ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XLVII NR 3/4 WARSZAWA 1996: 109-115
W I E S Ł A W B E D N A R E K , W O I C I E C H L I P I Ń S K I
ODDZIAŁYW ANIE NAWOŻENIA MINERALNEGO
I W APNOW ANIA NA FIZYKOCHEMICZNE
WŁAŚCIWOŚCI GLEBY LEKKIEJ, PLONOWANIE
ORAZ NIEKTÓRE CECHY JĘCZMIENIA JAREGO
Katedra C hem ii R olnej A kadem ii R olniczej w L ublinie
W STĘP
Istotnym elem e n te m żyzności gleby je s t jej odczyn oraz zasobność w składniki po k arm o w e. G leby lekkie charakteryzują się najczęściej silnym za k w asze n iem , niską zaw artością substancji organicznej oraz mineralnej frakcji koloidalnej. O g ra n icza to ich zdolności sorpcyjne, a tym sam y m m ożliw ość o p ty m aln eg o zaopatrzenia roślin w składniki pokarm ow e.
N a w o ż e n ie m ineralne na tych glebach przynosi z reguły pro p o rcjo n aln e do za sto so w an eg o czynnika skutki, tj. wzrost plonu. l e d n a k rów nie szybko dochodzi do zw ię kszenia ich zakw aszenia, w szczególności pod w p ły w e m azotu i potasu. D L t e g o też k o niecz ne je s t ró w n o c zesn e w a p n o w an ie tych gleb [C zuba 1989].
R eg u lac ja odcz y n u oraz dostateczna ilość m akro- i m ik ro elem en tó w j e s t w a ru n k ie m kształtow ania o p tym alnych cech jak o ś c io w y c h biom asy roślinnej.
B iorąc p o d u w a g ę konieczność zw iększania produkcji żyw ności z z a c h o w a niem odpo w ied n ich p aram etrów jej jakości, w najbliższych dziesięcioleciach nastąpi potrze ba stw orzenia odpow iednich w a runków do u p ra w y roślin na glebach lekkich i zakw aszonych. C zęsto gleby te znajdują się w stanie chem icznej d e g r a dacji [Fotym a, G o se k 1993]. D latego podjęto badania, które m iały na celu ocenę zm ian p o d sta w o w y c h w łaściw ości gleby bardzo kw aśnej, poddanej o d d z ia ły w a niu n a w o żen ia m inera lne go i w a p n o w a n ia oraz ich w p ły w u na p lo n o w an ie i niektóre elem enty jak o ści ję c z m ie n ia jare g o , rośliny wrażliwej na n iekorz ystne warunki glebowe.
M ETODYKA B A D A Ń
T rzyletnie d o św iadc zenie w a zo n o w e ( 1 9 9 1 - 1 9 9 3 ) założono na bardzo k w a ś n y m p o z io m ie A p ornej gleby bielicowej (pgmp), ubogiej w składniki p o k a r m o w e (głów nie P i M g).
w a rstw y ornej gleby) w a p n o w a n o je d n o ra z o w o C a C 0 3, w daw ce odpow iadającej 1 Hh. W kolejnych latach stosow ano naw ożenie m ineralne - azotem N w form ie saletry am onow ej w ilości 0,15 g/kg gleby i potasem К w form ie 60% soli potasow ej w ilości 0,15 g/kg gleby. G leba użyta w dośw iadczeniu ch a ra k te ry z o w ała się niską zaw artością P przysw ajalnego (w edług m etody E g n e ra -R ie h m a - 25,5 m g P /kg gleby) i bardzo niską m agnezu przysw ajalnego (według m etody S ch ac h tsc h ab ela - 14 m g/kg gleby). S tosow ana roślina testow a (jęczm ień) jest w y ją tk o w o w rażliw a na niedobory łatw o dostępnych form składników p o k a r m o w ych, dlatego fosfor w prow ad za n o do gleby w każdym roku badań w dw óch d aw k ach i formach: Pj - 0,0655 g i P 9 - 0 , 1 3 1 g/kg gleby ja k o superfosfat potrójny i m ącz k ę fosforytow ą będąca znacznie tańszym n aw ozem fosforow ym , a m agnez w form ie M g S Ó 4, 7 H 90 też w dw óch daw kach w ilości: M gj - 0,025 g i M g 0 - - 0 , 0 5 g/kg gleby. O biektem kontrolnym była gleba naw o żo n a w yłącznie azotem i potasem . Jako roślinę testow ą upraw iano ję c z m ie ń jary odm iany Ars, który zbierano w fazie dojrzałości pełnej.
