Andrzej Kozłowski
Sprawozdanie z działalności
Towarzystwa Literackiego im.
Adama Mickiewicza w roku 1963
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 55/3, 313-317
SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI TOWARZYSTWA LITERACKIEGO IM. ADAM A MICKIEWICZA W ROKU 1963
Zarząd G łówny T ow arzystw a Literackiego im. A. M ickiewicza, w ybrany na Zjeździe delegatów Oddziałów Tow arzystw a w Katowicach, odbytym w dniach 8—10 listopada 1963, działa w składzie następującym : prezes — prof. dr Julian Krzyżanowski; w iceprezesi — prof. dr Eugeniusz Sawrym owicz, dr Edmund Jan kow ski; sekretarz — mgr Andrzej Kozłowski; skarbnik — mgr S tan isław Świrko; członkow ie Zarządu: mgr P aw eł Bagiński, mgr Maria Bokszczanin, prof. dr Jan Zygm unt Jakubowski, prof. dr Juliusz N ow ak-D łużew ski, prof. dr Janina Kul- czycka-Saloni, prof. dr Zdzisław Libera, prof. dr Jerzy Pelc, dr Stanisław Rutkow ski, mgr Jadwiga R użyło-Stasiakow a, mgr A licja Szlązakowa, mgr Ryszard W ojcie chowski, prof. dr K azim ierz Wyka; Kom isja Rewizyjna: prof. dr Jan Diirr-Durski, prof. dr Zofia Szm ydtowa, doc. dr Maria Straszewska, dr Stefan Treugutt.
W okresie sprawozdawczym działały 24 Oddziały Towarzystwa w następują cych m iastach: B iałystok, Cieszyn, Bydgoszcz, Częstochowa, Gdańsk, Grudziądz, Inow rocław, K atow ice, K ielce, Koszalin, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Opole. Poznań, Przem yśl, Rzeszów, Siedlce, Szczecin, Toruń, W arszawa. W rocław, Zielona Góra.
Ocenę działalności Tow arzystw a w r. 1963 powiązać m usim y nierozerw alnie z w ielom a faktam i, które złożyły się n iew ątpliw ie na ogólny obraz jego osiągnięć. T łum acząc bowiem skrom niejsze, w porównaniu z r. 1962, w yniki roku minionego, w ypadnie powołać się na w arunki naturalne: na w yjątkow o ciężką i długą zimę, podczas której działalność Tow arzystw a całkow icie niem al zamarła, oraz na obni żenie przez A kadem ię ogólnej subwencji rocznej.
Osiągnięcia roku sprawozdawczego zam knęły się sumą 203 prelekcji. Jeśli przypom nim y, iż do r. 1962 Tow arzystwo organizowało rocznie średnio około 170 odczytów , w ypadnie zatem korzystnie ocenić bilans om awianego okresu. Wyższy jest jedynie dorobek odczytow y r. 1962, zrozumiały zresztą, kiedy w eźm iem y pod u w agę poważną subw encję uzyskaną w ów czas od Akademii, um ożliwiającą finanso w an ie w szystkich imprez zaplanowanych przez Oddziały.
A kcja odczytowa Tow arzystw a w roku sprawozdawczym kształtow ała się następująco:
Lp. Oddziały Liczba prelekcyj 1 Częstochowski 29 2 Lubelski 23 3 Cieszyński 17 4 Krakowski 14
314
K R O N I K ALp. Oddziały Liczba prelekcyj 14 12 12 11 10 8 8 8 8 7 5 3 3 1 1 1 R azem : 203
Charakteryzując pracę Oddziałów w om awianym okresie sprawozdawczym, m usim y wziąć pod uw agę fakt, iż akcja odczytowa zaham owana została w I pół roczu zarządzeniem M inisterstwa Oświaty, które — w związku z długą przerwą w nauczaniu, spowodowaną mroźną zimą — ograniczyło do m inimum ilość kon feren cji pedagogicznych i odczytów naukowych organizowanych dla nauczycieli. Poniew aż zaś w imprezach Tow arzystw a uczestniczą głów nie nauczyciele-poloniści, stąd w łaśn ie odczyty, zaplanowane naw et w cześniej, zostały przez Oddziały odw o łane.
