O radzieckiej polonistyce

Marian Stępień

O radzieckiej polonistyce

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 58/3, 241-252

R E C E N Z J E

₂₄₁

D efin icja ta p o m ija czy n n ik in te n c ji tw ó rczej, z k tórym p od jęto w n in ie jsz y m p rzeg lą d zie d y sk u sję. P o d k reśla czy n n ik in n y, o d o n io sło ści k o n sty tu ty w n e j, k tó r y m ów i, że „ tek st je s t to sp o strzeg a ln ie u trw a lo n y za m k n ięty sy stem w y p o w ie d z i, porządkow o n ie z m ie n n y ”. W yn ik a stąd , że te k s tó w „p orządkow o n ie z m ie n n y c h ”, p rzek azu jących o d p o w ia d a ją cy im w y tw ó r m y ślo w y zw an y „ d ziełem lite r a c k im ”, m oże b y ć n ie ok reślon a b liżej ilość. N a zy w a m y to zja w isk o potoczn ie te k s ta m i różn ych red a k cji a u to rsk ich dan ego d zieła. T ek sty t e są p rzek a zic iela m i ró żn y ch w y tw o r ó w m y ślo w y ch , ch ociaż n ie za w a h a m y się za zw yczaj n a zw a ć ich tym sa m y m d ziełem litera ck im . Skoro zatem m am y różn e u trw a len ia porządkow o n ie z m ie n n e , których sp ra w d za ln o ść p o tw ierd za się em p iryczn ie, p rak tyczn a potrzeb a n a k a z u je w ybór ty lk o jed n eg o z n ich do p u b liczn ego rozp ow szech n ien ia, a w ó w c z a s w y ­ daw ca sk a za n y je st na w y b ó r arb itraln y. O bydw a p rop on ow an e p o w sz e c h n ie w y zn a czn ik i teg o w yb oru , tzn. p o w o ły w a n ie się na w o lę au to rsk ą i k ry teriu m rozpoznania te k stu o d p o w ia d a ją ceg o op tym aln ej fa z ie sta w a n ia się d zieła lite r a ­ ck iego — p rób ow an o w y żej u ch y lić, jako n iep recy z y jn e, o w y ra źn y m z a b a rw ien iu su b iek ty w n y m .

P o d o b n ie p o stęp u je w y d a w ca , k ie d y d ok on yw a ed y cji d zieł ok reślon ego p isarza w w yb orze. Z jed n ej stro n y w p row ad za do tra d y cji litera ck iej tw ó rczo ść w e d łu g w ła sn eg o , su b ie k ty w n e g o k lu cza, co p ok ryw a się zazw yczaj z k ry teria m i h is to ­ ry czn y m i i e ste ty c z n y m i epoki, w k tórej działa, z d rugiej stron y d o k o n y w a s w o ­ istej in terp reta cji ca łeg o d zieła litera ck ieg o d anego autora p rzez p r e z e n ta c ję określon ego w y b o ru jego pism , in terp reta cji przez te sa m e g u sty ep ok i z d e te r ­ m in ow an ej.

D la p otrzeb b a d a w czy ch edytor w in ie n — w m y śl p o stu la tu p o jm o w a n ia te k s to lo g ii jak o bad ań h isto rii te k s tó w — u d ostęp n ić w sz e lk ie za ch o w a n e te k s ty (w postaci, jak ą tech n ik a w y d a w n icza p ozw ala zastosow ać), op isać z a św ia d czo n e i d o m n iem a n e o k o liczn o ści to w a rzy szą ce ich gen ezie, p o w sta w a n iu , p r z e k sz ta ł­ cen iom , sp o łeczn em u fu n k cjo n o w a n iu . N a ty m jego rola się koń czy. W yboru dla p rzyszłej tr a d y c ji n ie zd ołam y b o w iem u trw alić, każd a gen eracja d o k o n u je go na w ła s n y rach u n ek .

Zbigniew Goliński

O R A D ZIEC K IEJ PO LON ISTYC E

Z a m ieszczo n y w n in ie jsz y m z e szy cie a rty k u ł o p o lsk iej k r y ty c e lite r a c k ie j w ZSR R w la ta c h 1917— 1937 u k a zu je w zasad zie stan w ied zy o lite r a tu r z e p o l­ s k ie j w śród sp o łe c z e ń stw a rad ziec k ieg o przed ro k iem 1939. N ie istn ia ły w ó w c z a s n a u k o w e p la c ó w k i b a d a ją ce litera tu r ę polsk ą, toteż p u b licy sty k a litera ck a p o lsk ie j em ig ra cji p o lity czn ej w ZSR R b yła głó w n ą form ą p o g łęb ia n ia i p o p u la ry zo w a n ia w ie d z y o n a szej lite r a tu r z e w śród c z y te ln ik ó w ra d zieckich . D zia ła ln o ść e m ig r a ­ c y jn ą w sp ie r a ła w ty m za k r e sie rad zieck a k ry ty k a lit e r a c k a 1.

P u b lik o w a n y obok p rzegląd M iec zy sła w a In glota za trzy m u je się na p ra ca ch tra k tu ją cy ch o sto su n k a ch lite r a c k ic h p o lsk o -u k ra iń sk ich w w . X I X — tu ta j w ię c z a jm iem y s ię je d y n ie tą częścią p o lo n isty k i u k ra iń sk iej, która bada p r o b le m a ­ ty k ę litera ck ą n a szeg o stu lecia .

C el w ię c n in ie jsz e j p racy sta n o w i p o in fo rm o w a n ie o n a jw a żn iejszy ch w y d a

-1 Np. artykuły M. S. Ż y w o w a , które publikowała „Иностранная литература” i inne pisma literackie.

rżen ia c h w p o lo n isty ce rad zieck iej po 1945 r o k u 2. W ażny przy ty m je s t n ie ty lk o k rą g p oru szan ych prob lem ów , a le tak że, jak się w y d a je, k to i g d zie je p o d e j­ m uje. P o lsk i c z y teln ik b o w iem ch cia łb y za p ew n e w ie d z ie ć , co w e w sk a za n y m z a k r e sie d zieje się na B ia ło ru si i L itw ie , a co np. w M o sk w ie i K ijo w ie. I ten w zg lą d ró w n ież ok reśla sposób u jęcia p rzedm iotu. A je s t on na ty le szero k i, że ab y s ię zm ieścić w w yzn aczon ych ram ach, ogran iczyć się trzeba p ra w ie ty lk o do b ib lio g ra ficzn ej in form acji. Tam g d zie n ie m a m iejsca na p ełn ą, w y ra źn ą i w ielo stro n n ą ocen ę, lep iej z niej w ogóle zrezygn ow ać. P o d sta w o w y ele m e n t ocen y zaw iera się zresztą już w se le k c ji m ateriału.

R u sy cy ści i p o lo n iści ra d zieccy op racow ali k ilk a bardzo w a żn y ch z e sta w ie ń b ib liograficzn ych . Sporo in fo rm a cji o p o lsk o -ro sy jsk ich X V II I-w ie c z n y c h sto su n ­ k ach litera ck ich p rzyn osi praca P. N. B ie r k o w a 3. Z e sta w ie n ie b ib lio g ra ficzn e p rzek ła d ó w litera tu r y p ięk n ej k rajów ob ecn ie so cja listy czn y ch na języ k r o sy jsk i od k oń ca X V III w . do r. 1950 p rzyn osi praca M. M orszczyniera. W o d p ow ied n im ro zd zia le są tam w ię c u jęte ta k że polon ica. B ib lio g r a fii tej, je ś li m ożna ją o cen ić na p o d sta w ie działu o b ejm u jącego D w u d z ie sto le c ie m ięd zy w o jen n e, daleko do k o m p letn o ści. N iem n iej m oże słu ży ć jako p ożyteczn y p u n k t w y jśc ia do d a lszy ch p o szu k iw a ń b ib lio g r a fic z n y c h 4.

Pod red ak cją N aum a P ierk in a , k iero w n ik a działu zw ią zk ó w litera tu r y b ia ło ­ ru sk iej z litera tu r ą in n ych n a r o d ó w .w In sty tu c ie L itera tu ry im . Janka K u p ały A k a d e m ii N auk B iałoru si, w y sz ła b ib lio g ra fia r ejestru ją ca p rzeja w y k o n ta k tó w lite r a tu r y b iałoru sk iej z litera tu rą B u łg a rii, P o lsk i, C zech o sło w a cji i J u g o sła w ii, o p racow an a przez A. M ożejkę i L. S om osiejk ę. Z akres ch ron ologiczn y ob ejm u je la ta 1906— 1962. B ib lio g ra fia in fo rm u je o p rzek ład ach b ia ło ru sk ich z litera tu r y w y m ie n io n y c h n arod ów sło w ia ń sk ich oraz o a rtyk u łach i recen zja ch b iałoru sk ich b ad aczy i k ry ty k ó w litera tu ry . Część dotycząca P o lsk i za jm u je m iejsca n a jw ię c e j. P e w n y m u zu p ełn ien iem tej p racy jest arty k u ł A dam a M aldzisa o pracach b ia ło ­ ru sk ich s la w is t ó w 5.

