ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. X X X , NR 1, W A R S Z A W A 197Я
H ENRYK TERELAK, W IE SŁA W SADURSKI
W P Ł Y W ZR Ó Ż N IC O W A N E G O P O ZIO M U N A W O Ż E N IA PO T A SE M N A S T A T Y C Z N E I D Y N A M IC ZN E W S K A Ź N IK I
Z A W A R T O Ś C I TEGO P IE R W IA S T K A W GLEBIE
Zakład Gleboznawstwa i Ochrony Gruntów, Pracownia Chemii Gleb Instytutu Uiprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach
Intensyw ny wzrost zużycia naw ozów m ineralnych w ostatnich latach w P olsce w ym aga zw rócenia w iększej uwagi nie tylko na w yniki plon o wania roślin, lecz także na zm iany zachodzące w glebie. Jest to szczegól nie w ażne w przypadku stosowania w ysokich lub skom asow anych dawek potasu przez dłuższy okres. W P olsce badań z tego zakresu jest niew iele, a dotychczas przeprow adzone d oty czyły głów n ie w pływ u nawożenia po tasem na plonow anie roślin oraz zawartość potasu przysw ajalnego i w y m iennego w glebie [6, 7, 14, 23]. T ylk o nieliczne opracow ania dotyczą w pływ u nawożenia potasem na zawartość innych fra k cji tego składnika w glebie [8, 18, 21].
W prow adzon y do g leb y potas naw ozow y m oże znajdow ać się w roz tw orze g leb ow y m lub też ulega związaniu do form y fatw iej lub trudniej dostępnej. W ok reślon ych w arunkach trudno dostępna form a potasu m oże ulec uruchom ieniu i jest w ykorzystyw ana przez rośliny. D ynam ikę prze m ian w glebie m ożna w sposób ogóln y przedstaw ić następująco [9, 11, 19, 20]: К roztw oru glebow ego ^ К w y m ien n y ^ К silnie zw iązany ^ К g li- nokrzem ianów .
M ożliw ość zaopatryw ania roślin w potas g leb ow y oceniana jest w d o tychczasow ej praktyce w oparciu o zawartość potasu przysw ajalnego. W św ietle ostatnich badań [2, 5, 10, 24] takie podejście do tego zagadnie nia nie jest w pełni zadow alające; pobieranie bow iem potasu przez rośliny zależy nie tylko od jeg o zawartości w glebie, ale i od stopnia aktyw ności jon u potasow ego, który uw arunkow any jest z k olei stężeniem innych jo n ó w (Ca2+, M g2+, A l8+, Na+ ) w ystępu ją cych w roztw orze glebow ym [22]. W naszej literaturze brak jest jednak opracow ań na ten temat.
Celem przeprow adzonych badań b y ło określenie w pływ u w ieloletn ie go zróżnicow anego nawożenia potasem na kształtowanie się dynam icz nych i statystycznych w skaźników zaopatrzenia roślin w potas w glebie w ytw orzon ej z piasku, gliny i lessu.
M E TO D YK A BAD AŃ
Do badań użyto gleb y z dośw iadczeń n aw ozow ych prow adzonych w IUNG od 1964 r. [7]. W dośw iadczeniach tych uw zględniono następu jące kom binacje naw ozow e: K 0, K 1/2, K b K 2, K 3 (K x = 80 kg K 20/h a ).
W roku 1976 po zbiorze roślin pobrano z w ym ien ion ych obiektów średnie próbki gleb ow e z głębokości 0-20 cm. W badaniach u w zględnio no glebę brunatną w ytw orzoną z piasku słabo gliniastego (W ielichow o), glebę pseudobielicow ą lekką w ytw orzoną z glin y (G rabów ) i glebę bru-_ na tną lessową (Anto poi). W próbkach g leb ow y ch oznaczono:
— skład m echaniczny — metodą areom etryczną B ouyoucosa w m ody fikacji Casagrande’a i Prószyńskiego,
— pH w 1 N KC1 — elektrom etrycznie, — zawartość próch n icy — m etodą Tiurina,
— potas rozpuszczalny w w odzie — w edług m etody podanej przez Arinuszkinę,
— potas przysw ajalny — m etodą Egnera-Riehm a, — potas w ym ien n y — w w yciągu 1 N CH3COONH4,
— potas rozpuszczalny w 1 N H N 0 3 — w edług m etody stosow anej przez Reitem eiera,
— potas rozpuszczalny w 20-procen tow ym HC1 — metodą G edrojcia, — wskaźnik aktyw ności potasu ( A R * — I) — m etodą Becketta [4, 5] ze w zoru: A R * (I) = a K / |/a(C a + Mg), gdzie a oznacza aktyw ność jonu,
— w skaźnik zawartości potasu (Q) — m etodą Becketta [4, 5]. P onad to obliczon o:
— pojem ność bu forow ą gleb (P B C K = potential bu fferin g capacity) posługując się w zorem [4]:
A Q
P E C «
= _ _
— energię w oln ej w ym iany (A F ) za pom ocą w zoru zaproponow anego przez W ood ru ff a [24]: A F = — R T ln aK j / a(C a+ M g) gdzie: cal R = 1,987-0--- — К • m ol
T = 273,15 + t — tem peratura bezw zględna,
ln x — 2.303 ] ? x — znak logarytm u naturalnego,
a = aktyw ność jon u w yrażona w m olach/litr.
