Charakterystyka siedlisk pod drzewostanami świerkowymi na skałach węglanowych i bezwęglanowych

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . IX , z. 1, W A R S Z A W A 1960

STANISLAW KUCABA

CH A RA K TERY STY K A SIE D L ISK ROD DRZEW OSTANAM I ŚW IERKOW YM I NA SK AŁA CH W ĘGLANOW YCH

I BEZW ĘGLANOW YCH

WSTĘP

P ro b lem w łaściw ego zagospodarow ania tere n ó w leśnych w ym aga p o ­ znania w ielu czynników , w p ły w ający ch na rozw ój poszczególnych g a tu n ­ ków d rzew iastych w zależności od ich w ym agań ekologicznych. P rz y ogólnym uw zględnieniu w aru n k ó w geograficznych i k lim aty czn y ch m ogą być w ydzielone s tre fy , po d strefy , n a stę p n ie k ra in y i dzielnice, odpo­ w iednie do czynników , na k tó ry c h podstaw ie zostały w ydzielone. P rz y bardziej szczegółowej jed n a k skali b ad ań rów nież i w dzielnicach p a n u ją n iekiedy ró żn e w a ru n k i rozw oju roślinności, uzależnione od jednego lo­ kalnego czynnika lu b ich kom pleksu.

P ra c a niniejsza p rzed staw ia sk ró t jednego z zagadnień, opracow anego w nie opublikow anej jeszcze p racy k an d y d ackiej pt. ,,W aru n k i żyzności gleb w św ierkow ych ty p ac h lasu n a sk ałach w ęglanow ych i bezw ęgla- now ych w o k ręgu len in g rad z k im ”1.

C elem p racy je st poró w nan ie dw óch obiektów leśnych o podobnym składzie g atu n k o w y m drzew ostanów , w zbliżonych w a ru n k a ch k lim a ­ tycznych, lecz zn ajd u jący ch się n a różnych pod w zględem w łasności fizy ­ cznych i chem icznych u tw o rach glebow ych. W w y n ik u p rac teren o w y ch i lab o ra to ry jn y c h stw ierdzono, że w p ew ny ch w a ru n k a ch , p rzy siln ie j­ szym oddziaływ aniu jednego z czynników (endodynam orfizm w edług G 1 i n к i)2, proces glebotw órczy przebiega w znacznym uzależnieniu od tego czynnika. M a te ria ły do pracy te j zebrano w okresie letn im w la ta c h 1954— 1956 na w yżej w ym ienionym tere n ie .

1 Praca w ykonana w Akadem ii Techniczno-Leśinej w Leningradzie, tpod k ie ­ runkiem doc. N. Błagowidowa.

2 Niektórzy am erykańscy uczeni łączą gleby tworzące się pod przeważającym wpływem jednego z czynników w grupy: litosekw entne, biosekw entne itp.

44 S. K u c a b a

OBIEKTY BADAŃ

T eren b ad ań stanow ią dw a obiekty leśne, odległe od siebie o około 40 km , o łącznej pow ierzchni około 500 ha. Pod w zględem m orfologicznym obiekt n r 1 zn ajd u je się na te re n ie lokalnej m o reny o różnej miąższości, p o k ry w ającej pokłady zdolom ityzow anych sy lu rskich w apieni (płyta sylurska). K o n fig u racja te re n u je st lekko falista, przy czym różnice w y­ sokości nie p rze k ra cz a ją 3 m, n a to m ia st dość znaczna ilość głazów n a rz u ­ tow ych, w ięcej w idocznych na polach u p raw n y ch , n a d a je m u sw oisty k rajo b raz . W n iek tó ry ch m iejscach m ikrorzeźba te re n u je st bardziej zróżnicow ana przez w y stępo w an ie lejków krasow ych. W ysoki poziom za­ legania sy lu rsk ich w apieni o raz ich w łasności fizyko-chem iczne, ja k po­ row atość, rozpuszczalność itp. w p ły w ają decydująco na w a ru n k i w odne tego teren u , a w zw iązku z ty m i n a procesy glebotw órcze. W stosunku do całości k ra jo b ra z u te re n te n c h a ra k te ry z u je się znacznie słabszą siecią w odną, ja k rów nież m ałą ilością n a tu ra ln y c h zbiorników w odnych.

D rugi b a d a n y obiekt zn ajd u je się na te re n ie stanow iącym lokalną mo­ re n ę na bezw ęglanow ych pokładach dew onu. P rz y zbliżonej rzeźbie i m i- krorzeźbie gleby tego te re n u różnią się znacznie w łasnościam i fizycznym i i chem icznym i od poprzedniego obiektu. W yraża się to rów nież w od­ m ienn ym w pływ ie reliefu na k ształto w an ie się gleby. N a obiekcie n r 1, na w apieniach sylu rskich , m iejsca obniżone i lejk i krasow e są m iejscem p rzesiąk an ia wód atm osferyczn ych w głębsze w a rstw y gleby, podczas gdy na p okładach dew onu p ły tk ie zagłębienia te re n u z pow odu m ało przepuszczalnego m a te ria łu n iek tó ry ch poziom ów glebow ych (B) i nie­ kied y w ysoki poziom wód gru n to w y ch są przyczyną zw iększonego uw il­ gotnienia i często tw orzen ia się gleb bagiennych.

METODYKA BADAN

B adania teren o w e p rzeprow adzone na w yżej w ym ienionych obiek tach d otyczyły opisu m orfologii tere n u , drzew o stan u , jego składu gatunkow ego, sta n u roślinności zielnej itp . oraz opisu m orfologicznego odkryw ek gle­ bow ych, z k tó ry c h p obrano próbki do opracow ania lab o rato ry jn eg o . P rz y c h a ra k te ry sty c z n y c h o k ry w k ach glebow ych zakładano pow ierzchnie prób­ n e d la drzew ostanu o w y m iarach 50 X 50 m, na k tó ry c h obliczono ilość d rzew , pom ierzono ich pierśnice i wysokości. D ane te posłużyły do g ra ­ ficznego p rzed staw ien ia s tr u k tu ry d rzew o stan u na poszczególnych po­ w ierzchniach oraz m ożliwości ich porów nania. Dla ru n a zakładano po­ w ierzchnie p ró bn e 10 X 10 m w m iejscach n ajb ard ziej c h a ra k te ry sty c z ­ nych dla całości p o k ry w y zielnej i opisyw ano je m etodą B ra u n B la n

-S i e d l i s k a p o d d r z e w o s t a n e m ś w i e r k o w y m 45

q u êta. N a podstaw ie pró b ek p o b ran y ch w te re n ie opracow ano właściwości gleb w dw u k ieru n k a ch :

a) badano je pod w zględem w łasności fizycznych, k tó ry c h w y n ik i p rzed staw iam y w niniejszej p rac y oraz w łasności chem icznych, z k tó ry c h w a rty k u le podajem y ty lk o w yniki oznaczenia kwasowości, zaw artość w y ­ m ienn ych k ation ów zasadow ych oraz stopień nasycenia gleb zasadam i.

ZESTAWIENIE I OMÓWIENIE WYNIKÓW

D rzew ostan na pierw szym b a d an y m te re n ie stanow ią jednogatun k ow e św ierczy ny z m ałą dom ieszką sosny i brzozy. Bogactw o gleby, zaleg ają­ cej n a podłożu w apiennym , w sk ład n ik i m in e raln e oraz w a ru n k i d ren a ż u s p rz y ja ją rozw ojow i drzew ostanów św ierkow ych. P rz y bard ziej szczegó­ łow ym b a d an iu stw ierdzono, że gleby te odpow iadają rów nież gatu n kom b ard ziej w y m ag ającym (Quercus p ed u ncu la ta), a z n ajd u jący m się w g ra ­ nicach ich n a tu ra ln e g o zasięgu.

N a podstaw ie przep row adzon y ch b ad ań glebow ych w ydzielono 2 ty p y siedliskow e lasu (типы условий местообитания), na k tó ry c h w edług aka­ dem ika W. Sukaczew a w ydzielono n a stę p u jąc e ty p y fitosocjologiczne lasu:

W pierw szym ty p ie siedliskow ym , n a nieco w zniesionej w iększej pół­ nocnej części te re n u z glebam i słabo i średnio zbielicow anym i oraz d a r- niow o-w ęglanow ym i3 ( д е р н о в о - к а р б о к а т н ы е почвы) w y stęp u je: P icetu m herbosum , k tó ry zajm u je ponad połowę pow ierzchni badanego obiektu. D rugim co do zajm ow anej pow ierzchni (ponad V4 pow ierzchni) jest P ice­ tu m aegopodioso-podagrariosum (ельник снытьевый)

W śród ty ch dw u typów przew ażnie w m ałych obniżeniach m ik ro re- liefu w y stę p u je P ic etu m h yp n o so -o xalido su m p rz y słabym rozw oju ro ślin ­ ności zielnej i tra w ia ste j.