M niej p ełn y , a le bardzo p ożyteczn y u k ra iń sk i od p o w ied n ik ty ch p u b lik a cji w sto su n k u do p ro b lem a ty k i X X w . sta n o w i praca p rzy g o to w a n a p rzez k ijo w sk ich p o lo n istó w na V M ięd zyn arod ow y K ongres S la w isty czn y : W erw esa, W ied in ę i B u - ła c h o w sk ą o u k ra iń sk o -p o lsk ich k on tak tach lite r a c k ic h w n aszym stu leciu . In fo r ­ m u ją on i o zw iązk ach O rkana z W asylem S te fa n y k ie m , o w sp ó łp ra cy p isarzy u k ra iń sk ich z m ięd zy w o jen n ą em igracją polską w K ijo w ie i C harkow ie, o p olo­

2 Pragnę tu gorąco podziękować docent H e le n ie Z. Cy bien ko z Uniwersytetu Moskiew­ skiego. Jej uczynnej życzliwości zawdzięczam znaczną część przedstawionych tu informacji, zwłasz­ cza dotyczących polonistyki Wilna, Mińska i Lwowa.

Sporo informacji bibliograficznych przynoszą również publikacje: И. А. К а л о е в , Co-

bemcKoe славяноведение. Литература о зарубежных славянских странах на русском языке. 1918—1960. Москва 1963, s. 171— 186. — А. А. З а й ц ев , М. В. Р ы ж к о в , Советское лите­ ратуроведение о литературах зарубежных славян. (1955—1960). Т. 1. Москва 1963, s. 78 - 1 9 1 . 3 П. Н. Б ер к ов , Русско-польские литературные связи в X V III веке. Москва 1958. 4 М. М о р щ и н ер , Художественная литература стран народной демократии в перево­ дах на русский язык. Польша (конец X V III в. — 1950 г.). Москва 1951. 5 Сувязи беларускай л'тларатуры з Аппаратурами зарубежных славянстх народау. 1906— 1962. Б1бл1яграф1а. Мшск 1963. Zob. także А. И. М а л ь д з и с , У сямьи славянских лгтаратур. „Полымя” 1963, nr 9.

R E C E N Z JE 2 4 3

nikach w u k ra iń sk ich p eriod yk ach litera ck ich , a ta k że o p olsk im śro d o w isk u lit e ­ rackim na U k r a in ie w latach o statn iej w o j n y 6.

P ierw szą rad zieck ą próbą u ję c ia ca ło ścio w eg o je s t H isto ria lite r a tu r y p o ls k ie j pióra len in g ra d zk ieg o p o lo n isty W iaczesław a O b olew icza, o b ejm u jąca m a teria ł od p oczątk ów p o lsk ieg o p iśm ien n ictw a do 1939 roku. A utor a d reso w a ł ją do s tu ­ dentów i a sp ira n tó w filo lo g ii, w y k ła d o w c ó w szk ół w y ższy ch i śred n ich oraz do szerokich k ręg ó w za in tereso w a n y ch czy teln ik ó w . S to su n k o w o n ie w ie lk ie rozm iary k siążki (około 25 a rk u szy w y d a w n iczy ch ), która m a in fo rm o w a ć n ie ty lk o o lite ­ raturze n aszego narodu, a le ró w n ież o jego „ch a ra k tery sty czn y ch w ła śc iw o ś c ia c h

życia, o św ia ty , k u ltu ry , ro zw o ju m y ś li sp ołeczn ej i p o lity c z n e j”, p rzesąd zają o sk rótow ym u jęciu r ó w n ież w a żn iejszy ch p rob lem ów . P o lsk a prasa fa ch o w a n ie recen zow ała k sią żk i O bolew icza. L en in grad zk a „Нева“ (1961, nr 11) za m ieściła 0 niej o p in ię bardzo p rzy ch y ln ą , n atom iast m o sk ie w sk ie środ ow isk o p o lo n isty czn e przyjęło ją bardzo k r y ty c z n ie 7.

P rzed się w zięciem zak rojon ym na w ięk szą sk a lę jest n ap isan a już, obszerna (ponad 65 ark u szy w y d a w n iczy ch ) H isto ria lite r a tu r y p o ls k ie j op racow an a w In ­ sty tu cie S ło w ia n o z n a w stw a A k a d em ii N auk ZSRR , pod red ak cją czteroosob ow ego zespołu: W iktora C h oriew a, I lji M illera, B orisa S ta c h ie je w a i W iw ia n y W itt. W jej sk ład w ch o d zą ro zd zia ły ch a ra k tery zu ją ce ok resy i epoki oraz s y lw e tk i tw órców n a jw y b itn ie jsz y c h . C ałość została poddana o cen ie p o lsk ich sp e c ja listó w z In stytu tu B adań L itera c k ich je sie n ią 1966. O b ecn ie trw a realizacja w n io sk ó w w y n ik a ją cy ch z tej ocen y. K sią żk a p om yślan a jako p o d sta w o w e źródło in fo rm a cji dla w sz y stk ic h c z y te ln ik ó w ra d zieck ich , k tórzy in teresu ją się p olsk ą litera tu r ą (stu d en tów , k r y ty k ó w , p u b licy stó w ), ukazać się p o w in n a w roku 1968®.

W ażny m a teria ł do d z ie jó w litera tu r y p o lsk iej p rzyn osi d w u tom ow a a n tologia poezji (t. 1: w . X V I—X IX ; t. 2: w . X IX —X X ) pod red ak cją B orisa S ta c h ie je w a 1 M arka Z y w o w a , z p rzed m o w ą Ja ro sła w a Iw a szk iew icza . O prócz te k stó w podano ta k że k ró tk ie n oty o au torach . A n tologia ta uznana została za d zieło u d a n e 9. W za k resie badań ra d ziec k ich nad litera tu rą p olsk ą szczeg ó ln e z a in tereso w a n ia tra d y cy jn ie ju ż k ie r u ją się ku p o lsk im k lasyk om w . X IX i początk u X X . In te­ resu ją cy m i w y n ik a m i m oże w y k a za ć się rad ziecka m ick iew iczo lo g ia , szczeg ó ln ie ożyw ion a z ok azji ju b ile u sz o w e g o roku 1955. Jego też p lon em jest sta ra n n ie

6 Г. Д. В ер в ес, В. П. В ед и н а , Ю. J1. Б у л а х о в ск а я , Укршнсько-польсьт .limepamypni

взаемини в X X ст. Kh ïb 1963.

7 В. Б. О б о л ев и ч , История польской литературы. Ленинград 1960. W Katedrze Li­ teratur Słowiańskich Wydziału Filologicznego MGU odbyła się dyskusja (14 III 1961) nad tym podręcznikiem, w której wzięli udział również pracownicy Instytutu Słowianoznawstwa oraz Insty­ tutu Literatury Powszechnej im. Gorkiego A N ZSRR. Zob. H. А р у т ю н о в а -Б а ш и н д ж а г я н ,

Обсуждение книги по истории польской литературы. „Вестник Московского университета”

1961, nr 4.

8 Przy okazji uzupełniam swą informację zamieszczoną w artykule Wśród radzieckich polo­

nistów („Ruch Literacki” 1966, nr 3): rozdział o literaturze polskiej lat 1840 — 1860 napisała polo­

nistka z Instytutu Słowianoznawstwa, D. S. P r o k o fje w a , a rozdział ogólny o literaturze Oświe­ cenia oraz sylwetki Trembeckiego i Węgierskiego opracował A. L ip a to w , młody polonista, do niedawna aspirant w MGU, od roku pracownik Instytutu Słowianoznawstwa A N ZSRR, autor m. in. artykułu o związkach Krasickiego z europejskim Oświeceniem („Вестник Московского университета”, серия VII, 1965, nr 4).

