B A R B A R A GW OREK
PIE R W IA ST K I ŚLADOW E W GLEBA CH W YTW ORZONYCH Z UTWORÓW PY ŁOW YCH PÓ ŁNO CN O-W SCHO DN IEG O
REG IO N U PO L SK I
K ated ra G leb ozn aw stw a SGG W — AR w W arszaw ie
P rzedm iotem bad ań były różne ty p y gleb w ojew ództw białostockiego i łom żyński ego, w ytw orzone z utw oró w pyłow ych zlodow acenia środko- wopolskiego. Ogólne właściwości fizykochem iczne ty ch gleb p rzedstaw io no w poprzedniej pracy [9]. W niniejszej p u b lik acji podano ogólną i roz
puszczalną zaw artość pierw iastk ó w śladow ych (tab. 1 i 2) o raz określono
staty sty czn e zależności pom iędzy:
— ogólną zaw artością badanych p ierw iastków śladow ych a ilością w ęgla organicznego, części spław ialn ych o raz żelaza,
— rozpuszczalną ilością Mn, Zn i Cu a ogólną ich zaw artością, ilością w ęgla organicznego oraz części spław ialnych.
W Y N IK I B A D A Ń
R o zp atru jąc ogólną zaw artość pierw iastk ó w śladow ych oraz żelaza w glebie b ru n a tn e j w yługow anej o raz w glebach płow ych o pro filu niecał kow itym stw ierdzono, że z reg u ły sikała podścielająca je s t zasobniejsza w te pierw iastk i w porów naniu ze skałą m acierzystą. N atom iast an alizu jąc rozm ieszczenie badanych pierw iastków w sam y m u tw orze pyłow ym gle by b ru n a tn e j w yługow anej n o tu je się ich k o n cen trację w poziom ie ak u m u lacy jn y m o raz w poziomie b ru n atn ien ia w sto su n k u do sk a ły m acie rzy stej (w y jątek stan ow ią C r i Cu).
N a podstaw ie w skaźników rozm ieszczenia ro zp atry w an y ch pierw iast ków m ożna stw ierdzić, iż w iększa ich k o n cen tracja (szczególnie Mn) n a stąp iła w poziom ie ak u m u la cy jn y m niż w poziom ie b ru n atn ien ia (w yją te k Cd). A nalizując pionow e rozm ieszczenie badanych p ierw iastkó w za uw aża się podobny u k ład p ierw iastk ów tria d y (Fe, Ni, Co). W układzie ty m rozm ieszczenie badanych p ierw iastk ó w nie w y k azu je zw iązku z roz m ieszczeniem części spław ialnych.
42 В. Gworek
T a b e l a 1
z a w a r t o ś ć p ie r w i a s tk ó w ś la d o w y c h z g ru p y m e t a l i ż e l a z a w g le b a c h w y tw o rz o n y ch z utw orów p y ło w y ch w m g /k g в .ш . C o n te n t o f a i c r o e l e m e n t s from th e g r o u p o f i r o n m e t a l s i n s o i l s d e v e lo p e d fro m s i l t y f o r m a t i o n s i n mg p e r kg o f d .m . M ie js c o w o ś ć , n r p r o f i l u L o c a l i t y , p r o f i l e JTo. Poziom g e n e ty c z n y G e n e t ic h o riz o n G łę b o k o ść D ep th cm Ре Un Cr Ni Co А В A В С D A В A В A В
