Jerzy Kunicki-Goldfinger
"The conservation of glass and
ceramics : research, practice and
training", pod. red. Normana H.
Tennenta, wyd. James (Science
Publishers) Ltd. ; London 1999 :
[recenzja]
Ochrona Zabytków 53/3 (210), 338-340
2000
cji poświęconej tak wyjątkowej dziś architekturze niew ątpliw ie szybko zniknie z półek księgar skich i pomyśleć trzeba będzie 0 kolejnym wydaniu książki obej mującej już znacznie większy ob szar województwa świętokrzyskie- g o . W s k a z a n e tu s u g e s tie uzupełnień mogą publikację tę je szcze bardziej wzbogacić. Należy podkreślić przede wszystkim zna czący wkład pracy autorki w przy gotow aniu dzieła. Obszerna i róż n o ro d n a cytow ana bibliografia oraz bogata kw erenda archiwalna świadczą o znakomitym w arszta cie naukowym; profesjonalizm za w odow y potw ierdza też sposób wnioskowania oparty o krytykę źró deł i opracow ań. P ro p o n o w ał bym autorce, w przypadku kolej nego wydania, aby trochę więcej napisała o ludziach, duchow nych 1 świeckich, inicjatorach, funda torach i tw órcach świątyń. M oże także o ich historycznym w ystro ju. Dane te stać się mogą także przyczynkiem do poznania lokal nych dziejów miejscowości, w któ rych świątynie się znajdowały,
fak-2. R. Brykowski, D rew n ia n y g o ty c k i k o ściół w Z b o ró w ku z 1459 r., „Biuletyn H i
tów umykających na ogół history kom regionalistom .
T eren b y łeg o w o jew ó d ztw a kieleckiego, obecnie także święto krzyskiego dostarcza ważnych przy kładów do prezentacji kościelne go budow nictw a na ziemiach pol skich. To tu, w miejscowości Zbo- rów ek , w gm inie Pacanów, co udow odnił najwybitniejszy polski znawca kościelnej architektury drew nianej Ryszard Brykowski, znaj duje się kościół parafialny p.w. św. Idziego O pata, pochodzący z 1459 r. „będący obecnie najstar
szym pew nie datow anym i zacho w a n y m w Polsce d rew n ia n ym obiektem sakralnym ”1. Pozostałe
kościoły wznoszono w następnych stuleciach, ostatni w latach czter dziestych XX w. Aktualnie na te renie byłego województwa kielec kiego znajduje się 39 kościołów drewnianych. Z wyjątkiem dwóch, p o z o sta łe są u żytko w ane jako obiekty sakralne. A utorka infor muje, ze większość z nich znajdu je się w dobrym stanie technicz nym. Sytuacja ta pozwala przypu szczać, że może minęła już wśród
storii Sztuki” 1 9 6 8 , nr 3, s. 3 6 2 - 3 7 1 ; ten ż e , D r e w n ia n a a rc h ite k tu r a k o śc ieln a
parafian m oda zamiany drew nia nych świątyń na m urowane.
Anna Piasecka, pisząc w przed mowie o swych obawach o los drewnianych świątyń, podkreśla spraw ę jakże w ażną nie tylko w przypadku tej architektury za bytkowej: „Konieczna jest zatem
powszechna edukacja, by uzyskać akceptację tych wartości, jakie re prezentuje drewniana architektu ra sakralna, dowodząca w ysokie go kunsztu artystów i rzemieślni ków m inionych epok. W progra m y szkolne należy w łączyć tem a ty zw iązane z ochroną krajobrazu ku lturow ego, by n a u czyć m ło dzież poszanowania dziedzictwa i rodzim ej tradycji. Szczególnie ważne jest to w okresie, gdy obec na moda budowania wprowadza now e w zorce unifikujące archi tekturę europejską. Jednym z pier wszych w arunków ochrony dzie dzictwa jest poznanie jego w a rto ści. M am nadzieję, że katalog przyczyni się do poznania i pop u la ry zo w a n ia ty c h za g a d n ie ń ”.
N iew ątpliw ie au to rk a katalogu osiągnęła również swoje zam ie rzenie i w tym zakresie.
Adam Penkalla
w M ałopolsce X V w iek u , W rocław 1 9 8 1 , s. 2 5 , 70, 1 10, 155.