P rzep row adzon e częściowo na ty m siedlisku zręby zupełne uległy sil­ nem u z a d am ie n iu , co u tru d n ia w eg etację przeprow adzonego częściowo na nich odnow ienia.

W d ru g im ty p ie siedliskow ym w południow ej części obiektu w te re n ie nieco obniżonym z glebam i silnie zbielicow anym i i p rzy głębszym zale­ ganiu С аС О з w ydzielono P icetu m oxalidosum . P rzed staw io n e ty p y siedli­ skowe, w y odrębnione na podstaw ie szereg u czynników , różnią się rów nież bon itacją drzew ostanu. W p ierw szym ty p ie siedliskow ym drzew ostan św ierkow y w ykazu je b o n itację I-Ia; w d rug im ty p ie bo n itację II.

3 Użyta w pracy nazwa gleby „darniow o-w ęglanow e” obejmuje kompleks gleb, które w edług system atyki polskiej będą należeć do rędzin m ieszanych i do gleb przechodzących w inne stadia rozwojowe, jak gleby brunatno-bielicow e i gleby bielicowe.

46 S . K u c a b a

S tro n ą u jem n ą drzew ostanów św ierkow ych n a b a d an y m tere n ie je st to, że p rzy w ysokim zaleganiu rum oszu w apiennego (przew ażnie na gle­ bach darniow o-w ęglanow ych) św ierk tw o rzy w y k ro ty . U brzozy nato m iast przy b u jn y m w zroście stw ierd za się niek iedy śniegołom y, w zględnie pod naciskiem śniegu brzoza ulega pochyleniu, a pozostając late m w tak im stanie w y k azuje słabą odporność przeciw ko in fek cji grzybów .

Poniżej przed staw iam opis m orfologiczny o dkryw ki glebow ej, ozna­ czonej jak o gleba średnio zbielicow ana.

O dkry w k a założona na zboczu lekkiego w zniesienia. D rzew ostan św ier­ kow y IV k lasy w ieku, z m ałą dom ieszką brzozy, zw arcie rozluźnione. W d rug im p iętrze pojedynczo w y stę p u je św ierk. W podszyciu spotyka się jarz ęb in ę i olchę.

R uno obfite w ielopiętrow o: m chy P leu ro ziu m schreberi, H ylocom ium p ro liferu m , D icranum u n d u la tu m . W yższe p iętro stanow i zw arty kobie­ rzec A eg op od ium podagraria, w śród k tó reg o w y stę p u je m iejscam i F ra - garia vesca, Veronica cham aedris, G eranium sïlva ticu m , O xalis acetosella> A sp id iu m fïlix m as, Pirola secunda, L u su la pilosa.

Typ lasu P ic etu m aegopodioso-podagrariosum

A04— około 2 cm; ściółka iglasta zm ieszana z m in e raln ą w arstw ą gleby, przepleciona korzen iam i roślin, b a rw y szarobrązow ej;

A i — 14 cm; glina s tru k tu ra ln a b a rw y ciem noszarej, przejście w po­ ziom niższy stopniow e;

A2 — 14 — 25 cm, glina lek k a p y lasta , barw y jasnoszarej, przechodzi n ierów no m iernie języ k am i w poziom B;

В — 25— 60 cm, glina ciężka s tru k tu ra ln a , b a rw y ciem nobrązow ej. W poziom ie ty m na głębości 36 cm sp o ty k a się rzadko odłam ki w apieni (gleba b u rz y z HC1), k tó ry c h ilość zw iększa się ze w zrostem głębokości;

С — od 60 cm przechodzi stopniow o w glinę śred n ią b a rw y różow ej ceglastej), z dużą zaw artością rum oszu w apiennego. W poziom ie ty m stw ierdzono zw iększoną k ondensację p a ry w odnej.

W poziom ie A u A 2 i częściowo w В zauw ażono ślady dżdżownic. G łazy i kam ien ie zalegają do głębokości 40 cm . K orzenie rozm ieszczone p rze ­ w ażnie w poziom ie A±, pojedyncze p rzen ik ają głębiej.

N a podstaw ie b ad ań m orfologicznych oraz la b o ra to ry jn y c h w ydzie­ lono na b a d an y m te re n ie 2 ty p y gleb:

a) gleby bielicow e o ró żny m stopniu zbielicow ania i

b) gleby d arniow o-w ęglanow e5 c h a ra k te ry z u ją c e się w ysokim (niekie­ dy p raw ie pow ierzchniow ym ) zaleganiem rum oszu w apiennego.

4 Ściółka w ogólnym .pojęciu (według k lasyfik acji niem ieckiej).

S ie d l i s k a p od d r z e w o s t a n e m ś w ie r k o w y m , 47

Miąższość p ro filu glebowego (A + B ) u w aru n k o w an a jest w w ielu p rz y ­ p adkach głębokością zalegania odłam ków w apieni i w aha się w g ra n i­ cach 30— 120 cm. P od w zględem składu m echanicznego są to gleby gli­ n iaste: gliny silnie spiaszczone lub gliny średnie. Ju ż w b ad an iach m o r­ fologicznych zauw ażono różnice w składzie m echanicznym poziom ów ilu - w ialnych. D ane te potw ierd ziły rów nież b ad an ia lab o ra to ry jn e . Pozio­ m y В stanow ią gliny ciężkie, o oznaczonej zaw artości cząstek k oloidal­ n ych (około 27% cząstek o 0 < 0,001 m m ). G leby tej zajm ują ponad 90% pow ierzchni badanego obiektu. W ystęp u ją one p rzew ażnie n a te re n ie lek ­ ko w zniesionym , k tó ry został w y o dręb nio n y w pierw szy ty p siedliskow y (тип условий местообитания).

N ieznaczną pow ierzchnię obiektu (około 10%) w południow ej obniżo­ nej jego części zajm u ją gleby różniące się od w yżej opisanych, k tó re w y ­ dzielono w d ru g i ty p siedliskow y. Są to gleby silnie zbielicow ane z g łę b ­ szym zaleganiem odłam ków w ap ieni oraz p raw ie jedn ako w ym sk ładem m echanicznym w całej m iąższości profilu (A + B). W podłożu ty c h gleb stw ierdzan o zawsze obecność rum oszu w apiennego.

P rz y oznaczaniu zaw artości ag reg ató w s tru k tu ra ln y c h m etodą Saw w i- now a stw ierdzono różnice w ich trw ałości i ilości w poszczególnych b a ­ d anych poziom ach i ro d zajach gleb. W poziom ie A 2 zm niejsza się ilość ag regató w s tru k tu ra ln y c h o w iększych w y m iarach w stosunku do pozio­ m u Ai. W ykazały to w y n ik i b adań m etodą suchą oraz n a m okro. Dość w y raźn e różnice w stru k tu rz e gleb zauw aża się w poszczególnych pozio­ m ach m iędzy glebam i słabo i śred n io zbielicow anym i a glebam i silnie zbielicow anym i. Poziom y iluw ialne, pom im o ciężkiego składu m echanicz­ nego, odznaczają się k o rzy stn ą s tru k tu rą , k tó rą zauw ażono już p rzy ba­ dan iach m orfologicznych (przenikanie korzeni, częściowy rozpad n a a g re ­ g aty p rzy w ysychaniu). Za jeden z czynników stru k tu ro tw ó rc zy c h w ty m p rzy p a d k u należy uw ażać związki Ca. O k o rzy stn iejszej stru k tu rz e gleb leśnych aniżeli gleb u p raw n y c h w ypow iada się szereg badaczy.

M. P i g u l e w s k i przy b ad an iu gleb okręgu leningradzkiego stw ie r­ dził w iększą trw ało ść i zaw artość agreg ató w (m etodą na m okro) w gle­ bach ciężkich n ieu p ra w n y c h (około 75%) aniżeli w tak ich sam ych glebach u p raw n y c h (31%). N a glebach lżejszych różnice nie są ta k duże (w n ie ­ u p raw n y c h 41% , w u p raw n y ch 21% ).