W m ateriale gleb o w y m w każdym roku badań oznaczano m etodam i p o w s z e c h nie przyjętym i odczyn, kw asow ość hydrolityczną, zaw artość kationów z a sa d o w ych i glinu ru c h o m e g o oraz obliczano sum ę zasad (S), p ojem ność sorpcyjną (T) oraz stopień w y sycenia gleby zasadam i (V).
Po z biorze ję c z m ie n ia określano plon ziarna, słom y i korzeni (oddzielano j e od gleby wysuszonej do stanu pow ietrznie suchego w każdym roku po zakończonej wegetacji, p rz em y w an o w odą destylowaną, suszono i określano suchą masę), m asę 1000 ziarn, ilość białka i zaw artość glinu (m etoda kolo ry m etry c zn a z alum inonem ). U zyskane wyniki oceniano statystycznie m etodą analizy wariancji z w y k o rz y stan iem półprzedziałów ufności T u k e y ’a. O bliczono także w sp ó łc z y n niki korelacji m iędzy plonem a niektórymi w łaściw ościam i gleby użytej w d o św iadczeniu. D ane zam ieszczone w tabelach stanow ią średnie wyniki z trzy letniego cyklu badań.
W YNIKI I DYSK USJA
W p rz ep ro w a d zo n y ch badaniach w a p n o w an ie gleby bardzo kwaśnej w n ajw ię kszym stopniu m o d y fik o w ało jej odczyn, wartość kw asow ości hydrolitycznej i su m ę kationów zasadow ych (tab. 1).
W e d łu g A da m us i in. [1989], naw ożenie mineralne, zw łaszcza NK, prow adzi z reguły do obniżenia pH i zm niejszenia udziału C a2+, zaś do wzrostu ilości H + w ko m p lek sie sorpcyjnym . N atom iast w a pnow anie p o w o d o w a ło w zrost udziału w a p n ia w y m ien n eg o w sum ie kationów z 30 do 90% [M otow icka-T erelak 1974]. Z m n iejszał się tym sam ym udział jo n ó w w odo ro w y ch j a k rów nież m ag n ez o w y ch .
Ilość glinu ru c h o m e g o w badanej glebie obniżała się także w w yniku w a p n o w ania oraz n a w o żen ia fosforem , zw łaszcza stosow anym w form ie m ączki fo s fo rytowej, co w ynika z jej odkw a sz ając ego działania (tab. 1).
W y s o k ą zaw artość glinu stw ierdza się głów nie w glebach za kw aszonyc h, z n iedoboram i łatw o rozpuszczalnych form fosforu [H aug 1984]. W ielu autorów prz yznaje [Bartlett, Riego 1974; B o rk o w sk a 1988; Prakash, B h ask er 1974], że w a p n o w a n ie w w iększym stopniu ogranicza w ystępow a nie glinu ru c h o m e g o niż n a w o żen ie fosforem lub m ag n ez em (w formie siarczanu m agn ez o w eg o ). Jednak p o w sta w a n ie fosforanów glinow ych m oże skutecznie przeciw działać
toksyczno-W pływ n a w o żen ia m in era ln eg o i w a p n o w a n ia
