasu pokoju i wojny. Ich zadania związane są przede wszystkim z przeciwdziałaniem niebezpiecznym zdarzeniom, wczesnym ich wykrywaniem, przedsięwzię-

(2)

ciami zapobiegawczo-ochronnymi, w tym alarmowaniem i organizowaniem ewakuacji ludności, podejmowaniem działań ratowniczych, udzielaniem poszkodowanym koniecznej pomocy medycznej i innej oraz usuwaniem destrukcyjnych skutków zdarzeń.

Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej, z racji znacznego potencjału ludzkiego, organizacyjnego, specjalistycznego wyposażenia materiałowo- technicznego, wyszkolenia oraz utrzymania stałej gotowości do działań o charakterze militarnym, są także wykorzystywane do realizacji specyficz- nych zadań ratowniczych i likwidacji skutków katastrof w działaniach po- zamilitarnych. Ich rolę szczegółowo określono w różnych ustawach, rozpo- rządzeniach, wytycznych i rozkazach przełożonych.

Siły Zbrojne w systemie zarządzania kryzysowego Zgodnie z Ustawą o zarządzaniu kryzysowym zarządzanie kryzysowe na terytorium Rzeczypospolitej sprawuje Rada Ministrów. W sytuacjach niecierpiących zwłoki zarządzanie kryzysowe sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych i administracji, którego decyzje zostają rozpatrzo- ne na najbliższym posiedzeniu Rady Ministrów¹.

W przypadku sytuacji kryzysowej, w której użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub niewystarczające, na wniosek wojewody Minister Obrony Narodowej może przekazać do jego dyspozycji pododdziały, wojskowe zgrupowania zadaniowe SZ RP wraz ze skierowaniem ich do wyko- nywania zadań zarządzania kryzysowego. Podstawowym warunkiem skierowania jest ich przygotowanie specjalistyczne².

Zapis w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku nakłada na Siły Zbrojne RP zadania nie tylko w zakresie zagrożeń militarnych, nie tylko obronę granic, ale także zapewnienie swoim obywatelom bezpieczeństwa³. Powyższe zapisy zostały uszczegółowione w sto- sownych aktach prawnych, a także w Strategii Bezpieczeństwa Narodo- wego RP z 2014 roku, gdzie w pkt. 75 czytamy, że w celu wypełnienia misji związanej ze wspieraniem podsystemów ochronnych w zakresie bezpie- czeństwa wewnętrznego i pomocy społeczeństwu Siły Zbrojne RP utrzy- mują zdolność do realizacji zadań polegających na:

• monitorowaniu i ochronie przestrzeni powietrznej oraz wsparciu ochrony granicy państwowej na lądzie i morzu;

• prowadzeniu działalności rozpoznawczej i wywiadowczej;

1 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz. U. z 2007 r., nr 89, poz. 590, art. 7.

2 Tamże, art. 25.

3Konstytucja Rzeczypospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Dz. U. z 1997 r., nr 78, poz. 483, art. 26.1.

(3)

Grzegorz Grobel

• monitorowaniu skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biolo- gicznych na terytorium kraju;

• oczyszczaniu terenu z materiałów wybuchowych i przedmiotów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego;

• prowadzeniu działań poszukiwawczo-ratowniczych;

• pomocy władzom państwowym, administracji publicznej oraz społe- czeństwu w reagowaniu na zagrożenia (sytuacje kryzysowe) oraz likwidacji ich skutków.

W tym ostatnim zadaniu szczególną rolę spełniać powinny formacje Narodowych Sił Rezerwowych, wydzielane w razie potrzeby do użycia przez wojewodów⁴.

Biorąc pod uwagę powyższe zapisy, należy zauważyć, że istotnym elementem krajowego systemu zarządzania kryzysowego jest Ministerstwo Obrony Narodowej, którego narzędziem wykonawczym są Siły Zbrojne RP.

Dla Sił Zbrojnych wspieranie organów administracji publicznej w zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa oraz udzielanie pomocy społeczeństwu w reagowaniu m.in. na zagrożenia niemilitarne jest jedną z podstawowych misji w okresie pokoju.

Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym w Ministerstwie Obrony Narodowej opracowany został Plan Zarządzania Kryzysowego resortu obrony narodowej⁵. Obowiązujący w Siłach Zbrojnych RP rozdział kompetencji nakłada obowiązek przygotowania sił i środków do sytuacji kryzysowych na Dowódcę Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych. Na podstawie planu opracowanego przez MON w Dowództwie Generalnym RSZ opra- cowywany jest „Plan użycia sił i środków Dowódcy Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych w sytuacjach kryzysowych”. W planie tym ujmuje się również procedury kierowania oraz dowodzenia powyższymi siłami.

