R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X III, NR 3—4, W A R SZ A W A 1982
ZOFIA BORÓWKO-DŁUŻAKOWA
REZU LTA TY BADAŃ PA LEO BO TA N ICZN Y CH SPĄ G U PR O FIL U NART W PU SZCZY K A M PIN O S K IE J
DO N IESIEN IE TYM CZASOW E Instytut Geologiczny w Warszawie
Wobec dyskusyjnego w ieku pow stania osadów pochodzenia organicz nego w N arcie i d atow ania sąsiad u jących w ydm opisanych w 1961 r. [1, 4], z in ic ja ty w y J. K obendziny pow tórzono w iercenia. Pobran o pró bki z 2 profilów o m iąższości 3,00 m p rzy użyciu w iertniczego zestaw u w edług k o n stru k c ji K. W ięckowskiego 1y k tó ry osobiście kierow ał pracam i.
P ro fil litologiczny p rzed staw iał się n astępująco:
0,10-0,50 m — to rf ciem n o b ru n a tn y p raw ie czarny, dobrze rozłożony; 0,50-1,00 m — to rf c ie m n o b ru n atn y p raw ie czarny, słabiej rozłożony; 1,00-1,30 m — to rf ja sn o b ru n a tn y , zwięzły, dobrze rozłożony; 1,30-2,95 m — gytia beżow oszara, w apienna;
2,95-3,00 m — piasek d robnoziarnisty.
P o bran o pró bk i do analiz palinologicznych i m akroflory styczny ch . P o n adto J. K obendzina p rzekazała dr. E. K osterow i z A m sterd am u próbki do datow ania m etodą w ęgla radioaktyw nego.
U zyskano ty lk o jedn ą d atę i to z g órnej części profilu. P ró b k ę z g łę bokości 1,38-1,43 m w ydatow ano w lab o rato riu m w G roningen na 10 115
± 55 lat, B.P. (Gro N — 6068).
Z m acerow ane pró b k i do analizy palinologicznej, pozostające w u trw a lającej gliceryno-żelatynie, po w ielu lata ch doczekały się opracow ania dzięki K. K on eckiej-B etley 2.
W szystkie p ró b ki do analizy palinologicznej by ły zadaw ane kw asem solnym (HC1) i m acerow ane m etodą acetolizy w edług E rd tm an a. Do
koń-1 Autorka wyraża wdzięczność Panu Doktorowi K. Więckowskiemu za bezin teresowną pomoc przy pobraniu materiału do analiz paleobotanicznych.
2 Pani Prof. Dr K. Koneckiej-Betley składam serdeczne podziękowanie za umożliwienie kontynuacji badań paleobotanicznych.
Diagram pyłkowy Pollen diagram 4 Z . B o r ó w k o -D łu ż a k o w a
Palinologia profilu z Nart 115
cowego p łu k an ia użyto alkoholu n a jp ie rw z wodą, a n astępnie z g licery ną, w p ro p o rcji 1:3.
T ylko w próbce z głębokości 2,95-3,00 m frek w en cja sporom orf była bardzo niska, nie um ożliw iająca obliczenia ich procentow ego udziału. W zw iązku z ty m podano bezw zględną ilość zidentyfikow anych sporo m orf. W yżej leżące pró bki zaw ierały dobrze zachow ane sporom orfy w dostatecznej ilości.
O bliczenia procentow ego składu sporom orf przeprow adzono w 2 w a rian tach :
— podstaw ow a sum a — 100% — stanow iły drzew a (AP), pro cen to w y udział pozostałych sporom orf obliczono w sto sunku do sum y p odstaw o w ej;
— w układzie to ta ln y m za 100% p rzy ję to sum ę p y łk u drzew (AP), krzew ów i roślin zielnych (NAP), z w yłączeniem zarodników : Fungi, B o - tryococeus oraz kolonii glonu Pediastrum.