W edług d an y ch J. K ittre d g e ’a w glebach A m ery ki P ółnocnej stw ie r­ dzono, że gleby pod lasem zaw ierały 32% agregatów s tru k tu ra ln y c h o 0 > 0,1 m m , podczas gdy w glebach o rn y ch było ich poniżej 13%i. B adania nad s tr u k tu rą gleb przep ro w ad zali rów nież E. J. R u s - s e 1, B. Sh a w, A. F. T i u 1 i n, S. F i l i p o w i c z i inni.

Oprócz zaw artości agregatów s tru k tu ra ln y c h oznaczono rów nież i in ­ ne w łasności fizyczne ty ch gleb, k tó ry c h w yniki przedstaw ione są w ta b li­ cach.

T a b l i c a 1 S k ład m echaniczny g le b oznaczony metodą p ip eto w ą w edług R obinsona

(na s k a ła c h w ęglanow ych)

M ech an ical c o m p o s itio n o f th e s o i l s d eterm in ed by th e R obinson p i p e t t e method (or. c a rb o n a te r o c k s ) Nr pro­ f i l u Pro­ f i l e Nr Poziom z k tó r e g o pobrano próbkę i je g o m ią ż s z o ś ć ś r e d . P r o o f—t a k in g h o r iz o n and i t s t h i c k n e s s cm " C z ę ś c i s z k i e l e ­ towe S k e le t a l p a r t . 1 mm * C z ę ś c i z ie m is t e S o i l p. 1 mm % P rocentow a za w a rto ść f r a k c j i , 0 c z ą s t e k w mm P e r c e n tu a l c o n te n t o f f r a c t i o n , p a r t i c l e s i z e in mm 1 - 0 ,2 5 _{! - 6 , 0 5}0 . 2 5 -

г

i

4 R o c z n ik i G le b o z n a w c z e A1 15 2 ,0 9 8 ,0 1 1 ,1 7 29,85 9 j,59 19 ,3 2 1 3 ,5 0 1 6 ,5 6 1 A2 ~ 4 4 ,0 9 6 ,0 1 ,2 7 60,66 15,,88 4 ,5 0 6 ,8 0 10 ,8 9 В - 33 4 ,0 9 6 ,0 3 ,8 0 7 ,6 4 37,,84 : 1 9 ,1 0 4 ,1 0 27,52 С od 50 4 ,0 9 6 ,0 1 ,9 5 17 ,4 1 38,,24 5,52 j---9 ,2 8 27,6 0 *1 ” 14 1 5 ,5 8 4 ,5 2 4,5 54 ,3 0 7 j>37 I 2 ,72 4 ,2 3 6 ,8 8 3 В - 6 0 ,8 9 9 ,2 4 ,7 5 7,71 36 ;,34 I 1 8 ,2 0 1 4 ,2 0 2 8,3 2 С od 30 6 ,0 9 4 ,0 3 ,4 0 1 9 ,8 0 32.,80 ! 7 ,6 0 ii ---7 ,0 4 2 9,36 A1 “ 14 5 ,0 9 5 ,0 • 1 2 ,8 5,65 32 ,08 12,9 9 6 ,6 2 29 ,9 5 6 1 1 1 CN J < CQ 11 16 5 ,0 2 ,5 9 5 ,0 9 7 ,5 1 0 ,7 5 ,3 • 58,94 8 ,7 23 12 ,00 ,0 1,5 9 2 6 ,8 1 ,7 7 6 ,0 0 4 ,0 4 0 ,0 С od 42 6 ,0 9 4 ,0 3 ,5 • 19-, 7 _{31 ’7} 1 8 ,8 7,0 5 29,35 A1 “ 18 2 ,0 9 8 ,0 1 3 ,5 . 43,9.5 20 ,76 8 ,7 8 8 ,5 3 4 ,49 A2 (1 ) - 30 2 ,5 9 7 ,5 1 6 ,9 35,24 22 ,07 13,26 5 ,15 7 ,3 8 13 _{^ ( 2 ) - 17 3 ,5 9 6 ,5} 1 2 ,7 3 6 ,6 7 26 ,47 8 ,8 0 1 0 ,5 4 4 ,8 2 ВС - 30 2 ,0 9 8 ,0 1 0 ,7 4 3 ,9 4 21 ,57 8 ,5 7 1 0 ,6 5 4 ,5 7 S ie d li s k a po d d rz e w o s ta n e m ś w ie r k o w y m

50 S . -КисаЪа

T a b l i c a l a S k ła d m ech an iczn y g le b ozn a czo n y metodą S ab a n in a

(n a o b ie k c i e n r 2 na p o k ła d a ch dewonu)

M ech a n ica l c o m p o s itio n o f t h e s o i l s d eterm in ed by t h e S ab a n in method ( o b j e c t N r• 2 on D evon ian s t r a t a ) Nr pro­ f i l u Pro^-f i l e Nr P o zio m , z k tó r e g o pobrano próbkę i je g o m ią ż s z o ś ć P ro o f-M a k in g h o r iz o n and i t s t h i c k n e s s cm P rocen tow a z a w a r to ść f r a k c j i , 0 c z ą s t e k w mm P e r c e n t u a l c o n t e n t o f f r a c t i o n s , p a r t i c i e s i z e i n mm ■ l —0 .,2 5 0 , 2 5 - 0 , 1 0 , 1 - 0 , 0 5 < 0 , 0 5 00 H 1 2 2 ,3 4 3 ,7 1 2 ,2 2 1 ,8 1 - 32 2 5 ,0 4 2 ,0 1 2 ,5 2 0 ,5 0 C \J 1 ffl _{2 2 ,5 4 4 ,5 1 0 ,3 2 3 ,7} С - od 70 1 5 ,1 3 2 ,9 1 б ,0 3 6 ,0 Aj - do 6 2 0 ,0 3 6 ,5 1 9 ,5 2 4 ,0 6 % - 15 1 9 ,0 3 9 ,0 1 8 ,5 2 3 ,5 В - 20 2 0 ,2 4 5 ,8 1 3 ,3 2 0 ,7 С - od 40 1 1 .5 2 7 ,5 1 5 ,0 4 6 ,0 A - 7 2 6 ,0 4 5 ,0 1 1 ,0 1 8 ,0 5 *2 - 33 2 1 ,8 4 8 ,2 1 0 ,3 1 9 ,7 BC - od 40 1 7 ,6 3 4 ,4 1 4 ,5 3 3 ,5 Ax - 23 1 9 ,2 3 8 ,8 1 7 ,8 2 4 ,2 9 4“ 1 H vO 1 8 ,7 3 9 ,3 1 5 ,3 2 6 ,7 BC - od 40 4 , 0 1 8 ,0 2 5 ,1 5 2 ,9

S i e d l i s k a p o d d r z e w o s t a n e m ś w i e r k o w y m 51

W zależności od stopnia zbielicow ania gleby badanego te re n u różnią się rów nież i w łasnościam i chem icznym i. N a podstaw ie b adań lab o ra to ­ ry jn y c h gleby darniow o-w ęglanow e zaw ierają najw ięcej próchnicy w po­ ziom ie A i osiągając 4,66%. Ilość jej zm niejsza się z głębokością i w pozio­ m ie В w ynosi 0,91'%. Z aw artość fosforu w g ó rnych poziom ach je s t n ie ­ znaczna, zaś w .ściółce oraz w poziom ie В około 10 mg/100 g gleby. K w a­ sowość w KC1 zm ierzona m etodą e le k tro m e try c z n ą p rzy zastoso­ w aniu elek tro d y chinch y drono w ej w ynosi w A 0 — 6,36, w A i — 6,18, w BC — 6,36. Z aw arto ść C a C 03 w A t — 4,4% , w BC — 28,6%. P rz y b a d an iu m orfologicznym odłam ki w apieni w ty ch glebach zauw ażono już na głębokości 15 cm . G leby te zajm u ją nieznaczną część badanego te re n u (około 10% ) i rozp rzestrzen io n e są przew ażnie w pierw szym ty p ie siedli­ skow ym n a nieznacznych w zniesieniach m ik ro reliefu i na m iejscach rów ­ ninnych.

G leby słabo zbielicow ane nie różnią się pod w zględem składu m ech a­ nicznego od w yżej w ym ienionych (ponad 40% pow ierzchni). Poziom zbie­ licow ania w ty c h glebach w yróżnia się jaśn iejszym i plam am i w zględnie w ąskim jaśn iejszy m pasem o m iąższości do 5 cm. Poziom pró ch n iczn y różni się w iększą kw asow ością i m niejszą zaw artością próchnicy, pH (w KC1) w Ao — 6,04, w A i — 5,36, w В — 6,08, w С — 7,62.