9 Польская поэзия. Т. 1—2. Москва 1963. Rec. В. О гн ев w: „Новый мир” 1963, nr 11; А. М. w: „Ruch Literacki” 1964, nr 2.

op racow an a b ib lio g ra fia u tw o ró w M ick iew icza w r o sy jsk ic h p rzek ład ach (od la t 20-tych X IX w . do r. 1954 w łą czn ie) — w a ż n y d ok u m en t rec e p c ji tw ó rczo ści M ick iew icza w R osji i w Z w iązk u R adzieckim . W stęp do tej p ra cy n a p isa ł S ta - c h ie je w , autor tak że od d zieln ego szk icu o stosu n k u p o stęp o w ej in te lig e n c ji ro sy jsk iej do autora D z ia d ó w 10. U k azały się w ó w cza s ró w n ież trzy r o sy jsk ie m o n o g ra fie M ick iew icza. S o w ie to w o m ó w ił tw órczość p o ety do r. 1829, I. G orskij dał zarys pop u larn y w stu le c ie śm ierci M ick iew icza , M. Ż y w o w — obszerną m o n o ­ grafię. M aksym R y lśk y j op u b lik o w a ł k sią żk ę o p o ezji M ic k ie w ic z a u . P o e c ie p o­ św ięco n o sp e c ja ln ie w y d a n y p rzez In sty tu t S ło w ia n o z n a w stw a zbiór a rty k u łó w i rozpraw ; J ó zef B ek k er p isa ł tam o stosu n k u cen zu ry ca rsk iej do tw ó rczo ści p o ety , a S iem io n L anda o źródłach O d y do m ł o d o ś c i 12.

Spośród prac na tem a t w yb ra n y ch p ro b lem ó w ży cia i d zieła M ick iew icza z a słu g u je na p rzyp om n ien ie rozpraw a S o w ieto w a o re a liz m ie w od esk iej tw ó r ­ czości p o ety oraz a rty k u ł tegoż badacza na tem a t B a lla d i ro m a n só w . D ora K acn elson p od jęła p rob lem stosu n k u M ick iew icza do tw ó rczo ści lu d o w ej w la ta c h 1820— 1829 13. W yd aje się jed n ak , że tego typ u p race in te r p r e ta c y jn e u stęp u ją s w y ­ m i w a lo ra m i n a u k o w y m i rozpraw om p o g łęb ia ją cy m n aszą w ie d z ę o zw ią zk a ch p oety z k u ltu rą i litera tu r ą ro sy jsk ą , o jego k on ta k ta ch z p isa rza m i i d ziałaczam i w R osji, w r e sz c ie o recep cji jego tw ó rczo ści w ty m kraju. M am tu n a m y ś li p u ­ b lik a cje D. B łagoja, S. B orow oja (opartą na n o w y ch d ok u m en tach ) oraz M. A le k ­ sie je w a i S. S o w ieto w a 14.

10 B. H. С теф а н о в и ч , И. JI. К ур ан т , Библиография русских переводов произведений

Адама Мицкевича. Москва 1956. Rec. K. K o s t e n icz i Z. M a k o w ie c k a w: „Pamiętnik Lite­

racki” 1957, z. 3. — Б. С. С тахеев , Мицкевич и прогрессивная русская общественность. Москва 1955. Przekład polski: Mickiewicz i społeczeństwo rosyjskie. Warszawa 1960.

11 С. С. С о в е т о в , Адам Мицкевич. Ленинград 1956. (Zob. wspomnienie W. O b o le w ic z a o Sowietowie, w: „Pamiętnik Literacki” 1959, z. 2. — И. К. Г ор ск и й , Адам Мицкевич. 100 лет

со дня смерти. 1855—1955. Москва 1955. — М. С. Ж и в ов , Адам Мицкевич. Жизнь и твор­ чество. Москва 1956. Żywow jest również autorem obfitującej w ważne informacje przedmowy

do rosyjskiego wyboru dzieł poety (Moskwa 1946); rec. J. K. D ę b o w s k i [J. K r z y ż a n o w sk i] w: „Pamiętnik Literacki” 1947. (Zob. wspomnienie o Żywowie H. M a r k ie w ic z a w: jw., 1962, z. 2, i R. P r z y b y lsk ie g o w: „Życie Literackie” 1962, nr 11). — М. Ф. Р ы ль ск и й , Поэзия

Адама Мицкевича. Москва 1956. Wydanie ukraińskie: Кшв 1955.

12 Литература славянских народов. Москва 1956. Tu m. in.: И. И. Б еккер, Произведения

Мицкевича и царская цензура (zob. też: Mickiewicz a carska cenzura. „Kwartalnik Instytutu

Polsko-Radzieckiego” 1956, nr 1; Мицкевич в Петербурге. Ленинград 1955) oraz C. C. Л а н д а ,

У истоков „Оды к юности” (zob. też: Mickiewicz i Tajny Związek Przyjaciół. „Kwartalnik

Instytutu Polsko-Radzieckiego” 1956, nr 1).

13 S. S o w ie to w , Z zagadnień kształtowania się realizmu w twórczości Adama Mickiewicza.

Okres pobytu poety w Odessie. „Pamiętnik Literacki” 1955, z. 3. — С. С. С о в е т о в , „Баллады и романцы” Адама Мицкевича в их идейно-тематическом единстве. „Вестник Ленинград­

ского университета” 1954, nr 12. Rec. A. W itk o w s k ie j i odpowiedź autora w: „Pamiętnik Literacki” 1956, z. 1; 1957, z. 1. — Д. Б. К а ц н е л ь с о н , К вопросу об отношении Адама

Мицкевича к народному творчеству (1820—1829). „Вестник Ленинградского университета”

1954, nr 12. Zob. rec. W itk o w s k ie j, jw.

14 D. B ła g o j, Mickiewicz i Puszkin. W zbiorze: Adam Mickiewicz. 1855 — 1955. Wrocław 1958. — С. Б о р о в о й , Мицкевич накануне восстания декабристов. „Литературное наслед­ ство” t. 60 (1956). — Декабристы и их время. АН СССР. Институт русской литературы. Москва 1951. Rec. Н. B a to w sk i, Dwa nowe mickiewicziana radzieckie. „Pamiętnik Literacki”

R E C E N Z J E

₂₄₅

In teresu ją ce p race o M ick iew iczu p o w sta ły ta k że w k ręgu filo lo g ó w w ile ń ­ sk ich . N ieży ją cy ju ż M. C yjeszk a, starszy w y k ła d o w ca na k a ted rze lite r a tu r y lite w sk ie j i obcej w w ile ń s k im In sty tu c ie P ed agogiczn ym , p ra co w a ł nad ro zp ra w ą kan d yd ack ą o p oecie; p o zo sta w ił k ilk a a rty k u łó w o jego zw iązk ach z W iln em i L itw ą , z lite w sk im fo lk lo rem , o m łod ości M ic k ie w ic z a 15. D ziek an w y d z ia łu języ k a lite w sk ie g o w ty m ż e In sty tu cie, J. R iszkus, p isze ro zp raw ę h a b ilita c y jn ą na te m a t „A dam M ick iew icz w lite r a tu r z e lite w s k ie j”.

W ażną p ozycją, w y d a n ą p rzez A k a d em ię N au k L ite w sk ie j SR R, są n o ta tk i z w y k ła d ó w k o w ie ń sk ic h A d am a M ick iew icza w la ta ch 1819— 1821, sp orząd zon e p rzez jego u czn ió w . D a w n iej zn a liśm y z a le d w ie cztery sek stern y k o w ie ń sk ie . D zięk i tej p u b lik a cji, opracow an ej przez W ład ysław a A b ram ow icza, d y sp o n u je m y teraz ośm iom a sek stern a m i, k tóre p oszerzają naszą w ie d z ę n ie ty lk o o za k resie lek tu r m łodego p o ety , a le i o jego p ogląd ach lit e r a c k ic h le.

K ilk a isto tn y ch u ściśleń z zak resu b io g ra fii M ick iew icza przyn oszą lis ty jego syn a W ła d y sła w a do W arw ary K om arow ej, op u b lik ow an e przez D in ę P r o k o fje w ą i B o risa S ta c h ie je w a 17.

O zw iązk ach M ick iew icza z k u ltu rą i litera tu rą B ia ło ru si, z jej fo lk lo rem , p is a li filo lo g o w ie z M ińska: w sp o m n ia n y już N au m P ierk in oraz Ol eg Ł o j k o 18. M ark Ż y w o w , k tóry b y ł w sp ółorgan izatorem , red ak torem i au torem k o m en ­ tarzy do r o sy jsk ich w y d a ń zb iorow ych M ick iew icza (1948— 1954 i 1955), p atro­ n o w a ł ró w n ież zb iorow em u w y d a n iu d zieł S ło w a ck ieg o (1960). N a s e s ji n a u k o w ej ku czci S ło w a ck ieg o w W a rsza w ie w r. 1959 w y g ło sił refera t pt. J u liu sz S ło w a c k i

w k r y ty c e i p r z e k ła d a c h r o s y j s k i c h ie.

