Beata Pawłowska-Wilde
Dział Muzealnictwa ODZ
Ochrona Zabytków 24/4 (95), 259-261
BEATA PAWŁOWSKA-WILDE
DZIAŁ MUZEALNICTWA ODZ
K ied y w sty czn iu 1963 ro k u rozp o czy n ałam p ra c ę w O śro d k u D o k u m e n ta c ji Z abytków , D ział M u z e a ln ic tw a z a jm o w a ł dw ie szu fla d y sty lo w ej kom ody w g abinecie ów czesnego d y re k to r a — prof. dr. K azim ie rza M alino w skie go, i szafę k atalo g o w ą z „B ib lio g rafią m u z e a l n ic tw a ” .
W ty m ok resie został za p o czątk o w an y zbiór p rz ezro czy , d a ją c y p rz e g lą d ro z w o ju k o ncepcji w y staw ie n n ic zej od g ab in etó w osobliw ości do czasów w spółczesny ch. B ył on re alizo w an y n a p o d staw ie in te re su ją c y c h m ateria łó w , z b ie ra n y c h p rz e z prof, d r K a zim ie rza M alinow skiego. Z a m ia re m p ro fe so ra było założenie fo to tek i czołow ych m u zealió w polskich. G rom adzen ie ich rozpoczęto od M uzeum N arodow ego w K ra kow ie, k tó re n a d e sła ło p ierw szą p a r tię od b itek fo to g ra ficzn y c h o b iek tó w w y ty p o w a n y c h przez p ra co w n ik ó w M uzeum . K o n ty n u a c ja tego za? m ie rz e n ia ok azała się je d n a k n ie n a m ia rę w a ru n k ó w lo k alo w y ch ODZ; n a w e t i te n a jb a r dziej g łębokie sz u fla d y d y sp o n o w ały ty lk o p e w n ą o k re ślo n ą pojem nością.
R ozpoczęto też m ik ro film o w a n ie in w e n ta rz y M uzeum N arodo w eg o w W arszaw ie, a w o k re sie p ó źn iejszy m i M uzeum N arodow ego w P o zn aniu. P ra c a n a pew no p o trze b n a, w ażna i a k tu a ln a , k tó rą za m ie rza m y k o n ty n u o w a ć po zak o ń czen iu sp isu z n a tu r y w m uzeach.
W ro k u 1965 zw ró ciliśm y się do m uzeów w P olsce z p ro śb ą o p rz e sła n ie do ODZ w ykazów p o w o jen n y c h p u b lik acji. W te n sposób je d n a z fo rm d ziałaln o ści m u zeó w zostać m ia ła z a re je s tro w a n a i ogłoszona w „M u z ealn ictw ie” . R ealiza cja tego z a m ie rze n ia ok azała się je d n a k n ie ła tw a . M imo o trz y m a n ia w ielu m ateriałó w , w obec k ło p o tó w zw iązan y ch z zapisem dan y ch z k a r ty ty tu ło w e j w iększość pozy cji w y m ag ała
1 B. P a w ł o w s k a - W i l d e , M. L a s k o w s k a :
Bibliografia w y d a w n ic tw M uzeów Polskich 1945—1964. I. D ruki zw arte. „Muzealnictwo” il9©8 n,r '17, s. 103—143.
2 B. P a w ł o w s k a - W i l d e : Bibliografia w y d a w
-sp ra w d zen ia , a w ięc i p o z n a n ia ich p rz e z nas z auto p sji. Ze w z g lę d u je d n a k n a m a ły często n a k ła d a tak że u lo tn ą fo rm ę, o d n alezien ie d r u ków sp raw iało du że tru d n o ści. T ak w ięc d o p ie ro w ro k u 1968 u k a z a ła się część p ierw sza „B ib lio g rafii w y d a w n ic tw m u zeó w p o lsk ich za la ta 1945— 1964” 1, a w ro k u 1970 część d ru g a , o b e jm u ją c a la ta 1965— 1968 -, k tó ra z a m y k a okres 25 -letniej d ziałaln o ści w y d aw n iczej m u zeów. O becnie w p rz y g o to w a n iu z n a jd u je się część trz e c ia — będ zie to za w arto ść w y d a w n ic tw ciągłych, k tó ry c h ty tu ły zostały zasy g nalizo w an e w p o p rz ed n ich p u b lik acjac h .