__________
111T A BE LA 1. Wybrane w łaściw ości gleby po zbiorze jęczm ienia jarego TABLE 1. Som e properties o f soil after harvest o f spring barley N aw o żenie Fertili zation pH Al ruch. M obile A1 [mg/kg] . Hh Na К Ca Mg S T V m [m m ol(+)/kg] S u p e r fo s fa t p o tr ó jn y - T r ip le s u p e r p h o s p h a t Gi 4,18 12,07 27,0 1,63 1,19 17,33 7,42 27,5 53,5 51,3 g2 6,35 3,18 10,0 1,47 1,53 43,45 7,46 54,1 64,3 84,3 Pi 5,27 9,65 18,7 1,53 1,46 28,90 7,06 38,9 56,4 67,2 P2 5,26 5,60 18,4 1,57 1,26 31,80 8,10 42,8 61,4 68,5 Mgi 5,27 7,85 18,9 1,49 1,39 30,13 5,32 38,3 56,3 5 5 ,7 Mg2 5,26 7,40 18,1 1,61 1,33 30,69 9,85 43,4 61,5 69,0
NIR/ 0,17 1,77 2,58 n.i. n.i. 0,80 2,6 2,55 3,4 2,05
LSD (p == 0,05) M ą c z k a fo s fo r y to w a - R o c k p h o s p h a te m ea l Gi 4,56 6,76 23,1 1,99 1,23 18,75 8,02 30,04 53,2 56, 0 g2 6,30 3,17 9,2 1,99 2,68 42,34 8,19 55,17 64,3 85,8 Pi 5,34 6,29 16,7 1,90 2,08 30,00 8,30 42,25 59,0 70, 1 P2 5,53 3,64 15,7 2,09 1,84 31,09 7,90 42,95 58,5 71,7 M gi 5,40 5,50 16,4 1,91 1,96 30,50 5,35 39,67 56,0 69, 1 Mg2 5,47 4,43 15,9 2,07 1,95 30,60 10,86 54,54 61,5 72,7 Kon. 3,50 63,1 28,9 1,40 8,83 13,58 2,02 26,30 55,1 47,5 NIR/ 0,22 1,10 0,65 n.i 0,42 1,43 2,80 0,45 3,30 7,8 LSD (p == 0,05)
Objaśnienia: Gj - gleba bardzo kwaśna, - gleba wapnowana, Р р P0- dawki fosforu, M gr Mg0 - dawki magnezu, Kon. - kontrola, n.i. - brak istotnych różnic.
Commentaries: G { - very acid soil, G., - limed soil, Рг P0 - doses of phosphorus, M gr Mg9 - doses of mag nesium, Kon. - control, n.i. - not significant differences. ~
ści glinu. M ag n e z natom iast zm niejsza negatyw ne o d d ziaływ a nie glinu ru c h o m e go za ró w n o przez konkurencję o m iejsca aktyw ne w korzeniu, j a k i p rz ez p o w s ta w anie n ieszkodliw yc h k o m pleksów z jo n a m i S 0 42" (p o chodzącym i z M g S 0 4 • 7 H -O ) [Pokojska 1994].
Ź a s to s o w a n e w niniejszym dośw iadczeniu naw ozy i ich dawki p rzyczyniały się do zw ię k szen ia pojem ności sorpcyjnej gleby i do w ysy ce n ia jej kom p lek su sorpcyjnego zasadam i (tab. 1). W z ro st pojem ności sorpcyjnej następ o w ać m oże z a ró w n o w w yniku w a p n o w an ia [M otow icka-T erelak 1974], j a k i na w o ż e n ia fosforem [Phillips i in. 1988]. Jednak w edług A dam us i in. [1989], naw o żen ie m ineralne najczęściej prow adzi do obniżenia sum y kationów z a sad o w y ch i nie m o d y fik u je zasadniczo pojem ności sorpcyjnej. Z nac znie w iększą rolę w tym w z g lę d zie o d g ry w a n aw ożenie organiczne. Jednak M a z u r i Sądej [1989] stw ier dzili w zrost wartości sum y zasad, pojem ności sorpcyjnej i stopnia w ysy ce n ia gleby zasadam i przy stosow aniu n aw ozów m ineralnych, przy obniżaniu się pH.
W p rz ep ro w a d z o n y c h badaniach plon ję c z m ie n ia ja re g o zależał w sposób istotny od stosow ane go naw ożenia. S zczególnie duży p lonotw órcz y w p ływ w y w ierał fosfor oraz w apnow anie. M ag n e z nie spow o d o w a ł w tym w z glę dzie tak zna czą cy ch różnic (tab. 2).