T w órczością S ło w a c k ie g o z a ję li się ta k że N. B a ła sz e w i J. S ta n iu k o w ic z 20. W k ońcu r. 1966 w M o sk w ie u k azał się tom lir y k ó w S ło w a ck ieg o — w op raco­

w a n iu , z k o m en tarzem i sło w e m w stęp n y m B orisa S ta ch iejew a .

N o w e m a teria ły o p o lsk ich p o eta ch k a u k a sk ich w y d o b y ł z C en traln ego P a ń ­ stw o w e g o A rch iw u m G ru ziń sk iego M. Ż y w o w 21. O tw ó rczo ści N arcyzy Ż m ich o w - sk iej p isa ł len in g ra d zk i p o lo n ista P a w e ł G linkin, o p ogląd ach E dw arda D e m b o w -1952, z. 3/4.—М. П. А л ек сеев , Петербургские английские переводы из Мицкевича 1835 г. „Научный бюллетень ЛГУ” 1946, пг 11/12. — С. С. С о в е т о в , Попытка первого издания

сочинений Мицкевича в русском переводе. Jw.

15 М. C y jeszk a : Adomas Mickeviciaus Vilniuje. „Taryb. mokytojas” 1955, spalio 13; Isto-

rinè tematiku Adorno Mickeviciaus küryboje. W zbiorze: Mosklinès konferencijos. Skirtos XXI.

TSKP suvaziavimui praneśimą tezés. 1959; Lietuviq tautosakos elementai Adorno Mickeviciaus

küryboje. W zbiorze: Mokslo darbai Vilnious ped. in-tas. T. 8: Lietuvią kalba ir literatura. 1959; Poeto jauniste. „Komjaunimo tiesa” 1955, lapkr. 26; Rasystoje tèviskèje. Jw., spalio 8; Юность поэта. (А. Мицкевич и филоматы). „Советская Литва” 1955, nr 17.

16 Seksterny wykładów kowieńskich Adama Mickiewicza. 1819—1821. Opracował W. A b ra ­ m o w ic z . Wilnius 1956. Rec. Z. M u sz y ń sk a w: „Pamiętnik Literacki” 1958, z. 3.

17 „Pamiętnik Literacki” 1964, z. 3. 18 А. Л ойк а: Адам Мщкев'т i беларуская лйпаратура. Мшск 1959: Адам Мщкев'т i бела- pycK i фольклор. „Полымя” 1955, nr 11. 19 „Slavia Orientalis” 1960, nr 4. 20 H. Б ал аш ев , Проблемы творчества Юлиуша Словацкого начала 1840-х годов. „Во­ просы литературы” 1960, nr 7. — Ю. С р ан ю к ов и ч , Развитие реализма в польской поэзии 1840-х годов. (Поэма Словацкого „Бениовский”). W zbiorze: Реализм и его связи с другими творческими методами. Москва 1962.

21 М. Ż yw ow , Polscy poeci „kaukascy”. (Materiały biograficzne). „Pamiętnik Literacki” 1959, z. 3/4; Польские певцы Кавказа. „Литературная Грузия” 1957.

sk iego — J. N arskij. P olon istk a lw o w sk a A. G rib o w sk a ja p rzed sta w iła rece p c ję L erm o n to w a w P o lsce, od p ierw szy ch p rzek ład ów jego u tw o ró w (pióra L en a rto ­ w icza, Syrok om li, L eszka B ork ow sk iego) do n a jn o w szy ch (Jastruna, S ło b o d n ik a i T u w im a), oraz d zieje jego sztuk d ram atyczn ych na p o lsk iej scen ie. G rib o w sk a ja jest ta k ż e autorką rozp raw y o C zech ow ie w p o lsk iej k r y ty c e lit e r a c k ie j 22.

N o w e in teresu ją ce m a teria ły o p ob ycie K r a sz e w sk ie g o w O d essie w r. 1843, a tak że o szczegółach jego udziału w k o n k u rsie u n iw e r sy te tu k ijo w sk ie g o od n a­ lazła i op u b lik ow ała w ileń sk a p olon istk a A nna K aupuż. Ona też w y d a ła p ełn y tek st p rzed śm iertn ego w iersza p rzy p isy w a n eg o S zy m o n o w i K o n a r s k ie m u 23.

W iele p o lo n isty czn y ch prac rad zieckich d otyczy p o ło w y i drugiej części w . X IX , tzn. p oczątk ów i rozw oju w ie lk ie j rea listy czn ej p o w ie śc i p o lsk iej. P r o k o fje w a c h a ra k tery zo w a ła rozw ój realizm u w p o lsk iej p rozie p o ło w y tego stu le c ia na p rzy k ła d zie u tw orów K ra szew sk ieg o , D zierzk ow sk iego, Ż m ich o w sk iej, K o rze n io w ­ sk ieg o , K a czk o w sk ieg o oraz w y stą p ie ń k ry ty czn o lite ra ck ich tego o k r e s u 24. N a j­ w a ż n ie jsz e prace o litera ck ich d ysk u sjach na tem a t p o w ie śc i oraz o zw ią zk a ch n aszej k ry ty k i litera ck iej z B ieliń sk im o p u b lik o w a ła H elen a C yb ien k o, w y k ła ­ dow ca litera tu r y p olsk iej w U n iw e r sy te c ie M o sk iew sk im im . Ł om on osow a. C y­ b ien k o uk oń czyła w y d zia ł litera tu r y ro sy jsk iej, a na asp ira n tu rze zajęła się lit e ­ raturą p olsk ą, dla k tórej zasłu żyła się zarów no sw y m i p u b lik a cja m i n a u k o w y m i jak i w y k szta łcen iem w ie lu p olon istów , bad ających n a u k o w o i p o p u la ry zu ją cy ch lite r a tu r ę i ku ltu rę p olsk ą w różnych p la có w k a ch k u ltu ra ln y ch Z S R R 2б. Jej g łó w n e za in tereso w a n ia sk u p iają się na p olsk iej p o w ie śc i sp ołeczn ej X IX w iek u . J est au tork ą w ie lu rozpraw o O rzeszkow ej, P ru sie i K r a s z e w s k im 28.

22 П. E. Глинкин: Первый период творчества Нарцизы Жмихювской. ( 1839—1849). Авто­ реферат на соискание диссертации степени кандидата филологических наук. Ленинград 1964; Повесть Нарцизы Жмиховской ,,Язычница” {1846). W zbiorze: Славянские литературы. Сбор­ ник статей. Ленинград 1958. — И. С. Н арск ий, Мировоззрение Э. Дембовского. Москва 1954. — А. И. Г р и бов ск ая: Лермонтов и Польша. W zbiorze: XL Наукова конференщя, присвячена п1дсумкам науково-досл1дно1 роботи ушверситету за 1965 pi к. Льв1в 1966; Чехов в польской критике. „Висник льв1вського ордена Ленина Державного ушверситету iM . 1. Фра­ нка”, Cepis филолопчна, z. 1 (Лылв 1963). 23 А. В. К аупуж , Аполлон Сколковский о пребывании в Одессе в 1843 г. Иосифа Крашев-

ского. W zbiorze: Тези donoeideù Укра1нсько! слав1сшично1 конференци. Чершвщ 1964; Dzieje konkursu na uniwersytecie kijowskim i praca konkursowa J. I. Kraszewskiego o języku polskim.

„Przegląd Humanistyczny” 1964, nr 6; o Konarskim w: „Ученые записки высших учебных заведений Литовской ССР”, Литература IX (1966).

24 Д. С. П р о к о ф ь ев а , К вопросу о становлении реализма в польской прозе 40—50-х

годов X IX века. W zbiorze: Критический реализм в литературах западных и южных славян.

Москва 1965.

25 Prostuję więc pomyłkę, jakiej się poprzednio dopuściłem ( Wśród radzieckich polonistów), przypisując autorce studia bohemistycznc. A oto jej prace: Белинский в Народной Польше. „Вестник Московского университета” 1961, nr 4; Белинский и польская литературная кри­ тика 40—50-х годов X IX века. „Известия АН СССР”, Серия литературы и языка, t. 24, z. 5 (1965); Дискуссия о романе в польской критике 40—50-х годов X IX в. „Вестник Мос­ ковского университета”, Серия X, z. 5 (1966). — Zob. także П. Е. Г ли н к и н , Русские демо­ кратические журналы 1840— 1860-х годов о польских писателях-реалистах. W zbiorze: Развитие реализма в славянских литературах. Сборник статей. Ленинград 1962. 26 Е. 3. Ц ы бен к о: Болеслав Прус и русская литература. „Вестник Московского универ­ ситета, Серия VII, nr 4 (1963); Элиза Ожешко и русская литература. „Славянская филология”

R E C E N Z JE

₂₄₇

N ie zn an e dotąd m ateriały d o ty czą ce recep cji K ra szew sk ieg o p rzyn osi a rty k u ł D in y P ro k o fjew ej J ó ze f Ig n a c y K r a s z e w s k i w p ra s ie r o s y js k ie j d r u g ie j p o ło w y

X I X w ie k u 21.