Mimo wspom nianych trudności niektóre Oddziały pracow ały bardzo aktywnie. W arte uwagi są próby rozszerzenia działalności Oddziałów poza ich środowiska lokalne. Próby te zainicjowano już poprzednio w Lublinie i Częstochowie, a w ro ku sprawozdaw czym podjęto w K rakow ie i Olsztynie. Rozw ija się też współpraca O ddziałów Tow arzystw a z innym i pokrewnym i instytucjam i, zwłaszcza z Ośrod kam i M etodycznymi, Tow arzystw em W iedzy Powszechnej oraz z Bibliotekam i M iejskim i (Rzeszów, Warszawa, Cieszyn, Zielona Góra, Opole, Olsztyn, Przem yśl). Odrębną zupełnie, a szczególnie ważną form ą pracy Towarzystw a stają się kon takty Oddziałów z władzam i m iejskim i, które oprócz opieki organizacyjnej udzie lają pom ocy w finansow aniu poważnych imprez naukowych. N ależy stw ierdzić, iż te Oddziały, których działalność znajduje oparcie w e w spółpracy z innym i pokrew nym i instytucjam i, osiągnęły najw iększą prężność organizacyjną oraz ak tyw ność naukową, co wyraża się poważnym dorobkiem w akcji odczytowej (wystarczy pow ołać się na w yniki już od kilku lat osiągane przez Oddziały Częstochowski i Lubelski).
Szczególnie obiecująco zapowiada się rozwój placów ki cieszyńskiej. W ciągu tak trudnego roku 1963 Oddział C ieszyński zdołał zorganizować o 70°/o w ięcej
5 Przem yski 6 W arszawski 7 Katowicki 8 Siedlecki 9 Grudziądzki 10 O lsztyński 11 Opolski 12 Rzeszowski 13 Poznański 14 Łódzki 15 W rocławski 16 Zielonogórski 17 Gdański 18 K ielecki 19 Bydgoski 20 Toruński 21 Szczeciński 22 Inowrocławski 23 Białostocki 24 Koszaliński
imprez odczytowych niż w 1962. Wspomnieć również wypada, iż Oddział C ieszyński, poza prowadzeniem w łasnej akcji odczytowej, uczestniczył w im prezach organizo w anych przez Tow arzystw o Wiedzy Powszechnej, Studium Wiedzy o R egionie (prowadzone przez W ojewódzką Poradnię Kulturalno-O światow ą), P olsk ie T ow a rzystwo H istoryczne oraz inne instytucje tego typu, przedstaw iając prelekcje naukowe członków Oddziału.
Podobną aktyw ność w ykazał w roku m inionym Oddział Przem yski, który zor ganizow ał ogółem 14 odczytów. Ośrodek ten nie ograniczał się do regularnego zapraszania prelegentów z innych miast, lecz opierał swą działalność w dużej m ierze na im prezach z udziałem prelegentów m iejscowych. Akcję odczytow ą Oddział prow adził przy w spółpracy Miejskiej Biblioteki Publicznej.
Form y działalności tych dwóch stosunkowo n iew ielkich Oddziałów Tow arzy stw a stanow ią in stru ktyw n y przykład ciekawych in icjatyw w yzyskujących lokalne m ożliwości poszczególnych placów ek i poważnie w pływ ających na podniesienie poziomu i rozszerzenie zasięgu ich pracy. Tego rodzaju form y działalności zainicjo w ane przez Oddziały: Lubelski, Częstochowski, Cieszyński i Przem yski, z pożytkiem rozwijają: W arszawa, Katowice, Kraków, Siedlce, Grudziądz.
