Jan Prószyński, "Dziedzictwo kultury Polski : jego straty i ochrona prawna", t. 1 i 2, Kraków 2001 : [recenzja]

Piotr Dobosz

Jan Prószyński, "Dziedzictwo kultury

Polski : jego straty i ochrona

prawna", t. 1 i 2, Kraków 2001 :

[recenzja]

Ochrona Zabytków 55/1 (216), 104-107

2002

PIŚMIENNICTWO

Jan P ru szyn ski, D zie d zictw o k u ltu ry Polski. Jeg o straty i o ch ro n a p ra w n a , t. I i II, Kantor W yd aw n iczy Z a k a m ycze —

Kraków 2001, ss. 481 (t.

Recenzowana, dw utom ow a m o ­ n ografia, napisana przez uznany a u to ry te t w dziedzinie praw nej p roblem atyki o chrony d ó b r k u l­ tury, prof. zw. dr. hab. Jan a P iotra Pruszyńskiego, jest dziełem w y­ bitnym , o charakterze wręcz p o m ­ n ik o w y m i p o n a d c z a s o w y m . Praca została przy g o to w an a z o l­ brzym im zaangażow aniem em o ­ cjonalnym, w szechstronną wiedzą interdyscyplinarną, sum iennością i naukow ą w nikliw ością. D zieło zaw iera um iejętnie p o łączone w ą ­ tki rozw ażań praw nika, a za ra­ zem historyka i historyka sztuki. D odać jeszcze należy, że A u to r doskonale w ykorzystuje swe w y­ jątkow e um iejętności poliglotycz- ne oraz dośw iadczenie p rak ty cz­ ne zarów no krajowe, jak i zagra­ niczne w zakresie ra c jo n a ln e g o i em pirycznego ujm ow ania p ro b ­ lem ów o ch ro n y zabytków.

R ecenzow ana książka, tra k tu ­ jąca w ielopłaszczyznow o o p ro b ­ lem atyce polskich d ó b r kultury, strat w ich zasobie i ich o ch ro n ie, została p rzygotow ana przy zasto ­ sow aniu now ej, autorskiej i tw ó r­ czej konw encji in terd y sc y p lin a r­ nego ujęcia prezentow anej w m o ­ nografii p ro b lem aty k i. Jest ona

„W za m yśle autorskim (...) p rze ­ zn a c zo n a za ró w n o dla p ra w n i­ k ó w zainteresow anych p ro b lem a ­ ty k ą d z ie d z ic tw a k u ltu r a ln e g o i ochrony za b ytk ó w , jak dla a dep­ tó w konserw atorstw a i m u ze a ln i­ c tw a ” (t. I, s. 27).

Każdy z tom ów monografii skła­ da się z dw óch części, p o d z ie lo ­ nych na ro zb u d o w an e rozdziały. Cz. I pt. W prow adzenie do ochro­

ny dziedzictw a k u ltu ry obejm uje

- O d d z ia ł P olskich W yd aw nictw I), 685 (t. II), stre szcze n ie w ję z .

JAN PRUSZVNSKI DZIEDZICTWO KULTURY POLSKI JŁGO STRATY 1 OCHRONA PRAWNA £ ШАМУС2Е 2001 Ton i

dw a rodziały. I: Teoria ochrony

sk ła d n ik ó w d zied zictw a k u ltu ry i jej term inologia zaw iera 19 p o d ­

rozdziałów .

W pierw szym z nich (Prolego­

m ena ochrony za b y tkó w . E d u k a ­ cja z a w o d o w a i p o p u la ry za c ja w ie d zy ), w kontekście, m ającego

rów nież w ym iar praw ny k o n flik ­ tu pom iędzy „przeszłością z teraź­

niejszością”, A utor staje na sta n o ­

w isku, iż „Z arów no przesadny r y ­

g o ryzm , jak i nadm ierny libera­ lizm źle służą ochronie m a teria l­ nych sk ła d n ik ó w dziedzictw a k u l­ tu r y ” (t. I, s. 35).