O rzeszkow ą zajm ują się ró w n ież p olon iści z M ińska. A dam M aldzis p isa ł o w y d a w n ic z e j d zia ła ln o ści autorki, a W alentyna G apow a op racow ała szereg rozp raw o zw ią zk a ch tw órczości O rzeszkow ej z lu d em b ia ło r u sk im 28.

M aldzis jest autorem w ie lu rozp raw o litera ck ich zw iązk ach p o lsk o -b ia ło ru sk ich . O d k ry te przez n ieg o n o w e m a teria ły a rch iw a ln e w n oszą w a żn e elem en ty do n aszej w ie d z y o w sp ó łży ciu tych dw u n arod ów w przed ed n iu p o w sta n ia sty c z ­ n io w eg o i w o sta tn im trzy d ziesto leciu X IX w iek u . N ap isał ta k że k sią żk ę o tw ó r ­ czy m p o b r a ty m stw ie pisarzy p o lsk ich i b iałoru sk ich , szkic o p rzyjaźn i S ta n isła w a

M oniuszki z b iałoru sk im poetą D u n in -M a rcin k iew iczem , tłu m a czem Pana T a d e u sza na język b ia ło ru sk i, a rtyk u ł o k on tak tach S zew czen k i z Ż elig o w sk im i o zw ią z ­ k ach S y ro k o m li z literatu rą b ia ło r u s k ą 29. O becnie p rzy g o to w u je tom szk icó w o lu d zia ch b ia ło ru sk o -p o lsk ieg o pogranicza k u ltu raln ego i litera ck ieg o .

T w órczość h istoryczn ą S ie n k ie w ic z a p rzed sta w ił w k ilk u gru n tow n ych rozp ra­ w a ch Iw a n G orskij, p racow n ik In sty tu tu S ło w ia n o zn a w stw a A k a d em ii N au k ZSR R . J e st on ró w n ież au torem p róby sy n tety czn eg o u jęcia d ziejó w p o w ieści h isto ry czn ej w P o lsc e od k ońca X V III w . po n asze dni. O sią g n ięcie na m iarę św ia to w ą w id z i w p o w ie śc i h isto ry czn ej P r u s a 30.

1%3, nr 5; Элиза Ожешко и Болеслав Прус в современной русской критике. Jw., 1960, z. 3;

0 сравнительном изучении творчества Пруса. „Советское славяноведение” 1966, nr 2; Ста­ новление польского социального романа. („Волшебный фонарь" Ю. Крашевского). „Научные

доклады высшей школы”, Филологические науки 1967, nr 1. Opatrzyła również przedmową wydania utworów zebranych Prusa (Moskwa 1955 i 1961) i Orzeszkowej (Moskwa 1953).

27 „Pamiętnik Literacki” 1965, z. 2. (Praca podaje wykaz czasopism rosyjskich, które publi­ kowały wówczas artykuły o Kraszewskim.)

28 А. И. М а л ь д зи с, Из истории издательской деятельности Э. Ожешко. „Литература славянских народов” 1963, z. 8. We wspomnianym dziale w Mińsku pracuje też W. I. Gapowa, pisząca przede wszystkim o związkach Orzeszkowej z Białorusią. Zob. В. Г ап ава: А повесąi

ЭЛ1зы Ажэшка aó беларускай вёсцы. „Калгасная прауда” 1955, 18 студзеня; Элгза Ажэшка аб беларустм народзе. „Полымя” 1958, г.г 9; Произведения Элизы Ожешко о белорусском крестьянстве. Ленинград 1953; Элиза Ожешко и украинская литература. „Ученые записки

Минского госпединститута”, 1955, z. 4.

29 А. И. М а л ьд зи с: Белорусско-польские литературные взаимосвязи во второй половине

X IX ст. Минск 1963; Białorusko-polskie związki literackie и’ ostatnim trzydziestoleciu X IX wieku.

„Slavia Orientalis” 1964, nr 3; Творчае пабра/цмства. Мжск 1966; Ям у мтская зямелька

родненькая матка... [О Moniuszce i Marcinkiewiczu]. „Полымя” 1965, nr 10; Шаучэнка

1 Жал1гоусш. W: A. H. М а л ь д зи с, E. M. М арты нов, Шаучэнка i беларуская лттратура.

MiHCK 1964; Уладз'юлау Сыракомля i беларуская л'тшратура. „Весщ АН БССР”, Серия

общественных наук 1963, nr 1. — А. А. Л ой к а и Н. С. П ерк ин, Беларуска-польстя л1та-

ратурныя узаемасувяз1 у XIX ст. Мшск 1963. — О Syrokomli pisali też: C. C. С о в е т о в , Людвиг Кондратович как переводчик Некрасова. „Научный бюллетень ЛГУ” 1947, nr 16/17.

— S. K a b e lite , Socialities problèmes L. Kondrataviciaus (VI. Syrokomlès) gavendose. „Ученые записки высших учебных заведений Литовской ССР” , Literatura, t. 8 (1956).

30 И. К. Г ор ск и й , Исторический роман Сенкевича. Москва. 1966. Por. R. Ł użny,

Dwie najnowsze prace radzieckie o Sienkiewiczu. „Ruch Literacki” 1961, nr 2; Польский исторический роман и проблема историзма. Москва 1963. Rec. J. H e n z e l w: „Ruch Lite­

R ecep cją tw ó rczo ści S ie n k iew icza w R osji z a ję ła się D in a P ro k o fjew a , p u b li­ k u ją c p rzy ok azji n iezn a n y jego l i s t 31. Ona też od n alazła trzy n iezn a n e lis ty K a ­ zim ierza T etm ajera w sp ra w ie przek ład u u tw o ró w teg o autora na ję z y k r o s y j s k i82. O K o n o p n ick iej p isa ła A stra P io tro w sk a ja z In sty tu tu L itera tu ry P o w s z e c h ­ nej im . G orkiego w M osk w ie. N a se s ji n a u k o w ej w Ł a ń cu cie 1960 r. p o lo n istk a r a d zieck a w y g ło siła r efera t o recep cji tw ó rczo ści p o etk i w litera tu r ze i k r y ty c e r o sy jsk iej. W dw a la ta późn iej o p u b lik ow ała stu d iu m o drodze tw ó rczej M a rii K o n o p n ic k ie j33.

D u żą p op u larn ością i za in tereso w a n iem zarów no w śród c z y te ln ik ó w jak i b a ­ daczy ra d zieck ich cieszy się za w sze tw órczość S tefa n a Ż erom sk iego. A u tork ą n a j­ ce n n ie jsz y c h prac o n im jest W iw ian a W itt z In sty tu tu S ło w ia n o z n a w stw a w M o­ sk w ie. W yd ru k ow ała n a jp ierw a rty k u ł o w p ły w a c h M ick iew icza na tw ó rczo ść autora L u d z i b e zd o m n y c h , a n a stęp n ie n iezn a n e a r c h iw a ln e d ok u m en ty p o lic ji carsk iej d o ty czą ce Ż erom skiego, opracow ała n a stę p n ie p rob lem rea lizm u jego w c z e sn y c h op ow iad ań i p o w ie śc i, p rzy g o to w a ła i w stę p e m zaop atrzyła r o sy jsk ie cztero to m o w e w y d a n ie w yb oru d zieł pisarza (1957— 1958) i w 1961 r. w y d a ła m o n o g ra fię o Ż erom skim , dobrze p rzy jętą w p o lsk iej p r a sie n a u k o w e j84.

P ie r w sz y m in form atorem czy teln ik a ra d zieck ieg o o lite r a tu r z e p o lsk iej m ię ­ d zy w o jen n eg o D w u d ziesto lecia (poza śro d o w isk iem n aszej em ig ra cji k o m u n isty czn ej) b y ł M ark Ż y w o w , k tó ry d ru k ow ał a rty k u ły i e se je k r y ty c z n ie o cen ia ją ce ó w ­ czesn ą p o lsk ą rzeczy w isto ść litera ck ą . N ap isał też o b szern iejszy szkic p o św ięco n y u tw orom o te m a ty ce c h ło p s k ie j3S.