Nie zaznaczono w diagram ie obecności elem en tu obcego, na k tó ry sk ładały się sta re form y z rodziny Pinaceae oraz ziarna p y łu N yssa i n ie oznaczone tró jb ruzdo w e. S porom orfy te znajdow ano w p róbkach dolnych n a głębokości 3,00-2,90 m. Sporom orfy starszych form acji, w tó rn ie osa dzone, p o jaw iały się w n ik ły m procencie nie zaburzając ogólnego obrazu sporom orf czw artorzędow ych.
M ateriał p o b ran y do badań m ak ro flo ry sty czn y ch gotow ano w wodzie z dodatkiem KOH, po czym p łu k an o n a sitach o prześw icie oczek 0,5 m m .
Stw ierdzono obecność nasion i owoców roślin b ło tn y ch i w odnych, tak ic h ja k Carex, Potamogeton sp. i Potamogeton pusillus, R u m e x , Cha ra oraz w g ó rnej próbce z głębokości 2,75-2,80 m — orzeszki i łuski owo cowe Betu la s. Albae.
We w szystkich próbk ach w ystęp o w ały skorupki ślim aków .
CHARAKTER ROŚLINNOŚCI
Z procentow ego zestaw ienia udziału sporom orf w ynika, że w ro zpa try w a n e j części p ro filu p a n u ją c y m i kom p o n entam i zbiorow iska ro ślin nego były: Pin us, B etula, S a lix ; tow arzy szy ł im heliofity czny Hippophaë rhamnoides i k rzew in k i z ro d zin y Ericaceae. Cechą c h a ra k te ry sty c z n ą jest duży udział św iatło lubn ej roślinności zielnej, jak Artemisia, Caryo- phyllaceae, Chenopodiaceae, Compositae, Cruciferae, Cyperaceae, G ram i- neae. O bserw uje się ciągłe w ystępow anie św iatłożądnego H elia nth em um , a także Rubiaceae, R u m e x , U m b elliferae. C enne jest rów nież odkrycie Selaginella selaginoides, u zn an ej za g a tu n e k ty p o w y dla obszarów bez leśnych.
B adany okres rep rezen to w ała roślinność d robnolistn a typ o w a dla tu n d ry , z dużą ilością heliofity czn ych roślin n a tle zarośli brzozow
o--w ierzbow o-sosnow ych i skupieniam i ro k itn ika. P anow ał wówczas k li m at suchy, chłodny, sub arkty czn y .
PORÓWNANIE WYNIKÓW BADAŃ W PROFILACH NARTU
W zasadzie bad any odcinek p ro filu w y kazu je pew ne podobieństw o do spągu p ro filu publikow anego w 1961 r. W yraźniej jed n a k ry su je się ekspansja roślinności heliofitycznej, c h a ra k te ry sty c z n e j dla o tw arty ch zbiorow isk roślinnych. W yższe procentow o udziały sporom orf zaznacza ją się w w ystępow aniu:' S alix (3,0:6,0%), Hippophaë (4,0:10,0%), A r t e misia (4,0:13,0%), Cyperaceae, Graminecae (100,0:130,0%), Umbellijerae (2,5:7,0%).
ZAGADNIENIE WIEKU BADANYCH PRÓBEK
W ydaje się, że w dalszym ciągu spraw a w ieku rozpoczęcia sed y m en tac ji organicznej serii nie może być jednoznacznie rozstrzyg nięta. Z n a m ienną cechą b ad anej części p ro filu jest w ysoki udział Hippophaë rham -
n o i d e S y którego w ystępow anie w osadach M ikołajek [5] zw iązane jest ze
schyłkiem starszego d ry asu i pierw szą połow ą A llerodu, a także głów nie ze starszy m dry asem i częściowo z A llerodem w osadach doliny P ro sn y [7] oraz w osadach W ielkopolskiego P a rk u N arodow ego [6]. N atom iast w W itow ie [9] i G osław icach [2] p y łek ro k itn ik a notow any jest od n a j starszego dryasu. W W itow ie w ystępow anie ro k itn ik a zaznacza się do A llerodu, włącznie, a w G osław icach kończy się w in terfazie Bollingu. W obydw u profilach p otw ierd zen iem w iek u w zględnego jest datow anie 14C.