Nawożenie potasem a ws;kaźni'ki zawartości К rw glebie 127
W Y N IK I BAD A Ń
W ieloletnie zróżnicow ane naw ożenie potasem spow odow ało w yraźne zm iany zawartości badanych fra k cji potasu oraz w skaźników term odyna m ic z n y c h — wskaźnika aktyw ności (A R ^ = I), pojem ności b u forow ej gleb
( P B O ) oraz energii w olnej w ym iany (A F ).
W zrastający poziom nawożenia potasem zw iększył zawartość bada nych fra k cji tego składnika odpow iedn io do poziom u zastosowanego na wożenia. W zrost zawartości potasu, m ierzony różnicą ilości potasu m ię dzy danym obiektem a kontrolą (np. K 3 — K 0), kształtuje się odm iennie w obrębie badanych gleb (tab. 1).
Zaw artość potasu rozpuszczalnego w w odzie wzrosła — w porów naniu z kontrolą najsilniej w glebie piaskow ej. W zrost zawartości potasu na. obiekcie K 3 w stosunku do K 0 w ynosi tu 2.1 mg K/100 g gleby. Dla gleby lessow ej wskaźnik ten w ynosi tylko 0,5 mg K/100 g gleby, a dla w y tw o rzonej z g lin y — 1,4 mg K/100 g. R óżnice te w ynikają z w łaściw ości fizy koch em iczn ych badanych gleb.
Zaw artość potasu przysw ajalnego w glebach układa się analogicznie jak rozpuszczalnego w wodzie. Różnica m iędzy obiektam i K 0 i K 3 w y nosi w przypadku g leb y piaskow ej 7,5, w ytw orzon ej z glin y 7,2 i lesso w ej 3,5 mg K/100 g.
Zaw artość potasu w ym iennego jest najw yższa w glebie w ytw orzon ej z gliny. Różnica zawartości potasu m iędzy obiektam i K 0 i K 3 wynosi 10,5 mg K/100 g gleby. N aw ożenie potasem zw iększyło rów nież zawar tość potasu w ym iennego w glebie piaskow ej i lessow ej, ale w znacznie m niejszym stopniu w porów naniu z glebą w ytw orzoną z gliny. W przy padku gleb y piaskow ej wzrost zawartości potasu w ym ien n ego na obiekcie K 3 w porów naniu z K 0 w ynosi 8,6 mg, w lessow ej tylko 4,6 m g/100 g. Gleba w ytw orzona z glin y sorbow ała w ięc znacznie w ięcej potasu niż. piaskowa i lessowa.
W ieloletn ie zróżnicow ane naw ożenie potasem zw iększyło rów nież za wartość składnika rozpuszczalnego w 1 N H N 0 3. N ajw iększy w zrost tej frakcji, porów n u ją c obiekty K 0 i K 3, w ystąpił w glebie w ytw orzon ej z glin y — 17 mg K/100 g. Dla g leb y piaskow ej i lessow ej wzrost ten jest * znacznie niższy i w ynosi ok oło 10 mg K/100 g.
N aw ożenie potasem spow odow ało rów nież wzrost tego składnika roz puszczalnego w 20-procen tow ym HC1, przy czym najw yższe w zbogacenie w ystąpiło w glebie w ytw orzon ej z gliny. Różnica m iędzy obiektam i K 0 i K 3 w ynosi tu 20,1 mg K/100 g gleby. W przypadku gleby piaskowej i leszow ej wzrost ten w ynosi około 11 mg K.
