lezoek ook onze website:
www.swzonline.nl
I n h o u d s o p g a v e
O
Grootste schepen van de wereld in
Rotterdam
O januari zouden op één dag de t w e e grootste schepen de w e r e l d bij de Maasvlakte 2 aankomen. Een unieke Burtenis voor het Havenbedrijf Rotterdam dat alom de dacht trok van de binnen- en buitenlandse pers. M a a r :uimig w e e r gooide roet in h e t eten. Het kraanschip Pieï c h e l t e had de w i n d mee en kwam onder barre w e e r s
-tandigheden t w e e dagen eerder aan en de CSCL Globe kon v a n w e g e de zuidwester-m de Eurozuidwester-max ECT Terzuidwester-minal niet volgens planning bereiken en k w a zuidwester-m een dag later.
! j
Zeilende vrachtvaart of Wind Assisted
Propulsion?
Al even geleden w e r d de vraag actueel hoe hoog de stookolieprijzen over tien jaar zullen zijn. Zullen ze met een f a c t o r vijf of tien stijgen? Niemand w i s t daar-op een goed a n t w o o r d . Nu dalen de prijzen voor r u w e olie, maar dit zal zeker niet v a n betekenis zijn voor de lange t e r m i j n . W a t is het alternatief op lange t e r m i j n dan w e l ?
2
Comfortabel overstappen tussen tender
en jacht
w e l de w e r e l d van jachten draait om luxe en c o m -is het niet altijd even makkelijk aan boord te
ko-1 vanuit een zogenoemde tender. Het Gimballed
der A c c e s s System moet hier verandering in bren-en zorgt dat de overstap w e l gemakkelijk kan ver-ïn, ook bij een onrustige golfslag.
Verder in dit nummer
Nieuws
Maritieme markt
Maand maritiem
Voor u gelezen
What Happened to the
MOL Comfort?
2015: weer een jaar lang
leren!
Meer dan de werkelijkheid
Innoveren is oveMeven
34
36
38
41
Vier Duitse cruiserederijen
capituleren voor prijsdruk
Mars Report
Verenigingsnieuws
Nieuwe uitgaven
Omslag: De Pieter Schelte komt aan op Maasvlakte 2 voor verdere afbouw (loto Kotug/Van der Kloet).
De afgelopen maanden is de olieprijs meer dan gehalveerd: Brent-crude kostte van begin 2011 t o t midden 2013 omstreeks l l O d o l l a r p e r vat, en is n u , begin januari, minder dan 50 dol-lar w a a r d . Economen rekenen ons voor dat de Nederlandse economie hier als geheel van profiteert, maar het is slecht n i e u w s voor be-drijven die voor (een groot deel van) hun om-zet afhankelijk zijn van dienstverlening aan de offshore olie- en gaswinning. En daar hebben w e er veel van in Nederland. In M a r i t i e m e markt op pagina 4 leest u daarover. Op de kor-te en mogelijk middellange t e r m i j n zal de lage olieprijs de Nederlandse maritieme sector o n -getwijfeld klappen t o e b r e n g e n , maar op de langere termijn hoeven w e mijns inziens niet pessimistisch te zijn. De prijs van r u w e olie w o r d t al sinds jaar en dag bepaald op de
spot-markt, die veel meer gebaseerd is op (korte-t e r m i j n - j s p e c u l a (korte-t i e dan op vraag en aanbod.
Het mag dus eigenlijk een w o n d e r heten dat de olieprijs de afgelopen jaren zo stabiel w a s . En ook al kan olie en gas t e c h n i s c h gezien voor de huidige prijs in grote hoeveelheden w o r d e n g e p r o d u c e e r d , op land, maar ook uit veel bestaande o f f s h o r e - v e l d e n , door andere f a c t o r e n g a a t d e prijs ongetwijfeld w e e r stij-gen. Vrijwel alle olie- en g a s p r o d u c e r e n d e landen zijn voor een e v e n w i c h t i g e staatsbe-groting sterk afhankelijk van de inkomsten daaruit. Dat geldt niet alleen voor bijvoorbeeld Rusland of Venezuela, maar ook voor Saoedi-A r a b i ë , w a a r ongeveer een prijs v a n 100 dol-lar nodig is voor een sluitende begroting. Dus de olieprijs zal in de t o e k o m s t z e k e r w e e r stij-gen, al w e t e n w e niet wanneer,
n.b. Het digitale archief v a n SWZ is inmiddels voor abonnees beschikbaar, zie ook de adver-tentie elders in dit blad. A l s u op de SWZ-site inlogt met u w abonneecode, kunt u alle edities vanaf 1919 inzien. Voor vragen k u n t u c o n t a c t opnemen met de klantenservice (zie het ar-chief op de w e b s i t e of het colofon in dit blad). Als eerbetoon is het archief v e r n o e m d naar oud-redacteur Richard A k e r b o o m .
Zonder zijn inzet en volharding zou het niet t o t stand zijn gekomen. De redactie is ook veel dank v e r s c h u l -digd aan de vrijwilligers die onder zijn regie de meer dan 60.000 pagi-na's hebben ingescand.
Hotze Boonstra, hoofdredacteur
lswz.rotterdam@planet.nl)
Bezoek ook onze website:
www.swzonline.nl
I n h o u d s o p g a v e
(Hulp)windvoortstuwing
[ £
Nieuwe blusboot voor Zuid-Holland Zuid
regio Zuid-Holland Zuid is een van de druicst /aren binnenvaartknooppunten in Europa met 1 hoge concentratie van vervoer en overslag 1 gevaarlijke stoffen. De risico's in dit gebied I aanzienlijk en om incidenten op het w a t e r j q u a a t en veilig te kunnen bestrijden is een sboot onontbeerlijk.
Viability of Commercial Sail-Assisted
Ships
The Ecoliner is a c o n c e p t design tor a wind-assisted car-go ship. W h a t are t h e important t e c h n o l o g i c a l aspects of the Ecoliner and w h a t performance analysis has been used to calculate its e c o n o m i c a l viability? Is t h e t e c h n o -logy mature enough to provide reliable performance? A n d can the fuel savings compensate f o r t h e extra investment in t h e sailing rig? In other w o r d s : can sail-assisted ships really replace fuel p o w e r e d ships?
4
LNG as Fuel for Short S e a Vessels:
a Feasible Solution?
