Oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Warszawie w latach 1976-1977

Ryszard Brykowski, Witold Straus

Oddział Towarzystwa Opieki nad

Zabytkami w Warszawie w latach

1976-1977

Ochrona Zabytków 31/2 (121), 133-134

1978

DZIAŁALN OŚĆ KOM ISJI O CH RO NY ZABYTKÓW O D D ZIA ŁU W ARSZAW SKIEGO SH S W LATACH 1975— 1977*

W okresie 1975— 1977 w ażnym w ydarze­ niem w działalności Kom isji O chrony Z ab y tk ó w O ddziału W arszaw skiego SHS było spotkanie jej członków w d niu 17 m arc a 1975 r. z posłem n a Sejm Bohdanem Czeszko. N a sp o tk an iu tym om ów iono szczegółow o wiele zagadnień zw iązanych z o ch ro n ą zabytków ów czesnego woje­ w ództw a warszaw skiego (przed w prow a­ dzeniem now ego podziału adm inistracyj­ nego) o raz zgłoszono liczne dezyderaty. Jednym z najdonioślejszych osiągnięć K o ­ misji O chrony Z abytków było pow ołanie w 1976r. z jej inicjatyw y tzw. M iędzysto- warzyszeniowej K om isji Porozum iew aw ­ czej ds. O chrony Z abytków , składającej się z przedstaw icieli Polskiego Tow arzystw a Turystyczno-K rajoznaw czego, Stow arzy­ szenia A rchitektów Polskich, Stow arzysze­ n ia H istoryków Sztuki, T ow arzystw a Przy­ jac ió ł W arszaw y, Tow arzystw a U rbanistów Polskich, Z rzeszenia Polskich A rtystów Plastyków . M iędzystow arzyszeniow a K o­ m isja Porozum iew aw cza, zajm ując się problem am i o chrony zabytków n a terenie stolicy (m.in. projek tam i zabudow y placów w arszaw skich, ze szczególnym uw zględnie­ niem placu Zwycięstwa, o raz spraw ą ro z­ biórki kam ienicy przy ul. K oszykow ej — naprzeciw gm achu W ydziału A rchitektury Politechniki W arszaw skiej), doszła do w niosku, że tylko sko o rd y n o w an a akcja m oże m ieć w idoki n a pow odzenie. D latego też d o p ro w ad zo n o do p ow stania w dniu 21 czerw ca 1976 r. W arszaw skiego Oddziału Tow arzystw a O pieki n ad Z abytkam i, ja k o pierw szego O ddziału T O n Z w kraju. W skład Z arząd u T O nZ i jego Komisji Rewizyjnej weszło 5 członków O ddziału W arszaw skiego SH S.

D o spraw interw encyjnych, którym i zajm o ­ w ała się K om isja O chrony Z ab y tk ó w SHS, zaliczyć należy uzyskanie anulow ania decy­

zji w spraw ie rozbiórki kam ienic przy ul. Polnej n r 40, Wilczej n r 66 i Alei I A rm ii W P n r 9. W m arcu 1977 r. pow iadom iono K om isję O chrony Z abytków przy Z G SHS 0 planow anej rozbiórce k ilkunastu tysięcy obiektów budow nictw a wiejskiego, w śród k tórych m ogły znaleźć się rów nież zabytki. Dzięki interw encji K om isji G eneralny K o n ­ serw ator Z abytków d r B ogdan R y m a­ szewski polecił wszystkim w ojew ódzkim konserw atorom zw rócić szczególną uwagę n a p lanow aną akcję i zabezpieczyć obiekty zabytkow e. D w a zeb ran ia o tw arte K om isji pośw ięcono w 1976r. przedyskutow aniu projektu zabudow y K azim ierza n a d W isłą. Przedstaw iciel Komisji przedstaw ił sta n o ­ wisko jej członków w spraw ie zabudow y placu Zw ycięstwa n a zebraniu dyskusyj­ nym (kwiecień 1977) zorganizow anym przez Tow arzystw o P rzyjaciół W arszaw y 1 W arszaw ski O ddział T O nZ , n a k tó ry m rozw ażano spraw ę odbudow y bryły d. p ałacu Saskiego według stanu sprzed 1939 r.