G le b a b r u n a t n a w yługow ana L e a c h e d brow n s o i l Z a w isto w -A1 0 - 2 0 0 ,8 8 1 . 3 443 2 .5 52 1 1 .7 20 0 .9 4 ,6 1,1 4 .6 1 .2 s z c z y z n a , 4 / в / 3 5 -4 5 0 ,7 6 1 .2 252 1 .4 1 0 . 4 20 0 . 9 5 . 3 1 ,2 4 ,8 1 ,3 С 5 0 -6 5 0 ,6 6 - 180 - 8 4 .4 22 - 4 . 3 - 3 .8 -ß 1 7 0 -8 0 0 ,7 3 - 167 - 1 0 ,6 10 - 9 ,5 - 1 0 ,4 ' -D2 9 5 -1 1 0 0 ,7 4 - 262 - 16 6 ,1 10 - 6 , 7 - 6 . 3 -D3 1 5 0 -1 7 0 0 ,8 3 - 302 - 8 2 ,6 10 - 6 ,4 - 6 ,5 -G le b y płow e - S o i l s l e s s i v é s O s tró w e k , 5 A1 5 -2 0 0 ,3 3 0 . 7 587 2 ,0 41 7 , 0 23 1 .1 5 ,4 0 ,3 6 , 7 0 ,8 A1A3 3 5 -4 8 0 ,8 3 0 . 7 27 3 0 , 9 13 4 ,8 20 1 .0 7 .0 0 , 8 6 , 2 0 , 8 с 5 2 -6 5 1 ,1 0 - 294 - 10 3 ,4 20 - 8 . 3 - 7 , 9 -D1 7 0 -9 0 1 .3 7 - 29 3 - 10 3 .4 21 - 9 .4 - 3 , 3 -D2 1 1 5 -1 3 0 1 .4 1 - 362 - 32 8 , 8 22 - 3 t 7 - 3 , 5 M ały szó w -A1 0 - 2 0 0 ,8 0 1 .4 420 3 .6 70 1 6 ,7 21 3 ,5 5 ,5 1 ,7 6 ,1 2 , 3 k a , 7 A1A3 2 5 -2 3 0 .7 2 1 .3 208 1 .7 13 6 ,2 20 3 , 3 5 -9 1 .8 4 , 5 1 ,7 A3 4 0 -5 0 0 .5 6 1 .0 123 1 ,1 10 7 ,3 13 2 ,2 3 ,3 1 .2 2 .3 0 . 9 5 0 -6 0 1 ,0 2 1 .8 152 1 .3 10 6 ,6 16 2 .7 7 , 3 2 ,3 3 .9 1 ,5 c ! 9 0 -1 1 0 0 ,6 9 1 ,2 178 1 .5 10 5 .6 14 2 , 3 3 ,3 1 .2 2 ,1 0 ,9 C2 1 4 0 -1 6 0 0 ,5 5 - 116 - 10 8 , 6 6 - 3 .2 - 2 ,6 -M a r ia n o A1 0 -2 0 0 ,9 4 _ 484 _ 32 6 ,6 23 _ 5 ,4 _ 4 .1 _ wo, 8 A1A3 3 0 -4 5 0 ,6 9 - 407 - 16 3 ,9 19 - 4 ,4 - 3 .9 -A3 5 0 -7 5 0 ,6 9 - 262 - 13 5 .0 14 - 4 ,4 - 5 .5 -Bt 8 5 - 1 1 0 1 ,1 2 - 194 - 13 6 .7 23 - 7 ,2 - 8 , 0 -D 1 2 0 -1 3 5 1 ,9 0 612 - 13 2 ,1 25 - 1 1 ,7 - 5 .0 -A u g u sto w o , A1 о -з о 0 ,5 3 _ 373 117 3 1 ,4 23 2 .7 _ 1 ,0 _ 13 1 A3 3 5 -4 5 0 ,4 9 - 190 - 13 6 ,3 24 - 2 .7 - 1 .0 -A33 t 4 5 -5 5 0 ,5 3 - 1б1 - 10 6 .2 23 - 2 . 7 - 1 .1 -D1g 7 5 -8 5 1 .7 6 - 268 - 23 8 , 6 40 - 1 4 .9 - 5 . 7 -D2g 1 2 0 -1 5 0 1 .5 9 - 612 - 70 1 1 .4 33 - 1 7 ,0 - 3 .9 -A - o g ó ln a za w ar t o ś ć p ie r w ia s tk ó w t o t a l c o n t e n t o f e l e m e n t s В - w sk a ź n ik r o z a i ^ a z c z e n i a o b lic z o n y ze s to s u n k u z a w a r t o ś c i p i e r w i a s t k a w danym p o z io m ie do je g o z a w a r t o ś c i w s k a le m a cie r z y o t e j / 3 / d i s t r i b u t i o n in d e x c a l c u l a t e d on th e b f is i a o f r a t i o o f th e e le m e n t i n th e g iv e n h o r i z o n to i t s c o n t e n t :in p a r e n t f o r m a tio n С - z a w a r t o ś ć p i e r w i a s t k a w fo rm ie r o z p u s z c z a l n e j c o n t e n t o f th e e le m e n t ;in s o l u b l e fo rm 100
R o zp atru jąc w analogiczny spoisob ogólną zaw artość badanych p ie r w iastków w glebach płow ych (dokąd zalega u tw ó r pyłowy), stw ierd za się n a ogół najw iększą zaw artość Mn, Cr, Zn, P b i Cd w poziom ach a k u m u
lacyjny ch , a Co w poziom ie bądź w poziom ie B t. N ato m iast Fe, NR i Cu
T a b e l a 2
Z a w a r to ś ć p ie r w i a s tk ó w ś la d o w y c h z g r u p y me t u l i n i e ż e l a z n y c h w g l e b a c h w y tw o rzo n y ch z utw orów p y ło w y ch w rag/kg s .m . C o n te n t o f m i c r o e l e m e n t s from th e g r o u p o f n o n - i r o n m e t a l s i n s o i l s d e v e lo p e d fro m a i l t y f o r m a t i o n s l n rag p e r kg o f d .m . M ie js c o w o ś ć , n r p r o f i l u P oziom g e n e G łę b o ko ść Zn Cu Pb Cd L o c a l i t y , p r o f i l e No. ty c z n y G e n e tic h o r iz o n De p th cm A В С D A В С D A В А В