1 January, t h e n e w sulphur emission regulations came into f o r c e . For cargo vessels o p e -ng in Emission Control Areas (the so-called ECAs, w h i c h amo-ngst others include t h e Bal-3ea, North Sea and the w a t e r s around the USA), it is no longer a l l o w e d t o burn fuels w i t h Jlphur c o n t e n t of more t h a n 0.1 per cent. A s a c o n s e q u e n c e , operating on HFO is no
Ion-a l l o w e d , Ion-at leIon-ast not w i t h o u t techniques t h Ion-a t remove sulphur emissions from the exhIon-aust es.
Verder in dit nummer
Nieuws
Maritieme markt
Maand maritiem
Voor u gelezen
Kruisrak scherprechter In
ontwerpwedstrijd Marin
Seamanship, the Forgotten
Factor
Places of Refuge, an
Urgent Issue
32
39
40
42
Improving a Sail-Assisted
Cargo Vessel's Hull
Winst uit innovatie
Nieuwe uitgaven
Mars Report
Verenigingsnieuws
Omslag: de regio Zuid-Holiand Zuid was toe aan een nieuwe biusboot. Het resultaat is een echt Hollands en innovatief scheepsbouwproduct
In het vorige nummer van SWZ plaatsten w e een artikel over zeilende v r a c h t v a a r t van Klaus Asmus w a a r i n vooral de ontwikkelingen in de eerste helft van de t w i n t i g s t e eeuw wor-den beschreven, In een eerdere editie (maart 2014) w e r d al een onderzoeksproject van t w e e promovendi bij Maritieme Techniek aan de TU Delft aangekondigd w a a r i n de ontwik-keling van hulpmiddelen voor de analyse van w i n d v o o r t s t u w i n g centraal staat, In dit num-m e r t r e f t u t w e e artikelen aan die ingaan op diverse aspecten van moderne zeil-(hulp) v o o r t s t u w i n g , Daan Sparreboom beschrijft een programma om v r a c h t s c h e p e n met zeil-(hulp)voortstuwing te analyseren w a a r b i j een groot aantal parameters een rol speelt. Het artikel van Emiel M o b r o n gaat in op de opti-malisatie van de rompvorm van een schip met zeil-(hulp)voortstüwing. M e t dit w e r k w o n hij de W i m Timmers Ontwerpersprijs.
De recente halvering van de prijs voor r u w e olie heeft natuurlijk een sterke reductie van de bunkerprijzen ten gevolge, en daarmee zijn de vooruitzichten voor zeilende v r a c h t v a a r t in de nabije toekomst afgenomen. M a a r be-t r o u w b a r e gereedschappen om zeilschepen te optimaliseren (zowel w a t aero- als hydro-mechanica betreft) en te beoordelen op eco-nomische gronden zijn noodzakelijk om onze-kerheden bij een beslissing te v e r m i n d e r e n , ln bovengenoemde artikelen w o r d t de Ecoli-ner, een v r a c h t s c h i p met Dynarig-tuigage als basis gebruikt, maar andere typen w i n d v o o r t -s t u w i n g , zoal-s bijvoorbeeld de Flettner-rotor, kunnen uiteraard ook met de ontwikkelde ge-reedschappen w o r d e n geanalyseerd. Het is interessant de geschiedenis van de Dy-narig hier nog even te memoreren. Oorspronkelijk bedacht door de Duitse ingenieur W i l -helm Prölss in 1967 als hulpvoortstuwing op een 160 m lange bulkcarrier, w a s deze tuigage in de vergetelheid geraakt. Echter bij het kie-zen van de geschikte tuigage voor een groot megazeiljacht w e r d , mede door t o e d o e n van Gerard Dijkstra, gekozen voor de Dy-narig. Dit jacht, de Maltese Falcon, k w a m in 2006 in de vaart en heeft laten zien dat de Dynarig een effi-ciënt, b e t r o u w b a a r en eenvoudig te bedienen tuigage is, geschikt voor zowel megajachten als v r a c h t s c h e p e n ,
Hotze Boonstra, hoofdredacteur (swz.rotterdam@knvts.nl)
Sezoek ook onze website:
www.swzonline.nl
I n h o u d s o p g a v e
5
'Noordzee, kraamkamer van de offshore'
\loordzee is voor de offstiore-industrie 'een soort mkamer van t e c h n o l o g i s c h e ontwikkelingen,'
Keppel Verolme-directeur Harold Linssen. Eind 3 jaar w e r d de 49-jarige w e r f d i r e c t e u r w e g e n s verdiensten voor de haven uitgeroepen tot Ha-nan van het Jaar.
Attaining Crew Accommodation
Compliance under MLC 2006
W i t h the entry into force o f t h e Maritime Labour Con-vention (MLC 2006) on 20 August 2013, the applicable requirements on verification of compliance o f t h e c r e w accommodation are n o w part of the MLC in-spection regime. Nonetheless, additional steps may have to be taken by ship o w n e r s and managers to have the necessary evidence on c r e w accommodation compliance in place p r i o r t o MLC inspections.
B
Special offshore
l a a l in deze special staat het nieuwe offshore-illatieschip van Heerema Marine Contractors, .egir Aan bod komen de o n t w e r p s p e c i f i c a t i e s , scheepsbouwkundig o n t w e r p , de installaties boord en de uitgevoerde studies en t e s t e n ,
naast zijn er bijdragen van Seaway Heavy Lifting, :oMSC en B l u e w a t e r Energy Services.
Verder in dit nummer
Nieuws
32
From Concept to Next
Maritieme markt
Generation Pipelayer
Maand maritiem
34
Solving a Complex Puzzle
Voor u gelezen
38
Recent Developments in
Where Talent Comes
Jack-up Design
Together
41
Offshore Heavy Lifting
WIC-wrakken van
45
De wereld over met
Hollandse "Pirates o f t h e
49
energie uit getijden
Caribbean"
49
Nieuwe uitgaven
At the Cradle of
50
Mars Report
Deepwater Construction
52
Verenigingsnieuws
Vessel Aegir
Design Supporting Studies
of DCV Aegir
De offshore-industrie is een belangrijke sec-tor in de Nederlandse maritieme cluster. Dat blijkt al uit het feit dat de IRQ, de overkoepe-lende organisatie van bedrijven die w e r k z a a m zijn in de olie- en gasindustrie, meer dan 400 leden telt. De sector is goed voor 27.000 di-recte arbeidsplaatsen (44.000 als ook indirec-te arbeidsplaatsen w o r d e n meegerekend), w a a r b i j het percentage met een hbo of uni-versitaire opleiding bijna vijftig procent is, de hoogste score van alle sectoren in de maritie-me cluster (zie de M o n i t o r 2014, NML). Uiteraard is het niet mogelijk alle aspecten van deze sector in één nummer op te nemen, w e hebben een selectie moeten maken. En daarbij is de Aegir, het nieuwe installatievaar-tuig van Heerema Marine Contractors, als centraal object gekozen. Niet alleen de reder zelf, maar vele, merendeels Nederlandse, be-drijven hebben aan dit complexe schip een bijdrage geleverd.