Uzyskane w yniki wskazują, że pod w pływ em nawożenia potasem na stąpił w zrost w glebie nie tylko jego form y przysw ajaln ej i w vm iennej, ale i rozpuszczalnej w 1 N H N 0 3 i 20-procen tow ym HC1, a w ięc form ach trudno dostępnych dla roślin. Potas ten nie ulega w y m yciu do: warstw*
Wł aściwości fizykochemiczne i zawartość f r a k c j i potasu w giebacii Physico-chemical p r o p e r t i e s and the content o f potassium f r a c t i o n s i n s o i l s
T a b e 1 ft Gleba S o i l Obiekt Object Procent f r a k c j i o średnicy Per cent of f r a c t i o n s
with the diameter of w - i npH
1 N KCl Próch nica Humus % mg mg К w 100 g gleby ekstrahowanej К per 100 g o f s o i l ex t ra c t3 d Stoeunek wymien - nych Jo nów Mg:K /m e / Hates o f exchange able io ns o f Mg: К / m e / Prooent Jo nów К w komplek s i e sorp cyjnym gleb y Per cent of К io ns in the e o i l so rp ti on complex PBC* M-K. / M / 1 / 1 / 2 100 wodą with water metodą Egnera Eg ne r' s method 1 Я octan amonu with 1 N ammonium a ce ta te 1 N H N 0 3 20% HC1 < 0,02 < 0 ,002 Brunatna wy tworzona z piasku słabo g l i n i a s t e g o Brown s o i l developed from weekly loamy sand /W ie li ch o wo / Ko K1 / 2 K1 k2 K3 10 3 5 , 8 0 , 8 7 2 , 2 2 , 7 3 . 2 3 , 6 4 . 3 7 , 2 1 0 , 2 11.1 1 2 , 9 1 4 , 7 9 , 0 1 2 . 9 1 3 .6 1 5 . 9 1 7 .6 2 9 , 2 3 3 , 5 3 4 , 9 3 7 , 3 3 9 , 2 4 3 . 2 4 8 . 2 50,1 5 2, 8 5 4 , 5 100» 70 100: 77 10-0: 89 1 0 0 ł 128 1 0 0ï136 4 , 5 7, 1 7 . 8 8 . 8 9 , 8 11,1 5 . 3 5 . 3 4 , 9 5 , 0 Pseudobiel i Ko 1 , 7 5, 1 7 , 5 5 3 , 9 63,1 1 0 0 :2 1 1 3 , 4 2 8 , 2 cowa lekka wytworzona K1 / 2 1 , 9 6,8 9 , 7 5 7 , 4 68,0 1 0 0 : 2 5 0 4 , 3 13,1 z g l i n y Light paeudo- K1 18 4 5 , 0 1 , 3 4 2 , 3 8 , 1 1 1 , 1 6 1 , 4 7 1 , 0 100:230 5,1 1 4 , 5 podzol ic s o i l developed k2 3 , 0 10,8 15 , 5 6 6 , 4 7 6 , 7 10 0: 44 4 7 , 6 13 ,6 from loam /Grabów/ K3 3,1 1 2 , 3 1 8 , 0 7 0 , 9 8 3 , 2 100:511 8 , 5 1 3 , 4 Brunatna Ko 0,6 3 , 3 6,2 5 3 , 9 104,1 1 0 0 : 57 1 . 7 4 9 , 3 -le s 8owa
Loess brown K1 /2 0 , 7 4 , 0 7 , 2 5 5 , 7 106,2 100i 72 2.0 39 , 6
s o i l / A n t o p o l / K1 33 8 6 , 1 1 , 3 6 0 , 9 5, 1 8,6 5 8 , 9 109 ,6 1 0 0 t 8 8 2 , 4 3 8 , 5 K2 1 . 0 5 , 8 9 , 3 6 1 , 4 112,1 100* 89 2.6 3 9 , 7 K3 1.1 6,8 10,8 6 3 , 3 11 4 , 7 100x112 3 , 0 3 8 , 3 H . Te rel ak, W . Sa du rs ki
N aw ożenie potasem a wskaźniki zawartości К w glebie 129
głębszych profilu glebow ego i w ód g leb ow o-gru n tow ych , a w od p ow ied nich w arunkach (np. w yczerpu jąca uprawa roślin lub brak nawożenia potasem) m oże przechodzić w form ę łatw o dostępną dla roślin.