W ko lejn y ch p o d ro z d z ia ła ch A utor prezentuje:

a) p roblem atykę aksjologiczne­ go znaczenia p o dstaw ow ych p o ­ jęć o ch ro n y zabytków ;

b) analizę term inu „ dziedzictw o

k u ltu ra ln e ” zderzając je z „pra­ w em do d zie d zic tw a ” i fo rm u łu ­

jąc tezę, że „Prawo do

konkretne-P rotesjonalnych sp. z o .o ., n ie m ie ck im i rosyjskim

go dziedzictw a narodow ego, reli­ gijnego, stanow ego lub in d y w id u ­ alnego m ają ci, k tó rzy p oczuw ają się do zw ią zk ó w z nim , rozum ieją p o t r z e b ę je g o k u l t y w o w a n i a i opieki. Z d ecyd o w a n ie n a leży od ­ m ó w ić go ty m , k tó rzy nie tylko w ża d n y m sto p n iu nie p rzyczyn ili się do jego stw orzenia, ale n iszc zy ­ li je i d efo rm o w a li z p rzyczyn p o ­ lity c z n y c h a lbo id eo lo g iczn ych . Prawo to nie rów na się w łasności m a te r ia ln y c h s k ła d n ik ó w d z ie ­ d z ic tw a ” (t. I, s. 47);

c) w ielopłaszczyznow ą i in te r­ dyscyplinarną charakterystykę p o ­ jęć „ dziedzictw o du ch o w e i u m y ­

s ło w e ”, „ dziedzictw o europejskie i narodow e, w spólne i cudze. S p u ­ ścizna

d) treść pojęcia „ k u ltu r a ” i jej odniesienia do dziedzictw a;

e) genezę pojęcia „dobro k u ltu ­

r y ” i jej odniesienia — także na tle

u w a ru n k o w a ń h isto ry czn y ch — do o ch ro n y zabytków (stąd teza A utora, iż „ N ie m o żn a żadną m ia ­

rą do dóbr k u ltu r y za lic zy ć w ię­ zień i o b o zó w zagłady b u d o w a ­ nych przez zaborców i o k u p a n tó w

(...)”, k tó re „zasługują na m ia n o

zła k u ltu r y !” (t. I, s. 71 i n.);

f) znaczenie tradycji k u ltu ra l­ nej, k tó ra „jest n a jw a żn ie jszym

czy n n ik ie m spraw czym d zie d zic­ tw a k u ltu ra ln eg o ” (t. I, s. 7 2 );

g) pojęcia: „ za b y te k ”: „ N a jo ­

gólniej biorąc za b y te k to św ia d ec­ tw o przeszłości i działalności lu ­ dzkiej, iden tyfiku ją ce sp o łe czeń ­ stw o h is to r y c z n ie , k u ltu r a ln ie , a często, choć nie zaw sze, rów nież p o lity c zn ie ” (t. I, s. 74), „dzieło s z tu k i”, „ d o k u m e n t”, „ p a m ią t­ k a ”, „ p o m n ik ”, „ zabytek

nieru-c h o m y ”, „ zabytek ru nieru-ch o m y ”, „ze­ spół za b ytko w y. O toczenie i u k ­ ład p rze strze n n y ”, „strefa ochron­ n a ”, „krajobraz k u ltu r a ln y ”, „za­ b y tk i n iem a teria ln e”, takie jak np.

nazw y historyczne ulic, ale ró w ­ nież (a naw et przede w szystkim

„ im p o n d era b ilia ”, czyli cnoty, jak

n p . sp raw ied liw o ść, p a trio ty z m i odw aga (t. I, s. 89).