W przypadku eskalacji sytuacji (zdarzeń) kryzysowych przewiduje się wydzielenie dodatkowych sił, jednakże pod warunkiem, że wydzielenie tych dodatkowych sił nie spowoduje naruszenia Konstytucji⁶ oraz zapisów umów (zobowiązań) międzynarodowych.

Biorąc pod uwagę zdolności SZ RP oraz przygotowanie specjalistyczne, w ramach wsparcia administracji publicznej w obszarze reagowania kryzysowego mogą one być wydzielone, zgodnie z zamysłem ustawodaw- cy, do następujących zadań:

• współudział w monitorowaniu zagrożeń;

• wykonywanie zadań związanych z oceną skutków zjawisk zaistnia- łych na obszarze występowania zagrożeń;

4 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2014 r., s. 31.

5 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r…., art. 12.

6 Art. 26. 1. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości pań- stwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic.

(4)

• wykonywanie zadań poszukiwawczo-ratowniczych;

• ewakuowanie poszkodowanej ludności i mienia;

• wykonywanie zadań mających na celu przygotowanie warunków do czasowego przebywania ewakuowanej ludności w wyznaczonych miejscach;

• współudział w ochronie mienia pozostawionego na obszarze wy- stępowania zagrożeń;

• izolowanie obszaru występowania zagrożeń lub miejsca prowadze- nia akcji ratowniczej;

• wykonywanie prac zabezpieczających, ratowniczych i ewakuacyj- nych przy zagrożonych obiektach budowlanych i zabytkach;

• prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycznego sprzętu technicznego lub materiałów wybuchowych będących w zasobach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

• usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie, z wykorzystaniem sił i środków będących na wyposażeniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

• likwidowanie skażeń chemicznych oraz skażeń i zakażeń biologicz- nych;

• usuwanie skażeń promieniotwórczych;

• wykonywanie zadań związanych z naprawą i odbudową infrastruk- tury technicznej;

• współudział w zapewnieniu przejezdności szlaków komunikacyj- nych;

• udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań sanitarnohi- gienicznych i przeciwepidemicznych⁷.

Realizacja powyższych zadań odbywa się w ramach czterech faz procesu zarządzania kryzysowego: zapobieganie, przygotowanie, reagowanie, odbudowa (Rys.1.). Powyższe fazy zarządzania kryzysowego zostały określone w ustawie o zarządzaniu kryzysowym⁸.

7 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym, Dz. U. z 2013 r., poz. 1166 z późn. zm.

8 Tamże, art. 2.

(5)

Grzegorz Grobel

Źródło: opracowanie własne na podstawie ustawy o zarządzaniu kryzysowym. Rys. 1. Fazy zarządzania kryzysowego

W celu wypełnienia nałożonych na Siły Zbrojne RP przytoczonych po- wyżej zadań, w poszczególnych fazach procesu zarządzania mogą one współuczestniczyć w realizacji czynności, tj.:

A) Faza zapobiegania:

- udział w spotkaniach zespołów zarządzani kryzysowego na różnych szczeblach administracji;

- prowadzenie szkoleń specjalistycznych sił ujętych w planach;

- utrzymywanie kontaktów z układem pozamilitarnym;

- analiza i monitorowanie sytuacji powodujących zagrożenia;

- kontrola przygotowania sił i środków ujętych w planie zarządzania kryzysowego;

- prowadzenie szkoleń, działalności profilaktycznej w zakresie prze- ciwdziałania zagrożeniom niemilitarnym;

- rozwijanie możliwości SZ RP do podwyższania zdolności do realizacji zadań zarządzania kryzysowego.

B) Faza przygotowania:

- opracowanie i aktualizacja planów zarządzania kryzysowego;

- szkolenie specjalistyczne sił;

- utrzymywanie w gotowości systemu alarmowania i powiadamiania jednostek do aktywowania wydzielanych sił i środków do reagowania na zagrożenia;

- realizowany jest proces szkolenia sił wydzielanych do zarządzania kryzysowego.

C) Faza reagowania:

- aktywacji sił i środków wydzielanych do sytuacji kryzysowych;

WNIOSKI I KOREKTY

PLANOWANIE

ZAPOBIEGANIE

REALIZACJA

REAGOWANIE

ODBUDOWA PRZYGOTOWANIE KRYZYS

(6)

- osiągnięcie pełnej gotowości do działania oraz przekazanie wydzie- lonych sił i środków w stosowne podporządkowanie;

- wzmocnienie systemów kierowania siłami i środkami wydzielonymi do prowadzenia działań ratowniczych;

- prowadzenie właściwej rotacji sił i środków uczestniczących w reagowaniu kryzysowym;

- utrzymywanie w gotowości do działania dodatkowych sił i środków, które nie są ujęte w planach.