W okresie spraw ozdaw czym stały p rzed ­ stawiciel K om isji d r A ld o n a B artczakow a brała udział w p racach Z espołu N aukow o- -H istorycznego Społecznego K om itetu Opieki n a d Pow ązkam i, działającego w r a ­ m ach T O nZ . P o n ad to d r R yszard B ry­ kowski, ja k o przedstaw iciel K om isji O c h ro ­ ny Z abytków , b rał udział we wstępnej fazie p rac (opracow ując m .in. w 1976 r. k o n s­ pekt) przy W ystawie ochrony zabytków

w Państwowych Przedsiębiorstwach Gospo­ darki Rolnej, k tó ra została o tw arta w czerw ­

cu 1977 r. w P aństw ow ym M uzeum A r­ cheologicznym w W arszawie.

W zw iązku z 70 rocznicą założenia w W ar­ szawie T ow arzystw a O pieki n a d Z a b y tk a ­ mi Przeszłości, z inicjatyw y Kom isji a przy poparciu i pom ocy finansow ej K onserw a­ to ra Z abytków M. St. W arszaw y d ra L echa

K rzyżanow skiego, w m urow ana zo stała w p o rtalu daw nej siedziby T O n Z P (kam ienica Baryczków n a R yn k u S tarego M iasta) tab lica pam ią tk o w a; a u to rem p ro jek tu tablicy był inż. arch, m gr M ieczysław Sam borski. Członkow ie K om isji O ch ro n y Z abytków o raz G ro n a K onserw atorów brali udział w przygotow aniu uroczystego posiedzenia O ddziału W arszaw skiego SH S i W arszaw skiego O ddziału T O n Z pośw ię­ conego 70-leciu założenia Tow arzystw a O pieki n a d Z ab y tk am i Przeszłości; posie­ dzenie odbyło się w dniu 21 p aździernika 1977 r. w Starej P o m a rań cza m i w Ł azien­ kach.

N ie wszystkie je d n a k akcje podejm ow ane przez K om isję O ch ro n y Z ab y tk ó w u dało się zrealizow ać. P row adzone od k ilk u lat rozm ow y z R e d ak cją P W N w spraw ie serii wydaw niczej „ M a zo v ian a ” (pośw ię­ conej zabytkom M azow sza w jeg o h isto ­ rycznych granicach) zdają się nie m ieć szans n a pozytyw ne załatw ienie. P o dobnie o d la t nie m o żn a doprow adzić do z a k o ń ­ czenia spraw y oznakow ania tablicam i inform acyjnym i zab y tk ó w W arszaw y, p o ­ m im o iż wszystkie zainteresow ane tym instytucje nie m ają zastrzeżeń dla podjętej inicjatyw y.

W sk ład K om isji w chodzi 10 o só b : p rz e ­ w odniczący — d r A ld o n a B artczakow a (od połow y 1975 r., p o przednio doc. d r hab. Jerzy K ow alczyk), członkow ie — d r R y ­ szard Brykowski, m gr M ichał G radow ski, m gr Stanisław H iż, doc. d r hab. T adeusz Jaroszew ski, m gr B arbara K aczyńska- -Januszkiew icz, m gr M aria K ozińska, doc. d r h ab . Jerzy K ow alczyk, m gr H a n n a K rzyżanow ska, d r A ndrzej Olszewski.

Aldona B artczakow a R ysza rd B ryko w ski

* O wcześniejszej działalności Kom isji zob. : J.

K o w a l c z y k , Powołanie Komisji Ochrony Z a ­

b ytk ó w p rze z warszawskich h istoryków sztu k i,

„O chrona Zabytków ” , X X V , nr 2, 1972, s. 124;

T e n ż e , Działalność Kom isji Ochrony Z a b ytk ó w

Warszawskich H istoryków S ztu ki w 1972 r.,

„Ochrona Zabytków ”, X X V I, nr 2, 1973, s. 144— 147; T e n ż e , K om isja Ochrony Z ab ytk ó w

i Grona Konserwatorów p r zy O ddziale W arszawskim S H S , „Ochrona Z ab ytków ” , X X V III, nr 3— 4,

1975, s. 270— 271.

ODD ZIA Ł TOW ARZYSTW A OPIEKI NA D ZABYTKAMI W WARSZAW IE W ŁATACH 1 9 7 6 -1 9 7 7

W dniu 21 czerw ca 1976 r. w siedzibie Stow arzyszenia H istoryków Sztuki w W ar­ szawie — praw ie d okładnie w 70 rocznicę założenia Tow arzystw a O pieki n a d Z ab y t­ kam i Przeszłości — z inicjatyw y tzw. Mię- dzystow arzyszeniow ej Kom isji P o ro zu m ie­ wawczej ds. O ch ro n y Z ab y tk ó w 1 odbyło się pierwsze zebranie W arszaw skiego O d ­

1 Z ob. wyżej D ziałalność K om isji Ochrony Z ab ytk ó w

O ddziału W arszawskiego S H S w latach 1975— 1977.

działu Tow arzystw a Opieki n ad Z a b y tk a ­ mi. W ten sposób zrealizow any zo stał od daw na w ysuw any postu lat stw orzenia trw ałych form organizacyjnych dla ro z­ proszonych d o tąd inicjatyw w zakresie społecznej o chrony narodow ych d ó b r ku l­ tury, tym bardziej że społeczna o ch ro n a zabytków w naszym k ra ju m a swą długą i piękną tradycję, sięgającą ubiegłego stu ­ lecia.