W ieloletnie naw ożenie potasem zw iększyło znacznie udział tego jon u w kom pleksie sorp cy jn y m gleby. W przypadku g leb y lessow ej w zrost ten, porów n u ją c ob iek ty Kö i K 3, w ynosi 1,3% , piaskow ej 5,3% , a w y
tw orzonej z glin y 5 ,1 % (tab. 1). R ów n olegle ze wzrostem dawki potasu
radykalnej zm ianie ulega stosunek w ym ien n ych jo n ó w M g : К na k o rzyść ostatnich.
T ra dycyjn e m etody ocen y zasobności gleb w potas dostępny dla ro ślin opierają się na oznaczeniu w glebie zawartości tego składnika ekstra how anego różnym i roztw oram i. Dane z literatury [13, 15, 16, 17] ostatnich lat wskazują, że przeprowadzana w ten sposób ocena zasobności gleb w potas jest niepełna i nie zawsze w sposób praw idłow y odzw ierciedla zdolność gleb do zaopatrzenia roślin w ten składnik. Zdaniem niektórych autorów [1, 4, 5, 10] oznaczona w glebie zawartość potasu dostępnego dla roślin nie oznacza jeszcze, że m oże on b y ć w całości w ykorzystany przez roślinę. W ykorzystanie to uw arunkow ane jest bow iem zawartością w glebie jo n ó w wapnia, magnezu i ew entualnie sodu (w glebach słonych) oraz glinu (w glebach kwaśnych). Zaw artość tych składników decydu je
Wpły/w poziomu nawożenia potasem na kształtowanie się wskaźnika aktywności
[ A R * = j ] i energii wolnej wymiany (AF) potasu w glebach
Influence of the potassium fertilization level on the formation of activity ratio
130 II. Tereiak, W . Sadurski
0 aktyw ności chem icznej roztw oru glebow ego, a zatem i aktyw ności jonu potasow ego (wskaźnik aktyw ności A R ^ = 1 ) i określa w konsekw encji m ożliw ość w ykorzystania potasu przez rośliny.
Spośród badanych gleb najw yższy wskaźnik aktyw ności (ARJf = 1 ) dla ob iek tów k on troln ych wykazała gleba w ytw orzon a z gliny, 3,9(M/1)1/2 • • 10“ 8 (rys. 1). W przypadku gleb y piaskow ej i lessow ej wskaźnik ten jest zbliżony i w ynosi odpow iedn io 1,6 i 1,8(M/1)1/2 • 10-8 . Oznacza to, że n a j lepsze zaopatrzenie roślin w potas na tych obiektach zabezpiecza gleba gliniasta, poniew aż aktyw ność chem iczna jon u potasow ego jest tu n a j wyższa. W ieloletnie zróżnicow ane naw ożenie potasem spow odow ało wzrost wskaźnika aktyw ności potasu proporcjon aln ie do zastosowanej dawki. N ajw iększe zm iany wskaźnika aktyw ności w ystąpiły w glebie gliniastej. W skaźnik wzrostu A R ^ m iędzy obiektam i K 0 i K 3 w ynosi tu 18,1(M/1)1/2 • • 10“ 3. W przypadku gleb y piaskow ej i lessow ej zastosowane naw ożenie potasow e zw iększyło rów nież aktyw ność potasu ( A R ^ = I ) , ale w zna cznie m niejszym stopniu niż na glebie gliniastej. Różnica m iędzy w arto ściami A R * na obiektach K 0 i K 3 w yn osi tu 1,4 dla g leb y piaskowej 1 2,5 dla gleb y lessow ej.