N astęp n ie A utor poddaje ro z ­ w ażaniom zagadnienia: ewalucji zabytków i dzieł sztuki, ich w a r­ tości: historycznej, artystycznej, n aukow ej, em ocjonalnej, sak ral­ nej i p atriotycznej, zderzając je z „ jednym z trudniejszych do roz­

strzygnięcia p ro b le m ó w ”, którym

jest w arto ść m aterialn a zabytku (t. I, s. 113), a także z w artością użytkow ą zabytku. W tym o sta­ tnim zagadnieniu A utor w yróżnia i p o ddaje analizie „ u żytko w a n ie

p i e r w o tn e , w tó r n e , w ła ś c iw e i n iew ła ściw e”.

Rozdział I Części I kończą ro z ­ w ażania na tem at: a) w artości m a­ terialnej, archiw alnej i bibliotecz­ nej; b) oceny w artości jako p o d ­ staw y działań o ch ro n n y ch , klasy­ fikacja i jej przesłanki; c) p rzesła­ nek odróżniających „ ochronę” od

„ o p ie k i” nad zabytkam i; d) k o n ­

s e r w a to r s tw a , b ę d ą c e g o je d n ą z dyscyplin nauki; e) konserw acji i etyki konserw atorskiej.

Rozdział II Części I obejm uje rozw ażania o C harakterze prawa

i jego odniesieniach do ochrony za b y tk ó w . W sposób przystępny

A utor przedstaw ia ru d y m e n tarn ą w iedzę dotyczącą: a) podstaw dzia­ łania system u p raw a („Prawo, je ­

go cel, założenia i za sa d y ”)-, b)

ochrony prawnej zabytków i jej ge­ nezy; c) polityki kulturalnej i ko n ­ serw atorskiej; d) p o d sta w p ra w ­ nych uznania obiektu za zabytek; e) rejestracji i inw entaryzacji; f) miejsca o ch ro n y dziedzictw a k u l­ tu raln e g o w system ie praw a w e­ w n ętrzn eg o ; g) c h a ra k teru p ra w ­ nego oceny w artościującej dzie­ ła sztuki i zabytki; h) w łasności i prow eniencji dzieł sztuki i za­ bytków oraz regulacji m iędzyna­ ro d o w y c h o c h ro n y dzied zictw a k u lturalnego.

W części II o m ó w io n a została p ro b le m a ty k a Stra t d zied zictw a

kulturalnego Polski w sku tek z a ­ borów i okupacji. W rozdziale I (G eneza i przesłanki ochrony z a ­ b y tk ó w w Polsce) sch arak tery zo ­

w ane zostały — szczególnie na tle u w a ru n k o w a ń historycznych Pol­ ski — i nasycone bogactw em fa­ k to g ra fic z n y m n a s tę p u ją c e za­ gadnienia: 1. B ogactw o k u ltu ra l­

ne i a rtystyczn e daw nej Polski-, 2. Ź ródła w ied zy o za bytkach prze­ szłości-, 3. Pierwsze szkody w z a ­ sobie zab ytko w ym -, 4 . M ecenat k u ltu ra ln y . P oczątki m u ze a ln ic ­ tw a publicznego-, 5. R ozbiory ziem polskich i p o w sta n ia narodowe-,

6 - 8 . Z a b ó r rosyjski. Rusyfikacja

ziem zabranych. N iszczenie, w y ­ w ó z i ko n fisk a ty dzieł sztu k i i p a ­ m ią te k narodow ych. Polska d zia ­ łalność ochronna i m uzealnictw o-,

9-11. Zabór pruski. Zacieranie śla­

d ó w słow iańskich i polskich. Stra­ ty k u ltu ry polskiej. O rganizacja ochrony zabytków -, 1 2 -1 4 . Z abór austriacki. H istoryczna niekonse­ kw encja. Straty k u ltu ry polskiej. D o ktryn a i p ra ktyka opieki nad za b ytk a m i. Organizacja m u ze a l­ nictw a. Z a k ła d N a ro d o w y im . O s­ solińskich-, 15. O chrona polskiego dzied zictw a kulturalnego na e m i­ gracji i zesłaniu.