G le b a b r u n a t n a w y ługow ana L e a c h e d brow n s o i l Z a w is to w - A1 / в / 0 - 2 0 25 1 ,4 2 ,6 1 0 ,4 3 ,6 0 , 9 1 .3 3 6 ,1 12 1 ,7 0 , 6 0 2 , 0 s z c z y z n a , 4 3 5 -4 5 21 1 .2 1 .3 6 ,2 2 ,4 0 ,6 0 ,6 2 5 ,0 9 1 ,3 0 ,4 0 1 .3 С 5 0 -6 5 18 - 1 ,1 6,1 3 ,8 - 0 , 7 1 8 ,4 7 - 0 ,3 0 -D1 В 2 7 0 -8 0 37 - 1 .1 2 ,9 7 , 9 - 0 , 6 7 ,6 10 - 0 ,5 0 » “ 9 5 -1 1 0 32 - 1 ,4 4 ,4 e . o - 0 , 4 5 ,0 10 - 0 ,3 0 -D3 1 5 0 -1 7 0 30 - 1 .4 4,6 11,2 - 0 , 4 3 ,6 11 - 0 , 6 0 G le b y płow e S o i l s l e s s i v e s O s tr ó w e k , 5 Ai V 3 с 5 -2 0 31 1 ,3 2,8 9 ,0 4 ,0 0 ,6 0 , 7 1 7 ,5 15 1 ,4 0 , 6 0 0 , 9 3 5 -4 8 18 0 ,8 1 ,2 6 ,6 2 , 8 0 , 4 0 , 4 1 4 ,3 11 1 ,0 0 ,6 0 0 , 9 5 2 -6 5 23 - 1 ,4 6 , 0 6 , 3 - 0 , 6 9 , 5 11 - 0 , 7 0 -D1 D2 7 0 -9 0 26 - 1 ,9 7 , 3 1 1 ,0 - 1 ,0 9 ,0 13 - 0 , 8 0 -1 -1 5 --1 3 0 28 - 2 ,0 7 ,1 1 1 ,4 - 1 .2 1 0 ,5 8 - 0 ,9 0 M a ły sz ó w -A1 V 3 * 3 0 - 2 0 23 1 ,3 2 ,6 1 1 ,3 3 ,6 1 ,4 1 ,4 3 8 ,8 11 1 .8 0 ,6 0 2 , 0 k a , 7 2 5 -2 8 18 1 .4 1 ,7 9 ,4 2 , 2 0 ,3 0 , 7 3 1 ,8 9 1 .5 0 ,4 0 1 ,3 4 0 -5 0 10 0 ,8 1 ,7 1 7 ,0 2 , 4 С ,9 0 , 3 1 2 ,5 7 1 ,2 0 , 4 0 1 .3 5 0 -6 0 18 1 ,4 1 ,7 9 ,4 5 ,6 2 ,1 0 , 4 7 ,1 10 1 ,7 0 ,5 0 1 ,7 c . 9 0 -1 1 0 16 1 .4 1 ,3 11,2 3 , 0 1 .1 0 , 3 1 0 ,0 8 1 ,3 0 ,4 0 1 ,3 C2 1 4 0 -1 6 0 13 - 1 ,7 1 3 ,0 2 ,6 - 0 , 4 1 5 ,4 6 - 0 ,3 0 -M a ria n o A1 A1A3 0 -2 0 29 _ 7 , 7 2 6 ,5 6 , 2 _ 2 ,0 3 2 ,2 15 _ 0 ,7 0 _ wo, 8 3 0 -4 5 17 - 1 ,9 11,2 4 , 7 - 0 . 9 1 9 ,1 11 - 0 ,6 0 -A3 5 0 -7 5 16 - 3 ,3 2 0 ,6 4 ,0 - 0 , 4 1 0 ,0 9 - 0 ,5 0 -B. 8 5 - 1 1 0 19 - 2 ,6 1 3 ,7 6 ,8 - 0 , 7 1 0 ,3 12 - 0 ,7 0 -D 1 2 0 -1 3 5 28 - 5 ,1 1 8 ,2 1 3 ,3 - 0 ,8 5 , 8 14 - 0 ,8 0 -A u g u sto w o . *1 о -з о 34 _ 4 ,5 1 3 ,2 2 ,2 - 0 ,2 9 .0 8 - 0 ,0 1 -13 h 3 5 -4 5 23 - 3 ,2 1 3 ,9 1 ,5 - 0 ,1 6 , 6 4 - 0 ,0 1 -D1g 4 5 -5 5 7 5 -8 5 22 36 “ -łk. o\ o 1 8 ,2 1 0 ,0 3 , 4 1 5 ,0 _ 0 ,1 1 ,7 2 , 9 1 1 .3 3 9 - 0 ,0 4 0 , 1 4 D2g 1 2 0 -1 5 0 51 - 5 ,5 1 0 ,8 1 4 ,7 1 ,1 7 , 5 10 - 0 ,2 0 -A - o g ó ln a z a w a r t o ś ć t o t a l c o n t e n t o f p ie r w i a s tk ó w e l e m e n t s В - w s k a ź n ik r o z m i e s z c z e n i a o b li c z o n y ze s to o u n k u z a w a r t o ś c i p i e r w i a s t k a w danym p o z io m ie do je g o z a w a r t o ś c i w s k a l e m a c i e r z y s t e j / В / d i s t r i b u t i o n in d e x c a l c u l a t e d on th e b a s i s o f r a t i o o f the e le m e n t i n the g iv e n h o r i z o n t o i t s c o n t e n t i n p a r e n t f o r m a t i o n С - z a w a r to ś ć p ie r w ia s tk ó w c o n t e n t o f th e e l e m e n t w fo r m ie r o z p u s z c z a l n e j i n s o l u b l e fo rm » ---D . * X 100
poziom ie wm ycia. N ajm niejsza zaw artość badanych pierw iastkó w p rzy pada na poziom y A3, co w ynika z procesu glebotw órczego. Je d y n ie w pro filu gleb y płow ej całkow itej (profil 7) stw ierdza sdą nag rom adzenie ba danych p ierw iastk ó w (z w y ją tk ie m Co, Zn, Cu) w całym pro filu w sto su n k u do skały m acierzystej.