W spągow ej części pro filu Gosławic d ata 12 980 ± 130 lat B.P. łączy się z analogicznym składem zbiorow iska roślinnego. Są to zarośla brzo- zow o-sosnow o-w ierzbow e z m odrzew iem , licznym udziałem ro kitn ika, a także z m asow o w y stęp u jący m i traw am i.
E. K oster m iał do dyspozycji p ełn y p ro fil w Narcie. W olał jed n ak w y brać m a te ria ł torfow y, pew niejszy p rzy u sta la n iu w ieku. W iadom o bo wiem, że gytia w apien n a jest w skali w artości najgorszym m ateriałem do oceny w ieku m etodą izotopu rad io ak ty w n ego węgla.
Jeżeli przy jąć, że otrzy m an a przez E. K o stera d a ta jest nie do po d w ażenia, to pogranicze młodszego d ry asu i okresu preborealn ego w y p a dałoby w p ro filu stosunkow o wysoko — na głębokości 1,38-1,44 m. W tej sy tu acji przesunięcie w ieku b ad an y ch osadów n aw et do pogranicza n a j starszego d ry asu i B ollingu, albo starszego d ry asu i A ller0du byłoby w zasadzie m ożliwe. Na ostateczne stw ierd zenie b ra k dotychczas dowodów flory sty czn y ch p o p a rty c h datow an iem 14C. Nie ulega w ątpliw ości, że b a dane osady re p re z e n tu ją odcinek czasow y późnego glacjału. O d k ry te zbio
Palinologia profilu z Nart 117
row isko roślin jest typow e dla obszarów bezleśnych, tu n drow ych, ch a rak te ry z u jąc y c h surow y k lim at su b arktyczn y.
B adania geom orfologiczne gleboznaw cze i paleobotaniczne będą k o n tynu o w an e w oparciu o m a te ria ły ze świeżo p o b ran y ch profilów z m ie j scowości N art-Jó zefó w . R ez u lta ty zam ierzonych b adań pozwolą n a b a r dziej p recy zy jn e zdefiniow anie w ielu w ażnych stra ty g ra fic zn ie osadów w N arcie.
LITERATURA
[1] B o r ó w k o - D ł u ż a k o w a Z.: Historia flory Puszczy Kampinoskiej w póź nym glacjale i holocenie. Przegl. geogr. 33, 1964, 3.
[2] B o r ó w k o - D ł u ż a k o w a Z.: Palynological investigations of late glacjal and Holocene deposits at Konin. Geogr. Pol. 17, 1969.
[3] B o r ó w k o - D ł u ż a k o w a Z., K o b e n d ż i n a J.: W związku z artykułem K. Wasylikowej. Przegl. Geogr. 34, 1962, 3.
[4J K o b e n d ż i n a J.: Próba datowania wydm Puszczy Kampinoskiej. Przegl. Geogr. 33, 1961, 3.
[5] R a l s k a - J a s i e w i c z o w a M.: Osady denne Jeziora Mikołajskiego na Po jezierzu Mazurskim w świetle badań paleobotaniczinych. Acta paleobot. 7, 1966 2. [6] S z a f r a ń s k i F.: Zmiany roślinności Wielkopolskiego Parku Narodowego w
świetle analizy pyłkowej. Folia Quatern. 29, 1968.
[7] T o b o l s k i K.: Późnoglacjalna i holoceńska historia roślinności na obszarze wydmowym w dolinie środkowej Prosny. Pr. Kom. Biol. Pozn. Tow. Przyj. Nauk. 22, 1966, 1.