Na Superfosfat potrójny -- Triple superphosphat Mączka fosforytowa - Rock phosphate meal wo
że- ziarno - grain słoma - straw ziarno - grain słoma - straw
nie
Ferti plon MTZ białko A1 plon białko A1 plon MTZ białko Al plon białko A1
liza [g s.m./wazon] 1000 [g/wazon] [g s.m ./wazon] [g/wazon] [g s.m ./wazon] 1000 [g/wazon] [g s.т . / [g/wazon tion crop yield kernel protein crop yield protein crop yield kernel protein wazon] protein
[g d.m./pot] weight [g/pot] [%] [g d.m./pot] [g/pot] Г -] [g d.m./pot] weight [g/pot] [%] crop yield [g/pot] [%]
[g] [g] [g d.m./pot] Gi 33,0 38,7 4,02 0,029 35,8 2,01 0,052 36,4 44,7 4,26 0,029 35,8 1,61 0,04 g2 41,4 43,5 5,13 0,028 42,3 2,58 0,033 25,8 48,0 3,84 0,028 42,3 3,21 0,04 Pi 35,6 40,0 4,49 0,030 38,4 2,27 0,039 28,4 44,9 3,89 0,029 38,4 2,57 0,04 P2 38,9 42,2 4,63 0,027 39,8 2,31 0,046 33,8 47,7 4,33 0,028 39,8 2,22 0,04 Mgi 36,6 40,8 4,43 0,029 38,5 2,12 0,040 30,5 46,5 4,03 0,028 38,5 2,39 0,04 Mg2 37,9 41,4 4,70 0,028 39,7 2,50 0,045 31,7 46,2 4.15 0,029 39,7 2,38 0,04 К 3,27 20,8 0,61 0,064 6,16 1,03 0,16
NIR/ 1,03 0,9 n.i. 0,0003 1,15 n.i. 0,0003 1,86 0,61 0,1 0,0003 1,45 0,1 0,0002
LSD (p = 0,05)
Objaśnienia jak w tabeli 1. Commentaries as in Table 1.
W . B e d n a re k , W . L ip iń s k i
W pływ n a w o żen ia m in era ln eg o i w a p n o w a n ia
__________
113T A B E L A 3. W sp ó łczy n n ik i korelacji m ięd zy p lon em ję cz m ie n ia ja r eg o a w ła śc iw o śc ia m i g leb y w ap now anej, naw ożonej fosforem i m agn ezem
T A B L E 3. D ep en d en ce o f spring barley yield on properties o f lim ed, fertilized w ith phosphorus and m agn esiu m soil
W ła śc i Plon - Crop yield (rxy)
w o ści
g leb y ziarno słom a k orzen ie razem ziarno słom a k o rzen ie razem S o il pro- grain straw roots total grain straw roots total perties
G leb a k w aśn a - A cid soil n == 48 G leba w apnow ana -- L im ed soil n = 4 8 pH 0 ,5 1 5 0 ,2 8 6 - 0 ,4 2 8 0 ,4 1 5 - 0 2 9 2 * * * Hh - 0 ,3 9 6 * - 0 ,3 4 4 - 0 ,3 0 7 0 ,6 3 7 0 ,4 3 3 * 0 ,6 0 0 A l ruch. - 0 ,6 2 8 * * 0 ,5 4 3 - 0 ,5 8 8 - 0 ,4 3 8 * - 0 ,5 4 2 M o b ile
S 0 ,4 2 7 0 ,5 1 4 * 0 ,5 2 7 * * * *
PI su p erfosfat - superphosphat n = 24 PI su perfosfat - superphosphat n = 2 4
pH 0 ,5 6 3 * * 0 ,4 3 5 * * * *
Hh - 0 ,5 9 7 * - 0 ,4 0 4 - 0 ,4 7 3 * * * *
A l ruch. - 0 ,7 6 2 * - 0 ,5 3 7 - 0 ,7 8 7 - 0 ,5 0 6 * - 0 ,7 3 0 M o b ile
S 0 ,6 7 7 0 ,4 6 0 0 ,4 3 0 0 ,5 8 8 0 ,5 8 2 * * 0 ,5 3 0 PI m ączk a fo sfo ro w a - rock phosphate m eal PI m ączk a fo sfo ro w a - rock ph osp hate
n = 24 m eal ni = 24 pH 0 ,6 0 9 * * - 0 ,5 3 5 - 0 ,4 8 4 * * 0 ,4 4 0 Hh 0 ,7 3 6 0 ,5 1 6 * 0 ,6 5 8 0 ,6 2 0 0 ,5 5 5 - 0 ,5 2 9 0 ,5 8 9 A l ruch. * * * * * * * * M o b ile S - 0 ,5 3 0 * * - 0 ,4 1 7 - 0 ,4 5 3 * 0 ,4 0 8 * M g l n = 48 M g 2 n = 48 pH * * * * * * * * Hh * * - 0 ,3 1 5 * * * - 0 ,3 7 0 * A l ruch. - 0 ,2 9 3 * * * - 0 ,3 1 9 * - 0 ,3 9 8 - 0 ,3 2 5 M o b ile S * * 0 ,3 0 5 * * * * *
Zboża najczęściej wykazują m niejszą reakcję w postaci zw yżki plonu na naw ożenie m agnezem w porównaniu np. z fosforem [Ciećko, W yszk ow sk i 1994]. Jednak wzrost plonu w wyniku stosow ania siarczanu m agn ezow ego m o że m ieć m iejsce nawet bez zmian pH gleby [Łabuda i in. 1992].