In de vorige editie van SWZ plaatsten w e een infographic van de Pioneering Spirit, het off-shore-vaartuig dat de afgelopen tijd veel stof heeft doen o p w e r p e n , niet in de laatste plaats door de plotselinge n a a m s w i s s e l i n g . In dit nummer w a s geen plaats voor een uitgebrei-de t e c h n i s c h e beschrijving van dit grootste schip t e r w e r e l d , maar in de nabije t o e k o m s t besteden w e er ongetwijfeld aandacht aan. Offshore-technologie w o r d t bijna altijd ver-eenzelvigd met w i n n i n g van olie en gas op zee. M a a r ook de ontwikkeling van equipment om w i n d p a r k e n op zee mogelijk te maken en bijvoorbeeld winning van energie uit getijden-stroming valt onder deze n o e m e r
Rest mij nog ir. Rob Bos te bedanken, voor zijn artikel over diverse onderzoeken om het ont-w e r p van de A e g i r t e optimaliseren, maar met name voor zijn inspanning om een groot aan-tal bijdragen uit de industrie te verkrijgen. Dat heeft nogal w a t vasthoudendheid gekost, ook al omdat voor m e d e w e r k e r s met een drukke baan het schrijven van een artikel niet de eerste prioriteit heeft. Dus ook aan de auteurs uit de industrie dank voor de tijd die ze vrij maak-ten voor het schrijven van een ar-t i k e l !
Hotze Boonstra, lioofdredacteur
(swz. rotterdam@kn vts. nl)
Omslag: De Aegir van Heerema Marine Contractors kan zowel offshore-instaliatiewerk verrichten als pijpenleggen.
Bezoek
ook onze website:
www.swzonline.nl
I n h o u d s o p g a v e
Costa Concordia: The Risk ofthe Human
Factor
the cruise industry, it is of vital importance t h a t t h e ge of a Loveboat holiday is upheld as m u c h as possible, iking about all t h e risks is not benehcial to booking a day on a cruise ship. Only after boarding, t h e passen-will experience the importance of safety measures 1 only a lifeboat drill and on the entrance door the plan i e ship w i t h the muster stations. Yet, h o w safe is a c r u i -;hip really w h e n a calamity o c c u r s ?
4
Special passagiersschepen
De b o u w v a n zeegaande c r u i s e s c h e p e n is nog altijd een Europees monopolie en biedt kansen aan Nederlandse t o e l e v e r a n c i e r s . De n i e u w b o u w van b i n n e n v a a r t c r u i s e s c h e p e n in Nederland voor nationale en buitenlandse opdrachtgevers loopt goed. En cruisetoerisme is nog altijd groeiende, dus alle reden voor een special over deze bijzondere tak v a n sport.
4
Nieuw vlaggenschip voor de HAL
behoeve v a n de Holland A m e r i c a Line (HAL) Carnival Corporation op 26 oktober 2012 op-cht aan de Italiaanse s c h e e p s w e r f Fincantieri
orto M a g h e r a , bij Venetië, voor de b o u w v a n nieuw 99.500 bt metend cruiseschip van de l a c l e - k l a s s e . Dit w o r d t het grootste schip t o t ver voor de HAL g e b o u w d . De oplevering moet
i maart 2016 plaatsvinden.
Verder in dit nummer
Nieuws
37
Maand maritiem
Voor u gelezen
Naam en faam in bouw
40
van riviercruiseschepen
Riviercruiseschepen en
veiligheid
43
Comfortcriteria voor
44
passagiersschepen
47
Steeds meer en steeds
groter
Cruisebouwer w e r f t
Nederlandse
toeleveranciers
Veiligheid en milieu
cruciaal voor imago van
cruisevaart
Nieuwe uitgaven
Mars Report
Verenigingsnieuws
Een van de belangrijkste aspecten die ons als t e c h n i c i in de cruise-industrie bezighoudt is de veiligheid van schip, bemanning en (vooral) passagiers. Dat geldt voor cruiseschepen in het bijzonder: als passagiers de indruk heb-ben dat het niet veilig is, haken ze massaal af. Zie ook de opmerkingen van A n t o o n Oosting in de rubriek Maritieme markt op pagina 4. Het is dan ook niet v e r w o n d e r l i j k dat toen rond 2000 de grootte van n i e u w b o u w c r u i s e s c h e -pen snel t o e n a m , de toenmalige algemeen secretaris van de IMO, William O'Neil een a d -h o c w e r k g r o e p instelde om over de veilig-heid van deze schepen te adviseren. Een proactie-ve aanpak dus, voordat er een grote ramp plaatsvond. De w e r k g r o e p kwam al snel t o t de conclusie dat nieuwe regelgeving niet alleen voor grote schepen zou moeten gelden; het is immers niet te verdedigen dat een schip met 2999 passagiers aan lagere eisen zou hoeven te voldoen dan een schip met 3000 passa-giers. De nieuwe regelgeving, die in 2006 aan de M a r i t i m e Safety Committee (MSC) van IMO w e r d voorgelegd is dus van toepassing op alle passagiersschepen. Het voert t e ver hier de a c h t e r g r o n d en uitwerking van de n i e u w e regelgeving samen te v a t t e n , maar de belang-rijkste aspecten betreffen: flexibiliteit (doelre-gelgeving w a a r mogelijk), preventie (ook met betrekking t o t menselijke f a c t o r e n ) , redundan-tie (zowel qua lekstabiliteit als brandgevaar), het schip moet ook in geval van een calamiteit voor de passagiers bescherming bieden in zo-genaamde "safe havens", in die situatie veilig naar een haven kunnen varen of t e n minste tijd voor evacuatie bieden. Details v a n deze regelgeving vindt u in een artikel van onze o u d r e d a c t e u r Richard A k e r b o o m (SWZ j a n u -ari 2008, pp 40-44) en op de I M O - w e b s i t e . Dat er ondanks deze aandacht voor de v e i l i g -heid zo nu en dan t o c h o n v e r w a c h t e ongeluk-ken en zelfs rampen gebeuren mag blijongeluk-ken uit de brand aan boord van de Star Princess in 2006 (waar buitenbalkons niet brand-w e r e n d bleken te zijn en een enkele sigarettenpeuk binnen een half uur een groot deel van het schip kon v e r w o e s t e n ) en natuurlijk het kapseizen van de Costa Concordia, w a a r o v e r u uitentreuren in de pers hebt kunnen lezen.