D) Faza odbudowy (odtwarzania):

- kierowanie sił i środków potrzebnych do odbudowy infrastruktury zniszczonej (uszkodzonej) w trakcie wystąpienia zagrożeń;

- odtworzenie gotowości sił i środków użytych w sytuacjach kryzysowych;

- dokonanie analizy podjętych działań, kalkulacja kosztów;

- wypracowanie wniosków dotyczących dalszej działalności w sytuacjach kryzysowych;

- wdrożenie wniosków w celu udoskonalenia udziału SZ RP w kolej- nych sytuacjach kryzysowych.

Siły i środki wydzielone do realizacji zadań w sytuacjach kryzysowych mogą być przekazywane do dyspozycji wojewody jako samodzielne pod- oddziały lub jako wojskowe zgrupowania zadaniowe (WZZ).

Koordynowanie udziału SZ RP w realizacji zadań jest uzależnione od obszaru występowania sytuacji kryzysowej. Zagrożeniem występującym na terenie gminy zarządza wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Jeżeli zagro- żenie występuje na obszarze kilku gmin wówczas organem koordynującym jest starosta. W przypadku zagrożenia występującego na terenie woje- wództwa (np. więcej niż jeden powiat) organem koordynującym jest wojewoda. Koordynowanie to ma na celu zapewnienie odpowiedniego sposobu współdziałania między służbami, a z wojskowego punktu widzenia płynne włączenie pododdziałów wojskowych do realizacji zadań zgodnie z ich przeznaczeniem.

Podkreślić należy, że organ koordynujący nie dowodzi pododdziałami Sił Zbrojnych, lecz przekazuje tylko stosowne zadania dowódcom podod- działów lub wojskowych zgrupowań zadaniowych w rejonie kryzysowym.

Podstawę do określenia zakresu użycia SZ RP w powyższych sytuacjach stanowi Wojewódzki Plan Zarządzania Kryzysowego.

W obszarze szczególnego zainteresowania wynikającego ze specyfiki służby oraz organizacji poddziałów wojsk inżynieryjnych jako główne jawią się 2, którymi są:

• oczyszczanie terenu z materiałów wybuchowych i przedmiotów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego;

(7)

Grzegorz Grobel

• pomoc władzom państwowym, administracji publicznej oraz społ czeństwu w reagowaniu na zagrożenia (sytuacje kryzysowe) oraz likwidacji ich skutków.

Podsystem oczyszczania terenów

z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych (PWiN) Działania wojenne z lat pierwszej oraz drugiej wojny

stawiły na terenie Polski milionowe ilości przedmiotów wybuchowych i ni bezpiecznych. Po 1945 roku na naszym terytorium wykryto i zniszczono kilka milionów min przeciwpiechotnych i przeciwpancernych. Ponadto zniszczono ponad 80 mln innego rodzaju niebezpiecznej amunicji. Niestety mimo że od działań wojennych minęło ponad 70 lat

z tzw. zardzewiałą śmiercią.

Jednym z głównych obowiązków SZ RP w czasie pokoju jest interwe cyjne oczyszczanie terenów z przedmiotów wybuchowych i niebezpiec nych. W Polsce funkcjonuje zorganizowany na bazie SZ RP podsystem oczyszczania terenów z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. Do zabezpieczenia tego zadania Dowództwo Generalne RSZ utrzymuje 39

patroli rozminowania oraz 2 grupy nurków minerów

Źródło: Zarząd Inżynierii Wojskowej DG RSZ.

Rys. 2. Rozmieszczenie patroli rozminowania oraz Grzegorz Grobel

stwowym, administracji publicznej oraz społe- żenia (sytuacje kryzysowe) oraz likwidacji

Podsystem oczyszczania terenów

z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych (PWiN) Działania wojenne z lat pierwszej oraz drugiej wojny światowej pozo-

ści przedmiotów wybuchowych i nie- naszym terytorium wykryto i zniszczono kilka milionów min przeciwpiechotnych i przeciwpancernych. Ponadto zniszczono ponad 80 mln innego rodzaju niebezpiecznej amunicji. Niestety ęło ponad 70 lat, nadal spotykamy się zków SZ RP w czasie pokoju jest interwencyjne oczyszczanie terenów z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecz- Polsce funkcjonuje zorganizowany na bazie SZ RP podsystem

ybuchowych i niebezpiecznych. Do zabezpieczenia tego zadania Dowództwo Generalne RSZ utrzymuje 39

grupy nurków minerów (GNM) (Rys. 2.).