G leby średnio zbielicow ane c h a ra k te ry z u ją się p rzy jednakow ej m iąż­ szości poziom u ak u m ulacyjnego m niejszą zaw artością próchnicy (2,5— 34,3%). pH (w KC1) w A 0 — 6,35, w A t — 5,86, w A 2 — 6,11, w В — 6,49, w С — 6,50. Z aw artość fosforu w poziom ie С w ynosi 7 mg/100 g gleby. Zarów no w słabo, ja k i w średnio zbielicow anych glebach zaleganie r u ­ moszu w apiennego w aha się w gran icach od 30— 60 cm. G leby te zajm u ją najw iększą pow ierzchnię badanego te re n u (około 3/ 4 pow ierzchni). G leby silnie zbielicow ane z n ajd u ją się w d ru g im ty p ie siedliskow ym w południo­ w ej części badanego obiektu. Miąższość m a te ria łu bezw ęglanow ego (mo­ renow ego) jest większa. O dłam ki w apnia zalegają na głębokości około 90 cm. P rz y jed nak ow ej miąższości poziom u zaw artość próchnicy w nim znacznie się zm niejsza (2,3— 1,69%). Miąższość poziom u A 2 w zra­ sta do 24 cm. Poziom te n odznacza się bardzo słabą s tru k tu rą (pylasty). G leby te różnią się znaczną kw asow ością poziomów, co częściowo u w a­ ru n kow an e je st w iększą m iąższością m a te ria łu bezw ęglanow ego. pH (w KC1) w Ao — 4,51, w A i — 3,93, w A 2 — 4,0, w В — 4,22, w С — 5,43.

W odróżnieniu od gleb w obiekcie n r 1 n a podłożu z w apieni sy lu r- skich, z pro filem w y rażo n ym schem atycznie:

A \ — В — С (w zględnie A — В — С) gleby obiektu n r 2 posiadają większe zróżnicow anie p rofilu. Różnice te uw aru n k o w an e są m orfologią te re n u , w łaściw ościam i fizycznym i ty ch gleb oraz w a ru n k a m i w odnym i.

Z aw artość agreg a tó w s t r u k tu r a ln y c h o zn aczon ych metodą Sawwinowa C on ten t o f s t r u c t u r a l a g g r e g a te s d eterm in ed by th e Sawwinow method

T a b l i c a 2 Nr pro­ f i l u Pro­ f i l Nr Poziom z k tó r e g o pobrano próbkę i je g o m ią ż s z o ś ć P r o o f—ta k in g h o r iz o n and i t s t h i c k n e s s cm

P rocentow a (wagowa) z a w a r to ść agreg a tó w s t r u k tu r a ln y c h 0 w mm w sto su n k u do s u c h e j masy g leb y

C on ten t s t r u c t , a g g r . in % o f s o i l d.m . w e ig h t , p . s i z e in mm

w g l e b i e s u c h e j dry s o i l metodą :na mokro w et me t h

> 5 5 -3 3 -1 1 - 0 , 5 —0 ,2 5°Л5" < 0 , 2 5 > 5 5 -3 у - \ 1 - 0 ,2 5

<Co,25 mm (r o z m y te )

w fglebach :ъ węglanem w apnia w p o d ło ż u na p ł y c i e s y l u r s k i e j In s o i l s w ith c a lc iu m c a r b o n a te in t h e underground on S i l u r i c p l a t e - 38 22 19 33 9 6 11 6 ,6 1 2 ,3 0 3 8 ,9 4 1 6 ,4 2 5 ,7 6 9 a2 - 6 49 12 18 6 4 11 0 ,6 2 ,4 0 1 3 ,0 2 4 ,6 5 9 ,4 A, - 15 6 19 43 10 6 16 3 ,8 1 3 ,2 0 4 5 ,5 1 5 ,9 6 2 1 ,5 4 1 •L A2 - 14 37 18 25 6 4 10 3 , 8 2 ,8 0 1 5 ,2 2 9 ,8 4 8 ,4 6 Ax - 14 42 21 22 . 5 3 7 4 ,8 1 8 ,0 2 6 ,9 2 1 1 ,6 2 8 ,6 8 K u c a b a

^ - 13 7 11 33 15 13 21 4 , 8 1 0 ,1 4 3 5 ,1 2 4 ,4 2 5 ,5 5 12 , A2 - 15 51 12 19 7 5 6 Q,2 2 ,0 1 4 ,2 3 5 ,2 3 8 ,4 A1 - 30 20 9 33 14 10 14 3 , 2 6 ,7 2 5 5 ,0 9 , 0 2 6 ,0 8 15 A2 - 24 80 6 6 1 1 6 - 0 ,1 1 2 ,3 7 ,6 2 7 9 ,9 8

W g le b a c h bezw ęglanow ych na p ok ład ach dewonu In s o i l w ith o u t c a lc iu m c a r b o n a te on D evon ian s t r a t a

6 a2 - 15 10 8 36 8 9 29 8 , 0 6 , 8 2 6 ,6 1 5 ,7 4 2 ,9 с *1 “ 7 38 10 18 5 8 21 3 1 ,4 5 ,6 1 8 ,0 1 6 ,8 2 8 ,2 - 33 4 3 14 9 14 56 3 ,9 1 ,6 7 , 0 1 8 ,0 6 9 ,5 1 A1 - 18 19 6 19 10 15 31 1 3 ,0 3 ,6 2 2 ,8 3 4 ,0 2 6 ,6 a2 - 32 28 9 16 9 14 24 5 ,5 2 ,2 6 ,6 3 3 ,4 5 2 ,3 A1 - 20 59 5 10 5 6 15 5 3 ,0 3 ,6 5 ,9 1 3 ,0 2 4 ,5 2 A2 - 18 19 17' 35 4 6 19 3 ,2 1 1 ,1 2 6 ,2 9 ,6 4 9 ,9 9 Aj - 23 48 10 13 5 6 18 1 6 ,3 1 0 ,1 1 7 ,0 1 6 ,6 3 9 ,9 Si e d li sk a po d d rz e w o st a n e m ś w ie r k o w y m

Niektóre w łaściw ości fizy c zn e badanych gleb Some p h y sica l p rop erties o f the in v estig u te d s o i l s

T a b l i c e 3 сл Nr pro­ f i l u Głębokość pobrania Procentowa zawartość w ilg o tn o śc i aktual­ n ej w stosunku Actual humid с ont.

Ciężar objętościow y gleby V ol. w e ig h t,o f s o i l g/cur Przepuszczalność gleby metodą Wi l jamsa— Sabanina (h-10 cm 0 lcm) w ciągu 15 minut Poziomy Horizon próbek in % o f z pojem­ nością wodną ka­ pilarną z pojemnoś­ cią wodną całkow itą ( maksymalną ) S o il perm eability d e t. by Wiliams-Sabanin me— th . w ith in 15 min. cm3 Pro­ f i l e Nr w cm Proofs taken at depth o f cm do powie­ tr z n ie su­ chej gleby do abso­ lu tn ie su ­ chej gleby ab solu t­ n ie suchej z w ilg o t­ nością aktualne a ir dry s o i l a b s o l. dry s o i l a b s o l.

dry with act humid

with ca— p i l l . w. cap acity with t o ta l (max. ) capac. I 5

min. II 5 min. I I I 5 min.

Średnie z trzykrotnych powtórzeń Mean vain es from three r e p e t itio n s

Gleby na podłożu węglanowym na p ły c ie s y lu r s k ie j S o il on carbonate underground on S ilu r ia n p la te

h 6 - 9 11,34 15,0 1,23 1,44 2 В •18 - 20 12,35 15,18 1,48 1,75 n ie oznaczono n. d. С 35 - 37 n. 0. 11,80 1,7 8 2,02 > *1 10 - 13 15,31 18,05 3 А2 В 20 - 23 30 - 35 n. o. 19,30 11,19 24,01 n ie oznaczono n. d. С 44 - 47 10,60 12,47 * K u c a b a