W grudniu 1976 r., naw iązując do tradycji T O nZ P , O ddział W arszaw ski w ydał ulotkę

pro g ram o w ą skierow aną Do w szystkich

m iłośników zabytków , której m otyw em

przew odnim stało się podstaw ow e założe­ nie z uchw alonej przez Sejm P R L ustaw y z d n ia 15 lutego 1962 r. O ochronie dóbr

kultury i o muzeach, głoszące, że „Ochrona dóbr kultury, stanowiących dorobek m yśli i pracy wielu pokoleń, je s t obow iązkiem Państwa i powinnością jego obyw ateli” .

W ciągu pierw szego ro k u pracy, gdy W arszaw ski O ddział T O nZ był jedynym w k ra ju oddziałem T ow arzystw a, Z arz ąd

O ddziału2 inicjow ał wiele działań p ro g ra ­ m ow o-organizacyjnych. W ścisłej w spół­ p racy z Z arząd em G łów nym T O n Z o p ra ­ cow ano m .in. Założenia program owe To­

warzystwa O pieki nad Z a b y tk a m i o raz

w zór legitym acji członkow skiej. R ów nież z inicjatyw y Z arz ąd u O ddziału p rzy g o to ­ w ano pism o w spraw ie p rzestrzegania ustaw y O ochronie dóbr ku ltu ry i o muzeach, k tó re Z arząd G łów ny T O n Z w ystosow ał d o P ro k u ra to ra G eneralnego P R L . K olejne pism o w spraw ie ro zto czen ia specjalnej opieki n ad zab y tk am i w czasie p rac p o ­ rządkow ych w gm inach i m iastach zostało w ystosow ane z inicjatyw y W arszaw skiego O ddziału T O n Z przez G e n era ln eg o K o n ­ serw ato ra Z ab y tk ó w — d o m in istra ad m i­ n istracji, g o sp o d ark i terenow ej i o c h ro n y środow iska.

W 1977 r. Z a rz ą d O d działu T O n Z w W a r­ szawie interw eniow ał w k ilk u k o n k retn y ch spraw ach, m .in. w spraw ie w strzym ania ro zb ió rk i zaby tk o w eg o d o m u przy Al. I A rm ii W P n r 9 p ro jek tu a rch . Stefana Szyllera, re m o n tu dw orów w M ilanów ku, T ułow icach, Strzyżewie, Z egrzynku (dom Jerzego Szaniaw skiego) o ra z „ D o m u n a d łąk am i” w W ołom inie.

Z arz ąd O d działu wiele uw agi p rz y k ład ał do w spółpracy z innym i stow arzyszeniam i, przede w szystkim z „ czło n k am i założycie­ lam i” . W sp ó łp raca ta o d p o c z ą tk u u k ła ­ d ała się pozytyw nie, a zw łaszcza niezw ykle aktyw nie z T ow arzystw em P rzyjaciół W ar­ szawy w dziedzinie o ch ro n y cen tru m m iasta i zabytkow ych cm entarzy. C o raz ściślejsza je s t też w sp ó łp raca z K om isją Społecznych O piekunów Z ab y tk ó w P T T K . W spólnie z tym i organizacjam i o raz K o n serw ato rem Z ab y tk ó w M .S t. W arszaw y z organizow ano zeb ran ie dyskusyjne, połączone z p relekcją arch itek tó w p ro jek tan tó w , pośw ięcone ochronie założenia a rch ite k to n ic z n o -u rb a ­ nistycznego p lacu Zwycięstwa. U czestnicy sp o tk an ia wypow iedzieli się z a o d b u d o w ą bryły b u d y n k u d. S ztab u G eneralnego (w raz z ko lu m n ad ą), k tó ry p rzeznaczony byłby n a M uzeum W ojska Polskiego. 1 W skład Zarządu Oddziału TO nZ w W arszawie

weszli : przewodniczący — dr hab. M arek K w iat­ kow ski, w iceprzewodniczący — mgr W itold Straus, sekretarz — dr R yszard Brykow ski, skarbnik — mgr Edmund M ieroszew icz, członkow ie: mgr inż. arch. Eugeniusz Ajewski, mgr inż. Zygm unt