Oddział W arszawski, kierow any przez prof. Zdzisława Liberę, organizuje regularne com iesięczne prelekcje oraz odczyty nadzwyczajne z okazji pobytu w W arszawie w ybitnych naukowców zagranicznych, w spółpracuje z Katedrą H istorii L iteratury Polskiej U niw ersytetu W arszawskiego i T ow arzystw em W iedzy Pow szechnej. W yjątkowa aktywność Oddziału W arszawskiego pozwala rokow ać tej placów ce dalszy rozwój.
Sprawną działalność w roku m inionym prowadził także Oddział K rakow ski (14 prelekcji). Poza prowadzeniem akcji odczytowej na terenie K rakowa Oddział w spółpracuje z m niejszym i ośrodkami Towarzystwa. W ostatnich m iesiącach r. 1963 Zarząd Oddziału utw orzył w Olkuszu punkt odczytowy, w którym człon kow ie Tow arzystw a w ygłaszają prelekcje popularnonaukowe. Rok b ieżący za p o w iada w zrost działalności odczytowej tego środowiska.
W spom nieliśm y o kilku najaktyw niejszych w 1963 r. ośrodkach T ow arzystw a, o tych zwłaszcza, które w ykazały się najw iększą liczbą prelekcyj. Wypada jednak przypom nieć, iż z powodu opisanych w yżej trudności obiektyw nych niektóre Oddziały osiągnęły nieco słabsze w yniki, choć reprezentują w ysoki stopień ak tyw ności oraz rozwijają indyw idualne m etody pracy, uzależnione od potrzeb i w y m agań środowiska. Do Oddziałów tych należą: Olsztyn, Opole, Rzeszów, Łódź, Zielona Góra, Gdańsk, K ielce. Każda z w ym ienionych placówek w ypracow ała w łaściw e sobie form y działania, niem al każda z nich prowadzi w spółpracę organi zacyjną z pokrew nym i instytucjam i.
Na przykład Oddział Rzeszowski — poza w łasną akcją odczytową — naw iązał kontakty z Ośrodkiem M etodycznym, organizując w spólnie tzw. „czarne k aw y polonistyczne”, m ające charakter zebrań naukowych. Uczestniczą w nich poloniści R zeszowa, a prelegentam i są członkowie Tow arzystwa, którzy — należy to za znaczyć — nie pobierają żadnego wynagrodzenia za tę pracę. Podobnie i inne O ddziały (Olsztyn, Zielona Góra) ściśle w spółdziałają z Ośrodkami M etodycznymi. A le nie jest to jedyne ogniwo współpracy. Coraz częściej Oddziały T ow arzystw a naw iązują owocne kontakty z W ydziałami K ultury Prezydiów Miejskich lub W oje w ódzkich Rad Narodowych, włączają się do obchodów rocznic politycznych i k u l turalnych o zasięgu ogólnopaństwowym , zyskując tym samym poparcie lokalnych w ład z i niejednokrotnie pomoc organizacyjną i finansow ą. W ten sposób pracuje już w iele ośrodków, m. in. Zielona Góra, Lublin, Częstochowa, Opole, R zeszów
316
K R O N I K Ai K atow ice; w szystkie poważniejsze im prezy Oddziały te ustalają w spólnie z w ła dzam i lokalnym i otrzym ując na nie odpow iednie kredyty.
Oprócz Oddziałów w ykazujących stały wzrost aktyw ności są rów nież takie, które w m inim alnym stopniu uczestniczyły w akcji odczytowej lub też zupełnie n ie brały w niej udziału.
Oddział Koszaliński od dwóch lat — tj. od chw ili kiedy podjęto starania o reaktyw ow anie działalności placówki — nie utrzym uje kontaktów z Zarządem G łów nym . K ilkakrotne próby nawiązania współpracy z tym Oddziałem nie dały rezultatu. Zarząd G łówny w celu w yjaśnienia sprawy istnienia Oddziału K oszaliń skiego zwrócił się do Oddziału Gdańskiego z prośbą o naw iązanie bezpośredniej łączności z Koszalinem. Mamy nadzieję, iż ośrodek gdański, dysponujący w łasną kadrą prelegentów, zdoła ożywić działalność naukową koszalińskiej placów ki Tow arzystw a.