[8] W a s y l i k o w a K.: W sprawie wieku torfowisk i wydm Puszczy Kampino skiej. Przegl. Geogr. 34, 1962, 3.
[9] W a s y l i k o w a K.: Roślinność i klimat późnego glacjału w środkowej Polsce na podstawie badań w Witowie koło Łęczycy. Biul. przegl. Łódź, 1964, 13.
3. Б О Р У В К О -Д Л У Ж Л К О В Л РЕЗУЛЬТАТЫ ПАЛЕОБОТАНИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ ПОДОШВЕННОЙ ЧАСТИ РАЗРЕЗА НАРТ В КАМПИНОСКОЙ ПУЩЕ Геологический институт в Варшаве Р е з ю м е Сообщение содержит результаты предварительных палинологических и кар пологических испытаний образцов из подошвенной части разреза Нарт. Палученные спорово-пыльцевые спектры выявили присутствие раститель ной ассоциации тундрового типа. На фоне зарослий с видами: Betula, Salix, Pinus и скоплений Hippophae rhamnoides в крупных количествах выступает светолюбивая травянистая растительность: Artemisia, Caryophyllaceae, Cheno- podiaceae, Compositae, Cruciferae, Cyperaceae, Gramineae, Helianthemum, Rubia- çeae, R u m e x , Umbelliferae.
ды таких растений как: Betula, Car ex, Potamogeton, Rumex а также оогония Chara. Обнаруженное растительное сообщество характерно для безлесных терри торий с суровым субарктическим климатом. Образец из глубины 1,3-1,43 м исследованного профиля датировали с по мощью радиоуглеродного метода на 10 115 + 55 лет B.P. (GroN-6068). Результаты датировки 14С побудил автора к проведению определения возраста согласно результатам палинологических испытаний. Местообитание позднеледпиковой и голоценовой флоры в пукте Нарт, как очень важное стратиграфическое звено, будет предметом дальнейших деталь ных исследований. Z. B O R Ó W K O -D Ł U Ż A K O W A
RESULTS OF PALEOBOTANICAL INVESTIGATIONS OF THE BOTTOM OF PROFILE AT NART IN THE KAMPINOS PRIMAEVAL FOREST
Institute of Geology at Warsaw
S u m m a r y
In th e p rese n t re p o rt th e resu lst of p re lim in a ry palynologie and car- pologic investig ation s of sam ples tak e n from th e p rofile bottom at N a rt are discussed.
The spore-pollen spectra prove th e occurrence of a p la n t com m unity of th e tu n d ra type. On the b ackground of Betula -S alix-P inus brushw ood w ith clu sters of Hippophaë rhamnoides heliophytic herbs, such as A r t e m i s i a C a r y o p h y l l a c e a e , Chenopodiaceae, Compositae, Crucijerae, Cype- raceae, Gramineae occur ab u n d a n tly . The pollen g rains of H élia nth e- m u m , Rubiaceae, R u m e x and U m belliferae w ere found in sm aller am o unt.
Among m acroscopic p la n t rem ains, seeds and fru its of Betula, Carex, Potam ogeton, R u m e x and Oogonia chara w ere found.
The discovered p la n t com m unity is ch aracteristic for woodless areas, connected w ith severe, su b artic clim ate.
The sam ple from th e d ep th of 1.30-1.45 m of th e profile exam ined w as dated by the 14C m eth o d for 10 115 ± 5 5 y ears of B.P. (GroN-6068). The resu lts of d atin g by m eans of 14C com pelled th e a u th o r to com pare th e age on th e basis palynologie in vestigation results.
The site of late glacial an d Holocenic flora at N art, as an im p o rta n t stra tig rap h ie link, w ill co n stitu te a su bject of fu rth e r d etailed investigą~ tions.
Doc. d r Z o f i a B o r ó w k o - D ł u ż a k o w a l i i st i i t ut Ge o l o g i c z n y