Rys. 2. Rozmieszczenie patroli rozminowania oraz grup nurków minerów

(8)

Patrole rozminowania działają wyłącznie na zasadzie interwencyjnego podejmowania przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego. Należy przez to rozumieć, że żadne podejrzane bagaże, pu- dełka, kartony, itp., które mogą pozostawać porzucone w miejscach publicznych, nie podlegają podjęciu przez patrole rozminowania. Zadania takie są domeną specjalnie przygotowanych pododdziałów Policji.

Każdy patrol rozminowania ma przydzielony rejon odpowiedzialności, którego wielkość zależy od częstotliwości zgłoszeń i ilości znajdowanych PWiN na danym terenie. Obszar odpowiedzialności jednego patrolu to kilka do kilkunastu powiatów. Pomimo rejonizacji, w razie konieczności udzielenia wsparcia sąsiedniemu patrolowi, istnieje możliwość skierowania saperów, za zgodą przełożonego, do wykonania zadań poza swoim rejo- nem odpowiedzialności. W celu sprawnej realizacji zadań patrole rozminowania ściśle współpracują z policją, administracją samorządową, strażą pożarną i innymi służbami.

Tabela 1. Obszary odpowiedzialności patroli rozminowania Sił Zbrojnych RP Nr

patrolu

JW

miejscowość Rejon odpowiedzialności

1 5 pinż

Szczecin

ZACHODNIOPOMORSKIE: Szczecin, powiaty - go- leniowski, gryfiński, policki.

2 CSWLąd

Poznań

WIELKOPOLSKIE: Poznań, powiaty - grodziski, jaro- ciński, kościański, międzychodzki, nowotomyski, obornicki, poznański, szamotulski, średzki, śremski, wągrowiecki.

3 2 bsap

Stargard

LUBUSKIE: Gorzów Wielkopolski, powiaty - gorzow- ski, strzelecko-drezdenecki.

ZACHODNIOPOMORSKIE: powiaty - choszczeński, myśliborski, pyrzycki, stargardzki.

4 2 BZ

Złocieniec

POMORSKIE: powiat - człuchowski.

ZACHODNIOPOMORSKIE: Koszalin, powiaty - bia- łogardzki, koszaliński, łobeski, sławieński, szczeci- necki, świdwiński.

5 2 BZ

Złocieniec

WIELKOPOLSKIE: powiaty - chodzieski, czarnkow- sko-trzcianecki, pilski, złotowski.

ZACHODNIOPOMORSKIE: powiaty - drawski, wa- łecki.

6 1 bz

Lębork

POMORSKIE: Słupsk, powiaty - bytowski, chojnicki, kartuski, kościerski, lęborski, słupski, starogardzki, wejherowski.

8 2 daplot Elbląg

POMORSKIE: Gdańsk, powiaty - gdański, malborski, nowodworski, sztumski, tczewski.

9 9BKPanc

Braniewo

WARMIŃSKO-MAZURSKIE: Elbląg, powiaty - barto- szycki, braniewski, elbląski,

10 15 BZ

Giżycko

PODLASKIE: Suwałki, powiaty - augustowski, sej- neński, suwalski. WARMIŃSKO-MAZURSKIE: po-

(9)

Grzegorz Grobel Nr

patrolu

JW

wiaty: giżycki, gołdapski, kętrzyński, olecki, węgo- rzewski.

11

9 pr Lidzbark Warmiński

WARMIŃSKO-MAZURSKIE: Olsztyn, powiaty - działdowski, iławski, lidzbarski, nidzicki, nowomiejski, olsztyński, ostródzki, szczycieński.

12 15 bsap Orzysz

MAZOWIECKIE: Ostrołęka, powiat - ostrołęcki PODLASKIE: Łomża, powiaty - grajewski, kolneński, łomżyński.

WARMIŃSKO-MAZURSKIE: powiaty: ełcki, mrągow- ski, piski

13 3 bdm

Chełmno

KUJAWSKO-POMORSKIE: Bydgoszcz, Grudziądz, powiaty - brodnicki, bydgoski, chełmiński, golubsko- dobrzyński, grudziądzki, sępoleński, świecki, tuchol- ski, wąbrzeski.

POMORSKIE: powiat - kwidzyński.

14 2 pinż

Inowrocław

KUJAWSKO-POMORSKIE: Toruń, Włocławek, powiaty - aleksandrowski, inowrocławski, lipnowski, radziejowski, rypiński, toruński

15 2 pinż Inowrocław

KUJAWSKO-POMORSKIE: powiaty - nakielski, żniń- ski.

WIELKOPOLSKIE: Kalisz, Konin, powiaty - gnieź- nieński, kaliski, kolski, koniński, pleszewski, słupecki, turecki, wrzesiński.

16 18 pr

Białystok

PODLASKIE: Białystok, powiaty - białostocki, bielski, hajnowski, moniecki, siemiatycki, sokólski, wysoko- mazowiecki.