Bardzo m ałe w yniki uzyskały w roku sprawozdawczym: Białystok, Inow ro cław, Szczecin i Toruń. W najbliższym okresie Zarząd G łówny zwróci się do w y m ienionych Oddziałów o w yjaśnienie przyczyn ich zastoju organizacyjnego.
D ziałalność Towarzystw a w roku m inionym — w odróżnieniu od r. 1962 — opierała się przede w szystkim na organizowaniu pojedynczych prelekcji. Podczas gdy w r. 1962 aż 8 Oddziałów przygotowało ogółem 10 poważnych sesji nauko w ych, om aw iany okres sprawozdawczy m iał ich zaledw ie 2 (Zielona Góra i Lublin). Fonadto Oddział Krakowski urządził cykl odczytów o literaturze rom ańskiej, a Oddział Siedlecki kontynuow ał w ykłady dla m aturzystów. Nie udało się Tow a rzystw u zrealizować projektu sesji naukowej w Rzeszowie, poświęconej odbiciu p ow stan ia styczniow ego w literaturze polskiej: ciekawą tę imprezę, przygotowaną w całości przez Zarząd Oddziału, odwołano w związku z w ybuchłą w R zeszow ie epidem ią tyfusu.
O m aw iając osiągnięcia roku 1963, osobne m iejsce poświęcić należy Ogólnopol skiem u Zjazdowi delegatów Oddziałów Towarzystwa, który odbył się w dniach 8 i 9 listopada w Katowicach oraz 10 listopada w Cieszynie. W Zjeździe udział w zięli przedstaw iciele 20 Oddziałów oraz naukowcy z katedr polonistycznych U n i w ersy tetó w i W yższych Szkół Pedagogicznych.
W części naukowej tej im prezy w ystąpili: prof. dr Julian Krzyżanowski, O d b i
cie pow stania stycznio w ego w literaturze polskiej; prof. dr S tan isław Pigoń, U p rzy cie si „S yzy fow yc h prac” ; prof. dr Czesław Zgorzelski, K u czemu zmierza poezja naszych czasów?; prof. dr Bogdan Zakrzewski, W arsztat folklory sty czn y Józefa L om py.
Bogaty program odczytow y przedstaw ili rów nież naukowcy z K atowic: doc. dr S tan isław Zabierowski, Poglądy Stefana Żeromskiego na pow stan ie p a ń stw a p o l
skiego w „Powieści o U dałym Walgierzu” ; doc. dr Stanisław Zaremba, A ktualn e badania nad p iśm ien nictw em śląskim w ośrodku katow ickim ; doc. dr Jacek Kora-
szew ski, Rola polityczna tw órczości Mickiewicza na Śląsku w przeszłości; doc. dr Józef Mayer, Jan taszek z w o j n y m o sk iew s k iej (1661). Nieznany u tw ó r polskiej
lite ra tu ry mieszczańskiej XV II wieku; dr Adolf Dygacz, Pieśni lu dowe hutn ików śląskich.
Ponadto interesujący odczyt pt. Z d zie jów konkursu na k a te d rę ję zy k a polskie
go w K i jo w ie (1836— 1837) w ygłosiła pracownik naukowy Instytutu Pedagogiki
w W ilnie Anna Kaupuż.
Zjazd Towarzystwa Literackiego stał się poważnym osiągnięciem jego organi zatorów, którzy bardzo starannie przygotowali tę ogólnopolską imprezę. Jest to sukces organizacyjny Zarządu Oddziału K atowickiego i jego przewodniczącej —
doc. dr M ieczysław y Dobrow olskiej. Raz jeszcze potwierdziła się słuszność zasady w spółpracy Towarzystw a z innym i instytucjam i: tylko dzięki pom ocy W ydziału K ultury W ojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, częściowo finansującego tę imprezę, m ożna było przygotować w iele ciekawych atrakcji dla uczestników spotkania (m. in. zw iedzenie planetarium, kopalni i huty). Obrady ostatniego dnia Zjazdu odbywające się w Cieszynie, również otrzym ały wzorową oprawę organiza cyjną.