Jaki-W e w spółpracy z Z arządem O ddziału W arszaw skiego Stow arzyszenia H istory­ ków Sztuki (oraz jeg o K om isją O chrony Z ab y tk ó w i G ro n em K onserw atorów ) w dniu 21 października 1977 r. z o rg an izo ­ w ano uroczyste zebranie w Starej P o m a ra ń ­ czam i w Ł azienkach, pośw ięcone 70-leciu założenia T ow arzystw a O pieki n a d Z a b y t­ kam i Przeszłości3.

N ależy też podkreślić coraz ściślejszą i c o raz bardziej h a rm o n ijn ą w spółpracę pom iędzy K o n serw ato rem Z ab y tk ó w M .St. W arszaw y a Z arząd em O ddziału T O n Z w W arszaw ie; czterech członków O ddziału w chodzi w sk ład Stołecznej R ady O ch ro n y D ó b r K u ltu ry (doc. d r hab. Jerzy K o w al­ czyk, d r h ab . M arek K w iatkow ski, d r A ndrzej Olszew ski i m g r W ito ld Straus). W d n iu 18 kw ietnia 1977 r. w Starej P o ­ m ara ń cz a m i w Ł azien k ach o d b y ło się pierw sze sp o tk an ie członków O ddziału z jego Z arząd em , n a k tó ry m m .in. szeroko om ów iono założenia p ro g ram o w e T o w a­ rzystw a o ra z k ieru n k i działan ia O ddziału; w zeb ra n iu wzięło u d ział 130 osób. Z arz ąd O ddziału d o p raco w ał się pew nych form działalności organizacyjnej, k tó ry ch spopularyzow anie m oże okazać się p rz y ­ d atn e dla in n y ch oddziałów Tow arzystw a, rozpoczynających d o p iero pracę.

W m aju i czerw cu 1977 r. u tw o rzo n o pięć n astępujących zespołów problem ow ych : zespół k o n serw atorsko-interw encyjny (k o ­ o rd y n a to rzy : Jan in a Z agałow a i M aciej W aw rzew ski), zespół p o p u lary zato rsk i (k o ­ o rd y n a to r: M ałg o rzata W alarow ska), zes­ pół im prezow y (k o o rd y n ato rz y : H alin a B ujalska-K leyn i Jerzy K leyn), zespół w ystaw ienniczy (k o o rd y n ato rzy : Z o fia Ba­ ranow icz i H a n n a T ro ja ń sk a ) o raz zespół h istoryczno-dokum entacyjny (k o o rd y n a to ­ rzy: H a lin a R u sto w sk a i Stanisław Hiż). P o n a d to w skład O ddziału w chodzi S p o ­ łeczny K o m ite t O pieki n a d S tarym i P o ­ w ązkam i p o d przew odnictw em red. Jerzego W aldorffa. O n iek tó ry ch a k cjach p o d e jm o ­ w anych przez zespoły, zw łaszcza k o n se rw a ­ torsko-interw encyjny i im prezow y, była

m ow icz, art. plastyk Eryk Lipiński; w skład Kom isji Rewizyjnej : prof. A leksander Bardini, mgr M ichał G radow ski, dr Andrzej Olszewski, mgr Krystyna Som m er.

3 Z ob. inform acja niżej Siedem dziesięciolecie za ło ­

żenia T ow arzystw a O pieki n ad Z a b y tk a m i Przeszłości.

ju ż m owa. W spom nieć n atom iast należy 0 naw iązaniu przez zespół p o p u lary za­ to rski stałych k o n tak tó w z p rasą, radiem 1 telewizją, zainicjow aniu kilk u n astu in fo r­ m acji o działalności T O n Z w środkach m asow ego przekazu o raz kilku artykułów prasow ych, a także rozpoczęciu akcji odczytow ej4. Z kolei zespół wystaw ienniczy zorganizow ał w niezm iernie k ró tk im czasie wystawę pośw ięconą działalności T O nZ P w latach 1906— 1939, k tó ra była ek sp o n o ­ w an a w Starej P o m arań czam i w Ł azien­ kach z okazji uroczystości 70-lecia T ow a­ rzystw a O pieki n a d Z aby tk am i Przeszłości. P o n a d to zespół im prezow y zorganizow ał w listopadzie 1977 r. dla aktyw u zespołów problem ow ych jed n o d n io w ą wycieczkę po zab y tk ach stołecznego w ojew ództw a w ar­ szawskiego, ze szczególnym uw zględnie­ niem re jo n u Piaseczna, G ó ry K alw arii i C zerska.