R ok 1966 p rz y n ió sł duże zm iany , w sty czn iu stałam się p ra c o w n ik ie m e ta to w y m ODZ, w ra z ze w szy stk im i p rz y s łu g u ją c y m i z tego ty tu łu p rz y w ile jam i. N a jb a rd z ie j re p re z e n ta ty w n y m tego dow odem b y ło o trz y m a n ie w łasneg o b iu r k a i m iejsca m ięd zy re g a ła m i w B ib lio tece ODZ. Od tego w ięc czasu D ział M u ze aln ictw a zaczął d ysp on ow ać p e w n ą n ie w ie lk ą p rz e s trz e nią.
Z chw ilą p o w o łan ia p ro f. dr. K. M alinow skiego n a d y re k to ra M u zeum N aro do w eg o w P o z n a n iu , d y re k to r m g r M aria C h a ry ta ń s k a p o w ie rz y ła m i p ro w a d zen ie D ziału M uzealn ictw a, k tó ry dotychczas bezp o śred n io p o d leg ał d y re k to ro w i K. M alino w sk iem u. To zobow iązyw ało.
W rócić je d n a k trz e b a do te m a tu zasy g n alizo w anego ju ż „ B ib lio g rafii m u z e a ln ic tw a ” . Otóż m a te ria ły do n iej zb ierało i o p ra co w y w a ło w ie le ró żn y ch osób, z czasopism p o lsk ich i obcych. U k ład te j b ib lio g rafii o p a rty b y ł n a h a sła c h o p u b lik o w an y ch p rz ez M. C h a ry ta ń s k ą i A. R o- g alan k ę w 10 n u m e rz e „M u z e a ln ic tw a ” 3. W m ia rę je d n a k p rz y b y w a n ia fiszek b ib lio g raficz ny ch, n a ra s ta n ia n o w y c h zag ad n ień i p ro b le m ó w w m u zea ln ic tw ie , p rz e s ta ł on ju ż b y ć w y starc zając y . W obec tego w ro k u 1968 zw
róci-nic tw M uzeów Polskich 1965—1968. I I D ruki zwarte.
„Muzealniс tw o’’ 1069 nr 18, ,s. 144—175.
3 M. C h a r y t a ń s k a , A. R o g a l a n k a: Biblio grafia m uzealnictwa. „M uzealnictwo” Г961 nr 10, s.
138—145.
liśrn y się z p ro ś b ą do doc. d r. A n d rz e ja R y sz- k iew icz a o w e ry fik a c ję p o siad an y c h m a te r ia łó w i k o n s u lta c je w za k re sie p ro w a d zo n y ch p rz e z d ział p ra c b ib lio g raficz n y ch . E fe k te m te j w sp ó łp ra c y je s t o p ra co w an a p rz ez doc. dr. A. R y szk iew icz a a d a p ta c ja w y żej w ym ien io n eg o u k ła d u do p o trz e b d zisiejszy ch i zw iązan a z ty m n o w a k la s y fik a c ja fiszek.
Z m ian o m ty m to w a rz y sz y ł o kres żm u d n e j, m ało e fe k to w n e j p ra c y . P o k a ź n y ju ż m a te ria ł, około 50.000 fiszek, zo stał p rz e jrz a n y ; u z u p e ł n io n o d a n e b ib lio g raficz n e tam , gdzie b y ły one n iep ełn e , a k a r ty budzące w ą tp liw o ść s p ra w dzone. K a ż d a z p o zy cji o trz y m a ła sw ój n o w y sy m b o l i zo sta ła w łączona do k a rto te k i.