A nalizując zawartość potasu przysw ajalnego w próbkach z różnych obiektów i gleb (tab. 1) widać, że najw iększą zasobnością w potas odzn a cza się gleba piaskowa, a następnie gleba gliniasta i lessowa. Sugeruje to, że w ielkość wskaźnika aktyw ności potasu, k tóry zależy przecież od zawartości tego składnika w glebie, pow inna ułożyć się podobnie jak zawartość potasu przysw ajalnego. Uzyskane jednak w yniki nie potw ier dziły tego przypuszczenia. N ajw yższe wartości wskaźnika A R * uzyska no na obiektach gleb y gliniastej, a następne m iejsce zajm ują g leb y les sowa i piaskowa. Znacznie niższe wskaźniki aktyw ności potasu w przy padku gleb y lessow ej i piaskow ej w porów naniu z gliniastą w ynikają zapewne z niższej zawartości potasu w glebie piaskow ej, na co w skazuje ilość tego składnika rozpuszczalnego w 20-procen tow ym HC.1 oraz w y ż szej zawartości wapnia i magnezu w glebie lessow ej. B e c k e t t [4, 5] i inni badacze [1, 11, 15, 17] twierdzą, że pełny obraz stanu potasu w g le bie, a zatem i zdolności gleb y do zaopatryw ania roślin w potas, można uzyskać analizując nie tylko ilość i aktyw ność tego składnika, ale ró w nież pojem n ość bu forow ą gleb (P B C K). P ojem n ość bu forow a gleb w yraża stosunek zawartości w glebie potasu w ykazującego zdolność przechodze nia z fazy stałej do roztw oru glebow ego (w artość Q) w odniesieniu do
w artości wskaźnika A R * = I w yrażającej aktyw ność potasu w odniesie niu do aktyw ności wapnia i m agnem u a K /j7 a(Ća + Mg). P ojem n ość b u forow a gleb określa zatem zdolność gleb d o przeciw staw iania się zmianie
w artości A R * w w arunkach nawożenia potasem lub przy intensyw nej, w yczerpu jącej uprawie roślin bez w prow adzania potasu w form ie na wozu.
N aw ożenie potasem a wskaźniki zawartości К w glebie 131
P ojem n ość b u forow a (P B C K) badanych gleb kształtuje się odm iennie, co w ynika ze zróżnicow ania w zawartości próch n icy fra k cji spławialnej i koloidalnej itp. A nalizując g leb y obiektów nie n aw ożonych (K 0) stw ier dzono, że najw yższą pojem n ość bu forow ą w ykazu je gleba lessowa, a n a j n iższą — gleba piaskowa. G leba w ytw orzon a z glin y zajm u je m iejsce pośrednie (ostatnia kolum na tab. 1).
P.od w p ły w em zróżnicow anego nawożenia potasem P B C K na glebie piaskowej zm niejszyła się w zależności od obiektu w porów naniu z k on trolą (K 0) o 5,8-6,2 m e K/100 g • (M /l)1/2. W glebie w ytw orzon ej z glin y spadek ten w ynosił 13,7-15,1, a lessow ej 9,6-11,7 me K/100 g • (M /l)1/2. Dane zawarte w tab. 1 wskazują, że poziom nawożenia potasem tylko nieznacznie zróżnicow ał w ielkość wskaźnika P B C K. P odkreślić należy, że zróżnicow anie to nie ma logicznego związku z poziom em nawożenia potasem. W tej sytuacji istniejące różnice w artości P B C K m iędzy obiekta mi w ynikają raczej z niedokładności m etody oznaczania niż w pływ u zróżnicow anego poziom u nawożenia potasem. Stw ierdzone natomiast róż nice w artości wskaźnika P B C K m iędzy glebam i w ynikają ze zróżnicow a nia w łaściw ości fizyk och em iczn ych gleb. W skaźnik P B C K daje zatem in form acje o zdolności g leb y do uwalniania lub zatrzym yw ania potasu.
W o o d r u f f [24], a za nim i inni badacze [3, 10] uważają, że n a j lepszym wskaźnikiem ocen y zdolności zaopatrzenia roślin w potas przez glebę jest w olna energia w ym iany (A F ), która uw zględnia nie tylk o po jem ność kom pleksu sorp cyjn ego i stopień jeg o w ysycen ia potasem, ale także siłę związania tego pierwiastka ze stałą fazą gleby. Zdaniem W o o d r u f f a [24] w olna energia w ym iany w skazuje na intensyw ność uwalniania składników m ineralnych z kom pleksu sorp cyjn ego do roz tw oru glebow ego.
W o o d r u f f [24] w oparciu o przeprow adzone badania ustalił, że energia w olnej w ym iany wapnia przez potas rzędu 3500-4000 kalorii wskazuje na niedobór dostępnego potasu w glebie. Energia w oln ej w y m iany dla gleb y optym alnie zaopatrzonej w potas m ieści się w granicach 2500-3000 kalorii. W ty ch w arunkach stosunek potasu do wapnia jest najbardziej w łaściw y. Jeżeli energia w oln ej w ym iany jest niższa od 2000 kalorii, to w środow isku gleb ow ym w ystępu je nadmiar potasu w stosunku do wapnia i .składnik ten jest luksusow o pobierany przez rośliny. Im w ięc gleba zawiera w ięcej potasu w ym iennego, tym m n iej sza jest energia w ym iany wapnia przez potas.