5 h A2 В С 7 - 1 0 17 - 20 38 - 40 80 - 83 1 5 ,7 4 9 ,4 7 1 6 ,7 8 п. 0 . 1 9 ,5 0 1 2 ,6 3 2 3 ,7 2 1 9 ,4 5 0 ,9 2 1 ,5 3 1 ,2 8 1 ,6 7 1 ,1 9 1 ,7 2 1 ,6 1 1 ,9 1 1 ,4 8 1 ,6 4 1 ,7 1 1 ,9 7 1 ,5 5 1 ,7 1 1 ,7 3 1 ,9 9 2 ,8 0 ,5 3 4 n ie ma i 2 ,3 4 0 ,4 5 >rzesiąk! 2 ,1 4 0 ,3 9 7 Liw ości A1 12 - 15 1 8 ,19 2 0 ,3 8 1 ,0 1 1 ,2 \ 1 ,5 6 1 ,6 0 0 ,6 3 0 ,6 0 4 0 ,5 6 2 Ар 37 - 40 1 6 ,2 4 1 8 ,1 2 1 ,4 9 1 ,7 0 1 ,8 1 1 ,8 3 - - 0 ,2 15 с В1 57 - 60 п. 0 . 1 6 ,3 3 1 ,8 7 1 ,8 7 n ie ma p r z e s ią k liw o ś c i В2 75 - 77 п. 0 . 1 9 ,0 0

Gleby bezwęglanowe: na pokładach dewonu S o i l s w ith ou t ca lciu m carbonate on Devonion s t r a t a

*1 7 - Ю 1 3 ,4 9 5 _А2 33 - 35 9 ,4 2 1 ,5 4 1 ,6 5 n ie oznaczono n» d . В 80 - 85 1 3 ,0 9 1 .9 1 2 ,1 4 А1 8 - 1 0 1 1 ,0 3 1 ,2 0 1 ,3 3 1 ,4 2 1 ,6 7 0 ,8 2 0 ,8 5 0 ,8 3 1 _А2 45 - 48 7 ,6 7 1 ,5 1 1 ,6 3 1 ,8 3 1 ,8 7 0 ,1 0 6 0 ,0 9 0 ,1 0 В 85 - 90 1 2 ,5 2 1 ,8 0 2 ,0 8 2 ,0 2 2 ,0 4 - - -А1 7 - 1 0 1 1 ,4 6 1 ,3 2 1 ,5 4 1 ,5 4 1 ,6 3 3 ,1 4 3 ,6 3 ,1 11 _А2 28 - 30 9 ,8 4 1 ,6 1 1 ,7 4 1 ,8 8 1 ,8 9 0 ,6 6 0 ,0 7 0 ,0 9 В 70 - 75 1 2 ,9 1 1 ,7 8 2 ,0 0 2 ,0 3 2 ,0 7 — — — S ie d li sk a po d d r z e w o s ta n em ś w ie r k o w y m

56 S. K u c a b a

S chem aty czn ie p ro fil ty ch gleb m ożna przed staw ić następ u jąco : A 0 — — a\ — A 2 — В — С — gleby z p róchnicą nakładow ą, A 0 — A x — A 2 — — В g — gleby ogle j one (z w ysokim sta n e m wód) a0 — А г — A 2 — В itp. gleby z poziom em próchniczn y m innego rodzaju. P o d w zględem składu m echanicznego gleby te nie różnią się zasadniczo od gleb obiektu n r 1. G łów nym czynnikiem znacznej różnorodności gleb n a ty m te re n ie to ich własności fizyczne, a m ianow icie: spoistość n iek tó ry ch poziom ów, w pły­ w ająca decydująco na w a ru n k i w odne. M orfologię p ro filu zm ieniła rów ­ nież b arw a pokładów dew ońskich, k tó re j zm ienność b y ła w yrażona w za­ leżności od stopnia uw ilgotn ien ia ty ch gleb.

Dla o rie n tac ji p rzytaczam opis m orfologiczny jed n ej o d k ry w ki: od­ k ry w k a um ieszczona n a niew ielkim w zniesieniu, d rzew o stan św ierko­ w y II-III k lasy w ieku z dom ieszką sosny i brzozy. S tosunek zm ieszania św ierka 5, sosny 3, brzozy 2; zw arcie rozluźnione. D rugie p ię tro stanow i św ierk. P o d ro st św ierkow y, znaczna ilość św ierków usch nięty ch.

Runo: m ech P tiliu m crista castrensis, roślinność zielna; O xalis aceto- sella, rzadko C onvalaria m a ja lis, Veronica ch a m aedris, pojedynczo tra w y o raz A sp id iu m fïlix mas.

Typ lasu: P ic etu m oxalido siim .

A 0 — około 2,5 cm, ściółka iglasta, słabo rozłożona, b a rw y b ru n a tn e j: A i — 15 cm , glina spiaszczona b arw y jasnoszarej przechodzi stopnio­ wo w poziom niższy;

A2 (i) — 15— 33 cm , gilina spiaszczona b a rw y żółtoszarej z jaśniejszy m i

plam am i;

A 2 (2) — 33— 40 cm, glina spiaszczona b a rw y żółtej z czarn ym i kon- k rec jam i (Mn, Fe), o p rze k ro ju około 0,5 cm. Poziom te n w yraźn ie odcina się od poziom u Б ;

BC — od 40 cm glina spiaszczona b a rw y ceglastoczerw onej w ykazująca dużą spoistość.

K am ieni w profilu nie spo ty ka się; korzenie sięgają do głębokości 33 cm.

T eren y ró w n in n e i w zniesione na obiekcie n r 2 porośnięte są przez d rzew ostan św ierkow y z niedużą dom ieszką sosny i g atu nk ów liściastych, głów nie brzozy. N a zboczach .w zględnie w obniżeniach te re n u św ierk tw orzy d rzew o stan y jednogatunkow e, a w d rzew ostanach m ieszanych jest dom ieszką, tw orzącą d ru gie p iętro i podrost. P ow ierzchnie próbne dla drzew ostanów na ty m te re n ie zakładano ty lk o w lity ch drzew ostan ach św ierkow ych. N a pozostałej pow ierzchni przeprow adzono b ad an ia m or­ fologiczne i glebow e, uw zględniając m ożliw ie w szystkie czynniki. .

Rzeźba te re n u , ze w zględu na w łasności fizyczne ty ch gleb, a w

zwią-e ai — przy bardzo m ałzwią-ej miąższości poziomu próchnicznzwią-ego charaktzwią-erystycz­ nym dla gleb z tzw. próchnicą nakładową na badanym tereniie.

S i e d l is k a p od d r z e w o s t a n e m ś w i e r k o w y m 57

zku z ty m i zm ianą w aru nkó w w odnych, m iała szczególny w pływ n a k ształtow an ie się roślinności i na c h a ra k te r procesu glebotw órczego. P rz y uw zględnieniu szeregu czynników w ydzielono na ty m obiekcie 4 ty p y siedlisk, na k tó ry c h — w edług k lasy fik acji akadem ika W. Sukaczew a — oznaczono około 13 typów lasu:

1. T eren y w zniesione i ró w n in ne z glebam i bielicow ym i gliniastym i, o n o rm a ln y ch w a ru n k a ch w odnych, po rośn ięte są d rzew ostan em św ier­ kow ym I-II bonitacji.

Fitosocjologiczne ty p y lasu w y stęp u jące n a ty m te re n ie to: P icetu m oxalidosum , P ic etu m oxalidoso-lnerbosum, P ic etu m h y p n o su m i w m iej­ scach ośw ietlonych drzew o stan y św ierkow e z pokryw ą z tra w (P icetu m g ram inosum jako w y n ik deg rad acji P ic etu m oxaolidosum ). G leby pod w zględem m orfologicznym cechu je b a rw a czerw ona z nieco jaśn iejszy m (różowym ) poziom em A 2. P rz y różnej miąższości poziom u a k u m u lacy j­ nego zaw artość pró ch nicy w ah a się około 2,25% (profil 1,6). W m iejscach bardziej zad arn ion ych zaw artość próch n icy zwiększa się do 2,71*°/о p rzy

0,122% zaw artości azotu. Zaznacza się rów nież znaczna kwasowość h y - d ro lity czn a ty ch gleb w (18,65 ml-równ./lOO g gleby) zm niejszająca się z głębokością (w В — 3,8 ml^równ./lOO g gleby) p rzy m ałej zaw artości kationów w y m ienn ych o c h a ra k te rz e zasadow ym (w A i — 0,8— 1,4, w В — 0,4— 1,2 m l-rów n./100 g gleby). Fosfor w ykazuje ten d e n c ję gro ­ m adzenia się w niższych poziom ach pro filu glebow ego (P2O5 w pozio­ mie В około 1,25 m g /l 00 g gleby).