„ B ib lio g ra fia m u z e a ln ic tw a ” je s t b ib lio g ra fią a d n o to w a n ą , u sy ste m a ty z o w a n ą w k a ta lo g u a lfa b e ty c z n y m i rzeczow ym . W ty m o s ta tn im zasto so w an o u k ła d g eo g raficzn y , a w jeg o r a m a c h p o d ział n a ró ż n e ty p y m uzeów . T ru d n o je s t w ty m m ie jsc u w y szczególnić w sz y stk ie d ziały b ib lio g rafii. P o w ied zieć m ożna je d y n ie , iż o b e jm u je ona z a g ad n ien ia ta k ie ja k np.: h is to ria p o szczególnych m u zeó w p o lsk ich i o b cych, ich o rg a n iz acja , ró ż n o ro d n e fo rm y d z ia łalności, b u d o w n ic tw o i w y p o saż en ie m u z e a l ne, ro d zaj i sposób ek sp o n o w a n ia, o b ró t dzieł sztu k i, w y sta w ie n n ic tw o , d o k u m e n ta c ja , k o n se rw a c ja itd .
Je d n y m z w ię k sz y c h p rz ed sięw z ię ć D ziału M u z e a ln ic tw a b y ło założenie k a r to te k i e w id e n c y j n e j o b e jm u ją c e j w szy stk ie m u z e a w P olsce, bez w zg lęd u n a ich w ielk o ść i c h a ra k te r. K a r to te k a ta m a d o starc zać m o żliw ie n a jp e łn ie j szych d a n y c h d o ty czący ch każdej p lacó w k i m u z e a ln e j. W ty m celu z o s ta ła o p ra c o w a n a a n k ie ta , k tó re j r u b r y k i z a w ie ra ją n a jw a ż n ie jsz e d an e z „ż y cia” m u zeu m . T ak w ięc, poza ty m i n a jb a rd z ie j fo rm a ln o -a d m in is tra c y jn y m i, m ięd zy in n y m i ta k ie , ja k h is to ria m u zeu m , p o ch odzenie zbiorów , w a ż n ie jsz e kolek cje, d zia łaln o ść n a u k o w a , ośw iatow a, w y sta w ie n n ic z a , fre k w e n c ja w p o szczeg ó ln y ch m iesiącach ro k u , a ta k ż e sp ra w y p erso n aln e. A n k ie ty te z o stały p rz e sła n e n ie ty lk o do m uzeó w , ale ró w n ie ż do p u n k tó w m u z e a ln y c h , o ra z do izb p a m ią te k . N a stę p n ie w y p e łn io n e fo rm u la rz e z o stały u m ieszczone w sp e c ja ln ie do teg o celu w y d r u k o w a n y c h tecz k ach , k tó ry c h s tro n a ty tu ło w a za w ie ra n a jw a ż n ie jsz e in fo rm a c je , o p ra co w an e n a p o d sta w ie a n k ie t.
Z p ra w d z iw y m żalem trz e b a stw ierd zić, że d o ty ch cz as — m im o w ielu p ró śb i p o n ag leń — n ie k tó re p la c ó w k i n ie n a d e sła ły n am w y p e łn io n y c h an k ie t. S zczególnie tr u d n e je s t z a re je s tro w a n ie izb p a m ią te k , k tó ry c h czas trw a n ia je s t n ie k ie d y b a rd zo k ró tk i. N ie m n ie j w y d a je się celow e i p o trz e b n e u c h w y c e n ie ty ch w ła śn ie efem ery d , k tó re są w ja k im ś sensie odbiciem n asz y ch czasów , a często św iad c zą o w ie lk im en tu z ja z m ie ich o rg a n iz ato ró w . N ie z a m ie rz a 260
m y je d n a k k ap itu lo w ać . Nadal będziem y w y sy ła ć a n k ie ty do ty c h muzeów, k tó re d otąd n a m n ie o d po w iedziały , jak rów nież do tych, k tó re p o w s ta ły w o sta tn im okresie. W szystkie zach od zące z m ian y — a będą takie n a pew no, ch o ć b y w z a k resie s p ra w personalnych i o rg a n iz a c y jn y c h — w ro zw ijającej się działalności w y sta w ie n n ic z e j, ośw iatow ej i w ydaw niczej b ę d ą u z u p e łn ia n e n a bieżąco.