Ocena zasobności gleb w potas w św ietle kryteriów opartych na w o l nej energii w ym iany w skazuje, że ob iek ty K 0 (w olna energia w ym ia n y — 3752 kalorie) na glebie piaskow ej, K 0 (3678), K i/2 (3487), i К г (3361) na glebie lessow ej w ykazują niedobór tego składnika, natomiast obiekty K i/2 (3606), Ki (3547), K 2 (3448), K 3 (3390) na glebie piaskow ej, K 0 (3228) na glebie w ytw orzon ej z glin y oraz K 2 (3274) i K 3 (3172) na glebie lesso w ej są słabo zaopatrzone w potas. Optym alną zasobność w potas w
yka-132 H. Terela'k, W . Sadurski
żują jed yn ie obiekty (2624) (2425), К 2 (2345) i К 3 (2224) na glebie
piaskow ej (rys. 1).
Ocena zasobności gleb w edług liczb granicznych [12] dla potasu p rzy sw ajalnego oznaczonego m etodą E gnera-Riehm a różni się od w yżej przy toczonej. W św ietle tych liczb w szystkie ob iek ty na glebie lessow ej, K 0, K ]/2 i K x na w ytw orzon ej z glin y oraz K 0 na piaskow ej w ykazują niską zawartość potasu. Natomiast obiekty K 2 i K 3 na glebie w ytw orzon ej z glin y oraz K 0, K 1/2, K b K 2 i K 3 na piaskow ej odznaczają się średnią zawartością potasu. Brak jest gleb, które pod w zględem zawartości po tasu przysw ajalnego, pom im o tak długiego okresu stosowania dawek K 20 rzędu 240 kg/ha, można b y ło b y uznać za w ysoko zasobne w potas.
W N IO SKI
P rzeprow adzone badania pozw alają na w yciągn ięcie w niosków .
1. W ieloletnie zróżnicow anie poziom u nawożenia potasem zw iększyło zawartość badanych fra k cji tego składnika w glebie piaskow ej w y tw o rzo nej z glin y i lessow ej proporcjon aln ie do poziom u zastosowanego naw o żenia.
2. W zrastające dawki potasu zw iększały w artość wskaźnika ak tyw no ści у /(A R c vzw. J) tego pierwiastka. A nalizow ane rodzaje gleb istotnie różnią się m iędzy sobą pojem nością buforow ą. Nie stw ierdzono natomiast, aby w zrastające naw ożenie potasem w yraźn ie różnicow ało w artość tego wskaźnika (P B C K).
3. W yniki pom iaru w oln ej energii w ym ia n y (A F ) wskazują, że zasto sowane nawożenie, i to nawet w daw kach w ysokich (240 kg K 20/h a ), doprow adziło do w ysokiej zasobności w potas ob iek ty K b K 2 i K 3 na glebie w ytw orzon ej z gliny. W szystkie natomiast obiekty g leb y piaskow ej i lessow ej w ykazały niedobór lub za niską zawartość potasu. Ocena za sobności gleb w potas w edług k ryteriów opartych na wskaźnikach dyna m icznych, a głów n ie na w olnej energii w ym iany nie zawsze jest zgodna z oceną opartą na liczbach granicznych zawartości potasu przysw ajal nego.
LITERATU RA
[1] A c q u a у e D. K., M c L e a n A. J.: Potassium potential of some selected soils. Can. J. Soil Sei. 46, 1966.
[2] A d i s c o t t Т. M.: Use of the quantity potential relationship to provide a scale of the ability of extractans to remove soil potassium. J. Agric. Sei. 74, 1970. [3] B a k e r D. E.: A new approach to soil testing. Soil Sei. 112, 1971, 6.
[4] B e c ' k e t t P. H. T.: Studies on soil fpotassium. II. The immediate Q/I rela tions of labile potassium in the soil. J. Soil Soi. 15, 1964, 1.
[5] B e c k e t t P. H. T.: Studies on soil potassium. I. Conformation of the ratio low measurements of potassium potential. J. Soil Sei. 15, 1964, 1.
Naw ożenie potasem a wskaźniki zawartości К w glebie 133
[6] B o g u s z e w s k i W., G o s e k S.: Wyniki doświadczeń z wysokimi dawkami fosforu i potasu w Zakładach Doświadczalnych IUNG. Cz. III. Pam. ipuł. 1976, 66.