P o d rugiej w o jn ie św ia to w e j g łó w n e z a in tereso w a n ia litera tu r ą p o lsk ą X X w ie ­ ku sk u p iły się w o k ó ł jej le w ic o w e g o , p r o leta ria ck ieg o n u rtu. Tę w ła ś n ie p ro b le­ m a ty k ę w y b ra ła so b ie za przed m iot rozp raw y k a n d y d a ck iej G. B. R a b in o w ic z 8e. C iek a w sze w y n ik i w ty m za k resie p rzy n io sły bad an ia nad rew o lu cy jn ą p oezją p o lsk ą . A u torem n a jp o w a żn iejszy ch prac jest tu W iktor C h oriew , p racow n ik In ­ sty tu tu S ło w ia n o z n a w stw a A k a d em ii N au k ZSR R w M osk w ie. O p u b lik o w a ł on d w ie ro zp ra w y (części sw e j k an d yd ack iej d ysertacji), k tó re tra k tu ją o p o lsk iej p o e z ji p ro leta ria ck iej la t 20 -ty ch i 30-tych X X w ie k u *7. P o ezją okresu p ó źn iej­

31 „Slavia Orientalis” 1962, nr 1. 32 Д. С. П р о к о ф ь ев а , Три письма Казимежа Тетмайера. W zbiorze: Славянский архив. Москва 1961. 33 А. Г. П и о т р о в с к а я , Творческий путь Марии Конопницкой. Москва 1962. 34 В. В. В итт, Мщкевич и Жеромский. „Литература славянских народов” 1956, nr 1; Реализм ранних рассказов и романов С. Жеромского. (1889— 1898). „Ученые записки Института славяноведения АН СССР” t. 21 (1960); Стефан Жеромский. Москва 1961. Rec. J. K ą d z ie la w: „Pamiętnik Literacki” 1962, z. 4. — O Żeromskim pisali także: E. 3. Ц ы б ен к о , Жеромский

и Прус (к 100-летию со дня рождения С. Жеромского). „Вестник Московского университета 1965, nr 2. — В. В ед и н а , Раннее творчество Жеромского. Киев 1955. — А. И. Г р и б о в ск а я , Значение русской и украинской литературы в становлении социальных и эстетических взглядов молодого С. Жеромского. Тезисы доклада на II славистической конференции. Ленинград 1962. — И. Л о зи н ск и й , Аромат Keimie на могилах zepoie. „Жовтень” 1965, nr 2. 35 М. С. Ж ивов: Литература мрачного двадцатилетия. „Книга и пролетарская рево­ люция” 1939, nr 10; Польская литература о крестьянстве в панской Польше. Москва 1939. 36 Г. Б. Р а б и н о в и ч , И з истории становления польской пролетарской литературы. Ле­ нинград 1953; oraz szkic о Kruczkowskim, w: „Иностранная литература” 1959, nr 7.

37 В. А. Х о р ев : Польская пролетарская поэзия. (20-е—30-е годы). Москва 1964; Поль­

R E C E N Z J E

₂₄₉

szego, 1940— 1955, za jęła się J u lia B u ła ch o w sk a ja , zw racając szczególn ą u w a g ę na jej zw ią zk i z litera tu r ą ro sy jsk ą i u k r a iń s k ą 38.

Spośród in d y w id u a ln o śc i p o ety ck ich m ieszczą cy ch się w tym n u rcie na czo­ ło w e m ie jsc e w y su w a się W ła d y sła w B ro n iew sk i. Przed r. 1939 in fo rm o w a ł o nim czy teln ik a rad ziec k ieg o W. W andurski, a ta k że M. Ż yw ow , autor k ilk u a r ty k u łó w o ty m p o e c ie 3®.

M ark Ż y w o w przy w sp ó łp ra cy T am ary A g a p k in y i W iktora C h oriew a p rzy­ g o to w a ł ed y cję w y b ra n y ch u tw o ró w B ro n iew sk ieg o (M oskw a 1961). R ec e n z o w a ł ten zbiór w y b itn y zn a w ca p o lsk iej lite r a tu r y w sp ó łczesn ej A lek sa n d r M ariam ow , p ełn e w zru szen ia sło w a sk r e ślił z tej ok azji Ilja S e lw in s k ij 40.

W osta tn ich la ta c h n a jle p sz e p race o p o ecie na te r e n ie p o lo n isty k i ra d ziec k iej w y sz ły spod -pióra C h oriew a, autora a rty k u łu o zw iązk ach B ro n iew sk ieg o z k u ltu rą radziecką. Sporo cie k a w y c h u w a g u m ieścił C h oriew w e w sp o m n ia n y ch szk ica ch o p o ezji p ro leta ria ck iej, a w 1965 r. w y d a ł od d zieln ą k sią żeczk ę o ży ciu i tw ó r ­ czości B ro n iew sk ieg o , k tórą słu sz n ie I. N . Ł ozin sk yj o k reślił w recen zji jak o p rzej­ śc ie od in fo rm a cji k r y ty czn o -p u b licy sty czn ej do bad an ia a n a lity c z n e g o 41.

A le p oetą p o lsk im , k tó ry zy sk a ł w śród R osjan n a jw ię k sz ą ch yb a p op u larn ość, je ś li ją m ierzyć liczb ą u k a zu ją cy ch się k sią żek i a rty k u łó w na jego tem a t, jest J u lian T u w im . D z ię k i w y siłk o m ra d zieck iej p o lo n isty k i i k r y ty k i lite r a c k ie j z u w a g ą śled zą cy ch rozw ój n aszej litera tu ry , sk om en tow an o w ie le p ro b lem ó w d o ty czą cy ch różn ych o k resó w tw ó rczo ści p o ety . N a czo ło w e m ie jsc e w y s u w a się tu n a zw isk o M arka Ż y w o w a , k tó ry w ie le la t sw eg o życia p o św ię c ił a u to ro w i

K w ia tó w p o ls k ic h . P o p ierw szy ch a rty k u ła ch o p o ecie o p u b lik o w a ł szk ic p o p u la r­

n y o nim , p rzezn aczon y dla n a u c z y c ie li i b ib lio te k a r z y 42. B y ła to za p o w ied ź m o n o g ra fii p ełn iejszej, k tóra jako ow oc d ziesięcio letn ieg o trudu u k azała się już po śm ierci Ż y w o w a , sta ra n iem jej red ak tora, B orisa S ta c h ie je w a 48.

в литературах западбых и южных славян. Сборник статей. Москва 1963; Польская рево­ люционно-пролетарская поэзия 30-х годов. W zbiorze: Развитие зарубежных славянских ли­ тератур в X X веке. Москва 1964. — Zob. też А. Г. П и о т р о в с к а я , Польская революционная поэзия 20-х—30-х годов X X века. W zbiorze: Национальные традиции и генезис социалистичес­ кого реализма в литературах стран народной демократии. Москва 1965. Rec. T. B u jn ic k i,

Wokół genezy realizmu socjalistycznego. „Ruch Literacki” 1965, nr 2; M. S tę p ie ń , Najnowsze prace radzieckie o literaturze polskiej X X wieku. Jw., 1966, nr 6.

38 Ю. Л. Б у л а х о в ск а я , Прогресивна польска лоез/я в ii звязках з российською та укра- 1нською AimepamypaMU. (1940— 1955). Кшв 1964. 39 В. В а н д у р ск и й , От легионов к революции. W: В. Б р о н ев ск и й , Избранные стихи. Москва—Ленинград 1932. — М. С. Ж ивов, Поэт революционной лирики. ( Творчество Влади­ слава Броневского). „Литературная газета” 1934, nr 38; Поэт польской революции. W zbiorze: Современная польская литература. Москва 1953. 40 „Новый мир” 1961, nr 10; „Иностранная литература” 1962, nr 6. 41 В. А. Х о р ев , Владислав Броневский. Очерк жизни и творчества. Москва 1965. Rec. И. Н. Л о зи н ск и й , На пути от критико-публицистической информации к аналитическому

исследованию. „Советское славяноведение” 1966, nr 3. Zob. też S tę p ie ń , Najnowsze prace ra­ dzieckie o literaturze polskiej X X w. — Choriew napisał również szkic o twórczości Szenwalda: Творчество JI. Шенвальда в 20—30 годы. „Литература славянских народов” z. 4 (Москва 1958).

42 М. С. Ж ивов: Путь Юлиана Тувима. „Литературная газета” 1944, z 25 X I. (Itp. publikacje) ; Юлиан Тувим. Очерк жизни и творчества. Москва 1960.

43 М. С. Ж ивов, Юлиан Тувим. Жизнь и творчество. Редактор Б. Ф. С та х еев . Москва 1963.