W przeprowadzonych badaniach, obok zw iększenia plonu, poprawiała się jak ość uzyskiw anego ziarna, co przejawiało się w zrostem m asy 1000 ziarn, zw łaszcza z obiektów w apnowanych oraz naw ożonych fosforem (tab. 2). N a tę cech ę korzystniej w pływ ało naw ożenie mączką fosforytow ą niż superfosfatem potrójnym.
W iększą m asę 1000 ziarn jęczm ienia w wyniku wapnowania oraz naw ożenia superfosfatem potrójnym uzyskali Thun [1943] i Sałm in [1969].
Zawartość białka w biom asie jęczm ienia jarego zm niejszała się istotnie w wyniku naw ożenia fosforem , w tym w form ie mączki fosforytow ej (tab. 2). Natom iast zw iększen ie ilości białka m iało m iejsce w następstwie wapnow ania i
tylko n ieznacznie pod w p ły w e m n aw ożenia m agnezem . P o d o b n e tendencje wy- tąpiły w słomie.
W e d łu g K udiejarow ej [1966], naw ożenie fosforem prow adzi do w zrostu ilości białka tylko w niektórych gatunkach roślin (groch, len), w ję c z m ie n iu natom iast j e g o ilość m oże się zm niejszać.
Z aw arto ść glinu w badanych częściach rośliny zm niejszała się p o d obnie w w y n ik u s tosow anych naw o zó w i ich daw ek w poszczególnych obiektach (tab. 2).
Z o bliczonyc h zależności m iędzy plonem ję c z m ie n ia ja re g o a w ybranym i w łaśc iw ościam i gleby wynika, że na zakw aszenie gleby najbardziej w rażliw e jest ziarno i korzenie, te w łaśnie części m ogą reagow ać spadkiem plonu w n a jw ię kszy m stopniu (tab. 3). Nie zapobiega temu naw ożenie superfosfatem potrójnym , ale fosfor w form ie mączki fosforytowej popraw ia warunki plo n o w an ia tej rośliny. J ed n a k zbytnia alkalizacja gleby m oże rów nież ograniczać plon ziarna. N atom iast n a w o żen ie m a g n e z e m w form ie siarczanu m ag n ez o w eg o nie w yw ie ra tak z n a c z nego w pły w u na właściw ości gleby i plonow anie ję c z m ie n ia jarego.
WNIOSKI
U z y sk a n e wyniki pozw oliły na sform ułow anie następujących wniosków : 1. N a w o ż e n ie fosforem, m agnez em i w a pnow anie d o prow adziło do popraw y w łaściw ości fizyk o c h em iczn y c h i chem icznych gleby lekkiej przez regulację jej o dczynu, zw iększenie pojem ności sorpcyjnej i stopnia w ysyce nia kom pleksu sorpc yjne go zasadam i oraz przez skuteczną elim inację toksycznych jo n ó w glinu ruc h o m e g o .
2. W w yniku za stosow anych naw ozów i ich daw ek nastąpił istotny wzrost plonu ję c z m ie n ia ja re g o oraz plonu białka, m im o nietypow ych dla tego gatunku w a ru n k ó w glebow ych. Z w iększ yła się m asa 1000 ziarn, a zaw artość glinu w częściach u ż y tkow yc h obniżyła się do poziom u uznanego za bezpieczny w paszy.
LITERATURA
A D A M U S M., DROZD J., ST A N ISŁA W SK A E. 1989: W pływ zróżnicow anego nawożenia organicz nego i mineralnego na niektóre elem enty żyzności gleby. Rocz. Glebozn. 40, 1: 101-110.
BAR TLETT R .I.,R IE G O D .C . \914: Soil Sei. 114(3): 194-200. BO R K O W SK A В. 1988: Wiad. Bot. 32(3): 157-166.