2. Łagodne zbocza z glebam i glin iasty m i i te re n y rów ninne z gle­ bam i o nieco lżejszym składzie m echanicznym (piasek glin iasty lekki), z w yższym zaleganiem poziom u wód gru n to w y ch (2— 3 m), poro śn ięte są d rzew ostanem św ierkow ym II-III b o n itacji fitosocjologicznym i ty p am i lasu: P icetu m oxalid osum , P icetu m Inerboso-łtylocomiosum, P icetu m oxa- lidoso-herbosum oraz z pokryw ą m artw ą i w y stę p u ją c y m w śród niej p oje­ dynczo O xalis acetosella. W ystęp ują tu rów nież drzew ostan y m ieszane, w k tó ry c h św ierk stanow i drugie p iętro i podrost. Na ty m siedlisku w o b n i­ żeniach m ik ro reliefu spoty k a się łan y m chów rodzaju P o lytrich u m .

G leby w y stęp u jące na ty m te re n ie cechu je b a rw a nieco jaśniejsza, szczególnie poziom ów A 2 (полево подзолистые), k tó re w obniżeniach te r e ­ nu posiadają b arw ę praw ie białą, niek ied y p rzy rów noczesnym oglejeniu poziomów dolnych. Poziom aku m u lacy jn y posiada m iąższość od 7 do 13 cm p rzy zaw artości 1,95 — 2,08% próchnicy. Kw asow ość w aha się w m n ie j­ szych granicach. pH w KC1: A 0 — 3,17, A x — 2,66, A 2 — 3,97, BC — 3,65. Z aw artość kationów w ym ienny ch o c h a ra k te rz e zasadow ym w m l-ró w n ./ /100 gleby w A\ — 0,6, w A 2 — 0,4, w В — 6,66. P rz y jednakow ych w a ­ ru n k ach zalegania gleby te w y kazu ją w iększe zbielicow anie pod d rz e ­ w ostanem św ierkow ym aniżeli pod drzew o stan em m ieszanym .

58 S. K u c a b a

T a b l i c a 4 N ie k tó r e w ła ś c iw o ś c i chem iczn e g le b

Some c h e m ic a l p r o p e r t ie s o f th e s o i l s Nr pro­ f i l u Pro­ f i l e Nr Poziom z k tó r e g o pobrano próbkę i j e g o m ią ż s z o ś ć ś r e d . w cm P r o o f-4 a k in g h o r iz o n and i t s t h ic k n e s s pH (w KC1) S za w a r to ść ka­ tio n ó w wymien­ nych o charak­ t e r z e zasadow . S - c o n t e n t exch. c a t i o n s o f b a s ic c h a r . m l-r ó w n ./Ю О g g le b y Kh kwaso­ w ość hydro— l i t y c z n a Kh h y d r o l. a c id S to p ie r i n a s y c e n ia g le b zasadam i w s t o s . do Th % D egree a l k a l . s a — t u r . o f s o l l e i n r e l a t . t o Th % S + Kh * 100 1 2 3 4 5 6

G leby z węglanem w apnia w p o d ło żu na p ł y c i e s y l u r s k i e j S o i l s w ith c a lc iu m ca r b o n a te in s u b s o i l on S i l u r i a n p l a t e 10 ^ - 15 6 ,1 8 3 5 ,5 2 0 ,7 7 9 7 ,3 BC - 70 6 ,3 6 4 6 ,8 4 0 ,1 9 9 9 ,8 3 Ax - 15 5 ,3 6 2 6 ,2 2 ,5 3 9 1 ,0 8 В - 15 6 ,0 8 4 0 ,2 0 ,9 0 9 7 ,8 С od 35 7 ,6 2 4 5 ,8 0 ,3 6 9 9 ,2 9 A1 - 38 4 ,6 1 7 ,6 4 ,3 5 6 3 ,6 5 ,1 4 4 , 8 1 ,9 9 7 0 ,6 1 Ax - 15 4 ,0 1 3 ,6 8 ,5 2 3 0 , 0 o k . 4 4 ,5 1 4 ,4 3 ,2 6 5 7 ,4 5 A1 - 16 _{5 ,3 5 2 1 ,4 1 ,8 1 9 2 ,2} Ag - 13 5 ,7 6 9 , 0 1 ,2 7 8 7 ,6 6 Aa - 14 5 ,8 6 1 6 ,0 1 ,2 7 9 2 ,5 a2 - 11 6 ,1 1 1 4 ,8 0 ,9 0 _{9 4 ,3}

S i e d l i s k a p o d d r z e w o s t a n e m ś w i e r k o w y m 59 c . d . T a b l i c y 4 1 2 3 4 5 6 Aj — 17 4 ,1 5 2 ,0 7 ,4 3 2 1 ,2 13 _{A2 ( l ) “ 50} 4 ,3 1 0 ,8 4 ,1 6 1 8 ,1 4 Bj - 20 4 ,8 0 2 ,4 3 ,0 7 4 4 ,0

Gleby bezwęglanowe na pokładach dewonu S o i l s w ith ou t carb on ates on Devonian s t r a t a

Aj - do 6 cm 2 ,8 0 0 ,8 1 8 ,6 5 4,11 6 A2 - 15 3 ,2 5 0 ,4 6 ,7 0 5 ,6 3 В - 20 3 ,8 3 0 ,4 3 ,8 0 9 ,5 2 Al - 7 2 ,6 6 0 ,6 9 ,5 9 5 ,8 8 3 A2 - 33 3 ,9 7 0 ,4 3 ,4 4 10,4 1 В — od 40 3 ,6 5 6 ,6 6 4 ,6 1 59,08 A0 - ок. 2 4 ,5 7 3 4 ,7 6 2 2 ,0 8 6 2 ,2 4 1 A^l - 18 3 ,7 6 1 ,4 0 7 ,2 4 1 6 ,2 0 Aj - 32 4 ,1 0 1 ,2 0 3 ,9 0 20,00 Aj - 15 3 ,3 8 4 ,2 0 7 ,7 8 35,05 11 ¥ A2 - 15 3 ,5 7 0 ,9 4 2,6 9 25,89 BC od - 35 3 ,2 5 4 ,6 8 6 ,7 2 41,05

x Th-Pojemność sorb cyjn a h y d r o lity c z n a (Th = S + Kh). H ydrol, s o r p t io n cap ac. (Th = S + Kh)

05

T a b l i c a 5 Typy la s u w edług W. Sukaczewa na s i e d lis k a c h w ydzielonych na o b ie k c ie nr 2

F o r e st ty p e s a c c . to W. Sukaczew on s e l e c t e d s i t e s o f o b je c t Nr 2

Grupy typów la s u i b o n ita c ja - Group o f f o r e s t typ es and r a tin g Charakter g leb

danych s i e d l i s k S o i l type o f s i t e s

grupa I

By pnos o-Ify 1 okom. 67,36% b on i­ ta c j a r a tin g grupa II P oly tr ic h o s a 4% boni­ ta c j a r a tin g grupa I I ] Herbosa 4,38% boni­ t a c j a r a t in g grupa IV Sphagnosa 8 i 7% b on i­ t a c j a r a t in g grupa V dolinow e (pod­ mokłe) 14,78% in te r m itt-v /e t undergr. boni­ t a c j a r a t in g Gleby g l i n i a s t e na teren a ch w zn iesio n y ch i równinnych z nor­ malnymi warunkami wodnymi Loamy s o i l s on e le v a te d t e r r a in s and p la in s w ith normal w oter con­ d it io n s Picetum o x a lid o - sum 22,1% Picetum o x a l i - doso—hypnosum 2% Picetum h erb o so - oxalidosum 1,5% I - I I I I I I Picetum gramino— sum 4,38% ( o ś w i e t l , pow ierz­ ch n ie ) ( ir r a d • s u r f a c e s ) I I К и с а Ъ а

Gleby g l i n i a s t e na sła b y ch sk łon ach na o g ó ł z normalnymi warunkami wodnymi Loamy s o i l s on s l i g h t l y in c lin e d s lo p e s w ith normal w ater c o n d it io n s Picetum o x a lid o - so-hypnosum 12% Picetum m y r til— losum 16,3% Picetum h erb oso- oxalidosum 9,56% Picetum "nudum" (p ok r. martwa) 3,8% (dead co v er) I I I I - I I I ( I ) I I I I Picetum p o ly - trich osu m 4% (w o b n iże­ n iach mikro— r e l i e f u ) ( i n th e de­ p r e s s io n s o f the m icrore— l i e f ) I I Gleby g l i n i a s t e w d o lin a c h i k o t lin a c h , podmokłe Loamy s o i l s in v a l l e y s and b a s in s , in t e r m it t e n t ly wer underground с Pokrywa bujna z rodzaju "Spirea" 5,66% Luxuviant g en . "Spirea" cover 5,66% Pokrywa z ie l n a z r o ś l in n o ś c i terenów pod­ mokłych 9,12% Herbac cover: v e g e t a t io n o f in t e r m it t - w e t t e r r a in s I I I I I - I I I Bezodpływowe o b n iżen ia D ep ressio n s w ith no o u t l e t Pinetum sphagno— sum 7% P in e t . n y r t i l - lo s o ^ sphagno— sum 1,2% IV-V II I -I V

x Drzewostan s i l n i e przerzedzony , duża różnorodność pokrywy z i e l n e j w z a le ż n o ś c i od o ś w ie t le n ia i poziomu wody gruntow ej.