17

1 BPanc Warszawa

Wesoła

LUBELSKIE: powiat - łukowski.

MAZOWIECKIE: Siedlce, powiaty - garwoliński, ło- sicki, miński, ostrowski, otwocki, siedlecki, sokołow- ski, węgrowski, wołomiński.

MAZOWIECKIE: powiaty - ciechanowski, makowski, mławski, płoński, przasnyski, pułtuski, sierpecki, wy- szkowski, żuromiński.

ŁÓDZKIE: powiat - kutnowski

MAZOWIECKIE: Płock, powiat - białobrzeski, gosty- niński, grodziski, grójecki, nowodworski, piaseczyń- ski, płocki, pruszkowski, sochaczewski, warszawski zachodni, żyrardowski.

20 2 pinż

Inowrocław MAZOWIECKIE: Warszawa, powiat - legionowski.

7 16 bsap Nisko

LUBELSKIE: powiaty - biłgorajski, janowski, kraśnicki PODKARPACKIE: Tarnobrzeg, powiaty - kolbuszow- ski, leżajski, niżański, stalowowolski, tarnobrzeski.

ŚWIĘTOKRZYSKIE: powiaty - sandomierski, sta- szowski.

21 5 bsap LUBUSKIE: powiaty - krośnieński, międzyrzecki,

(10)

Nr patrolu

JW

miejscowość Rejon odpowiedzialności Krosno Od-

rzańskie

słubicki, sulęciński, świebodziński, żarski.

22 4 binż Głogów

DOLNOŚLĄSKIE: powiaty - górowski, milicki, trzeb- nicki, wołowski.

LUBUSKIE: Zielona Góra, powiaty - nowosolski, wschowski, zielonogórski, żagański.

WIELKOPOLSKIE: Leszno, powiat - gostyński, kro- toszyński, leszczyński, ostrowski, rawicki, wolsztyń- ski.

23 23 pa

Bolesławiec

DOLNOŚLĄSKIE: Jelenia Góra, powiat - bolesła- wiecki, jeleniogórski, kamiennogórski, lubański, lwó- wecki, zgorzelecki, złotoryjski.

24 4 binż Głogów

DOLNOŚLĄSKIE: Legnica, powiaty - głogowski, jaworski, legnicki, lubiński, polkowicki, średzki, świd- nicki, wałbrzyski.

25 CSWIiChem Wrocław

DOLNOŚLĄSKIE: Wrocław, powiat - oleśnicki, wro- cławski.

26 1 psap Brzeg

DOLNOŚLĄSKIE: powiaty - dzierżoniowski, kłodzki, oławski, strzeliński, ząbkowicki.

ŁÓDZKIE: powiat - wieruszowski.

OPOLSKIE: Opole, powiaty - brzeski, kluczborski, krapkowicki, namysłowski, nyski, oleski, opolski, prudnicki.

WIELKOPOLSKIE: powiaty - kępiński, ostrzeszowski

27

25 bdow Tomaszów Mazowiecki

ŁÓDZKIE: Łódź, Piotrków Trybunalski, Skierniewice, powiaty - bełchatowski, brzeziński, łaski, łęczycki, łowicki, łódzki wschodni, opoczyński, pabianicki, pajęczański, piotrkowski, poddębicki, radomszczań- ski, rawski, sieradzki, skierniewicki, tomaszowski, wieluński, zduńskowolski, zgierski.

MAZOWIECKIE: powiat - przysuski.

28 6 bpd

Gliwice

OPOLSKIE: powiaty - głubczycki, kędzierzyńsko- kozielski, strzelecki

ŚLĄSKIE: Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Mysłowice, Piekary Śląskie, Sosnowiec, powiaty - będziński, częstochowski, gliwicki, kłobucki, lubliniecki, myszkowski, tarnogórski, zawierciański.

29 6 bpd

Gliwice

ŚLĄSKIE: Bielsko-Biała, Bytom, Chorzów, Jastrzę- bie-Zdrój, Katowice, Ruda Śląska, Rybnik, Siemia- nowice Śląskie, Świętochłowice, Tychy, Zabrze, Żo- ry, powiaty - bielski, bieruńsko-lędziński, cieszyński, mikołowski, pszczyński, raciborski, rybnicki, wodzi- sławski, żywiecki.

30 21 bdow Rzeszów

MAŁOPOLSKIE: Tarnów, powiaty - dąbrowski, gor- licki, tarnowski.

PODKARPACKIE: Krosno, powiat - dębicki, jasielski,

(11)

Grzegorz Grobel Nr

patrolu

JW

krośnieński, mielecki, ropczycko-sędziszowski, strzy- żowski.