Hotze Boonstra, hoofdredacteur (swz.rotterdam@knvts.nl}
Bezoek ook onze website:
I n h o u d s o p g a v e
www.swzonline. nl
Hoge verwachtingen voor driemaster
Shabab Oman II
tan Qaboos bin Said Al Said van Oman is van de te gebaren. Onlangs schonk hij zijn volk de drie-ster Shabab Oman I I , een zeilend opleidingsschip r de marine van Oman. Het cadeau t e r w a a r d e van ele tientallen miljoenen euro's moest uiteraard
verrassing zijn, dus bleef h e t ook na de over-cht in september vorig jaar w a t lang stil.
Machine Powered Ship Propulsion (1)
und 2002, prof.ir. S. Hengst w a s contacted by The Oxford University Press N Y t o c o o r d i -3 several subjects on maritime history w i t h the intention to publish an encyclopaedia on
itime history in all aspects f r o m the past up to now. Prof. Hengst t h e n c o n t a c t e d the a u -r of this a-rticle to w -r i t e a concise histo-ry of machine p o w e -r e d ship p-ropulsion. This w a s jrted in "The Oxford Encyclopaedia of Maritime History" that w a s published in 2007. This cle is a derivation of it.
^
De uitdagingen van maritiem ondernemen
Start-ups brengen vaak innovatieve n i e u w e product e n of diensproducten op de markproduct en bieden w e r k g e l e g e n -heid aan duizenden mensen. Helaas is lang niet elke start up s u c c e s v o l , zo ook in de Nederlandse maritie-me markt: een conservatieve, kapitaalintensieve markt, die het voor ondernemers een uitdagende i n -dustrie maakt. A c h t ondernemers delen hun visie op de uitdagingen in de markt en ondernemerschap in de maritieme w e r e l d .
Verder in dit nummer
Nieuws
Maritieme markt
Maand maritiem
Voor u gelezen
Happy Tanker Owners,
Idling Bulk Carriers
'Bij een premium schip
m o e t j e gelijk aan
Nederland denken'
Machine Powered Ship
Propulsion, a History
Sprinten met een masker
op
32
Stena vaart op methanol
en warmt zich aan de stad
34
From Captain Running the
Show to Teamwork on the
Bridge
40
Koppige ingenieurs
afleveren
42
Mars Report
44
Verenigingsnieuws
Omslag: het nieuwe zeilende opleidingsschip van de mari-ne van Oman, de Shabab Oman II Ifoto Damen Shipyards!.
Maritieme
Het eerste deel van de Koningsdag " n i e u w e s t i j l " te Dordrecht w a s een maritiem evene-ment. De Drechtsteden presenteerden door middel van een v l o o t s c h o u w een keur aan schepen die in de regio o n t w o r p e n en ge-bouwd w o r d e n . En dat is een heel scala: uiter-aard baggerschepen, maar ook een offshore-supportschip, binnenvaartcruiseschip, bun-kertankschip, et cetera. Een uitgelezen gele-genheid aan het Nederlandse publiek te laten zien dat de maritieme sector springlevend en toekomstgericht is. M a a r er zijn ook punten van kritiek. De " g r a n d e p a r a d e " bewoog traag en de schepen kwamen één voor één langs, terwijl het w a t e r bij Dordrecht breed genoeg is voor een dynamischere presentatie. De ver-slaggeving liet ook te w e n s e n over; van pre-sentatoren die g e w e n d zijn de jurken van prinsessen te becommentariëren en v a s t t e stellen w i e van de prinsen dit jaar kampioen koekhappen is, kan niet w o r d e n v e r w a c h t dat ze technische uitleg over schepen geven. De uitleg van Teun Muller, voorzitter Werkgevers Drechtsteden, w a s voor ingewijden interessant, maar w a a r s c h i j n l i j k voor het grote p u -bliek niet aansprekend. En w a t de zogenaam-de replica van zogenaam-de ark van N o a c h , ongeveer zogenaam-de blikvanger van de show, in deze v l o o t s c h o u w deed, w e r d niet duidelijk en zette mogelijk kij-kers op het verkeerde been. Al met al een goed initiatief, maar de uitwerking had beter gekund. Een ander evenement w a a r ook de zichtbaarheid te w e n s e n overlaat, is het jaarlijkse M a -ritime A w a r d s Gala dat dit jaar voor de tiende maal plaatsvindt, dit keer op 2 november in de Onderzeebootloods van de RDM te Rotterdam. Ongetwijfeld w o r d t dat ook dit keer w e e r een prachtige bijeenkomst w a a r een kleine 1000 bezoekers tijdens het galadiner de uitreiking van vijf prestigieuze prijzen bijwonen. M a a r het is de vraag of het eigenlijke doel, het pre-senteren van innovatieve topprestaties op maritiem gebied, t o t zijn recht komt. Het blijft vooral een feestje voor de " i n c r o w d " w a a r het gewone publiek e n , mis-schien nog belangrijker, potentiële klanten van de Nederlandse mari-tieme sector, te w e i n i g van mer-ken. Dus ook hier nadenken over een betere uitwerking lijkt mij.
Hotze Boonstra, hoofdredacteur lswz.rotterdam@knvts.nl)
'
Bzoek ook onze website:
www.swzonline.nl
I n h o u d s o p g a v e
u
Special hydromechanica
' deze special koos de redactie van SWZ IVlari-voor het specialistische o n d e r w e r p hydrome-l i c a . Daarbij komen aan bod het verbeteren van / e e g a n g s g e d r a g van snelle schepen door middel een proactief controlesysteem, het gebruik van
in het s c h e e p s o n t w e r p en het c r e ë r e n van meer uimte op een j a c h t door gebruik te maken van asymmetrische rompvorm.
Nederlandse scheepsbouw in 2014
2014 w a s voor de Nederlandse w e r v e n een pri-ma scheepsbouwjaar. In dit overzicht een se-lectie van de schepen die vorig jaar in Neder-land zijn (af)gebouwd w e e r g e g e v e n in een infographic.
i Keeping Ships Upright
Hoppe Marine's systems measure ship ions, c o n n i n g , dynamic trim and inclination,
floa-condition and hull deformation on offshore, cargo cruise vessels. The company's passive roll d a m -I tanks and anti-heeling systems keep ships ght and support quick and safe loading operations ort and offshore. They reduce roll amplitudes 1 in slow steaming conditions and suppress para-ric rolling.