Tree sta n d s much: th in n e d , g r e a t v a r ie t y o f herbaceous cover in dependence o f ir r a d i a t i o n and ground w ater l e v e l .

S ie d li sk a po d d rz e w os ta n e m ś w ie r k o w y m

62 S. K u c a b a

3. N a te re n a c h ró w n in n y ch i zagłębieniach w y stę p u ją gleby ty p u b a­ giennego; w zależności od c h a ra k te ru wód i in n y ch czynników w yróżniono:

a) gleby p róchniczne i próchniczno-torfow e p o k ry te są d rzew osta­ nem św ierkow ym II-III bo n itacji z pokryw ą zielną różno tra w ia stą lub rodzajem „ S p ire a ” ,

b) torfow iska o ty p ie przejściow ym o raz torfo w iska wysokie, po­ ro śn ię te d rzew o stan em sosnow ym IV-V bo n itacji z pokryw ą torfow cow ą lub torfow cow o-czernicow ą.

P o ró w n u jąc oba obiekty na podstaw ie p rzeprow adzonych badań stw ie r­ dzono dość znaczne różnice fizycznych i chem icznych w łaściw ości gleb. Co do w arto ści chem icznych na obiekcie n r 1, na płycie sy lu rsk iej, d aje się szczególnie zauw ażyć, że w iększa zaw artość próchnicy, m niejsza kw aso­ wość gleb, w iększy stopień nasycenia ty ch gleb k atio n am i o c h a ra k te rz e zasadow ym itp. zależy od głębokości zalegania rum oszu w apiennego, a szczególnie zw iązków СаСОз. N a obiekcie n r 2 różnice w łasności ch e­ m icznych i fizycznych gleb w yw ołane są raczej kom p leksem czynników . Różne znaczenie bow iem n a w łasności w odne w y w iera rzeźba te re n u na obu obiektach, co uzależnione jest od w łasności fizycznych podłoża. G leby drugiego obiektu są m niej przepuszczalne niż pierw szego i naw et przy słabo w yrażonej rzeźbie te re n u w y stę p u je duże zróżnicow anie ich w il­ gotności. W pływ a to na zm ienność roślinności, n a jej sta n , c h a ra k te r drzew ostató w itp., co w y raża się w w ystępo w aniu w iększej ilości ty ­ pów lasu [13] w ty m obiekcie, podczas gdy w pierw szy m je st ich ty lk o 5. D la porów nania próbow ano rów nież zastosow ać na ty ch te re n a c h ty ­ pologiczną k lasyfikację S. P o g reb n iak a. K lasy fik acja ta, biorąc pod uw agę rzeźbę tere n u , opiera się głów nie na pojęciu o zasobności gleby (skały m acierzystej) w sk ład nik i pokarm ow e i uw ilgotnieniu, uw zględniając ró w ­ nież skład g atunkow y w skaźników ro ślin ny ch dla poszczególnych typ ów lasu. W edług ogólnie p rzy ję ty c h k ry te rió w tej k lasy fik acji na glebach bezw ęglanow ych (pły ta dew ońska) w ydzielono ty p y lasu zbliżone do

bór. mieszany

---n iekiedy z odch y leniem w k ieru n k u borów, nato m iast n a

świeża dąbrowa

bór mieszany

glebach w ęglanow ych określone ty p y odpow iadały --- z od­

świeża dąbrowa

ch y leniem w w ielu m iejscach w k ie ru n k u dąb rów (areał zasięgu Quercus peduneulata). Ze w zględu na różnorodność w ydzielonych typów lasu na bad anych te re n a c h w edług k lasy fik acji Sukaczew a, uzależnionych czę­ ściowo od pojedynczych czynników (wilgotność, ośw ietlenie itp.) w ydzie­ lono ty p y sied lisk (na glebach w ęglanow ych dw a, na glebach bezw ęgla­ now ych cztery), c h a ra k te ry z u ją c e się jednorodnością kom pleksu czy n ni­ ków, na k tó ry c h określono poszczególne ty p y lasu w edług k lasy fik acji W. Sukaczew a.

S ie d lis k a p o d d r z e w o s ta n e m ś w ie r k o w y m 63

WNIOSKI

1. W genezie i w łasnościach gleb na płycie sylurskiej głów ną ro lę odgryw a zasobność sk ał w w ęglany, a w szczególności głębokość zalega­ nia w apieni, k tó ra jest jed n y m z głów nych czynników p o w strzym u ją­ cych bielicow anie gleb.

2. N a rów ninie i w zniesieniach głębokość zalegania w apieni zm ienia się, co w pływ a na tw orzenie się tzw . litologicznego kom pleksu bliskich odm ian gleb.

3. W obniżeniach (poijach) głębokość zalegania w apieni i w yługow a­ nie je st zawsze większe, co d a je w w yn ik u silniejsze zbielicow anie gleb na ty ch siedliskach.

4. Fizyczne w łasności gleb na płycie sy lu rsk ie j i zasobność ich w skład ­ niki m in e raln e stanow ią bardzo dobre w a ru n k i dla w zrostu i rozw oju cennych gatu n ków liściastych.

5. G atu n k i iglaste (św ierk) i w a ru n k i k lim aty c z n e zm ieniają gleby „darniow o-w ęglanow e” w gleby strefo w e bielicow e, lecz stopień ty c h zm ian u w aru n k o w an y jest głębokością zalegania w apieni.

6. Poziom A i n a glebach w ęglanow ych w yróżnia się znaczną, lecz nie­ jednakow ą (m ikrorelief) m iąższością, do b rą s tru k tu rą i zasobnością w składn ik i odżywcze. Dużą rolę o d g ry w ają tu dżdżownice.

7. W śród gleb u tw orzonych na sk ałach w ęglanow ych w y różniają się pod w zględem sw ych w łasności fizyko-chem icznych gleby u tw orzon e z m a te ria łu bezw ęglanow ego z głębokim zaleganiem w apieni (około 90 cm). Z ostały one w ydzielone jako d rug i ty p siedliska.

8. Na płycie dew ońskiej z glebam i bezw ęglanow ym i w aru n k i glebow e odpow iadają w pełni rozw ojow i lasu św ierkow ego. O biekt te n jed n a k różni się znacznie ty p a m i siedliska od o b iek tu n a p ły cie sylurskiej.

9. W ydzielone w edług k lasy fik acji S. P o g reb n iak a ty p y lasu w y k azują ogólne (w ogólnym porów naniu), lecz isto tn e różnice m iędzy obu b a d a ­ n y m i obiektam i.

10. O znaczenie ty p u lasu w edług k lasy fik acji W. Sukaczew a pozw ala bardziej szczegółowo ujaw nić różnice grup drzew ostanow ych w granicach glebow o-m orfologicznych rejo n ów siedliskow ych. O bserw uje się jed n a k niezgodność w ydzieleń glebow ych z typologicznym i (w edług Sujkaczewa), obecność różnych typ ów lasu na jed n ej i te j sam ej glebie i obecność na różnych odm ianach gleb tego sam ego ty p u lasu. Te rozbieżności po­ w iązane są z szeregiem czynników dynam icznych, szczególnie gospodar­ czych (zręby itp.), pod w pływ em k tó ry c h zm ienia się c h a ra k te r p o kryw y zielnej, rozkład ścioły itp., w zw iązku z czym zm ieniają się częściowo i w łasności gleb w stosunku do rozw oju drzew ostanów .

64 S. K u c a b a

STRESZCZENIE

W lasach św ierkow ych w o k ręg u len in grad zkim przeprow adzono b a ­ dania porów naw cze nad fizyko-chem icznym i w łasnościam i gleb, w ytw o­ rzonych na różnych u tw o rach geologicznych, na płycie sy lu rsk iej na ska­ łach w ęglanow ych oraz na płycie dew ońskiej na sk ałach bezw ęglanow ych. P ra ca zaw iera głów nie w y nik i b adań m orfologicznych oraz fizycznych w łasności ty c h gleb.