31 CPdMZ

Kielce

MAZOWIECKIE: powiat - szydłowiecki

ŚWIĘTOKRZYSKIE: Kielce, powiat - buski, jędrze- jowski, kielecki, konecki, opatowski, ostrowiecki, pińczowski, skarżyski, starachowicki, włoszczowski.

32 16 bpd Kraków

MAŁOPOLSKIE: Kraków, Nowy Sącz, powiaty - bo- cheński, brzeski, chrzanowski, krakowski, limanow- ski, miechowski, myślenicki, nowosądecki, nowotar- ski, olkuski, oświęcimski, proszowicki, suski, tatrzań- ski, wadowicki, wielicki.

ŚWIĘTOKRZYSKIE: powiat - kazimierski.

33 21 bdow Rzeszów

PODKARPACKIE: Przemyśl, Rzeszów, powiaty - bieszczadzki, brzozowski, jarosławski, leski, luba- czowski, łańcucki, przemyski, przeworski, rzeszow- ski, sanocki.

34 1 bdm

Dęblin

LUBELSKIE: Lublin, powiaty - lubelski, opolski, pu- ławski, rycki.

MAZOWIECKIE: Radom, powiaty - kozienicki, lipski, radomski, zwoleński.

35 1 bz/1 BPanc Chełm

LUBELSKIE: Biała Podlaska, Chełm, Zamość, powiat - bialski, chełmski, hrubieszowski, krasnostawski, lubartowski, łęczyński, parczewski, radzyński, świd- nicki, tomaszowski, włodawski, zamojski

36 43 bsap

Rozewie POMORSKIE: Gdynia, Sopot, powiat - pucki.

37 8 bsap Dziwnów

ZACHODNIOPOMORSKIE: Świnoujście, powiaty - gryficki, kamieński, kołobrzeski.

40 13 dTR

Gdynia Grupy nurków – minerów MW RP przeznaczone są do usuwania niewybuchów i niewypałów znalezio- nych w wodach morskich lub śródlądowych.

41 12 dTR Świnoujście 38 21 CPL

Nadarzyce Patrole zabezpieczające działalność w obszarze odpowiedzialności Sił Powietrznych RP.

39 CPSP

Ustka

Interwencyjne oczyszczanie terenu kraju z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego jest zadaniem ustawowym Sił Zbrojnych RP, a patrole rozminowania są obecnie jedynymi komórkami organizacyjnymi zdolnymi do kompleksowego reagowania w przypadku wykrycia wojennych pozostałości wybuchowych (od przyjęcia zgłoszenia, poprzez podjęcie, transport po drogach publicznych oraz utylizację w miejscach do tego celu przeznaczonych). Należy zauważyć, że ten problem

(12)

zardzewiałej śmierci, nie przemija z biegiem lat. Każdego roku odnotowuje się około 8 tys. zgłoszeń PWiN.

Źródło: Archiwum Patrolu Rozminowania nr 7 z 16 bsap w Nisku.

Rys. 3. Przedmiot niebezpieczny podejmowany przez sapera

Należy w tym miejscu podkreślić, że patrole rozminowania pomimo swoich zdolności nie działają na zawołanie w odróżnieniu od innych służb ratowniczych. Właściwy tok postępowania w przypadku znalezienia przedmiotu niebezpiecznego polega na poinformowaniu odpowiednich służb porządkowych (policja, straż miejska lub gminna, straż leśna, itp.).

Podmiot przyjmujący zgłoszenie odpowiedzialny jest za powiadomienia właściwego terytorialnie patrolu rozminowania oraz zabezpieczenie miejsca znalezienia do czasu przyjazdu tegoż patrolu. Podkreślenia wymaga fakt, że pod żadnym pozorem nie należy przedmiotu niebezpiecznego sa- modzielnie przenosić lub zabierać ze sobą. Postępowanie takie grozić mo- że poważnym uszczerbkiem na zdrowiu, a nawet w najgorszym przypadku śmiercią.

(13)

Grzegorz Grobel

Wojskowe Jednostki Odbudowy (WJO) Bez wątpienia wojska inżynieryjne kojarzone s

zacją różnorodnych zadań związanych z pomoc klęski żywiołowej. W zdecydowanej większo ratownicza podczas powodzi, niemniej jednak mog nia polegające na niszczeniu zatorów lodowych l komunikacyjnych podczas bardzo śnież

inżynieryjne były również używane w czasie usuwania skutków nawałnic, które w sierpniu tegoż roku przeszły nad obszarem