A u tork ą k sią żk i o T u w im ie jest ró w n ież Ju lia B u ła ch o w sk a ja , p ra co w n ica U k ra iń sk iej A k a d em ii N au k w K ijo w ie. P u b lik a cja ta, poza ch a ra k tery sty k ą d rogi p o szu k iw a ń tw ó rczy ch , zw raca szczególn ą u w a g ę na k sz ta łto w a n ie się p o sta w y p o e ty -o b y w a te la . W ażny jest zw łaszcza o sta tn i rozd ział k sią żk i, o m a w ia ją cy p rze­ k ła d y T u w im a z litera tu r y ro sy jsk iej i u k ra iń sk iej. O T u w im o w sk im p rzek ła d zie

S ło w a o w y p r a w ie Igora p isa ł uczony le n in g r a d z k i S ierg iej S o w ie t o w 44.

T w órczością T u w im a zajm u je się r ó w n ież p ra co w n ik lw o w sk ie j B ib lio te k i L itera tu ry O bcej, I. N. Ł ozin sk yj, p u b lik u ją cy g łó w n ie w język u u k ra iń sk im *\

W iedzę o T u w im ie p op u laryzu ją w śród c z y te ln ik ó w ra d zieck ich n ie ty lk o p o lo ­ n iści, a le rów n ież tłu m a cze i poeci. W ybór p oezji T u w im a (M oskw a 1965) p op rzed ził r z e te ln y m i w n ik liw y m w stęp em D a w id S a m o jło w . U k ra iń sk i w yb ór u tw o ró w p o ety (K ijó w 1964) zaop atrzył en tu zja sty czn ą p rzed m ow ą M aksym R y lśk y j, a w d z ie ­ się c io le c ie śm ierci autora serd eczn e sło w a n a p isa ł o nim IIja S e lw in s k ij 46. W sp o­ m n ie ć ta k ż e w yp ad a o op u b lik ow an iu przez J. K o sta szew ą i W. C h oriew a 6 listó w T u w im a do ra d zieck ieg o h isto ry k a sztu k i, k o lek cjo n era i b ib liografa, P a w ła E ttin - gera, z 1937 roku. D otyczą one pracy p o e ty nad P u s z k in e m 47.

R ew o lu cy jn y m nu rtem prozy p o lsk iej la t m ięd zy w o jen n y ch zajęła się W aleria W iedina. Po a rty k u le na ten tem at o p u b lik o w a ła w 1935 r. k sią żk ę o p ro zie p ro leta ria ck iej la t 1918— 1939. P ierw szy rozd ział p od aje ogólną c h a ra k tery sty k ę p rozy p o lsk iej, zw racając u w agę na p r z e ja w y k ry ty cy zm u w ob ec sto su n k ó w , ja k ie p anują V/ P o lsce n iep o d leg łej; drugi za trzy m u je się nad rozw ojem prozy p ro le­ ta r ia c k ie j, referu je g łó w n e w y stą p ien ia p ro g ra m o w e i śled zi drogę tej prozy od form rep ortażow ych do u ogólnień o w y ższej ran d ze artystyczn ej. D w a o sta tn ie ro zd zia ły ch arak teryzu ją prozę p ro leta ria ck ą , jej p ro b lem a ty k ę, k o n flik ty , b oh a­ tera i g łó w n e m o ty w y . W iedina jest r ó w n ież au tork ą p racy o lite r a c k ic h sto su n ­ k ach p o lsk o -u k ra iń sk ich na teren ie zach od n iej U k rain y i P o lsk i w ok resie m ię ­ d zy w o jen n y m 48.

S to su n k o w o dużo n ap isan o o L eo n ie K ru czk o w sk im . Do w yb oru jego u tw o ró w (M oskw a 1955) p o sło w ie opracow ała A stra P io tro w sk a ja , in form u jąc ra d zieck ieg o c z y te ln ik a o za sad n iczych w artościach d zieła K ru czk ow sk iego. S y n tety czn y szk ic o drodze tw órczej pisarza w y d a ła J a d w ig a S ta n iu k o w ic z 4e. W p u b lik a cja ch u k ra ­

44 Ю. Jl. Б улаховськ а: Поез'т Ю.пана Tyei.ua. Kh ïb 1960; Стлый pucu перекладацко! манери у Юл'шна Tyei.ua i Максима Рильського. W zbiorze: Питания слов’янознавства. MamepiaAU пер moi i другoï республиканских славктичних конференции Льв1в 1962. — С. С.

С о в е т о в , „Слово о полку Игореве" в польском переводе Юлиана Тувима. „Труды отделения древней литературы Института русской литературы АН СССР” 1954.

45 И. Н. Л о зи н сь к и й : Поепг-nampiom. „Жовтень” 1954, nr 12\ Юлиан Тувим в эми­

грации. „Slavia” 1957, nr 4; Jlipo-етчна поема Юл'шна Tyei.ua „Квяти польске". W zbiorze: Слов'янське nimepamypne сднання. Прац1 кафедри слов'янсько! филологи Льв/вського держа­ вного утверситету iM. I. Франка. Льв1в 1958; Нова Польща очима поета. „Всесвы” 1965. 46 „Иностранная литература” 1963, nr 12. 47 W zbiorze: Славянская литература. Сборник статей. Т. 4. Москва 1963. 48 В. П. Вед1на: Польська пролетарська проза .шжвоенного двадцятилття (1918—1939). J o питания становления методу. Khïb1965; Штературно-громадсьт св'язки пролетарських письменпитв 3axidnoï Украши i Полъщ120—30-х pp. X X ст. Kh ïb1960.— А. Г. П и о т р о в с к а я , Польский роман 20—30-х годов XX века. W zbiorze: Пути реализма в литературах стран на­ родной демократии. (20—30-е годы). Москва 1965. 49 Я. С та н ю к о в и ч : Творческий путь Леона Кручковского. W zbiorze: Современная поль­

ская литература. Москва 1953; Роман Л. Кручковского о деревне. [Pawie pióra], W zbiorze: Национальные традиции и генезис социалистического реализма. Москва 1965.

R E C E N Z J E

₂₅₁

ińskich n a to m ia st p rzew a ża z a in te r e so w a n ie K ru czk ow sk im jako d r a m a tu r g ie m se. O bszern iejszy a rty k u ł o pisarzu o p u b lik o w a ł B oris S t a c h ie je w 51.

W anda W a sile w sk a , tra k to w a n a jak o p isark a p o lsk o -ro sy jsk a , d oczek ała się dw óch m o n o g r a fii52.

O le w ic o w e j k r y ty c e litera ck iej D w u d z ie sto le c ia p isali: T am ara A g a p k in a , W iktor C h oriew i A stra P io tr o w s k a j a 53.

P r a c e lw o w sk ic h k ry ty k ó w , W. P. K u lik a i I. N. Ł oziń sk iego, poszerzają n aszą w ied zę o ży ciu i d z ia ła ln o ści litera ck iej i n au k ow ej T adeusza B o y a -Ż e le ń sk ie g o w jego o k r e sie lw o w s k im 54.

C zy teln icy ra d zieccy in fo rm o w a n i są też o n a jn ow szej litera tu r ze p o lsk ie j. W M osk w ie i K ijo w ie w y sz ły o b szern e to m y e se jó w z sy lw e tk a m i p o lsk ich p is a ­ rzy 55. L iczn e szk ice o n aszej lite r a tu r z e w sp ó łczesn ej, sta łe n oty in fo rm a cy jn e, recen zje litera ck ie, o m ó w ien ia p o lsk ich p e rio d y k ó w litera ck ich zam ieszcza w y ­ chodząca w M o sk w ie „Иностранная литература” 50.

R ecen zje lite r a c k ie p o lsk ich u tw o ró w sta ra n iem w y m ien io n y ch tu osób i w ie lu innych jeszcze ra d zieck ich k r y ty k ó w lite r a tu r y ukazują się w p eriod yk ach r o s y j­ sk ich : „Новый мир”, „Октябрь”, „Литературная газета” ; u k raiń sk ich : „Всесвгг”, „Вггчиз- на”, „Лпературна Украша” (K ijów ), o ra z: „Жовтень”, „Втьна Украша” (L w ów ); b ia ­ ło ru sk ich : „Полымя”, „Лпгаратура i мастацтва” ; litew sk ich , jak „Советская Литва”.