44 В. Gworek
W analizow anych profilach gleb płow ych m ożna zauw ażyć zbliżone
pionow e rozm ieszczenie badanych p ierw iastk ów (zwłaszcza z g ru p y m e tali żelaza), p rzy czym je s t ono zw iązane z w ystępow aniem części sp ła- w ialnych [9].
Poziom y ak u m u lacy jn e b adanych typów gleb w ytw orzonych z utw o rów pyłow ych o profilu niecałkow itym w y k azu ją na ogół najw yższą za w artość Mn akty w neg o o raz Zn i Cu w form ie rozpuszczalnej. Ich ilość zm niejsza się w p ro filu w raz z jego głębokością do m iejsca, gdziie zalega u tw ó r pyłow y, a następnie w skale podściełającej w y kazuje ten d en cję w zrostow ą. Takie rozm ieszczenie ty ch pierw iastk ów w pro filu św iad czyć m oże o p ew n ym zw iązku z ogólną ich zaw artością.
B adane gleby w ytw orzone z u tw o ró w pyłow ych (z w y ją tk ie m profi lu 13) w y kazu ją n a ogół w ysoką bądź średnią zasobność Mn, Z n d Cu z p u n k tu w idzenia potrzeb roślin u praw nych.
W glebach w ytw orzonych z u tw orów pyłow ych istn ieje wysoce isto t na d o datn ia zależność m iędzy zaw artością w ęgla organicznego a ogólną zaw artością Mn i P b (tab. 3). Stw ierdzono rów nież zw iązek mdędzy za w artością części spław ialnych a w ystępow aniem niek tó ry ch p ierw iast ków śladow ych i żelaza.
O trzym ane w spółczynniki reg re sji pro stej (rye. 1 i 2) w skazują, iż
w zrost ilości części spław ialn y ch o 1% pow oduje zw iększenie zaw artości
% ф < 0,02 mm % <p < 0,02mm
% ф < 0,02 mm % ф < 0,02 mm
R ye. 1. R eg resja p ro sto lin io w a m ięd zy c a łk o w itą za w a rto ścią Fe, M n, N i, Co a ilo ś cią c zęści sp ła w ia ln y c h
R ectilin ea r reg ressio n b e tw e e n th e to ta l co n ten t of F e, Mn, N i an d C o and th e am ou n t of c la y p a rticles
% ф < 0,02mm % ф < 0,02mm
Rye. 2. R egresja p ro sto lin io w a m ięd zy c a łk o w itą za w a rto ścią Cr, Pb, Zn i Cu a ilo ś cią części sp ła w ia ln y ch
R ectilin ea r r eg ressio n b e tw e e n th e to ta l co n ten t of. Cr, Pb, Zn and Cu and th e a m ou n t o f c la y p articles
F e о 0,01%, M n о 6,29 m g/kg s. m., C r о 0,50, Z n о 0,42, Nd о 0,17 i Cu о 0,14 m g/kg s. m.
A nalizując zależności m iędzy poszczególnym i p ie rw ia stk a m i stw ie r
dzono dodatnie k o relacje m iędzy Fe a w szystkim i b adanym i p ierw ia stk a m i (tab. 3).
Obliczone w spółczynniki k o relacji w ykazały, że istn ieje u jem n a zależ ność m iędzy zaw artością m an g an u aktyw nego w glebach w ytw orzonych z u tw o rów pyłow ych a ich odczynem (tab. 4). N ato m iast wysoce (istot ne dodatnie zależności otrzym ano m iędzy ilością m an g a n u aktyw nego a jego ogólną zaw artością oraz ilością w ęgla organicznego w ty ch glebach. R ów nież zaw artość cy nku i m iedzi w form ach rozpuszczalnych w ykazała dodatnią zależność z ogólną ich zaw artością. P onadto zaw artość m iedzi rozpuszczalnej w badanych glebach dodatnio k o relu je z ilością w ęgla o r ganicznego o raz wysoce isto tn ie dodatnio z ilością części spław ialnych.