The Conservation of Glass and Ceramics. Research
,
Practice and Training
,
pod red. Normana H. Tennenta, wyd. James & James (Science Publishers) Ltd., London 1999, ss. 293, fot. kolorowe, cz.-b., rysunki, tabele itp.
Prezentow ana książka jest pra cą zbiorow ą wydaną pod redakcją N orm ana H. Tennenta, jednego z nielicznych specjalistów zajmu jących się problem atyką badaw czą i konserw atorską związaną z zabytkowym szkłem i ceramiką. Obecnie pracuje on w Instituut Collective N ederland w Am ster dam ie, który został utw orzony w 1997 r. z połączenia trzech in stytucji: C entral Research Labo ra to ry fo r O bjects of A rt and Science, State Training School for
1. J. K unicki-G oldfinger, K onserw acja ce ram iki i szkła. M ię d zyn a ro d o w e S y m p o zju m w A m sterdam ie, 2 - 4 w rześnia 1991 r.
C onservators i The N etherlands Office for Fine Arts. Wcześniej związany był m.in. z uniw ersyte tam i w G lasgow i S trathclyde oraz z Glasgow M useum. Był jed nym z redaktorów „Studies in Con servation ”, oraz koordynatorem G rupy Roboczej: Glass, Ceramics and Related M aterials, działającej w ram ach IC O M -C om m ittee for C onservation (IC O M -C C ).
Idea wydania tej książki powsta ła w czasie m iędzynarodow ego sym pozjum pt. „C onservation of
Сsp ra w o zd a n ie), „Ochrona Zabytków” 1992, nr 1 -2 , s. 1 1 7 - 1 1 8 .
Glass and C eram ics”, zorganizo wanego przez IC O M -C C , W or king G roup „Glass, Ceramics and Related M aterials”, które odbyło się w Amsterdamie w 1991 r.1 Wy głoszone tam referaty obejm owa ły szeroki wachlarz zagadnień, po cząwszy od badań, poprzez prak tykę konserw atorską, na naucza niu zawodu kończąc. Właśnie idea połączenia tych trzech, z reguły oddzielnie traktowanych tematów leżała u p odstaw zredagowania prezentowanej książki. S p o śró d
28 zawartych w niej artykułów, w 6 przedstaw iona jest problem a tyka wstępnie zreferowana wiele lat tem u, właśnie w czasie tej kon ferencji amsterdamskiej. Polecana książka jest niew ątpliw ie jedną z najważniejszych pozycji trak tu jących o rozumianej w tak szeroki sposób konserwacji szkła i cerami ki. Obok ostatnio wydanych m ate riałów ze spotkania Grupy Robo czej „Glass, Ceramics and Related M aterials” IC O M -C C w H elsin kach2, dwóch m onografii poświę conych odpow iednio ceramice — autorstwa S. Buys i V Oakley3, oraz szkłom — autorstwa R. G. Newto na i S. Davison4, oraz, być może, obok jeszcze jednej, starszej pracy R. W ihra5, om awiana publikacja powinna stać się dobrze znana tym wszystkim, którzy w swojej pracy, czy w ramach swoich zaintereso wań, spotykają się z zabytkowym szkłem, ceram iką, emalią i inny mi pokrewnym i m ateriałam i.
Poszczególne zagadnienia, któ re zostały w niej poruszone, z pew nością zainteresują zarów no kon serwatorów, analityków, archeolo gów, etnografów, historyków sztu ki, muzealników, nauczycieli aka demickich, kolekcjonerów, czy wre szcie badaczy z wielu dyscyplin na ukow ych niezwiązanych bezpo średnio z ochroną zabytków lub w ogólności z dziełami sztuki.
W książce, która na pewno nie jest podręcznikiem, ani żadnym ro dzajem kompendium wiedzy, omó.- wione są konkretne zagadnienia. N iektóre z nich są potraktow ane przeglądow o, stanowiąc też do bre źródło bibliograficzne, gdyż przygotow ane są bardzo rzetelnie i fachowo, w innych omówione są różne zagadnienia szczegółowe. Każde z nich wnosi wiele nowych inform acji i traktuje o różnych problemach, z którymi spotykamy się często na co dzień, nie zawsze potrafiąc sobie z nimi poradzić.