Verder in dit nummer
Nieuws
Maritieme markt
Maand maritiem
React to the Future
CFD voor scheepsontwerp
en vermogenspredictie
An Asymmetrical Yacht
Hull
Cherish the Old, Explore
the New
Versterken van de ketens
38
47
48
50
Machine Powered Ship
Propulsion (2)
Nieuwe uitgaven
Mars Report
Verenigingsnieuws
Omslag: Reddingsboot van de US Coast Guard in Morro Bay, Californië Ifoto Michael L. Baird).
In mijn studententijd rond 1965 aan de toen-malige Technische Hogeschool te Delft w a s het rekenen aan het gedrag van schepen in golven voorbehouden aan specialisten. Het re-kenen aan de omstroming w e r d toen voor zo-ver ik w e e t nog helemaal niet toegepast. Op beide gebieden is echter grote voortgang ge-boekt, w a a r b i j Nederlandse ingenieurs en w e t e n s c h a p p e r s , merendeels in dienst bij de TU Delft of M a r i n , een vooraanstaande rol hebben gespeeld. In dit nummer beschrijven deskundigen de recente ontwikkelingen. Voor " g e w o n e " schepen kan het gedrag in (onregelmatige) golven goed met een gelinea-riseerd model w o r d e n beschreven. W a a r v o o r een situatie zoals op de cover is te zien, gaat dat natuurlijk niet meer op, Albert Rijkens, promovendus bij de sectie S c h e e p s h y d r o m e c h a -nica aan de TU Delft, beschrijft hoe verticale versnellingen binnen de perken kunnen w o r -den gehou-den met een proactief besturings-systeem. Om het in de praktijk toe te passen, moeten nog w e l enkele hobbels w o r d e n ge-nomen, zoals het b e t r o u w b a a r meten van gol-ven op een behoorlijke afstand voor het schip, maar het is een fascinerende ontwikkeling, Hoyte Raven en Bram Starke van M a r i n geven een overzicht van de huidige mogelijkheden (en beperkingen en valkuilen) van Computa-tional Fluid Dynamics (CFD) voor optimalisatie van de s c h e e p s v o r m , s c h r o e f - r o m p i n t e r a c t i e en zelfs een redelijke benadering van de ver-mogenspredictie. Dergelijke berekeningen die een rooster van miljoenen cellen vereisen, kunnen alleen op een supercomputer of een groot aantal parallel geschakelde pc's binnen een redelijke tijd w o r d e n uitgevoerd. En dit artikel maakt ook duidelijk dat b e t r o u w b a r e resultaten van CFD-berekeningen vereisen dat de gebruiker van het programma beschikt over een goed fysisch inzicht en veel ervaring heeft met de betreffende code.
Het artikel van Stefan W i n k l e r en zijn colle-ga's van Hoppe Marine over
anti-heelingsystemen en slingerdem-ping valt strikt genomen niet onder h y d r o m e c h a n i c a , maar beschrijft w e l een interessante praktische toepassing van het vakgebied op k r a a n s c h e p e n , container-carriers en cruiseschepen. Wofze Boonstra, hoofdredacteur (swz.rotterdam@knvts.nl} lang 13B " juni 2015 1
Jezoek ook onze website:
www.swzonline.nl
I n h o u d s o p g a v e
_
•
Londense doop voor George Stephenson
;naar Faas Strik had het al een tijdlang in achten zijn bijzondere historische schip de rge Stephenson te laten dopen in de St l e r i n e Docks in London. Op vrijdag 12 juni ; het zover.
J
Ontworpen en gebouwd rond
functionele aspecten
Veel van de olie- en gasplatforms van de N A M en Shell UK in de Noordzee hebben noch permanente bemanning aan boord noch de beschikking over een helikopterplatform. Dit betekent dat er f r e q u e n t onderhoudspersoneel per schip naar de platforms moet reizen. De N A M en Royal Niestern Sander gingen gezamenlijk op zoek naar de optimale logistieke oplossing om deze mensen en hun m a t e r i -alen te v e r v o e r e n , met de Kroonborg als resultaat.
2
Ruimtelijk printen voorbehouden aan
prototypes
ststoffen m e t de eigenschappen van vezel-Jterkte hars of metaal dat aaneen is gesmolten 3en sterk g e h e e l . Terwijl de mogelijkheden van printen in razend t e m p o t o e n e m e n , blijft effectieve wassing voor productie of het t e r plekke maken
r e s e r v e o n d e r d e l e n achter. M a t e r i a a l k o s t e n en sprakelijkheid zijn struikelblokken voor de n i e u w e i n o l o g i e .
Verder in dit nummer
Nieuws
Maritieme markt
Maand maritiem
Voor u gelezen
Nederlandse toppositie
behouden en versterken
Boogaard verruilt
vrijwilligers voor
jachtbouwers
Harlingen verzelfstandigt
haven
30
Duitse scheepsbouw
krabbelt op
35
Machine Powered Ship
Propulsion (3)
38
'Soms binnen een minuut
windkracht acht'
40
Mars Report
42
Verenigingsnieuws
Omslag: Uiterst innovatief en comfortabei: Walk-to-Work vessel Kroonborg Ifoto Royal Wagenborg).
In 1972 verscheen het rapport v a n de Club van Rome "De grenzen aan de g r o e i " w a a r i n op basis van een studie onder leiding van prof. Dennis M e a d o w s van het MIT de fysieke grenzen van het menselijk bestaan op aarde w e r d e n onderzocht. Een belangrijke en zorg-w e k k e n d e conclusie zorg-w a s dat veel grondstof-fen die voor een welvarende maatschappij onmisbaar zijn binnen een of enkele genera-ties u i t g e p u t z o u d e n zijn. Voor aardolie w e r d berekend dat de w e r e l d v o o r r a a d na vijftig jaar uitgeput zou zijn. Aanname daarbij w a s een aanwezige voorraad van vijfmaal de (toen) bekende voorraad en een groei in het gebruik van omstreeks vier procent per jaar. Vanaf nu dus nog zeven jaar te gaan. M a a r daar ziet het niet naar uit. De olieprijs is in de laatste maanden van vorig jaar gezakt van $ 110 per vat naar $ 50-60 en is recentelijk zelfs onder de $ 50 beland. Als de normalisering van de betrekkingen tussen Iran en het W e s -ten doorgaat, zou dat nog w e l eens lager kunnen w o r d e n . Er zijn deskundigen die b e t w i j f e -len of moeilijk winbare v o o r r a d e n , bijvoorbeeld in ultradiep w a t e r ver v a n de kust en in de Noordelijke IJszee, ooit ontgonnen zullen w o r d e n .