P O D SU M O W A N IE W Y NIK ÓW
Z bad ań w ynika, że śred n ia zaw artość p ierw iastk ó w śladow ych w gle
bach w y tw orzon y ch z utw o ró w pyłow ych tw o rzy n a stę p u jąc y szereg:
M n > Zn > C r > P b > Ni > Cu > Co > Cd, w ynoszący odpow ied
46 B. Gworek
T a b e l a 3
W s p ó łc z y n n ik i k o r e l a c j i / г / m ie d z y o g ó ln ą z a w a r t o ś c i ą p ie r w i a s tk ó w ś la d o w y c h a n i e k t ó r y m i w ła ś c i w o ś c i a m i g l e b o r a z m ię d z y p o s z c z e g ó ln y m i p ie r w i a e tk a m i
w g le b a c h w y tw o rzo n y o h z utw orów p y ło w y ch
C o e f f i c i e n t o f c o r r e l a t i o n / г / b e tw e e n th e t o t a l c o n t e n t o f m i c r o e l e m e n t s a n d s o a e p r o p e r t i e s o f s o i l s a s w e l l a s b e tw e e n p a r t i c u l a r e l e m e n t s i n s o i l s d e v e lo p e d f r o n s i l t y f o r m a tio n s ? • Mn C r Ni Со Zn Cu Pb Cd с o x g . -0 ,1 6 5 0 ,5 6 4 х* 0 ,1 4 5 -0 ,2 4 1 -0 ,0 3 7 0 ,1 2 6 - 0 ,3 1 8 -0 ,4 9 1 х* 0 ,1 6 5 0 < 0 ,0 2 mn 0 ,4 5 2 х 0 ,4 6 6 х o . î i a 3“ 0 ,5 3 0 х1 0 ,3 2 2 о , s i e 3“ 0 ,3 6 7 х 0,2 1 8 0 , 0 1 6 Fe 0 ,5 1 2 XX 0 , 5 7 9 ^ 0,8 8 8 0 ,4 2 0 х о ,4 9 9 х1 0 ,8 7 8 хх 0 ,4 6 7 х 0 ,3 9 4 х Un 0 ,4 5 5 х 0 ,4 1 3 х 0 ,1 3 6 0 ,5 8 4 хх 0 ,4 2 1 х о ^ в 3“ 0 ,3 4 4 Cr 0 ,5 4 9 “ -0 ,1 1 2 0 ,4 9 9 х1 0 ,4 2 1 х 0 ,0 5 1 -0 ,2 2 1 Kl 0 ,6 7 8 ХХ 0 , 8 8 9 " 0 ,3 5 5 0 ,1 9 4 Со 0,2 6 8 0 ,4 6 8 х 0 ,5 5 9 ХХ 0 ,6 7 9 ХХ Zn 0 ,6 7 2 ХХ 0,281 - 0 , 1 1 5 Си 0,3 5 8 0 ,2 6 8 Pb 0 ,7 2 7 х* X - P - 0 ,0 5 XX - P - 0 ,0 1 T a b e l a 4 W s p ó łc z y n n ik i k o r e l a c j i / г / m ię d z y z a w a r t o ś c i ą p ie r w ia s tic ó w r o z p u s z c z a l n y c h
a n ie k t ó r y m i w ła ś c i w o ś c i a m i g le b w y tw o rz o n y c h z utw orów p y ło w y ch C o e f f i c i e n t o f c o r r e l a t i o n / г / b e tw e e n th e c o n t e n t o f s o l u b l e e l e m e n t s an d some p r o p e r t i e s o f s e l l s d e v e lo p e d fro m s i l t y f o r m a t i o n s W y s z c z e g ó ln ie n ie S p e c i f i c a t i o n Mn Zn Cu pH - 0 , 378x 0 , 2 0 3 - 0 , 0 5 1 с o r g . о . з з г 3“ 0 ,3 1 0 0 ,4 5 7 х 0 < 0 ,0 2 mn 0 ,2 7 9 0 ,1 9 5 0 , 5 1 7 ^ Mn o g ó łem - t o t a l 0 , 5 48x x - -Zn o g ó łe m - t o t a l - 0 ,4 5 8 x -Cu o g ó łem - t o t a l - - 0 , 4 5 7 х x P « 0 ,0 5 И Р » 0 ,0 1
N ależy podkreślić, iż badane gleby w ytw orzone z utw orów pyłow ych zaw ierają znacznie m niej Cu, Ni, Co i Cr niż gleby w ytw orzone z lessów rejo n u opatow sko-sandom ierskiego [14], czy gleby w ytw orzone z utw orów pyłow ych Dolnego Śląska [15].
P row adzone badania na tere n ie Polski północno-w schodniej w y k a
zały, że gleby w ytw orzone z utw orów pyłow ych są uboższe w n iek tó re pierw iastk i śladow e w p o rów naniu z glebam i w ytw orzon ym i z glin zw
a-łow ych [9]. Szczególnie dotyczy to Cu, a następnie Zn, Щ i Cr, k tó ry c h ilości są istotnie niższe w glebach w ytw orzonych z glin zw ałow ych tego sam ego reg io nu [9].
M niejsza zaw artość pierw iastk ó w śladow ych w u tw o rach pyłow ych w iąże się głów nie z genezą ty ch utw orów . W edług now ych poglądów zu bożenie s u b s tra tu u tw orów pyłow ych nastąpiło głów nie w w a ru n k a ch pe- ry g lajaln y ch , kiedy to został on pierw o tn ie przem yty, a potem dopiero m iał m iejsce tra n s p o rt eo>Mczny [12]. B e n e ś [3] uw aża, że gleby w y tw o rzone z utw o ró w pochodzenia eolicznego na tere n ie P olski i Czechosło w acji u legły p ierw otn ie zubożeniu w n iek tóre m ikroelem enty , a szczegól nie w miedź, co zgodne jest z naszym i badaniiami gleb w ytw orzonych z utw o rów pyłow ych.