D obór autorów, spośród zna nych specjalistów i autorytetów
2. Glass, C eram ics an d R e la ted M aterials. P reprints from the Interim M eeting o f the IC O M -C C , G lass C eram ics a n d R elated M a te r ia ls W orkin g G ro u p in H elsin k i, 1 3 - 1 6 S ep tem b er 1 9 9 8 , A. B. Paterakias (ed), IC O M , EVTEK, Vantaa 1998.
z wielu przodujących ośrodków, gwarantuje wysoki poziom o p ra cowań. Pośród autorów reprezen towane są ośrodki am erykańskie, kanadyjskie, angielskie, holender skie, belgijskie, austriackie, hisz pańskie, portugalskie, niem ieckie i rosyjskie. Każda praca opatrzona jest na końcu obszerną notką o au torze, zawierającą też jego adres.
Książka poprzedzona jest w pro wadzeniem pióra Paula Perrota, byłego dyrektora Corning Museum of Glass. Podzielona jest na trzy części: Badania, Praktyka i N a u
czanie.
Na część I Badania (s. 5 -1 3 7 ) składają się następujące prace6: Hannelore Römich, Historie Glass
and Its Interaction w ith the E n vi ronm ent (Fraunhofer-Institut für
Silicatforschung, Wertheim, Niem cy); Jennifer L. Mass, Instru m en
tal M ethods o f Analysis Applied to the Conservation o f Ancient and Historic Glass (Art C onservation
Department, State University Colle ge at Buffalo, USA); Simon E. T. Hogg, David S. McPhail, V ictoria L. O ak ley, Philip S. Rogers, Modern In
strum ental M ethods for the Study o f the D e terio ra tio n o f Vessel Glass (Hogg, M cPhail, Rogers —
Im perial College, University of L ondon; Oakley — Victoria & Albert M useum , Londyn); H
an-3. S. Buys, V Oakley, The C o n serva tio n a n d R estoration o f C eram ics, B u tterw orth-H e- inem ann Ltd, O xford 1 9 9 3 .
4. R. N e w to n , S. D avison, C o n serva tio n o f G lass, Butterworth & C o. (Publishers)
nelore Römich, Laboratory Expe
riments to Simulate Corrosion on Stained Glass Windows-, Roy G.
N ew ton, Angela B. Seddon, Orga
nic Coatings for M edieval Glass
(Centre for Glass Research, Uni versity of Sheffield, Wielka Bryta nia); Manfred R. Schreiner, Ingrid Prohaska, Josef Rendl, Christian Weigel, Leaching Studies o f Po-
tash-Lim e-Silica glass w ith M e dieval Glass Composition (Vienna
University of Technology, Schrei ner związany też z Academy of Pi ne Arts w Wiedniu); P Jane Sirois,
The Deterioration o f Glass Trade Beads from Canadian Ethnogra phic and Textile Collection (Cana
dian Conservation Institute, O tta wa); Naom i Earl, The Investiga
tion o f Glass D eterioration as a Result o f Storage Systems for Waterlogged Archaeological Glass
(University of N ottingham , Wiel ka Brytania); Elvira Aura Castro, M aria Teresa Dom énech Carbó,
An Appraisal o f the Properties o f Adhesives Suitable for the Resto ration o f Spanish Medieval Cera mics (D epartam ento de Conser-
vaciôn y Restoración de Bienes Culturales, Universidad Politécni- ca de Valencia, Hiszpania); C aro lina N unes da Silva, The H eat D e
flection Temperature o f E poxy Re sins: A Comparison o f Three Pro ducts Used in Porcelain Restora tion (Instituto de Artes e Oficios,
Lizbona, Portugalia).
Część II zatytułowana Praktyka (s. 138-247) obejmuje następujące prace: Fi Jordan, The Practical
Application o f Tinted Epoxy Re sins for Filling, Casting and Re touching Porcelain (Victoria & Al
bert M useum , Londyn); Jan Da niel van Dam, The Difference Be
tw een Dry and Wet Clay Mixing and the Effect on the Deteriora tion o f D utch Tiles (The Rijksmu
seum, Amsterdam); Lindsey K. Bog le, The Conservation o f a Collec
tion o f Fire-Damaged Ceramics
(prywatna praktyka konserw
ator-Ltd, Lon d o n -B o sto n -S i n g a p o re-S y d n ey - -T oron to-W ellin gton 1 9 89.