Oliemaatschappijen schroeven onder deze omstandigheden hun investeringen terug en plaatsen projecten in de ijskast m e t als gevolg dat de offshore-industrie en toeleverende be-drijven in zwaar w e e r verkeren en personeel moeten ontslaan, w e r e l d w i j d maar zeker ook in Nederland.
Toch is mijn inschatting dat op de langere ter-mijn de prijs voor ruwe olie zal stijgen en de offshoreindustrie w e e r volop w e r k krijgt. W e -reldwijd neemt de vraag niet af, ondanks de stimulering van alternatieve e n e r g i e b r o n n e n . Het rapport van de Club van Rome uit 1972 mag dan w a t betreft de tijdsschaal in zijn berekeningen fouten hebben gemaakt, de a c h -terliggende redenering is nog steeds van kracht. Voorraden k o o l w a t e r s t o f f e n die gedurende miljoenen jaren zijn o p g e b o u w d w o r d e n in onze geïn-dustrialiseerde maatschappij in, geologisch gezien, heel korte tijd ontgonnen, of dat nu vijftig, hon-derd of t w e e h o n d e r d jaar is.
Hotze Boonstra, hoofdredacteur
(swz. rotterdam@kn vts. nl)
Bezoek
ook onze website:
www.swzonline.nl
I n h o u d s o p g a v e
ê Maritieme geschiedenis aanraken
Je dankzij het gunstige w e e r overtrof de negende ie van de maritieme manifestatie Sail alle A/achtingen. In tegenstelling t o t de vorige nementen w a s deze Sail een dag langer en ook IW w a s de afsluiting met de Thank y o u - p a r a d e . Het na v a n deze editie w a s ; "Van Gouden verleden naar
den t o e k o m s t " .
( ]
From Good to Better
In a changing naval environment, t h e Dutch Naval Force has had t o adapt to a w i d e range of missions. A s part o f t h i s process, it w a s decided t h a t t h e operational life o f t h e W a l r u s Class had to be extended from 25 to 35-40 years. To achieve this and after over t w e n t y years of s e r v i c e , quite a f e w operational systems and functionalities needed an update.
I
From Airplanes to Boats
ough Anthony Fokker is w e l l - k n o w n for his lanes, he w a s also passionate about boats. One
s dreams w a s building a boat using the latest inology, and airplane t e c h n o l o g y in particular, i n I this culminated in t h e launch o f t h e y a c h t named D., Quod Erat Demonstrandum.
Verder in dit nummer
Nieuws
Maritieme markt
Maand maritiem
Voor u gelezen
'Duurzaam loont'
Uncharted Territory to
Explore
Verdrinking doodt jaarlijks
honderdduizenden
36
25 jaar scheepsbouw en
vaart in Nederland
39
W h e r e t h e Wind Blows
43
Nieuwe uitgaven
44
Mars Report
46
Verenigingsnieuws
Min of meer d o o r t o e v a l hebben drie artikelen in dit nummer van SWZ Maritime met het ver-leden te maken.
Onze redacteur Gerrit de Boer geeft op pagi-na 13 een uitgebreide en informatieve pagi- nabe-s c h o u w i n g van Sail Amnabe-sterdam. Dit evene-ment trok, mede door het goede w e e r , meer dan 2 miljoen bezoekers die op de kade of op het w a t e r het varend erfgoed k w a m e n be-w o n d e r e n .
A n t h o n y Fokker kennen w e als pionier in de l u c h t v a a r t en vooraanstaand o n t w e r p e r en b o u w e r van vliegtuigen. M a a r minder bekend is d a t hij ook een groot liefhebber van (vooral snelle) boten w a s . Die passie heeft geresul-t e e r d in hegeresul-t ongeresul-twerp en de bouw, eind jaren dertig van de vorige eeuw, van een innovatief m o t o r j a c h t , de Q.E.D., met een lengte van 33 meter en een topsnelheid van 29 knopen, w a a r i n hij zijn ervaringen uit de v l i e g t u i g -industrie heeft t r a c h t e n te v e r w e z e n l i j k e n . Hisco Baas, zelf een v l i e g t u i g b o u w k u n d i g in-genieur, beschrijft het j a c h t en geeft een le-vendige inkijk in het turbulente leven van deze beroemde Nederlander. Zie pagina 24 voor dit interessante verhaal.
Iedere maand t r e f t u bij de rubriek Maritieme markt een cartoon aan, getekend door Hans de W i l d e . Het leven van cartoonisten gaat vaak niet over rozen; in Nederland zijn gevan-genisstraffen uitgedeeld w e g e n s belediging van het Koninklijk Huis of een s t a a t s h o o f d . En het kan nog erger, denk aan de d o o d s b e d r e i -gingen aan Kurt W e s t e r g a a r d in Denemarken en de aanslag op Charlie Hebdo. M a a r dat geldt niet voor Hans de Wilde. Zijn meestal ironische schets van autoriteiten en instellin-gen in de maritieme sector hebben voor zo-ver ik w e e t nooit k w a a d bloed gezet. Het is 25 jaar geleden dat Hans zijn eerste car-toons voor ons blad tekende en hij heeft bij mijn w e t e n geen enkele maand o v e r g e s l a g e n ; een goede reden hem te vragen een
selectie van zijn w e r k samen te s t e l -len. U vindt het resultaat op pagina 36.
Hotze Boonstra, hoofdredacteur
(swz.rotterdam@l<nvts.nl)
Omslag: drut<te op de Amsterdamse wateren tijdens de negende editie van Sail (toto G.J. de Boer).
lezoek
ook onze website:
www
.swzonline. nl
I n h o u d s o p g a v e
I
Special Propulsion Systems
e June 2014 special edition of SWZ Maritime on " M a -Engineering", Delft University of Technology presented thtaking insights in the fields of fuels and emissions, 5I and gas engines, propulsion and electric power iration systems and auxiliary systems. Major develop-ts in diesel and gas engine concepdevelop-ts and exciting time system integration research w e r e described. , the editors of SWZ Maritime have taken a n e w
initia-A/ith this "Engines and Propulsion Systems" special.
From Good to Better (2)
In a changing naval environment, the Dutch Naval Force has had to adapt to a w i d e range of missions. As part of this process, it w a s decided t h a t t h e operation-al life o f t h e Woperation-alrus Class had to be extended from 25 to 35-40 years. To achieve this and after over t w e n t y years of service, quite a f e w operational systems and functionalities needed an update.