R ozp atru jąc sposób rozm ieszczenia badanych p ierw iastkó w ślado
w ych w profilach gleb w ytw orzonych z utw orów pyłow ych, nie zauważa się w yraźn iejszy ch praw idłow ości. Jed y n ie w glebie płow ej w ytw orzonej z u tw o ru pyłowego o p ro filu całkow itym (profil 7) obserw u je siię pew ną zależność w układzie pionow ym b adanych p ierw iastk ów od k ie ru n k u pro cesów glebotw órczych.
Z analizy zaw artości i rozm ieszczenia badanych pierw iastków ślado w ych w sam ym utw orze pyłow ym (z pom inięciem sk a ły podścielającej" w ynika, iż p ierw iastk i te w ykazu ją ten d en cję do grom adzenia się w jegc górnej w arstw ie, a więc w poziiomie ak um u lacyjn ym . Podobne zależności
stw ierdzono w glebach w ytw orzonych z utw orów pyłow ych Dolnego
Śląska [15].
N agrom adzenie m an g an u i cynku (tab. 5) w poziom ach ak u m u lacy jn y ch gleb w ytw orzonych z utw orów pyłow ych jest wysoce istotne w porów n a n iu z in n y m i poziom am i genetycznym i. W yniki te są zgodne z bada niam i inn ych auto rów [10, 13, 17].
W glebach w ytw orzonych z utw orów pyłow ych wysoce isto tne k o re lacje otrzym ano miiędzy zaw artością Cr, Ni i Zn a ilością części spław
ial-T a b e l a 5 b r e d n i a z a w a r t o ś ć w m g /k g в , a , b a d a n y c h p ie r w i a s tk ó w ś la d o w y c h w p o s z c z e g ó ln y c h p o z io m a c h g e n e ty c z n y c h g l e b w y tw o rz o n y c h z u tw o ró w p y ło w jc h Mean c o n t e n t i n m g /k g o f d.m * o f t h e m i c r o e l e m e n t s i n v e s t i g a t e d i n p a r t i c u l a r g e n e t i c h o r i z o n s o f s o i l s d e v e lo p e d fro m s i l t y f o r m a t i o n s P oziom g e n e ty c z n y G e n e t i c h o r i z o n Mn Cx N i Co Zn Сц Pb Cd A1 461 2 2 4 ,7 4 ,5 29 3 ,9 12 0 ,5 2 A3 193 17 3 ,6 2 ,9 16 2 ,6 6 0 ,3 0 Bt 169 22 5 ,7 4 ,3 20 5 ,3 8 0,4 1 / в / 252 20 5 .3 4 ,8 21 2 ,4 9 0 ,4 0 с 180 22 4 ,3 3 ,8 18 3 ,8 7 о .з о D 351 21 9 ,5 5 ,6 29 1 0 ,0 10 0 ,5 2
48 В. Gworeic
nych o raz isto tne zależności pom iędzy ilością Mn, F e d C u a ilością części spław ialnych. N atom iast dla Cd, P b i Co tak ie j zależności n ie stw ierdzo no.
W spółczynniki ko relacji m iędzy zaw artością poszczególnych p ie r
w iastków śladow ych a ilością w ęgla organicznego w y k azały w ysoce is to tn ą zależność dla m an g an u (r = 0,564**) i ołow iu (r = 0,491**) w gle bach w y tw orzonych z utw orów pyłow ych. Podobną zależność p o d aje A n-
d e r s s o n [1, 2] w glebach szw edzkich p odkreślając, że zasadniczym so r
b entem ołow iu i k ad m u jest su b stan cja organiczna.
Z aw artość pierw iastk ó w śladow ych w glebach w ytw o rzonych z utw o rów pyłow ych m aleje w n astęp u jącej kolejności M n > Z n > :C u.
Obliczenia staty sty czn e m iędzy zaw artością bad an y ch pierw iastk ów
śladow ych w form ie rozpuszczalnej a n iek tó ry m i w łaściw ościam i fizyko chem icznym i gleb w ykazały dodatni w p ły w m a te rii organicznej na roz puszczalność zw iązków m an g an u i m iedzi. Podobną zależność stw ierd zo no w in n y ch pracach [4, 13, 15, 16].
K o relację z ilością części sp ław ialn y ch uzyskano ty lko dla m iedzi roz
puszczalnej, co nie je st zgodne z w y n ik am i in n y ch autorów [4, 7, 8, 15].
B ra k takiej zależności potw ierdzono w in nych p racach [6, 11].
W lite ra tu rz e pow szechnie sp o ty k a n y jest pogląd o u jem n y m oddzia ły w an iu odczynu gleby n a rozpuszczalność zw iązków m an g a n u [13, 16]. N atom iast dla Zn i Cu w fo rm ie rozpuszczalnej nie stw ierdzono żadnej zależności z w artością pH. Zależności tak iej n ie znaleziono zarów no w in nych badaniach, ja k i u in n y ch au toró w [4, 5].