50 И. Грика: Л. Кручковский про насущш завдання польського театру. W zbiorze: XL

Наукова конференщя... (zob. przypis 22); П'сса Л. Кручковского „Нимф". ( Тези). „Д оповш

та повщомлення Львiвcькoгo ушверситету” 1962; Основш проблемы драматурги Л. Кручковского. W zbiorze: 36ipnuK po6im acnipanmie фнлолог!чпого та х'сторичного факуль- memie. Льв1в 1963; Ocnoeni проблемы польськоЧ драматурги. W zbiorze: Тезы donoeideù 7-oï

республ1каисъко1 слав1стичнох конференци. Днтропетровск 1966. 51 „Иностранная литература” 1960, nr 6. 52 Л. М. В ен гер о в , Творчество Вайды Василевской. Киев 1961. — Е. У си еви ч , Ванда Василевская. Москва 1958. 53 Т. П. А гап к и н а, Некоторые вопросы польской марксистской литературной критики первой половины 20-х годов. W zbiorze: Формирование социалистического реализма... (zob. przypis 37). — А. Г. П и о т р о в с к а я , Прогрессивная литературная критика в буржуазной

Польше. (1918— 1939 гг.). W zbiorze: Пути реализма... (zob. przypis 48). — В. А. Х о р е в , О ли­ тературной программе Игнация Фика. Из истории революционного движения польского народа. „Краткие сообщения Института славяноведения” z. 42 (1964). 54 В. П. К улик, Льв1вський пер'юд життя i творчоспй Тадеуша Боя-Желенського. „До- повцр та повщомлення Льв1вського ушверситету” z. 8 (1958); Людинолюбне серце. „Ж ов­ тень” 1966, nr 7; Тадеуш Бой-Желенськи у Львовх. „Втьна Украша” 1959, г. 26 III; Разно- стронний mojianm. (К 85-летию со дня рождения Тадеуша Боя-Желенского). „Львовская прав­ да” 1961, z 20 XII; Багатогранний талант. До 90-р1ччя з дня нарождения Тадеуша Бой-Же- хепського. „Льв1вська правда” 1964, z 22 XII. — И. Л ози н сь к и й , Д руга лтературна i гро- мадсько-педагогЫна молодтть Тадеуша Боя-Желенського. ,,М1жслов’янсьм лыературш взае- мини” z. 2(1961); Тадеуш Бой-Желенський — професор Льв(вського ушверситету i m. _{1. Фран­} ка. „Наша культура” (Варшава) 1961, nr 6. 55 Современная польская литература. Сборник статей. Москва 1953. Przekład polski:

Współczesna literatura polska. Kaunas 1954. С у час/и польськи письменники. Кшв 1960.

56 Spośród ciekawszych prac warto wymienić: W. O gn ie w a o Różewiczu (1963, nr 2; prze­ druk w: Szkice o poezji. Warszawa 1964) i o wymianie kulturalnej w dziedzinie przekładów poetyc­ kich (1961, nr 9), A. P io tr o w s k ie j o polskiej prozie współczesnej (1964, nr 6) i o Morcinku (1961, nr 9), A. S te in a o Przygodzie z Vaterländern (1963, nr 7), I. A n isim o w a o Dąbrowskiej (1962, nr 11), W. B r ita n iż s k ie g o o dwumiesięczniku „Poezja” (1966, nr 8).

N a jczęściej recen zo w a n y m i au toram i są: K. B ran d ys, J. B ro szk iew icz . T. B reza, M. D ą b r o w sk a 57, J. Iw a szk iew icz, W. M achejek, G. M orcinek, L. P astern ak , J. P u tra m en t, A. R u d n ick i, S. W ygodzki, W. Ż u k row sk i.

P o dokonaniu p rzegląd u p o lo n isty k i ra d zieck iej n a su w a się n ieu ch ro n n ie r e fle k sja , której ad resatem są n a si k ra jo w i p olon iści. D o śled zen ia dorobku p o lo ­ n is ty k i rad zieck iej zob ow iązan i je ste śm y n ie ty lk o d latego, że m u si nas in te r e so w a ć sp ra w a p o p u la ry za cji p o lsk iej litera tu r y w Z w ią zk u R ad zieck im , że n ie je st nam ob ojętn e, jak ta p op u laryzacja się od b yw a i na ja k ich zasad ach w yb oru . R ó w n ież dlatego, że rad ziecka p o lo n isty k a p od ejm u je często n ieco od m ien n ą p ro b lem a ty k ę, p ogran iczn ą (p o lsk o -ro sy jsk ą , p o lsk o -u k ra iń sk ą , p o lsk o -b ia ło ru sk ą ), k tóra n ie k ie d y p ro w a d zi do isto tn y ch w n io sk ó w sk ła d a ją cy ch się na ogóln ą in terp reta cję d zieła, że n ierzad k o p rzyk ład a do badanego u tw oru od m ien n y u k ład o d n iesien ia , co d a je często in te r e su ją c e rezu ltaty. I w resz c ie — trzeb a p o d k reślić — p rzy n o si n o w e m a te r ia ły źród łow e.

I tu n astęp n a r e fle k sja , sk iero w a n a już k u n a szy m ra d zieck im p rzyjaciołom . N ie k ręp u ją c w n iczym ich o czy w istej sw o b o d y w w y b o rze p ro b lem a ty k i b a d a w ­ czej, c h cia ło b y się zw rócić z a p e le m o szersze r o z w in ię c ie p o szu k iw a ń m a te r ia ło ­ w y c h , o p e łn ie jsz e się g a n ie po a rch iw a ln e d o k u m en ty lite r a c k ie , ręk o p isy , zapo­ m n ia n e a rty k u ły i u tw ory. W zasobnych a rch iw a ch i b ib lio tek a ch ra d zieck ich n ie je d e n skarb czeka na od k rycie lu b p rzy n a jm n iej p rzyp om n ien ie. A w śród p o szu k iw a czy p o lo n iści rad zieccy, z natu ry rzeczy, zajm u ją m ie jsc e u p rzy w i­ le jo w a n e .

M a ria n S tę p ie ń

P O L S K O -U K R A IŃ S K IE Z W IĄ ZK I L ITER A C K IE W X IX W IE K U w Ś w i e t l e b a d a ń r a d z i e c k i c h (i9 i8 — 1966)

B lisk ie są sied ztw o P o lsk i i U k rain y, sło w ia ń sk ie p o ch o d zen ie lu d ó w zamiesz*- k u ją cy ch oba k raje, w sp ó ln a h istoria, sięg a ją ca se te k lat, w sp ó łistn ie n ie u k ra iń ­ s k ie g o i p o lsk ieg o elem en tu etn iczn ego na tery to riu m R zeczy p o sp o litej sz la c h e c ­ k iej — sp ra w iły , że i zw ią zk i k u ltu ra ln e obu n arodów , w szczeg ó ln o ści zaś lite r a c k ie , się g a ją c e X V II stu lecia , w m iarę u p ły w u la t z a c ie śn ia ły się i roz­ w ija ły . P op u larn ość p o lsk ieg o in term ed iu m na te r e n ie X V II -w ie c z n e j U k rain y i u k ra iń sk iej p ieśn i liry czn ej na ziem iach p o lsk ich w tym o k resie, k on tak ty p isa rzy k ręgu K o leg iu m M o h ylań sk iego w K ijo w ie z litera tu rą p o lsk ieg o baroku w w . X V II i X V III, w ie lk ie z a in tereso w a n ie p o lsk ich r o m a n ty k ó w tem a ty k ą u k raiń sk ą, sym p atia, z jak ą dw aj n a jw ię k s i p isa rze U k ra in y , T aras S zew czen k o i Iw a n Franko, darzyli P o la k ó w oraz p olsk ą litera tu r ę, w sp ó łp ra ca p o lsk ich p isa ­ rzy p ro leta ria ck ich la t m ięd zy w o jen n y ch z ru ch em k u ltu ra ln y m ra d zieck iej U k ra­ in y (m . in. d ziałaln ość W. W andurskiego) — oto n iek tó re ty lk o fa k ty z bogatej h is to r ii ow ych zw iązk ów .

S to su n k o w o w c z e śn ie sta ły się też one p rzed m iotem za in tereso w a ń p o lsk ich , ro sy jsk ic h i u k ra iń sk ich u czonych. B ad an ia S. P ta szy ck ieg o , A . B rü ck n era, J. T

re-57 Entuzjastką i popularyzatorką twórczości Dąbrowskiej wśród radzieckich czytelników jest J. S ta n iu k o w ic z . Opracowała ona dłuższą rozprawę o pisarce (w zbiorze: Современная

польская литература), obszernym wstępem poprzedziła rosyjski przekład Nocy i dni (Moskwa

1964), a na jubileuszową sesję przygotowała informację o recepcji dzieł tej autorki w ZSRR (zob. zbiór: Pięćdziesiąt lat twórczości Marii Dąbrowskiej. Warszawa 1963).