Z a d a n ie m D ziału M uzealnictw a jest ze b ran ie m o żliw ie n a jsz e rs z y c h inform acji o m uzeach i p ro b le m a c h m uzeologii. Nie m oże więc w n a szej d o k u m e n ta c ji zabraknąć w ypow iedzi w sp ó łcz esn y ch m uzeologów , zam ieszczanych n a łam ac h ty g o d n ik ó w i dzienników, p rzeb ieg u w a ż n y c h k o n fe re n c ji, czy wiadomości n a te m a t o rg a n iz a c ji n o w y c h placów ek m u zealnych. To, co dziś w y d a je się m ało istotne i w ażne, w p rz y szłości m oże stan o w ić pew nego ro d zaju d o k u m e n t n asz ej epoki. Do tego celu służą w y cin ki p ra so w e. O czyw iście dopiero po d o k ład n y m p rz e jrz e n iu i selek c ji w ę d ru ją one do poszcze g ó ln y c h teczek, k tó re — podobnie ja k teczk i e w id e n c ji m uzeó w — ułożone są w system ie g eo g raficz n y m . K a żd em u w ycinkow i to w a rz y szy fiszka, k tó ra oprócz opisu b ib lio g raficzn e go, n a odw rocie z a w ie ra k ró tk ą jego treść, po czy m zo sta je w łąc zo n a do k arto te k i u sy ste m a ty z o w a n e j w g u k ła d u „B ibliografii M uzeal n ic tw a ” . Istn ie n ie tej k a rto te k i je s t ja k n a jb a r dziej celow e. P raw d o p o d o b n ie w przyszłości, tr u d n o w tej ch w ili przew idzieć, k ied y to n a stą p i, n a ro ś n ie ta k w iele w ycinków , że m ogą w n asz y ch w a ru n k a c h pow stać tru d n o śc i w ich p rz e c h o w y w a n iu . Je ż e li trzeb a będzie je u s u nąć, to p o zo stan ie po n ich ślad w p ostaci fiszki, k tó r a u ła tw i o d n alez ien ie poszukiw anego a r ty k u łu w k tó re jś z d u ży c h bibliotek.
D o k o o p to w a n a zo sta ła tak że do D ziału M uzeal n ic tw a b ib lio g ra fia lite r a tu r y dotyczącej z a b y t k ó w w P olsce. W 1969 ro k u została ona całk o w icie u p o rz ą d k o w a n a i u sy stem aty zo w a n a w e d łu g u k ła d u p rz y ję te g o w „K atalo gach Z a b y t k ó w S z tu k i w P o lsc e ” , w y d a w an y ch p rzez I n s t y t u t S z tu k i PA N .
W 1968 ro k u D ział M u zealn ictw a został za p ro szo n y do w sp ó łp ra cy z C en tre d e D o c u m e n ta tio n M u sè o g ra fiq u e U N ESC O -ICO M i K a b in e t M u z e jn i P ra c e p r i N aro d n im M uzeu v P ra z e w za k re sie m ięd zy n a ro d o w ej b ib lio g rafii m u ze a ln ic tw a . U k a z u je się ona S u p p lé m e n t a u x N o u v e lles de П С О М i je s t o p a rta n a sy stem ie cy fro w y m o p ra c o w a n y m przez C e n tre de D o c u m e n ta tio n w P a ry ż u . Od tego czasu co ro k u p rz e s y ła m y b ib lio g ra fię w a żn iejszy ch pozycji z d zied zin y p olskiego m u zea ln ic tw a.
W zw ią zk u z ty m szczególnie c e n n y był d la m n ie w y ja z d do P a r y ż a w ra m a c h p rz y zn an e g o m i s ty p e n d iu m rz ą d u fran cu sk ieg o i p ra c a w w y żej w y m ien io n y m o śro dk u. D ało m i to m oż ność p o z n a n ia m e to d k la s y fik a c ji b ib lio g rafii,
d o k u m e n ta c ji m u z e a ln e j oraz p ra c y m uzeów fra n c u s k ic h różnego ty p u .