C IE Ć K O Z ., W YSZKO W SKI M. 1994: Reakcja ow sa i kukurydzy na naw ożenie m agnezem . Biul. Mag.
P T M ag. 4: 4 0 -4 3 .
C Z U B A R. 1989: W pływ naw ożenia na glebę piaskową i plonowanie roślin. Zesz. Probl. Post. Nauk
Roi. 377: 11-17.
FOTY M A M., GOSEK S. 1993: Mat. Symp. Przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny oraz skutki zakw aszenia gleb. Lublin: 8 1 -9 3 .
H AUG A. 1984: CRC Press Inc. 1(4): 3 4 5 -3 7 3 .
K UDIEJARO W A A.J. 1966: Wlijanijc wysokich doz losfornych udobricnij na urożaj i kaczcstw o siem ian siclskochoziajstw icnnych kultur. Agrochim ija 5: 4 3 -5 2 .
L A B U D A S., FILIPEK T., D EC H N IK I. 1992: Reakcja ow sa na zróżnicow ane formy wapnia i magnezu w dośw iadczeniu m odelow ym . Rocz. G lebozn. 43, 3/4: 2 9 -3 6 .
M A ZU R T., SĄDEJ W. 1989: W pływ w ieloletniego nawożenia gnojow icą, obornikiem i NPK na niektóre chem iczne i fizykochem iczne w łaściw ości gleby. Rocz. Glebozn. 40,1: 147-153.
M OTO W ICKA-TERELAK T. 1974: Badania m odelow e nad w pływ em wapnowania na dynamikę w łaściw ości chem icznych kwaśnej gleby gliniastej. Pam. Pul. 59: 8 5 -1 0 0 .
W pływ n a w o żen ia m in era ln eg o i w a p n o w a n ia 115
PHILLIPS I.R., BLACK A .S., CA M ER ON K.C. 1988: Effect o f lim e and phosphate additions plus subsequent leaching on cation exchange capacities o f soils with variable charge. G eoderm a. 42/2: 1 6 5-175.
POKOJSKA U. 1994: Rocz. G lebozn. 45, 1/2: 109-117.
PR A K A SH B.S.J., B H A SK E R T . 1974: Soil Sei. 118(4): 2 4 3 -2 4 6 .
SA ŁM IN L.N. 1969: Wlijanijc minicralnogo pitanija na urożaj jaczm ienia, jego kaczestw o, postuplenije i w ynos azota, losfora, kalija, kobalta i miedi na diernowopodzolistnych poczw ach Kurowskoj Obłasti. A grochim ija 7: 7 1 -7 8 .
TH U N R. 1943: Über die Beeinflussung der Aufnahme und Wirkung verschiedener Phosphatdünger durch eine Kalk-, M agnesiakalk- und M agncsiumsulfatdiingung. Z. Pflanzenernähr.--Ernähr. Diin. 3 0 ,7 6 :1 3 7 - 1 5 6 .
W. B EDNAREK, W. LIPIŃSKI
INFLUENCE OF M INERAL FERTILIZATION A N D LIMING
ON PHYSICO-CHEM ICAL PROPERTIES OF LIGHT SOIL,
CROP YIELD A N D SOME FEATURES OF SPRING BARLEY
D ep a rtm en t o f A g ricu ltu ra l C h em istr y . A g ricu ltu ra l U n iv e r sity in L u b lin
S U M M A R Y
T he influence o f mineral fertilization and liming on the p hysico-c hem ical properties o f light soil, crop yield and som e features o f spring barley in a three-year pot exp e rim en t ( 199 1 -1 9 9 3 ) was valued. P hosphorus and m ag n es iu m fertilization and liming have led to im provem ent o f physico-chem ical and chem ical properties o f light soil by regulation o f its reaction, increase o f sorption capacity, saturation o f sorption com plex and effective elim ination o f toxic ions o f e x c h a n g e a b le alum inium . Essential increase in yield o f spring barley and yield o f protein was observed m ass o f one thousand grains has increased and the content o f alu m in iu m in utilitarian parts o f barley has decreased to the level regarded as safe in feed.
Prof. d r hab. W iesław Bednarek K ated ra Chemii Rolnej A kadem ia R olnicza u- Lublinie 2 0 -9 5 0 Lublin, ul. A kadem icka 15