5. R. Wihr, Restaurieren von K eram ik und G lass, M ünchen 1977.
6. W nawiasach po tytule pod an y jest o ś rodek, w którym pracuje autor.
ska, H olandia); Stephen E Koob,
Restoration Skill or Deceit: M a n u fa c tu re d R ep la c em en t Frag m ents on a Seljuk Lustre-G lazed Ewer (The Corning M useum of
Glass, USA); C hralotte Culham , Janet H. Notman, Norman H. Ten- nent, Tension Released: An ‘E x
ploding’ Chinese Vase (C ulham
i N otm an — pryw atna praktyka konserwatorska, Wielka Brytania); Raisa Starikova, Liudmila Dmi- trenko, Nadezhda Kasatkina, M a ria Bessmertnaya, with text by N or man H. Tennent, The Conserva
tion o f Ceramics at the State R u s sian M useum, St Petersburg: Case Studies in the Treatment o f Gilded Porcelain (State Russian M useum ,
St Petersburg, Rosja); Valentine H. E Talland, Barbara J. Mangum,
Stained Glass Conservation at the Isabella S tew a rt G ardner M u seum: Putting the Pieces Together
(Isabella Stewart Gardner Museum, B oston, USA); Reneé W eijand,
Challenges and Solutions in the Restoration o f Vessel Glass (pry
w atna praktyka konserw atorska, Holandia); Chantai Fontaine, C on
servation o f Glass at the In stitu t R oyal du Patrimoine A rtistique (Brussels): From the Earthquake
in Liège to the Stained Glass o f Loppem (Institut Royal du Patri
moine A rtistique, Brussels, Bel gia); Sandra Davison, Historic Cut
Glass Chandeliers: Recording and Conservation (prywatna praktyka
konserwatorska, Wielka Brytania); Victoria Oakley, Five Years on:
A Reassessment o f Aspects In vo l ved in the Conservation o f Glass Objects for a N ew Gallery at the V ictoria a n d A lb e r t M u s e u m ;
Belén Cobo del Arco, Survey o f
the N a tio n a l M useum s o f Sco tland Glass Collection (National
Museums of Scotland, Edinburgh); Ida Stamhuis, A Surprising E xpe
rience: N ew Challenges for the Display o f Oriental Ceramics at the Starek Pavilion o f Decorative A rt in the Groningen M useum
(Groningen M useum , H olandia). Na część III Nauczanie (s. 2 4 8 - 293) składają się następujące p ra ce: Kenneth Watt, The Ceramics
C o n se rv a tio n C ourse a t W est Dean College (West Dean C olle
ge, Chichester, Wielka Brytania); Kate van L ookeren Cam pagne,
The Training o f C eram ics and Glass Conservators / Restorers at The N etherlands Institute for C ul tural Heritage (The Nederlands In
stitute for Cultural Heritage, Am sterdam, Holandia); Joost M. A. Caen,
Conservation Education in Glass and Stained Glass at the A ntw erp Polytechnic University (Royal Aca
demy of Fine Arts, A ntw erp, Bel gia); Pedro Redol, Training in Sta
ined Glass Conservation at the Centro de Conservaçào e Restau- ro da Batalha, Portugal (C entro
de Conservaçào e Restauro da Ba talha, Portugalia); Jonathan T hor nton, Training Ceramics and Glass
C onserva tio n a t B u ffa lo Sta te College: An American Perspective Illustrated by Treatment Case H i stories (Art Conservation D ep art
m ent, State University College at Buffalo, USA).
Książka jest bardzo starannie p rz y g o to w a n a i zred ag o w a n a, a poszczególne om awiane w niej zagadnienia dobrze ilustrowane. Wydana na dobrym papierze, do stępna jest w twardej lub miękkiej okładce. W ydawnictwo Jam es &c Jam es (Science Publishers) Ltd znane jest już dobrze środowisku konserwatorskiem u m.in. dzięki publikacjom m ateriałów z konfe re n c ji o rg a n iz o w a n y c h p rz ez IC O M -C C .
Jerzy K unicki-G oldfinger