L ektura tego rozdziału ukazuje swoisty, nakreślony ręką H isto rii bilans zysków i stra t w d ziedzict­ wie kulturalnym Polski, który zm u­ sza do refleksji, przeraża skalą strat, a jednocześnie przek o n u je, że p u ­ kająca do drzw i Unii Europejskiej R zeczpospolita Polska to nie ty l­ ko p ochylony p eten t, ale przede w szystkim państw o k u ltu rą ró w ­ ne w szystkim członkom rodziny europejskiej.

R ozdział II części II obejm uje charakterystykę ochrony zabytków okresu, który w periodyzacji dzie­ jów Polski określany jest m ianem „Okresu II Rzeczypospolitej” (O pie­

ka nad za b y tk a m i II R zeczypospo­ litej). A utor zaprezentow ał tutaj,

znów z niezwyłym bogactw em fak­ tograficznym : a) okoliczności o d ­ ro d z e n ia się p ań stw a polskiego i przedstaw ił bilans stra t ku ltu ry p o lsk iej, p o d n o sząc, że „Nasza

w iedza o stratach w k u ltu rze n i­ gdy nie będzie p e in a ” (t. I, s. 312),

b) dzieje stow arzyszeń — to w a ­

rzystw opieki nad zabytkam i i ich członków ; c) starania rew in d y k a­ cyjne dotyczące dzieł sztuki za­ grabionych przez zaborców .

W tym rozdziale A utor p o d d ał także analizie ów czesne, sto p n io ­ w o e w o lu u ją c e p ra w o d a w stw o o c hrony dziedzictw a k u ltu ra ln e ­ go, w tym przede w szystkim D e­ k re t Rady Regencyjnej K rólestw a Polskiego z 1918 r. o opiece nad zabytkam i, stanow iący pierw sze polskie p raw o o ch ro n y zabytków, a następnie także rozp o rząd zen ie P rezy d en ta RP z 6 III 1928 r. o opiece nad zabytkam i oraz p ra ­ w o m uzealne.

N a tle p raw o d aw stw a o b o w ią­ zującego w II RP A utor om ów ił organizację ochrony zabytków, sta­ tus p raw ny urzęd ó w k o n serw a­ torskich i k o n serw ato ró w zabyt­ ków, służbę archiw alną, o rg a n i­ zację m uzeów i bibliotek oraz ich zasoby, akcję inw entaryzacji i d o ­ kum entow ania zabytków nierucho­ m ych, szczególny c h a rak ter reg u ­ lacji ochronnych dla zabytków sak­ ralnych, a także zagadnienie w y­ w ozu dzieł sztuki. Podjęte w ó w ­ czas p róby napraw y szkód w yrzą­ dzonych w latach niew oli i w o j­ ny, konserw acja i o d b u d o w a za­ bytków architektury, przybliżone w recenzow anej m onografii, zo ­ stały p rzerw an e w 1939 r. agresją na Polskę N iem iec, a następnie ZSRR. Z anim do niej doszło, Pol­ ska podjęła, opisane w recen zo ­ wanej m onografii działania m ają­ ce na celu zabezpieczenie zaby­ tk ó w na w ypadek kon flik tu zbroj­ nego. A u to r zakończył rozdział w yw ażoną refleksją dotyczącą sy- sytem u o ch ro n y zabytków w Pol­ sce przedw ojennej. O cena ta nie zaw iera w sobie akcentu en tu zja­ stycznego, p o zbaw iona jest jed­ nak także sceptycyzm u i n ie p o h a­ m ow anej krytyki, a w ręcz p rze­ ciw nie, z w ypow iedzi A utora daje się odczuć szacunek, m oże i p o ­ dziw dla ów czesnych d o k o n a ń .

„ A naliza p ro b le m a ty k i o chrony z a b y tk ó w w O d ro d zo n ej Polsce w ciągu d w u dziesięcioleci, bez uw zględnienia u w a ru n ko w a ń p o ­ lityc zn ych i gospodarczych, p ro ­ w a d z iła b y do b łę d n y c h w n io ­ sków , że w istocie dla jej organiza­

cji niew iele u czyniono. Polska b y ­ ła je d n a k p a ń s tw e m b ie d n y m , a kró tk i okres niepodległości nie p o zw o lił zrealizow ać w szystkich za m ie rze ń ” (t. I, s. 410).