W b ieżącym ro k u rozpoczęto p ra c ę n a d g ro m a d zen iem m a te ria łó w do in fo rm a to riu m dziejów m u z e a ln ic tw a i k o le k c jo n e rstw a polskiego. P u n k te m w y jśc ia do jego założenia są o p u b li k o w a n e w y k a zy k o lek cji w „N auce P o ls k ie j” 4, „ K a le n d a rz u ” O k rę ta i „Z b io rach p o lsk ich ” C h w alew ik a , a ta k ż e p o zo stają ce w k a r to te k ac h b ib lio g rafie lite r a tu r y m uzeologicznej i p iśm ie n n ic tw a o sztuce. In fo rm a to riu m do k u m e n to w a ć będ zie k o le k c je a rty s ty c z n e i h is to ry cz n e, o b ejm u jąc zb io ry po lskie bez w zglę d u n a ich geog raficzn e położenie i c h a ra k te r w łasności. P ra c e n a d n im p ro w a d zo n e są pod k ie ru n k ie m doc. dr. A n d rz e ja R yszkiew icza. T a k w ięc D ział M u ze aln ictw a ODZ, jak o je d y n y w k ra ju , zo rg an izo w ał i p ro w a d zi p ra c e d oty czące c a ło k sz ta łtu zag ad n ień m uzeologicz n y ch , o b e jm u ją c m ięd zy innym i: b ib lio g rafie, e w id e n c je m uzeów , izb p a m ią te k , k o lek cji p r y w a tn y c h , ja k ró w n ież p rz eb ieg i rozw ój p ro w ad zo n ej p rzez n ie działalności p o p u la ry z a to r skiej i n a u k o w e j.
4 E. B a r a n o w i c z : Muzea i zbiory o charakterze m u z e a l n y m w Polsce, „Nauka Polska. Materiały do spisu Instytucji i Towarzystw Naukowych w Polsce”.
K w e re n d y bib lio g raficzn e, k la s y fik a c ja z e b ra n y c h m a te ria łó w , w łączan ie k a r t do k a ta lo g ó w to p ra c e żm udne, w y m a g a ją c e dużego n a k ła d u czasu, prace, k tó ry c h re z u lta t s ta je się w idocz n y d op iero po k ilk u latac h . D otych czaso w e osiągn ięcia zaw dzięcza jedn o o so b o w y d ział sw oim w sp ółp raco w n ik o m . C h ciałab y m w ięc n a p ierw szy m m iejscu w y m ien ić M arię R y c h - te r; dzięk i Je j n ie s tru d z o n e j p ra c y b ib lio g ra fia m u z e a ln ic tw a w zbog aciła się o szereg ce n n y ch , n ie ra z tru d n o d o stęp n y ch pozycji; M arię L as kow ską, b io rącą cz y n n y u d ział w p o cz y n an iach działu, oraz doc. d r. A. R yszkiew icza, k tó reg o w sp ó łp ra ca zo stała ju ż szerzej om ów iona. Dzięki p rz e p ro w a d z c e ODZ d ział o trz y m a ł w łasn e p o m ieszczen ie n a fa c ja tc e za b y tk o w ej k am ien iczk i n a u lic y B rzozow ej; coraz w ięcej osób, a ta k ż e in s ty tu c ji, że w y m ien ię p rz y k ła dowo G łów ną K o m isję do B ad ań Z b ro d n i H it lero w sk ic h w Polsce, k o rz y s ta z m a te ria łó w zg rom adzo ny ch w D ziale M u ze aln ictw a. F a k ty te cieszą i zach ęcają do d alszy ch p rac, św iad czą o ich celow ości.
mgr Beata Pawłowska-W ilde kierownik Działu Muzealnictwa ODZ
T. VII: il927; ;St. H e r b s t : Muzea i zbiory o cha
rakterze m u z e a ln y m w Polsce. „Nauka Polska” T. XII
suplement do t. Y!II: 1930, :s. 8&—il38.
MUSEUM DIVISION, HISTORICAL MONUMENTS DOCUMENTATION CENTRE
The Museum D ivision is concerned with works co vering the whole range of m useological problems in Boland. In its collection the D ivision has gathered the bibliography pertaining to museological problems ba sed on th e Folisih and foreign periodicals, an index card file covering all Polish museums with data as history and activities of 'the separate museum institu tions as w ell as the file o f the press excerpts.
In „Muzealnictwo” („Museology”) vol. ,17—1-8 a biblio graphy o f publications issued by Polish m useum s has been published covering the ,period of 25 post-w ar years. Works have been started aimed at gathering material for the history of collectfioning in Poland. It is intended to continue in the forthcoming years the preparation of m icro-film s from the museum in ventories.