[7] B o g u s z e w s k i W. , G o s e k S., G r z e ś к 'i e w i с z H.: Wyniki doświadczeń z wysokimi dawkami fosforu i pota&u w Zakładach Doświadczalnych IUNG. Cz. I. Pam. puł. 1971, 42.
[8] B o g u s z e w s k i W. , G o s e к S., P o n d e l H.: Wpływ wieloletniego nawo żenia izróżnicowanymi dawkami fosforu i potasu na plony roślin i zawartość składników w glebie. Wydawnictwa IUNG. Ser. R (110), Cz. I, 1976.
[9] В u c k m a n H. C., B r a d y N. C.: Gleba i jej właściwości. PWRiL, Warsza wa 1971.
[10] F e i g e n b a u m S., H a g i n J.: Evaluation of methods for determining ava ilable soil potassium based on potassium uptake by plants. J. Soil Sei. 1967, 18. [11] L a m m G. G., N a f a d y M. H.: Plant nutrient availability in soils. III. Stu
dies on potassium in Danish soils. Agrochemica 17, 1973, 5.
[12] L i t y ń s k i T., J u r k o w s k a H., G о r 1 a с h E.: Analiza chemiczno-rolnicza. Gleba i nawozy. PWN, Warszawa-Kraków 1972.
[13] M a c K a y D. C., D e L o n g W . A .: Coordinated soil-plant analysis. III. Ex change equilibria in soil suspensions as possible indicators of potassium ava ilability. Can. J. Agric. Sei. 35, 1955, 2.
[14] M e r c i k S.: Wpływ długoletniego stosowania fosforu i potasu na plonowanie oraz na zawartość tych składników w glebie. Wydawnictwa IUNG Ser. R (110), Cz. I, 1976.
[15] N i e l s e n J. D.: Kvantitets-intensitets relationer for kalium. Tidsskrift for Planteavl 75, 1971.
[16] N i e l s e n J. D.: Kwantites intensitets relationer for kalium. Planternes opta- gelse of kalium i relation til dets 'kvantitets og intensitet i jorden. Tidsskrift for Planteavl 75, 1971.
[17] N i e l s e n J. D.: Planternes optagelse of »kalium fra jord med 1) samme kapacitet, men forskelling intensitet 2) samme intensitet, men forskelling ka- pacitetat kalium. Tidsskrift for Planteavl 76, 1972.
[18] P o n d e l H., G o s e k C.: Wpływ poziomu nawożenia potasowego na zawar tość potasu w glebie. Rocz. giebozn. 28, 1977, 3.
[19] R i c h a r d s G. E., M c L e a n E. О.: Release of fixed potassium from soils by plant uptake and chemical extration techniques. Soil Sc. Soc. Amer. Proc. 25, 1961, 2.
[20] S e l i m H. M. , M a n s e 1 R. S., Z e l a z n y L. W .: Modeling reactions and transport of potassium in soils. Soil Sei. 22, 1976, 2.
[21] T e r e l a к H.: Badania modelowe nad dynamiką potasu i niektórych składni ków glebowych pod wpływem wapnowania i nawożenia. Rocz. glebozn. 29,
1978, 1.
[22] T i n k e r P. B.: Studies on soil potassium. III. Cation activity ratios in acid nigérian soils. J. Soil Sei. 15, 1964, 1.
[23] W i l k K., R a b i k о w s к а В.: Wpływ wzrastających dawek azotu, fosforu i potasu na plony roślin uprawnych :j na właściwości gleby. Wydawnictwa IUNG, Ser. R (110), Cz. I, 1976.
[24] W o o d r u f f C. М.: Energies of replacements of calcium and potassium in soils. Soil Sei. Soc. Amer. Proc. 19, 1955.