Społeczny K o m itet O pieki n a d Starym i Pow ązkam i zorganizow ał w d n iu 10 paź ­ dziernika 1977r. w Starej P o m arań cza m i w Ł azienkach prelekcję O dziejach cm enta­

rza i jego ratowaniu. W ieczór ten z uwagi na

bardzo duże zainteresow anie w śród w ar­ szaw iaków p o w tórzony został dn ia 25 października 1977 r. w sali M uzeum N a ro ­ dowego. A nalogicznie ja k w 1976 r. w dniu Św ięta Z m arłych K om itet zorganizow ał kwestę na konserw ację zabytkow ego cm en­ tarza.

D rugą form ą bezpośredniego ko n tak tu Z arząd u O ddziału z członkam i jest w yda­ w any na pow ielaczu „ K o m u n ik a t” O ddzia­ łu (nr 1 ukazał się z d atą 1 w rześnia 1977 r.), k tó ry zaw iera inform acje bieżące oraz w iadom ości z życia O ddziału i poszczegól­ nych zespołów problem ow ych.

N a dzień 31 gru d n ia 1977r. liczba człon­ ków O ddziału w ynosiła 563 osoby, w ydano 378 legitym acji członkow skich, o dbyło się w ciągu 1976 i 1 977r. dziesięć zeb rań Z arząd u O ddziału, w tym dw a z udziałem ak ty w u zespołów problem ow ych.

R yszard B rykow ski W itold Straus

4 D o tą d w ygłoszono dwa odczyty: Architektura

W arszaw y X X -lecia międzywojennego — dr Andrzej

O lszewski (9.Х П .1977 r.) i Architektura dawna we współczesnym mieście — dr Lech Krzyżanowski

(16.Х1Г.1977 r.).

O CH R O N A ZABY TKOW YCH Z A Ł O Ż E Ń PR Z E ST R Z E N N Y C H W Sf — K ON FER ENCJA IC O M O S W BU D A PE SZ C IE I SZO M B A T H E L Y

W dniach 23— 29 czerw ca 1977 r. w B uda­ peszcie i Szom bathely odb y ła się k o n feren ­ cja n a tem at zabytkow ych założeń p rze­ strzennych wsi, zorganizow ana przez W ę­ gierski K om itet N aro d o w y IC O M O S i K om itet R ady N arodow ej Vas. Z e stro n y polskiej udział w konferencji wzięli: d r J. Czajkow ski (M uzeum B udow nictw a Ludow ego w S anoku), d r A. G rygorow icz (P olitechnika P o znańska), m gr A. M icha­ łow ski (M uzeum N aro d o w e w W arszaw ie) i m gr inż. a rch . В. U fnalski (A kadem ia Sztuk Pięknych w W arszaw ie).

W czasie k onferencji w ygłoszone zostały referaty m .in. n a tem at o c h ro n y o biektów o raz założeń przestrzennych wsi i m ałych m iasteczek, a także organizacji m uzeów wsi n a teren ie W ęgier, Polski, Bułgarii, Z S R R , C zech, D anii, A ustrii, M eksyku, Szw ajcarii, R F N , C y p ru i Jugosław ii. T ak z B udapesztu, ja k i z S zom bathely organizow ano wyjazdy w teren, m .in. do T ihany (wieś z ag o sp o d aro w an a tu ry sty cz­ nie), N agyvâzsony (zabytkow y zespół wiejski), K öszeg (rew aloryzacja m ałego m iasta), Ja k (ro m ań sk a k a te d ra z X III w.),

M uzeum Wsi O kręgu Vas w S zom bathely. Ze stro n y polskiej referat program ow y pt.

Ochrona drewnianej architektury ludowej w Polsce wygłosił d r J. C zajkow ski; mgr

A. M ichałow ski w ciągu jed n eg o dnia przew odniczył o b ra d o m konferencji. P o ­ n a d to zgłoszone zostały dezyderaty w z a ­ kresie konserw atorskiego p lan o w an ia prze­ strzennego w Polsce (A. M ichałow ski i B. U fnalski n a przykładzie Szydłowca), technicznego zabezpieczania obiektów (w op arciu o dośw iadczenia M uzeum Bu­ dow nictw a L udow ego w S anoku), szko­