W rozdziale III tej części m o ­ nografii A utor zap rezentow ał sy­ tuację zabytków w Polsce w latach wojny i okupacji 1 9 3 9 -1 9 4 5 , cha­ rakteryzując szczegółow o i w n ik ­ li w i e : 1. S to s u n e k III R z e s z y

i Z SR R do k u ltu ry i jej d zie d zic­ twa-, 2. Prawo i organizację n ie ­ m ieckiej adm inistracji k u ltu ry na o ku p o w a n ych ziem iach polskich-,

3. Szkody w zasobie za b y tk o w y m

sp ow odow ane przez N ie m c ó w , 4. D ziałalność p aństw a p o d zie m n e ­ go w ochronie za b ytkó w . O k u p a ­ cję niemiecką-, 5. D zied zictw o k u l­ turalne ziem wschodnich-, 6. S zk o ­ dy w zasobie z a b y tk o w y m Kresów p o d okupacją sow iecką i n iem iec­ k ą ; 7. Polską działalność w ochro­ nie z a b y tk ó w p o d okupacją so ­ w iecką i niemiecką-, 8. Szkody sp o ­ w o dow ane przez Z SR R w zasobie za b y tk o w y m ziem przysądzonych Polsce.

A utor przedstaw ił w tej części nie tylko tru d n ą do w yobrażenia skalę stra t w dziedzictw ie k u ltu ­ ralnym Polski, ale i heroiczny w y ­ siłek Polaków w ratow aniu p rzed ­ m iotów dziedzictwa narodow ego, skazanych na zniszczenie czy ra ­ bunek przez okupantów .

Tom II m onografii zaw iera ro z ­ w ażania dotyczące okresu p o w o ­ jennego. Część III, z aty tu ło w an a

Polska L udow a w obec d zie d zic t­ wa przeszłości, składa się z cz te ­

rech rozdziałów . Rozdział I (Z a ło ­

żenia ustrojow e i ich w p ły w na s y tu a c ję z a b y tk ó w ) o b e j m u j e

p o d ro z d z ia ły : 1. W prow adzenie

now ego ustroju politycznego-, 2. In d o k tr y n a c ja p o lity c z n a i je j w p ły w na kszta łto w a n ie ochrony za b y tk ó w , 3. R eform a rolna i jej s k u tk i dla d zie d zic tw a k u ltu r y polskiej-, 4. W łasność dzieł sztu k i i z a b y tk ó w na Z iem iach Z a c h o d ­ nich i P ółnocnych Polski; 5. R e­ w in d y k a c je . Z ie m ie Z a c h o d n ie i Północne; 6. R ew indykacje. Stre­ fy o ku pacyjne N iem iec, 7. R e w in ­ dykacje. Byłe Z iem ie W schodnie R zeczypospolitej; 8. R estytucja skarbów k u ltu ry z Kanady. Polo­

nika szw edzkie; 9. K ultura na e m i­ gracji. Stracone dziedzictw o.

R o zd ział II (O rganizacja z a ­

rządzania ku ltu rą i jej dobram i w PRL) zaw iera: 1. M odel zarzą­ dzania kulturą; 2. N a c zeln y organ k u ltu ry i sztu ki; 3. N aczelna D y ­ rekcja M u zeó w i O chrony Z a b y t­ ków ; 4. Organy doradcze M in i­ stra K u ltu ry i Sztu ki; 5. Z arząd M u z e ó w i O c h ro n y Z a b y tk ó w . G e n era ln y K o n se rw a to r Z a b y t­ ków ; 6. Badania n a u ko w e i d o k u ­ m entacja za b y tk ó w ; 7. O rganiza­ cja i zadania teren o w ych słu żb ochrony za b y tk ó w ; 8. Społeczna opieka nad za b y tka m i; 9. O rgani­ zacja prac konserw atorskich; 10. M u zea ln ictw o w organizacji a d ­ m inistracji kulturą; 11. O rganiza­ cja obrotu handlow ego d zieła m i sztu ki; 12. Próby organizacji k o ­ lekcjo n e rstw a p ryw a tn eg o ; 1 3 . O chrona za b y tk ó w p rzed zagroże­ niam i.