W glebach w ytw orzonych z utw o ró w pyłow ych udow odniono d o d at nią zależność m iędzy w y stęp ow an iem fo rm rozpuszczalnych Mn, Z n i Cu a ich ogólną zaw artością. J e s t to praw dopodobnie w y nik iem n iezb y t sil nej sorpcji badanych p ierw iastk ó w śladow ych w ty ch glebach. O słabej sorpcji może świadczyć skład g ra n u lo m e try czny ty c h gleb [9], a zw łasz cza m ała zaw artość w nich iłu pyłow ego średniego, którego sk ład m in e ra ln y decydująco w pływ a na sorpcję pierw iastków śladow ych. Podobną zależność w ykazano w in nych pracach [15, 16].
W N IO SK I
1. Ogólna zaw artość b adanych p ierw iastków śladow ych je s t m n iejsza
w glebach w ytw orzonych z u tw oró w pyłow ych w porów naniu z ich za w artością w glebach w y tw orzonych z glin zw ałow ych.
2. P^ozmieszczenle p ierw iastkó w śladow ych w p ro filach gleb w y tw o
rzonych z utw orów pyłow ych k sz ta łtu je się pod w pływ em składu g ra n u - lom etrycznego o raz biologicznej akum ulacji.
3. O bliczenia staty sty czn e dotyczące ko relacji m iędzy w ystępow aniem Mn ak ty w neg o i fo rm rozpuszczalnych Zn i Cu w b adan ych glebach a ich w łaściw ościam i fizykochem icznym i w ykazały, że:
— zaw artość p ierw iastkó w Mn, Zn i Cu w form ie rozpuszczalnej je s t dodatnio skorelow ana z ogólną ich zaw artością,
— zaw artość M n aktyw nego je s t u jem nie skorelow ana z odczynem
gleb, dodatnio zaś z ilością w ęgla organicznego,
— zaw artość Cu rozpuszczalnej je s t dodatnio skorelow ana z ilośoią części spław ialny ch i w ęgla organicznego.
4. W poziom ach ak u m u lacy jn y ch b adanych gleb stw ierdzono średnią
bądź w ysoką zasobność w Mn a k ty w n y i w rozpuszczalne form y Zn i Cu.
L IT E R A T U R A
[1] A n d e r s s o n A.: H ea v y m eta ls in sw ed ish soils. O n th eir reten tion , d istrib u tio n and am ounts. S w ed ish J. A gric. 1977, 7, 7— 20.
[2] A n d e r s s o n A.: T he d istrib u tion and h e a v y m eta ls in soils and s o il m a te r ia l a s in flu en ces b y the ionic rad iu s. S w e d ish J. A gric. R es. 1977, 7, 79—83. [3] В e n e ś S t.: R ozsiren i m ed i a zniku w n ek tery ch pu d n ich ty p ech . V y u ży ti
m ik ro elem en tu v zem ed elstv i. ZSRR 1966, 105— 121.
[4] B o r a t y ń s k i K. i in.: Z aw artość p rzy sw a ja ln y ch fo rm Ca, Mn, Mg, Zn w n iek tó ry ch ty p a ch gleb D oln ego Ś ląsk a p o w sta ły ch na u tw orach p y ło w y ch . R ocz. glebozn. 17, 1967, 1, 5—70.
[5] С h u d e c к i Z.: N iek tó re czy n n ik i k szta łtu ją ce za w artość ;i ro zm ieszczen ie jo du, m ied zi oraz cynku w w a żn iejszy ch gleb ach m in era ln y ch P om orza Z a chodniego. Z esz. nauk. W SR Szczec. 10, 1963, 187—239.
[6] C i e ś l a W., K o c i a ł k o w s k i Z.: R ozm ieszczen ie m ik rosk ład n ik ów w p ro fi lach n iek tó ry ch gleb w y tw o rzo n y ch z g lin z w a ło w y ch w W ielk o p o lsce. R ocz. glebozn. 24, 1973, 2, 261— 271.
{7] C z a r n o w s k a K.: M iedź w gleb ach N izin y M a zo w ieck o -P o d la sk iej. Rocz. nauk. roi. 1968, 94—A —4, 475—509.
[8] C z u b a R. i in.: W stępne w y n ik i badań w ojew ód zk ich stacji ch em iczn o-ro l n iczy ch n ad zaw artością m ik ro elem en tó w w gleb ach P o lsk i. Cz. II. Z aw artość p rzy sw a ja ln y ch form m ik ro elem en tó w w p ro fila ch n iek tórych ty p ó w gleb. Rocz. glebozn. 25, 1974, 3, 21— 52.
[9] G w o r e k B:: P ie r w ia stk i śla d o w e (Mn, Zn, Cr, Cu, N i, Co, Pb i Cd) w g le bach u p raw n ych w y tw o rzo n y ch z g lin z w a ło w y ch i u tw o ró w p y ło w y c h p ó ł n o c n o -w sc h o d n ie g o regionu P olsk i. Cz. I. W ła ściw o ści fizy k o ch em ic zn e b ad a n y ch g le b . Cz. II. Z aw artość p ie r w ia stk ó w śla d o w y ch ogółem w gleb ach w y tw orzon ych z glin zw a ło w y ch . Rocz. glebozn. 1984.
[10] K o c i a ł k o w s k i Z.: Z aw artość Co, M n, No, Cu, Zn i N i w różn ych w y cią g a ch n iek tó ry ch ty p ó w gleb W ielk op olsk i. P race Kom . N auk roi. i leś. T PN , 14, 1963, 4, 467—495.