Innovatie en niches op Europort 2015
port 2015 richt de f o c u s op innovatieve t e c h n o l o -n complexe s c h e e p s b o u w e-n specialisatie om te kunnen o n d e r s c h e i d e n in de internationale iieme markt. M e t kansen binnen
gespecialiseer-c h e s e gespecialiseer-c t o r e n , vooral w a a r het gaat om gespecialiseer-complexe cial p u r p o s e " s c h e p e n , inclusief offshore, b a g
-c o n s t r u -c t i e - , marine-, binnenvaart- en visserij-pen en m e g a j a c h t e n .
Verder in dit nummer
Nieuws
Maritieme markt
Maand maritiem
Voor u gelezen
What Is Driving
Fundamental Research in
Marine Engineering?
Zuiniger vissen
Van expo tot duurzame
maritieme kennismarkt
42
52
54
Bedrijfspresentaties
Europort 2015
Mars Report
Verenigingsnieuws
(inclusief genomineerden
KNVTS Schip van het Jaar)
Omslag: De Erasmusgracht in zwaar weer ten zuidwesten van Den Helder (foto Flying Focus).
Het merendeel van nieuwe ontwikkelingen in het o n t w e r p e n en de bouw van schepen en in de scheepvaart heeft een directe relatie met het verbeteren van de luchtkwaliteit. Dus be-werkstelligen dat de uitstoot van C O 2 , Sü^, NOx en fijnstof vermindert. De directe drijf-veer hiervoor is de steeds strengere regel-geving geïnitieerd door de IMO en EU, maar in bredere zin is het de publieke druk die een schoon milieu eist. Daarbij komt dat de mari-tieme sector, en in het bijzonder de scheep-vaart, in de optiek van het brede publiek w a t dit betreft in een slechter daglicht staat dan andere vervoersmodaliteiten zoals w e g -vervoer en luchtvaart. Op het gebied van public relations is voor onze sector nog w e l het een en a n d e r t e w i n n e n .
M a a r de recente perikelen van Volkswagen met de uitstoot van dieselmotoren in de Ver-enigde Staten laten zien dat het om de tuin leiden van de regelgevende autoriteiten (en daarmee het publiek) een zeer schadelijke uitwerking op de reputatie heeft. Het is dus belangrijk dat ingenieurs en onderzoekers een eerlijk beeld presenteren van w a t moge-lijk is en bijvoorbeeld duidemoge-lijk maken dat een hoog rendement van dieselmotoren (en daar-mee verlaging van de COj-uitstoot) in principe resulteert in een verhoging van de NO^-uitstoot. En dat voor sommige scheepstypen een laag geïnstalleerd vermogen (goed voor het milieu) in zware w e e r s o m s t a n d i g h e d e n t o t onveilige situaties kan leiden.
Dit nummer van SWZ M a r i t i m e illustreert bij uitstek dat er op veel fronten aan milieu-aspecten w o r d t gewerkt. H e t t h e m a van deze s p e c i a l , onderzoek naar Propulsion Systems, staat vrijwel geheel in b e t t e k e n van v e r m i n -dering van uitstoot van schadelijke stoffen. Een artikel over de voortstuwingsinstallatie van het revolutionaire vissersvaartuig, de MDV 1 Immanuel, laat zien dat de hoeveelheid brandstof per kilo gevangen vis met sprongen naar beneden gaat. En de vele bijeen-komsten die tijdens Europort wor-den georganiseerd staan ook merendeels in het kader van het milieu.
Hotze Boonstra, hoofdredacteur (swz.rotterdam@knvts.nl)
Bezoek ook onze website:
j^^^^ I n h o u d s o p g a v e
www.swzonline.nl
1
Damen zet eerste stappen met ERP
duceren en w e r k e n volgens principes als " l e a n " en " s m a r t " ;ken ook de interesse van maritieme bedrijven. Tal van hen ben al mensen naar Zwolle gestuurd, w a a r zij vanuit een jrijdend treintje een blik kunnen w e r p e n op de " l e a n e " eld van v r a c h t w a g e n f a b r i k a n t Scania. De productieaantallen
Scania zijn w e l i s w a a r vaak veel groter dan die van de oekende bedrijven, maar ieder denkt t o c h een graantje te nen meepikken van w a t daar gebeurt.
^
Het Maritime Awards Gala,
een terugblik
Op maandag 2 november vierde het Maritime A w a r d s Gala zijn tiende verjaardag. Net als vorig jaar w e r d e n vijf prijzen uitgereikt: de Van Hengel-Spengler prijs, de Maritime Innovation A w a r d , de Maritime Designer A w a r d , de KVNR Shipping A w a r d en de KNVTS Schip van het Jaar prijs.
4
Vooruitkijken met Willem Vos
reconstructie van het VOC-schip Batavia
15-1995) in Lelystad w a s voor velen al een mijlpaal, is nu k r a c h t bijgezet met een biografie van e e p s b o u w m e e s t e r W i l l e m Vos (75) en een apart k, w a a r i n Vos de b o u w van het schip en de vele heologische keuzes die daarbij speelden t o e l i c h t
de hand van zelfgemaakte tekeningen.
Verder in dit nummer
Nieuws
28
150 jaar DMC
Maritieme markt
30
Dertig jaar foto's van
Maand maritiem
Flying Focus
Voor u gelezen
32
Specialisatie, synergie.
Megazeiljacht White Pearl
35
samenwerking
komt medio 2016 in de
35
Nieuwe uitgaven
vaart
36
Mars Report
Lourdes voor lean pelgrims
38
Verenigingsnieuws
lEC-normen en elektrische
installaties in ontwikkeling
Sponsor een dekplank
Omslag: Maintenance Support Vessel Kroonborg sleepteEen van de o n d e r w e r p e n van de zogenaamde masterclasses die tijdens de afgelopen Euro-port w e r d behandeld betrof het onbemand varende schip. Nu is het onderwerp niet nieuw; ik kan mij herinneren dat in mijn stu-dententijd, eind jaren zestig van de vorige eeuw, door futurologen al studies in die rich-ting w e r d e n gepubliceerd.
In de afgelopen vijftig jaar is het bij studies gebleven, maar door de snelle ontwikkeling van informatie- en communicatietechnologie zien bedrijven en instellingen zoals Rolls-Royce en DNV-GL autonome of semi-auto-nome schepen als een haalbare optie in het komend decennium.