W 2012 roku minister obrony narodowej zatwierdził nia wojskowych jednostek odbudowy (WJO)

stek wojsk inżynieryjnych sporządzony został plan wykorzystania potencj łu tego rodzaju wojsk do szybkiego i relatywnie taniego działa

poszkodowanych społeczności. Poszerzył si wojsk inżynieryjnych, które mogły odbudowywa

dla ludności cywilnej, szczególnie tych zniszczonych przez kl we. W Siłach Zbrojnych RP zorganizowano dziesi

stek Odbudowy, których rozmieszczenie pokazuje

Rys. 4. Rozmieszczenie Wojskowych Jednostek Odbudowy Grzegorz Grobel

Wojskowe Jednostki Odbudowy (WJO)

ynieryjne kojarzone są bardzo często z reali- zanych z pomocą społeczeństwu w czasie ywiołowej. W zdecydowanej większości przypadków jest to akcja ratownicza podczas powodzi, niemniej jednak mogą to być również działa-

ce na niszczeniu zatorów lodowych lub udrażnianiu szlaków śnieżnych zim. W roku 2017 wojska ywane w czasie usuwania skutków nawałnic, roku przeszły nad obszarem północnej Polski.

minister obrony narodowej zatwierdził koncepcję powoła- (WJO). Na bazie istniejących jedno- dzony został plan wykorzystania potencja- łu tego rodzaju wojsk do szybkiego i relatywnie taniego działania na rzecz

rzył się przez to zakres działania ynieryjnych, które mogły odbudowywać znacznie więcej obiektów ci cywilnej, szczególnie tych zniszczonych przez klęski żywioło-

anizowano dziesięć Wojskowych Jedno- , których rozmieszczenie pokazuje rys. 4.

Rys. 4. Rozmieszczenie Wojskowych Jednostek Odbudowy

(14)

Przygotowanie żołnierzy w dużej mierze wiązało się ze skierowaniem ich do ośrodków szkolenia inżynieryjnego i logistycznego na dodatkowe kursy operatorów sprzętu, który jako nowy wszedł na wyposażenie podod- działów. Ponadto aby stworzyć dogodne warunki do realizacji zadań w terenie, jednostki wyposażone zostały w nowoczesne elementy logi- styczne jak kontenery mieszkalne oraz sanitarne.

Dzięki zakupom nowoczesnego sprzętu i większej liczbie żołnierzy wy- szkolonych w jego obsłudze, wojska inżynieryjne będą mogły odbudowy- wać zniszczoną infrastrukturę mostową oraz drogową, naprawiać wały przeciwpowodziowe, ewakuować ludzi i ich mienie z zalanych terenów, wypompowywać wodę z podtopionych budynków, zasilać w energię elek- tryczną pozbawione prądu miejscowości czy niszczyć zatory lodowych.

Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym wojewoda ma uprawnie- nia do tego, aby wnioskować o użycie Sił Zbrojnych RP. Oczywiście sytu- acja taka będzie mieć miejsce bezpośrednio w okresie wystąpienia zagro- żenia lub zaraz po jego ustąpieniu, w celu wykorzystania Sił Zbrojnych RP do usuwania skutków tegoż zagrożenia. Niemniej jednak istnieje również możliwość wystąpienia władz samorządowych do Dowódcy Generalnego RSZ w ramach realizacji specjalistycznej usługi wojskowej⁹.

Usługi realizowane przez Wojskowe Jednostki Odbudowy świadczone są odpłatnie, a koszty całej inwestycji ponosi wnioskodawca. Zgodnie z zapisem w ustawie o zarządzaniu kryzysowym wykonywanie zadań z zakresu zarządzania kryzysowego powinno być zaplanowane w budże- cie państwa w zakresach, których dysponentami są wojewodowie, central- ne organa administracji rządowej oraz właściwi ministrowie. W takim przypadku całość kosztów poniesionych przez Wojskowe Jednostki Odbudowy ponosi budżet państwa bez względu, czy będzie to część w zakresie wojewody, czy też ministra obrony narodowej.

Inaczej sprawa wygląda w przypadku realizacji specjalistycznych usług wojskowych. Zgodnie z przytoczoną ustawą o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej specjalistyczne usługi wojskowe są świadczone na podstawie umowy za pełną odpłatnością obejmującą koszty bezpośrednie i pośrednie. W szcze- gólnie uzasadnionych przypadkach specjalistyczne usługi wojskowe mogą być świadczone za częściową odpłatnością obejmującą tylko koszty bez- pośredni.

Z powyższych zapisów wynika, że wszystkie koszty poniesione przez pododdziały wojskowe związane z realizacją usług specjalistycznych na rzecz jednostek organizacyjnych sektora publicznego lub podmiotów pro-

9Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finan- sowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 2001r., nr 76, poz. 804.