W rozdziale III (Z asób z a b y tk o ­

w y, jego w ykorzystanie, u ż y tk o ­ w anie i konserw acja) zaw arte zo ­

stały. 1 .W prow adzenie. Z a b y tk o w y

zasób nieruchom y; 2. O d b u d o w a i rozbiórka za b y tk ó w ;3 . W yko rzy­ stanie za b y tk ó w dla celów g ospo­ darczych; 4. Regulacje n a k a z o w o - zachęcające. U chw ały rządu 102, 418 i 179; 5. Składnice m uzealne i ich eksploatacja; 6. G ospodarka zasobam i m u ze a ln ym i.

W rozdziale IV (Prawna ochro­

na za b ytkó w . Zasady i realizacja)

A utor om aw ia następujące zagad­ n ien ia: 1. Przesłanki p o lityczn e

ochrony za b y tk ó w ; 2. K onfiskata księgozbiorów i dzieł sztu k i; 3 . W yw ó z dziel sz tu k i i z a b y tk ó w w ś w ie tle d e k r e tu z 1 m a rca 1946 r.; 4. P rzyczyny braku regu­ lacji ustaw ow ej. Projekt u sta w y konserw atorskiej z 1957 r.; 5. Z a ­ łożenia i przedm iot ustaw y z 15 lu ­ tego 1962 r.; 6. K lasyfikacja za so ­ bów ; 7. Rejestracja zasobu z a b y t­ kow ego; 8. Prawo o m uzeach w ustaw ie z 15 lutego 1962 r.; 9. W y w ó z dóbr k u ltu r y w św ietle usta w y z 1962 r.; 10. Z ałożenia i p o d s ta w y o c h ro n y z a b y tk ó w w praw ie karnym ; 11. D yskusje nad n o w y m prawem'.

W części III m onografii A u to r d o k o n ał kom peksow ej c h a ra k te ­

rystyki epoki PRL i jej skutków w dziedzinie o c h ro n y zabytków , przyw ołując szereg faktów i d o k u ­ m entów dotychczas nie p re z e n to ­ w a n y c h w lite r a tu r z e te m a tu . W now ym , o d m ien n y m od d o ­ tychczasow ego ujęciu zap re z en ­ tow ał także szereg p o staci, k tó re — m ów iąc najoględniej — w y­ w arły fatalny w pływ na politykę dotyczącą zabytków w Polsce.

Część IV m on o g rafii to p ro b le ­ my dziedzictw a n aro d o w eg o i za­ bytków wynikające z transform acji ustrojow ej. W rozdziale I (W łas­

ność sk ła d n ik ó w dzied zictw a . Re­ p ryw atyzacja. R ew in d yka cje i od­ szkodow ania) ro zw ażan ia A utora

oscylują w o k ó ł takich zagadnień jak: 1. Przem iany u stro jo w e i ich

odniesienia do d zied zictw a k u l­ tury; 2. W łasność d zieł sztu k oraz za b y tk ó w w św ietle praw a. K o n ­ kurencja praw w łasności i „ in te ­ resu p u b liczn eg o ”; 3 . Problem y „ r e p r y w a ty z a c ji”, p r y w a ty z a c ji i uwłaszczenia za b ytk ó w ; 4. „Włas­ ność m u z e ó w ”; 5. Prawa do dzieł sztu k i i z a b y tk ó w z m ienia p o n ie ­ m ieckiego oraz m ienia „ p o d w o r­ skiego”; 6. W łasność i p rzy n a leż­ ność dziel s ztu k i sakralnej. D y le ­ m a ty restytucji; 7 . H isto ryczn e p raw a do szc ze g ó ln ie w a żn y c h sk ła d n ik ó w d zied zictw a za grani­ cą; 8. P roblem y likw idacji s k u t­ k ó w II w o jn y i o kupacji niem iec­ kiej. O dszkodow ania. Pruska B ib­ lioteka P aństw ow a; 9. W łasność dziel s ztu k i i z a b y tk ó w za w ła sz­ czonych przez ZSRR. Prawo do o dszkodow ań; 10. Prawo do d zie­ dzictw a i praw a w łasności zb io ­ rów publiczn ych d a w n ych Z iem W schodnich RP.