Zjazd w yw arł istotny w p ływ na ożyw ienie pracy w poszczególnych Oddziałach. W roku sprawozdawczym udało się osiągnąć skrom ne sukcesy w ydaw nicze. Ukazał się tom 4 serii „Biblioteka Tow arzystwa Literackiego im ienia Adam a M ic kiew icza”: Stefana M elkowskiego Poglądy estetyczne i arty sty czn e Bolesława Prusa, w ydana i całkow icie sfinansow ana przez Państw ow y Instytut W ydawniczy.
Dzięki in icjatyw ie i zabiegom prof. Bogdana Zakrzewskiego W ydaw nictw o Ossolineum opublikowało — pod w spólnym tytułem : Literatu ra polska w p e r s p e k
t y w ie św ia to w e j — szkice prof. prof. Romana Pollaka, Zdzisława Libery, Juliana
K rzyżanowskiego, H enryka M arkiewicza i Kazim ierza Wyki, tworzące cykl refera tów w ygłoszonych na Sesji z okazji 75-lecia istnienia Towarzystwa. Całość jest przedrukiem z poświęconego tem u jubileuszow i zeszytu „Pam iętnika L iterackiego” (1963, z. 3). Publikacja ta spotkała się z powszechną aprobatą; z uznaniem przyjęto ją rów nież za granicą.
Oddział Częstochowski Towarzystwa w ydał serię „Kom unikatów N auk ow ych ” zaw ierających prace badawcze członków tego ośrodka.
Zarząd Główny jest przekonany, iż rok bieżący przyniesie nowe, bogate plany działalności w szystkich placów ek Towarzystwa. Przygotow uje się bowiem — w ra mach obchodów X X -lecia Polski Ludowej — cykl odczytów, w których ukazane zostaną osiągnięcia literatury polskiej w ostatnim dwudziestoleciu (przewidziane są dwudniow e sesje naukowe w Zielonej Górze i Rzeszowie).
W związku z przypadającą również w r. 1964 setną rocznicą urodzin Stefana Żerom skiego projektuje się zorganizowanie sesji naukowej w Olsztynie, a także szeregu prelekcji poświęconych w ielkiem u pisarzowi. Obawiamy się jednak, iż na drodze realizacji tych poważnych planów staną trudności finansow e. P odstaw ow y budżet przyznany nam przez władze W ydziału I PAN w w ysokości 80 000 zł, a na w et ew entualne podw yższenie go do sumy 100 000 zł nie zaspokoi istotnych potrzeb Tow arzystw a, wzrastających przecież proporcjonalnie do jego ogólnego rozwoju. Zarząd G łówny żyw i nadzieję, iż w ładze Akadem ii przyznają odpowiednią dotację, zabezpieczającą zasadnicze potrzeby i praw idłow y rozwój Towarzystwa.
Tow arzystwo Literackie napotyka jednak na poważne przeszkody w sw ojej codziennej pracy. Sytuację bowiem kom plikuje fakt, iż Zarząd G łówny od w ielu lat nie posiada w łasnego lokalu i nadal korzysta z gościnności Pracowni F olk lo
rystycznej Instytutu Badań Literackich PAN. W związku z pow staw aniem nowych Oddziałów oraz rozszerzeniem ogólnej działalności w ew nętrznej, sekretariat Zarządu Głównego nie jest w stanie podołać wzrastającym obowiązkom. Jednym z podsta w ow ych warunków poprawy obecnej sytuacji jest uzyskanie chociażby najm niejsze go lokalu, w którym sekretariat Zarządu Głównego m ógłby bez przeszkód koordy nować działalność w szystkich Oddziałów.