(15)

Grzegorz Grobel

wadzących działalność gospodarczą podlegają zwrotowi. Koszty te są po- dzielone na koszty bezpośrednie (podróże służbowe żołnierzy lub pracow- ników resortu obrony narodowej, nadgodziny pracowników RON, zakwate- rowanie oraz żywienie, zużycie materiałów pędnych oraz energii, odtworzenie pierwotnego stanu technicznego wykorzystanych konstrukcji wojskowych, np. mostów składanych) oraz koszty pośrednie (amortyzacja sprzętu, podatki, koszty utrzymania, uposażenie żołnierzy oraz wynagro- dzenie i ubezpieczenie społeczne pracowników RON).

Aby doszło do realizacji usług specjalistycznych, musi zostać zawarta trójstronna umowa¹⁰ pomiędzy kierownikiem jednostki organizacyjnej sektora finansów publicznych albo podmiotem prowadzącym działalność go- spodarczą (wnioskodawca), dowódcą jednostki wojskowej (wykonawca) oraz kierownikiem jednostki budżetowej zaopatrującej jednostkę wojskową (obecnie jest to komendant Wojskowego Oddziału Gospodarczego). Umo- wa powinna zawierać szczegółowy zakres świadczenia usług, koszty pod- legające zwrotowi, zasady płatności oraz odpowiedzialności odszkodo- wawczej w związku ze świadczeniem usług.

Decydujące zdanie dotyczące rodzaju zwrotu kosztów posiada w swo- jej kompetencji Dowódca Generalny Rodzajów Sił Zbrojnych. Dowódca Generalny RSZ, do którego są kierowane wnioski o realizację usług specjalistycznych, w sytuacjach szczególnie uzasadnionych interesem pu- blicznym lub interesem SZ RP, może wyrazić zgodę na odstąpienie od naliczenia kosztów pośrednich.

W zakresie praktycznego działania każdy wniosek uprawnionego podmiotu wymusza na Siłach Zbrojnych RP przeprowadzenie specjalistycznego rekonesansu w rejonie realizacji przyszłego zadania. Z reguły rekonesans taki prowadzony jest przez specjalistów z Wojskowej Jednostki Odbudowy, która planowana jest do realizacji danej inwestycji, a jego celem jest określenie praktycznych możliwości wykonania zadania. Organy administracji publicznej (wnioskodawcy) zobowiązane są do zabezpieczenia materiałów budowlanych, zgromadzenia niezbędnych pozwoleń, opra- cowania projektów technicznych oraz zapewnienia nadzoru budowlanego.

Podsumowanie

W dzisiejszych czasach narażeni jesteśmy jako społeczeństwo na od- działywanie wielu zagrożeń potocznie zwanych niemilitarnymi. Bez wątpie- nia nie mamy możliwości, aby im zapobiec, ale należy dążyć do utrzymania potencjału, który może być wykorzystany podczas zdarzenia kryzyso-

10 Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 7 września 2015 r. w sprawie trybu składania i rozpatrywania wniosków oraz zawierania umów o świadczenie specjali- stycznych usług wojskowych, Dz. U. z 2015 r., poz. 1428.

(16)

wego lub w ramach usuwania skutków takowego. Wojska inżynieryjne po- siadają specjalistyczne przygotowanie oraz wyposażenie, które daje im możliwość realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Dbałość o utrzymanie struktur, jak również dążenie do posiadania nowoczesnego wyposażenia, powinny przyświecać wszystkim, którzy w ramach swoich kompetencji odpowiedzialni są za tę problematykę. Siły Zbrojne RP, mimo że odpowiedzialne za bezpieczeństwo zewnętrzne, są również przygoto- wane do doraźnych działań ratowniczych na rzecz swojego społeczeń- stwa, któremu przecież służą.

Bibliografia

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Dz. U. z 1997 r., nr 78, poz. 483.

2. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 7 września 2015 r.

w sprawie trybu składania i rozpatrywania wniosków oraz zawierania umów o świadczenie specjalistycznych usług wojskowych, Dz. U. z 2015 r., poz. 1428.

3. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2014 r., Warszawa, 2014.

4. Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 2001 r., nr 76, poz. 804.

5. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz. U. z 2007 r., nr 89, poz. 590.

6. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym, Dz. U. z 2013 r., poz. 1166, z późn. zm.

ENGINEERING TROOPS AS A SPECIALISED COMPONENT OF THE POLISH ARMED FORCES IN THE CONTEXT OF NON-MILITARY THREATS OCCURING IN POLAND

Nowadays, countries and societies are subject to not only threats such as an outbreak of war, but also to so-called non-military threats, caused by nature or human activity. This paper presents the possibilities of using engineering troops as a component of the Armed Forces that is capable of countering non-military threats.

The author outlines legal acts related to non-military threats, describes Engineering Troops as a component of the Polish Armed Forces, as well as explaining why it is essential to maintain the capability of the armed forces in peacetime.

(17)

Grzegorz Grobel

Keywords: engineering troops, non-military threats, crisis manage- ment