P rzedm iotem rozw ażań w ro z ­ dziale II (O rganizacja ochrony z a ­

b y tk ó w ) są z a g a d n ie n ia , k tó re

z uw agi na zm ieniające się p ra w o ­ daw stw o, uległy w obszarze p ra ­ w a p o z y t y w n e g o z n a c z ą c y m zm ianom : 1. D zied zictw o k u ltu ­

ry, za b ytki, m uzealia. Zakres z a ­ rządu; 2 . M in iste rstw o K u ltu ry i D zied zictw a N arodow ego (obec­

nie: M inisterstw o K ultury); 3. Peł­

n o m o c n ik Rządu do spraw Pol­ skiego D ziedzictw a K ulturalnego za Granicą (obecnie zniesiony);

neralny K o n serw a to r Z a b y tk ó w

(p o d d an a w 2 0 0 2 r. istotnej re o r­ ganizacji); 5. Społeczna O pieka

nad Z a b y tk a m i; 6. O rganizacja m u ze a ln ic tw a ; 7. S ta tu s darow izn dzieł s z tu k i; 8. „Środow isko k o n ­ serw atorskie”. Izby K onserw ator­ sk ie ; 9. O rganizacja rzeczo zn a w s­ tw a. O cena w artościująca i w y c e ­ na dzieł s z tu k i oraz z a b y tk ó w ; 10. Organizacja ochrony na w ypadek zagrożeń n a tu ra ln ych i k o n flik ­ tó w w ojennych.

III i zarazem ostatni rozdział tej części (Prawna ochrona z a b y tk ó w

i kieru n ki jej transform acji) obej­

muje: 1. Zagadnienia ustrojow e

ochrony z a b y tk ó w ; 2 . Z a b y tk i, dobra k u ltu ry i d zied zictw o k u l­ tu ra ln e w p ro je k ta c h regulacji p ra w n y c h ; 3. Finansow anie o ch ­ rony i o pieki nad z a b y tk a m i; 4. Z a b y tk i n ieru ch o m e w procesie p la n o w a n ia p rze strze n n e g o ; 5 . O graniczenia praw ne u ż y tk o w a ­

nia d ziel s ztu k i i z a b y tk ó w ; 6. O graniczenia o b ro tu za b y tk a m i jako fo rm a ich o ch ro n y; 7. Regu­ lacja w y w o zu dziel sztu k i i z a b y t­ k ó w za granicę; 8. Próby ochrony s k ła d n ik ó w d zie d zic tw a in n y c h niż za b ytki. P om niki historii, j ę ­ z y k ; 9. A sp ek ty o d p o w ied zia ln o ­ ści ka rn e j; 10. O bsługa praw na o c h ro n y z a b y tk ó w . Z a stę p stw o p ra w n e ; 1 1 . P olityka i św ia d o ­ m o ś ć h is to r y c z n a i k u ltu r a ln a w program ach o św ia ty i dokształ- całcania. W tym rozdziale znala­

zły się także a u to rsk ie sugestie d o ­ tyczące k ieru n k ó w optym alizacji polskiego ustaw odaw stw a o c h ro ­ ny zabytków.