Stw ierdzono, iż na stopień rozw oju procesów glebotw órczych m im o silnego w p ły w u czynników bioklim atycznych, dużą rolę odg ryw a w ęgla- nowość sk a ły m acierzy stej, ja k rów nież zaw artość Ca w glebie. P rz y znacznym w pływ ie tego czynnika na fizyko-chem iczne w łasności ty ch gleb zm ienia się rów nież częściowo c h a ra k te r roślinności zielnej. W w y ­ niku tego stw ierdzono tak że znaczne różnice w ilości w ydzielonych ty pó w lasu w edług k lasy fik acji W. Sukaczew a. P ró b a zastosow ania na ty m te-< ren ie typologicznej k lasy fik a c ji P o g reb n iak a dała pozytyw ne rez u lta ty .

LITERATURA

[1] B ł a g o w i d o w N.: Poczw y Leningradzkoj obłasti. Leningrad 1946.

[ 2 ] B ł a g o w i d o w N. i S e l - B e k m a n I.: Poczwiennaja karta i jeje ispol- zowanije. Moskwa 1954.

[3] B u t ó w P. i P o g r e b o w I.: Usłow ija cirkulacii podziem nych wod w jugo- wostocznoj czasti bassiejna Bałtijskogo moria. Leningrad 1933.

[4] C i n c e r l i n g Ju.: Geografija rastitielnogo pokrowa Siewero-Zapada Jewro- piejskoj czasiti ZSSR, AN SSSR 1932.

[5] D o b r z a ń s k i B.: Roczniki Gleboznawcze, t. IV, 1955.

[6] D o b r z a ń s k i B. i C z a r n o c k a K.: R ędziny jurajskie skałek pienińskich. A nnales UMCS Lublin, 1953.

[7] D o m i n M.: Iskustw iennoje w ozobnow lienije jeli CNIIŁCH. 1931. [8] D o k u c z a j e w W.: Naszi stiepi prieżdie i tiepier. 1953.

[9] D o m г а с z ę w a E.: Fiziko-m iechaniczeskij i chim iczeskij analiz poczwy, 1935. [10] G a m b e r t E.: Rost jeli i sosny w zaw isim osti ot w łagi. Les. ż., nr 1, 1912. [11] G e d r o j c K.: Uczenije o pogłotitielnoj sposobnosti poczw. 1929.

[12] G e k k e r R., F i l i p p o w a M. i dr.: Otłożienija Gławnogo Dewonskogo pola. Moskwa—Leningrad 1941.

[13] G l i n k a K.: Poczw owiedienije. 1935.

[14] K a c z y ń s k i ] N.: Korniewaja sistem a rastenij w poczwach podzolistogo tipa. Moskwa 1925.

[15] K i t t r e d g e J.: W lijanije liesa na k lim at poczwy i wodnyj rieżim (z angl.). Moskwa 1951.

[16] L i l l e m a n A.: Poczwy i poczw iennyje rajjony Estonskoj SSR awtoref. 1956. [17] M a z a n o w s k i j Ju.: O pieriegnojno^karbonatnych poczwach (rendzinach)

Pryw islanskogo Kraja. Ż. op. agr. 1903.

[18] M i k l a s z e w s k i S.: Gleby Polski. W arszawa 1930.

[19] M o ł c z a n o w A.: Gidrołogiczeskaja roi sosnowych liesow na piesczanych poczwach. A. N. SSSR 1952.

S ie d lis k a p o d d r z e w o s ta n e m ś w ie r k o w y m 65

[20] M u s i e r o w i c z A.: G leboznaw stw o ogólne. PWRiL, W arszawa 1951. [21] N e u s t r u j e w S.: Elem ienty geografii poczw. Moskwa, 1930.

[22] N i e d z i a ł k o w s k i W.: Runo jako w skaźnik warunków środowiska le śn e­ go w teorii i zastosow aniu praktycznym, 1935.

[23] P o g r e b n i a k P.: O snowy liesnoj tipołogii. A N USSSR K ijew, 1955. [24] R a s s e l E.: Poczw iennyje usław ija i ros,t rastenij. Moskwa 1955. [25] R o d e A.: Obrazowanije podzolistych poczw. Poczw y SSSR, t. 1, 1939. [26] S t r z e m s k i M.: W stęp do gleboznawstw a. PWRiL, W arszawa 1952. [27] S t r z e m s k i M.: W: Roczniki Gleboznawcze, t. III, W arszawa 1954.

[28] S u c h e c k i K.: Badania nadi znaczeniem runa w hodowli lasu. Sylw an, 1929, nr 5.

[29] S u c h e c k i K.: Hodowla lasu. W arszawa 1947.

[30] S c h m a l f u s s K.: Pflanzenernährung und Bodenkunde. Leipzig 1955. [31] T e r l i k o w s k i F.: G leboznaw stw o ogólne. Fizyka Gleby, Poznań 1949. [32] W i 1 e n s к i j D.: Poczw owiedienije. Moskwa 1954.

[33] W o r o b i e w D.: Tipy liesow Jewropiejskoj czasti SSSR. K ijew 1953. [34] W ł o c z e w s k i T.: Z badań gleboznaw czo-leśnych. Sylw an 1926.

[35] W ł o c z e w s k i T.: W arunki siedliskow e N adleśnictw a Zielonki. Cz. IV, RNRiL t. 23, Poznań 1930.

[36] Z a j c e w B.: Lies i poczwy. Moskwa L. 1949.

[37] Z o n n S.: W lijanije liesa na poczwy. AN SSSR, Moskwa 1954.

С. КУЦАБА Х А Р А К Т Е Р И С Т И К А М ЕСТО О БИ ТА Н И Я Е Л О В Ы Х Н А С А Ж Д Е Н И Й НА К А Р Б О Н А Т Н Ы Х И Б Е С К А Р Б О Н А Т Н Ы Х ГО РН Ы Х ПО РО ДА Х Р е з ю м е В ел овы х л е са х ленинградского округа бы ли проведены исследо­ ван и я п о сравнению ф и зи ч е с к и х и хи м и чески х свойств почв во з­ н и кш и х на р а зл и ч н ы х геологических образованиях, на карб он атн ы х породах силурской системы и на бескарбонатны х девонского аруса. В работе преим ущ ественно д ан а сводка р езу л ьтато в исследований м орф ологических и ф и зи ч е с к и х свойств эти х почв. У становлено, что на ходе почвообразовательн ы х процессов, кром е сильного вл и ян и я биоклим ати чески х ф акторов, т а к ж е о тр аж ается сильно содерж ание карбонатов в основной породе, а т а к ж е содер­ ж ан и е Са в почвах. В виду сильного вл и ян и я этого ф ак то р а на ф и ­ зи кохим ические свойства подвергается т а к ж е отчасти изм енению состав травянистой растительности. В р е зу л ь та те этого вы явл ен о т а к ж е зн ач и тел ьн ы е р а зл и ч и я в коли честве вы д ел ен н ы х л есн ы х типов согласно к л асси ф и к ац и и по В. С укачеву. П оп ы тка п р и л о ж е ­ ния к этой территории типологической к л асси ф и к ац и и по П огреб­ н я к у п ри вела к п олож и тельн ы м р езу л ьтатам . 5 R o c z n i k i G l e b o z n a w c z e

66 S. К исаЪ а

S. KUCABA

C H A R A CTERISTICS OF SITES UNDER FIR STANDS ON CARBONIC AND NO N-CARBONIC ROCKS

S u m m a r y

In fir fo rests of th e L en in g rad region co m p arativ e in vestigations into th e physico-chem ical p ro p ertie s of soils form ed on d iffe re n t geological s tru c tu re s w ere m ade, i. e. on a S ilu rian plate, on carbonic rocks and a D evonian p la te on no n-carbonic rocks. T he p a p e r covers m ain ly th e resu lts of m orphological rese a rc h an d of in v estigations reg a rd in g th e physical p ro p ertie s of those soils.

I t w as found th a t th e degree of d ev elo p m en t of soil form ing p ro ces­ ses is — in additio n to th e stro n g influ en ce of th e bioclim atic facto rs — also m uch d e p e n d e n t on th e carbo n co n ten t of th e p a re n t rock as w ell as th a t of th e soil. W here of th is facto rs is m arked, th e c h a ra c te r of p a rt of th e herbaceo us cover show s also c e rtain differen ces. In conse­ quence of th e above, consid erab le differen ces in th e n u m b e r of fo re st ty pes distin gu ish ed by W. Sukaczew ’s classification w e re stated . T en­ ta tiv e application of P o g re b n ia k ’s typological classification to th is te rra in gave positive results.