134 H. Terelak, W . Sadursiki Г. Т Е Р Е Л Я К , В. С А Д У Р С К И ВЛИЯНИЕ ДИФФЕРЕНЦИРОВАННОГО УРОВНЯ УДОБРЕНИЯ КАЛИЕМ Н А СТАТИЧЕСКИЕ И ДИНАМИЧЕСКИЕ П ОКАЗАТЕЛИ СОДЕРЖАНИЯ ЭТОГО ЭЛЕМЕНТА В ПОЧВЕ Лаборатория химии почв Института 'агротехники, удобрения и почвоведения в Пулавах Р е з ю м е Одноразовое внесение высоких доз калийных удобрений вызывает далеко идущие изменения в физико-химических свойствах почв. Цель исследований, проведенных на базе 13-летпих опытов с дифференцированным уровнем ка лийного удобрения: К 0, К 1/2, К 1% К 2 и К 3 (Ki = 80 кг К 20 на га), состояла в обо значении влияния этого мероприятия .на формирование динамических и стати ческих показателей обеспеченности растений калием. В 1976 году после уборки растений были отобрепы на всех объектах средние почвенные образцы с глу бины 0-20 см, в которых был определен: механический состав pH в 1 н КС1, °/о гумуса, калий растворимый в воде, 1 н H N 0 3, 20%. HCl, а также калий усво-яемый и обменный. Кроме того обозначено коэффициент активности калия (AR0K — т.наз. J), коэффициент содержания калия (Q), буферную емкость почв (РВСК) и вычислено энергию свободного обмена. В исследованиях учи тывались почвы: бурая образо-вашная из связного песка,, псевдопонзолистая обра зованная из суглинка и бурая лессовая почва. Проведенные исследования доказали, что дифференциация уровня удобре ния калием повысила содержание фракции калия в почвах пропорционально уровню примененного удобрения. Возрастающие дозы калия повысили актив ность (AR0K) этого элемента в почве. Исследованные почвы отчетливо разли чались в отношении буферной емкости (РВСК). Однако не установлено, чтобы уровень применяемого удобрения сказывался на величине этого показателя. Результаты измерений -свободной обмена (A F) указывают, что на почве обра зованной из суглинка применение удобрений в высокой дозе (до 240 кг К 20 на га) привело к хорошей обеспеченности калием почв объектов К ь К 2 и К 3. Однако все объекты почв песчаной и лессовой выявили .недостаток либо низкое содержание калия. Оценка обеспеченности почв калием по показаниям сво бодной энергии обмена не всегда бывает сходной с оценкой барирующей на предельных числах содержания усвояемого калия. H. T E R E L A K , W . S A D U R S K I
INFLUENCE OF DIFFERENTIATED POTASSIUM FERTILIZATION LEVEL ON STATIC AL AND D YN A M IC A L INDICES OF THE CONTENT OF THIS ELEMENT
IN SOIL
Soil Chemistry Laboratory, Institute of Soil Science and Cultivation of Plants at Puławy
S u m m a r y
The application of high and amassed rates of potassium fertilizers leads to considerable changes in physico-chemical properties of soils. The aim of the res
N aw ożenie potasem a wskaźniki zawartości К w glebie 135
pective investigations carried out on the basis of 13-year experiments -with a diffe rentiated potassium fertilization level — K 0, K 1/2, K b K 2, K 3 (K^ = 80 kg K 20 per hectare) was to determine the influence of this measure on -the formation of dy namical and statical indices of the supply of plants with potassium. In 1976 after the harvest of plants average soil samples were taken from the objects under study, from the horizon of 0-20 cm. In the samples mechanical composition, pH in 1 N КСГ, humus °/o, water-soluble potassium, 1 N N H 0 3, 20% HCi as well as available and exchangeable potassium were determined. Moreover, the potassium activity index (y/ A R ^ J ) , the potassium content index (Q) and buffer capacity of soils (PBCK) were determined as well as the free exchange energy was calculated In the investigations brown soil developed from weakly loamy sand, pseudopodzolic soil developed from loam and loess brown soil were used.
The investigations have proved that the differentiation of the potassium ferti lization level caused an increase of potassium fractions in soil proportionally to the fertilization level applied. Increasing potassium rates led to an increase of the activity of this element (\' A R ^ ) in soil. The soils tested differred distinctly with their buffer capacity (PBCK), but it was not found as the level of the fertilization applied would affect the value of this index. The results of the free exchange energy (A F ) measurements prove that the fertilization applied, even in high rates (240 kg K 20 per hectare) leads to a high abundance in potassium of soul of the obiects K b K 2 and К» (soil developed from loam). All objects of sandy or ‘loess soils, however, prove a deficiency or a low potassium content. The estimation of the abundance of soil in potassium based on the free energy exchange is not always compatible with the estimation based on boundary numbers for the availa ble potassium content.
Dr H enryk Terclak
Instytut Uprawy, Gleboznawstwa
I Nawożenia