[11] K o c i a ł k o w s k i Z., C i e ś l a W.: M ik rosk ład n ik i p rzy sw a ja ln e w gleb ach u p raw n ych w y tw o rzo n y ch z g lin zw a ło w y ch na W ysoczyźn ie K u ja w sk iej. R ocz. glebozn. 19, 2, 281— 291.
[12] К o n e с к a -B e 1 1 e y K., M a j s t e r k i e w i c z T.: G eneza gleb w y tw o r z o n y ch z p o k ry w o w y ch u tw o ró w p y ło w y ch P o lsk i Ś rod k ow ej. Rocz. glebozn. 24, 1973, 2, 133—il58.
[13] P i o t r o w s k a M.: R ozm ieszczen ie p ie r w ia stk ó w śla d o w y ch w n iek tó ry ch p rofilach gleb w y tw o rzo n y ch z le s só w W yżyn y S a n d o m ierstk o -O p a to w sk iej. Pam . puł. 1967, 30, 83—98.
[14] P i o t r o w s k a M.: W p ły w sk ład u m ech an iczn ego i m in eraln ego na rozm iesz czen ie m iedzi, k ob altu i n ik lu w gleb ach w y tw o rzo n y ch z lessó w W y ży n y S a n - d o m iersk o -O p a to w sk iej. P am . puł. 1969, 38, 139— 184.
50
[15] R o s z у к E.: Z aw artość form ogóln ych i rozp u szczaln ych w n iek tó ry ch g le bach D oln ego Ś ląsk a w y tw o rzo n y ch z g lin p y la sty ch i u tw o ró w p y ło w y ch . Zesz. nauk. W SR W rocł. R oln. 1968, 76, 7— 27.
Б. ГВОРЕК М И К РО Э Л Е М Е Н Т Ы В П ОЧВАХ О БРА ЗО ВА НН Ы Х ИЗ П Ы ЛЕВА ТЫ Х Ф О РМ А Ц И Й СЕВЕРО-ВО СТО ЧН ОЙ П ОЛ ЬШ И Кафедра почвоведения Варшавской сельскохозяйственной академии Р е з ю м е Проведенные исследования почв образованных из пылеватых формаций северо-восточ ной части Польш и показали, что эти почвы гораздо беднее микроэлементами, чем почвы образованные из валунных глин на данной площади. Это касается особенно содержания Си, Zn, N i и Сг. Меньшее содержание микроэлементов в этих почвах связано в первую оче редь с их генезисом. Вертикальное распределение исследуемых микроэлементов в почвен ных профилях не показывает более четкой закономерности связанной с почвообразователь- нйми процессами. Установлено значительное накапливание Мп и Zn в аккумуляционных горизонтах почвы в сравнении с другими генетическими горизонтами. Содержание Mn, Zn и Си в растворимой форме показывает положительную корреля цию с их общ им содержанием. Сверх того установлено положительное влияние органи ческого вещества на растворимость соединений Мп и Си, а отрицательное влияние реакции почв на содержание активного Мп. П оложительная корреляция с количеством илистых частиц установлена только для Си. Аккумуляционные горизонты исследуемых почв харак- черизуются содержанием Мп и Zn достаточным для роста и развития растений. В . G W O R E K
N ICRO ELEM EN TS IN SO ILS DEV ELO PED FROM SIL T Y FO R M ATIO NS IN THE N O R T H -E A ST E R N PA R T OF PO L A N D
D ep artm en t of S oil S cien ce, A gricu ltu ral U n iv e r sity o f W arsaw
In v estig a tio n s o f soils d evelop ed from silty form ation s of th e n o rth -ea sterm part of P oland have proved that th ey are m uch poorer in m icro elem en ts than soils d ev elo p ed from boulder loam s of the sam e territory. T his concerns p a rticu la rly the con ten t of Cu, Zn, N i and Cr. The less am ount of m icro elem en ts in th ese fo r m ation s is con n ected m a in ly w ith their gen esis. V ertical d istrib u tion o f th e m icro elem en ts under stu d y in the soil p ro files does n ot reveal an y d istin ct reg u la rity con n ected w ith th e so il-fo rm in g p rocesses. A sig n ific a n tly higher a ccu m u la tio n of Mn and Zn in the a ccu m u la tio n horizons of soils as com pared w ith other gen etic horizons has been found.
The Mn, Zn, and Cu con ten t in solu b le form is p o sitiv e ly correlated w ith their total content. M oreover, a p o sitiv e e ffe c t of organic m atter on so lu b ility of M n and Cu com pounds and a n e g a tiv e e ffe c t of the soil reaction on the a ctiv e Mn content has b een proved. A p o sitiv e correlation w ith the am ou n t o f clay and silt p articles h as been fou n d for Cu o n ly . A c cu m u la tio n horizons of th e soils under stu d y con tain ed Mn and Zn am ounts su fficien t for the grow th and d ev elo p m en t of p lan ts.
D r B a r b a r a G w o r e k W p ł y n ę ł o d o r e d a k c j i w g r u d n i u 1983 K a t e d r a G l e b o z n a w s t w a A R