Of dat realiteit w o r d t , valt natuurlijk nog te be-zien. Autonome voertuigen op het land zijn al ingeburgerd, denk aan metrolijnen in Londen en Parijs en de automatic guided vehicles (AGV's) op containerterminals. En zoals u dagelijks in de krant kan lezen, zelfsturende personenauto's kunnen w e binnenkort ook op de w e g v e r w a c h t e n .
Evidente voordelen voor een autonoom schip zijn eenvoudig te bedenken. De hotelfunctie kan v e r d w i j n e n (al zal er ongetwijfeld een voorziening voor een noodbemanning aan-wezig moeten zijn, zoals dat ook op normaal onbemande offshore-platformen het geval is) en de " b e m a n n i n g " van het schip kan aan de w a l een normaal sociaal leven leiden. M a a r het opereren van een schip op zee is een f a c t o r complexer dan het besturen van een metrovoertuig of een AGV, dus er zijn nog heel w a t hobbels te nemen.
En ook als blijkt dat met de huidige stand van t e c h n i e k en informatica een geheel autonoom varend schip nog n i e t t e realiseren valt, kun-nen de deelstudies bijdragen aan onder-steuning van de bemanning aan boord. Zoals in de luchtvaart de boordwerktuigkundige al lang uit de cockpit is v e r d w e n e n , is het mijns inziens op korte termijn mogelijk dat met name in de short sea
shipping-sector de bemanning aan boord
alleen voor de navigatie zorg draagt en voor de overige taken terugvalt op ondersteuning van de w a l .
Hotze Boonstra, hoofdredacteur
(swz.rotterdam @l<n vts. n Ij
tie KNVTS Scbip van het Jaar prijs in de wacht
Sezoek ook onze website:
www.swzonline.nl
I n h o u d s o p g a v e
r%
Een scheepslading werkboten
-lappv Star, tiet nieuwe vlaggenschip van BigLift jping, kwam op 20 oktober voor de eerste keer in iotterdamse haven aan. Het zwareladingschip /oerde 22 vaartuigen, w a a r v a n enkele al w a r e n ;ocht t e r w i j l de overige beschikbaar zijn voor He levering uit voorraad. Het w a s het omvangrijk-transport van Damen Shipyards t o t nu toe.
1)
Norway Special
ry year, SWZ Maritime takes a look at another country's maritime industry. After Ger-l y , BrasiGer-l, Russia and Singapore, w e have n o w turned our gaze to t h e north, t o Norway, country w i t h the largest oil reserves in W e s t e r n Europe and an offshore specialist. An istry in transition due t o the dwindling oil price.
from a ridge between Segia and Hasten, Senja, Norway (byXimonic: Simo Hasanenl.
4
Symposium Maritime Design Forum
krijgt vervolg
g jaar deed SWZ Maritime verslag van het eerste symposium van het Maritime Design jm (MDF) w a t ging over Product Data Technology (PDT): het uitwisselen van gegevens nstructies t u s s e n CAD-programma's. Daarbij w e r d aangekondigd dat zo'n symposium
lijks gehouden zou w o r d e n en die afspraak is nagekomen. Op 14 oktober w a s het w e e r 5r bij de TU Delft en dit keer stond "gebruik van Computational Fluid Dynamics (CFD) in
vroege fase van het s c h e e p s o n t w e r p " centraal.
Verder in dit nummer
Nieuws
Maritieme markt
Maand maritiem
Correctie White Pearl
Voor u gelezen
Pillars o f t h e Norwegian
Economy
Trondheim versus Delft
Highway for Gas
Adapt and Survive
Norwegian Shipyards
A Dutch Galliot Struck a
Rock in 1677
30
Damon's Scandinavian
Sojourn
32
Forse rijkssteun voor
rederijen en zeehavens in
Duitsland
37
Nieuwe uitgaven
38
Mars Reports
40
Verenigingsnieuws
(inclusief afstudeerprijzen)
Omslag: Een van de Noorse wenen van de Vard Group AS (voorheen STX Norway Offshore): Vard Soviknes in Sovik met een kade van 110 x 19 men een scheepshelling (125 x 25 m) voor schepen tot3500 ton (foto Harald M. Valderhaug).
Traditioneel is het decembernummer van SWZ een special over de maritieme sector in een land of regio, Zo zijn in de afgelopen jaren Singapore, Rusland, Brazilië en Duitsland de revue gepasseerd. Dit jaar heeft de redactie voor N o o r w e g e n gekozen.
Pas sinds 1905 is N o o r w e g e n een zelfstandig land m e t e e n eigen regering en parlement. Daarvoor w e r d het meer dan 400 jaar stuurd vanuit Kopenhagen en voelde de be-volking zich overheerst door de Denen, Na de Napoleontische tijd verloor Denemarken de zeggenschap over N o o r w e g e n ; de toenmalige grootmachten in Europa besloten dat het land in een personele unie met Zweden onderge-bracht moest w o r d e n ,
N o o r w e g e n is een land met een lange mari-tieme traditie. Door het bergachtige land en de vele f j o r d e n w a s het binnenlands t r a n s p o r t van goederen en personen in vroegere eeuw e n al grotendeels gebaseerd op s c h e e p -vaart, In 1893 w e r d e n de onregelmatige dien-sten langs de kust samengevoegd tot een lijndienst die vanaf Bergen het noordelijk deel van het land bediende, de Hurtigruten, vrij vertaald de " S n e l w e g " , Vanaf 1936 tot op he-den verzorgt de dienst een dagelijkse afvaart in beide richtingen vanuit 36 havens tussen Bergen en Kirkenes, nabij de Russische grens,
N o o r w e g e n speelt nog steeds een belangrijke rol in de internationale scheepvaart, heeft een goed lopende visserij-industrie (vooral door de opkomst van fishfarms), maar de grote bloei in de maritieme sector is te danken aan de opkomst van de offshore olie- en gas-w i n n i n g sinds 1970, Deze sector beslaat onge-veer t w i n t i g procent van het Noorse bruto binnenlands product (bbp), levert ongeveer dertig p r o c e n t van de overheidsinkomsten en vijftig procent van de exportopbrengsten, N o o r w e g e n is daarmee in Europa na Luxem-burg het land met het hoogste bbp per hoofd van de bevolking.
Nu de prijs voor r u w e olie het afge-lopen jaar is gehalveerd en olie-maatschappijen vrijwel gestopt zijn met investeringen in nieuwe velden, moet de maritieme sector zich in snel tempo aanpassen om te overleven,
Hotze Boonstra, hoofdredacteur (swz.rotterdam@knvts.nl)