R e c e n z o w a n a m o n o g r a f i a , k tó ra n ie w ą tp liw ie s p o tk a się z zain tereso w an iem nie tylko n a­ u k o w c ó w , k o n s e r w a t o r ó w i urzędników , ale w ogóle w szyst­ kich, którzy interesują się o m a ­ w ianą problem atyką zawiera ró w ­

nież Z a kończenie, w któ ry m A u­ to r z w ielkim niepokojem spoglą­ da na nasze dziedzictw o k u ltu ra l­ ne w dobie zachodzących p rz e ­ m ian. „N ie m o że nie b u d zić obaw,

że z przedpola «obozu socjalisty­ cznego» sta jem y się peryferiam i k u ltu ra ln y m i E uropy Zachodniej. P aradygm at k u ltu r y n a ro d o w ej za stę p o w a n y jest coraz częściej w izją globalizacji i standaryzacji ku ltu ry . N ie należy jednak za p o ­ m inać, że w spólnota europejska m a charakter p o lity c zn y i gospo­ darczy, i n ik t nie nam aw ia ani nie zm u sza do recepcji w zo rcó w z a ­ g r a n ic z n y c h a n i do s p r z e d a ż y w łasnej k u ltu ry na w o ln y m r y n ­ ku, na k tó ry m sztu ka , zdolności i w iedza m ia łyb y b y ć ta kim sa­ m y m jak inne tow arem , a tra d y­ cja zb ę d n y m o b cią żen iem ” (t. II,

s. 621).

Piotr D obosz Katedra Prawa Administracyjnego UJ, Kraków

M osty. D zieła sztu k i i in żyn ierii, zabytki. M a teria ły s e s ji n a u k o w e j, Warszawa 2 5 -2 6 m aja 2 0 00 r., red. B. W ie rz b ic k a , W arsza w a 2001

Książka jest kolejną publikacją z cyklu M ateriały sesji n aukow ej... i zaw iera zbiór 14 referató w w y­ głoszonych podczas dw udniow ej k onferencji 2 5 - 2 6 V 2 0 0 0 r., z o r­ ganizow anej przez T ow arzystw o O pieki nad Z abytkam i. In te resu ­ jący i niebanalny tem at pow inien sam w sobie być w ystarczającym a rg u m e n te m do z a p o zn a n ia się z książką, w d o d atk u — nabiera aktualności w obliczu tru d n o ści kom unikacyjnych, k tó re stały się przysłow iow ym w ęzłem g o rd y j­ skim w skali kraju, nie m ów iąc o stolicy, gdzie w iele em ocji budzi w znoszenie kolejnych prze p ra w przez W isłę. Jed n ak ten problem należy d o kom petencji d ecy d en ­ tów, a d eb ata, której ow ocem jest p reze n to w an a książka, m iała na celu dow ieść, że m ost m ożna i n a­ leży postrzegać szerzej aniżeli w ka­ tegorii tech n iczn eg o urządzenia,

zresztą z godnie z wymownym p o d ­ tytułem : D zieła sztu k i i in ży n ie ­

rii, za b y tki. M yślę, że tę p u b lik ac­

ję bez zastrzeżeń m ożna polecić

czytelnikow i, uznając za słuszną pozy ty w n ą ocenę w y p o w ied zia­ ną przez Tadeusza R udkow skiego we w stępie.

U kład m ateriałó w w książce — analogiczny do przyjętego na sesji — systematyzuje poruszane zagad­ nienia. W p ro w ad zają w tem atykę dwa referaty: historyczny — Krzy­ sztofa D um ały i analityczny — K w iryny H andke.

C ztery kolejne referaty szcze­ g ó ło w o przybliżają p roblem atykę m ostów warszawskich, om ów ioną chronologicznie poczynając od naj­ starszych przepraw (Teresa Z aręb­ ska), następnie z okresu zaborów (M ałgorzata Osiecka) po w sp ó ł­ czesne (Bożena W ierzbicka), oraz w oparciu o źródła literackie (Sta­ nisław C iepłow ski).

N ie zabrakło tekstów dotyczą­ cych w ybranych zagadnień zw ią­ zanych z m ostam i innych reg io ­