Biomedyczne i społeczno-prawne
aspekty uzależnienia nikotynowego
Prace Naukowe. Kultura Fizyczna 4, 225-236
P R A C E N A U K O W E W y ż s z e j S z k o ły P e d a g o g ic z n e j w C z ę s to c h o w ie
Seria: KULTURA FIZYCZNA z. IV, 2001
Bożena M aksim owska
B IO M E D Y C Z N E 1 S P O Ł E C Z N O -P R A W N E A S P E K T Y U Z A L E Ż N IE N IA N I K O T Y N O W E G O
Z tytoniem Europa zapoznała się w połow ie XVI w ieku. Od tam tego cz a su — ja k stw ierdza prof. S. K ruś na łam ach The B erlin - C hem ie N ew s — m iał on i m a niezliczonych zw olenników i dających się policzyć p rzeciw ników. Z w olennicy nie w iedzieli, dlaczego tak m asow o rzucili się na tytoń i swej m asie nie w ied zą pew nie do dzisiaj.
T y to ń 1, w edług definicji Św iatow ej O rganizacji Z drow ia, to każdy p rep a rat otrzym yw any z liści N icotina tabacum , am erykańskiej rośliny z rodziny psiankow atych. G łów nym składnikiem psychoaktyw nym je s t nikotyna. N ik o ty n a (alk alo id )2 działa zarów no ja k o substancja stym ulująca, ja k i środek relaksacyjny, odprężający. W EEG nasila obraz czuw ania, u niektórych osób popraw ia zdolność koncentracji uw agi, u innych o bn iża poziom lęku i drażli- w ości. N ikotyna używ ana je s t w postaci w dychanego dym u tytoniow ego, „bezdym nego ty to n iu ” (np. tytoniu do żucia), tabaki lub nikotynow ej gum y do żucia. U żyw anie nikotyny (każdy obłoczek w dychanego dym u tytoniow ego zaw iera nikotynę, która je s t szybko absorbow ana przez płuca i do starczan a do m ózgu w ciągu kilku sekund) prow adzi do rozw oju znacznej to leran cji i uza leżnienia. P oniew aż nikotyna ulega szybkiem u rozkładow i m etabolicznem u, je j poziom w m ózgu szybko spada i palacz odczuw a głód nikotynow y w 30 -- 45 m inut od w ypalenia ostatniego papierosa.
W ielu ludzi pali, poniew aż przyzw yczaili się do nikotyny — lekarz p o w iedziałby, że się od niej uzależnili. N ikotyn a je s t trucizną, do której m ożna się przyzw yczaić — gdy organizm przezw ycięży początkow y w stręt do niej,
1 Leksykon term inów , Instytut Psychiatrii i N eurolog i w W arszawie, tłum aczył A. Bidziński, Warszawa 1997, s. 92.
„p rzy jem ne” skutki palenia p o dtrzym ują naw yk. Z nam ienne je s t przy tym to, że palenie tytoniu zaczyna się bardzo w cześnie, w okresie gdy św iadom ość w łasnej osobow ości je s t je sz c z e nieukształtow ana. Pom aga to zakorzenić się naw ykow i palenia na głębokim poziom ie osobow ości i spraw ia, że trudno ^est tę u trw alo n ą postaw ę psychiczną zastąpić zdrow ym i w zorcam i m yślow ym i .
B adania przeprow adzone w 1998 roku nad zachow aniam i zdrow otnym i m łodzieży szkolnej (11 - 15 lat) w ram ach badań m iędzynarodow ych H ea lth
B eh a v io u r in School — A g e d C hildren4 w ykazały, że próby p alen ia tytoniu
podjęło ogółem 4 3 % m łodzieży, a w śród 15-latków m a te próby za so b ą 6 5 % uczniów . E ksperym entow anie z paleniem stanow i ryzyko rozpo częcia palenia — w śród m łodzieży, która próbow ała palić odsetek palących (3 7 % ) był ponad dw ukrotnie w iększy. Pali obecnie, z ró ż n ą cz ęsto tliw o ścią 16% uczniów , w tym codziennie 7 % . Z w iekiem gw ałtow nie zw iększa się częstość palenia — w śród 15-latków pali 3 2 % chłopców i 2 9 % dziew cząt (co dzienn ie o d p o w iednio 2 2 % i 1 4 % ). Z danych Z akładu Epidem iologii C entrum O nkologii w e w spółpracy z C BO S w ynika, że w Polsce w 1998 roku paliło codziennie 3 9 % m ężczyzn i 19% kobiet w w ieku pow yżej 15 roku życia.
Pierw szy papieros w ypalany w w ieku m łodzieńczym , ja k stw ierd za w ięk szość badaczy, je s t sp raw ą prestiżow ą5. R ozpoczynający palen ie czuje siln ą zachętę ze strony otoczenia, lżej i łatw iej przystaje do danej grupy. Z akaz palenia czy nieprzyjem ne odczucia fizjologiczne zw iązane z paleniem w pierw szym okresie (zaw roty głowy, odczucie słabości, nieprzyjem ny sm ak w ustach, ślinotok itp.) nie p ow odują rzucenia palenia najpraw dopodobniej dlatego, że palenie uw ażane je s t za niero zerw aln ą część narzuconego (szab lo now ego) stylu życia.
Zazw yczaj człow iek, który rozpoczyna palenie regularne, po upływ ie 3 - - 5 lat ma ju ż konkretne trudności z rzuceniem papierosów .
Do palenia tytoniu p rzyczyniają się także: w zorce palaczy tytoniu w śro dow isku rodzinnym i zaw odow ym , w zory upow szechniane przez środki m a sow ego przekazu, o gólna dostępność w yrobów tytoniow ych i w zględnie ni skie ich ceny, poszukiw anie nam iastek odprężenia, panujący styl życia, w i
3 D. Chopra, Twórzm y zdrow ie. P rzez profilaktykę ku doskon ałości, PW N, W arszawa 1994, s. 32. 4 B. W oynarowska, J. Mazur, Zach ow ania zdrow otn e i sam oocen a zdrow ia. Katedra B iom edycz
nych Podstaw Rozwoju i W ychowania, Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu W arszawskiego, Warszawa 1999, s. 20, 25.
5J. Lew andowicz, Zw alczan ie pa len ia tytoniu. M etodyczne wskazów ki d la lekarzy rodzinnych. Akademia M edyczna w Łodzi, Katedra M edycyny Społecznej i Zapobiegaw czej, Łódź 1995, s. 22.
B io m ed y czn e i sp o łeczn o -p ra w n e aspekty. 227
doczna reklam a w yrobów tytoniow ych, lekcew ażenie szkodliw ości palenia ty to n iu 6.
N ie ulega w ątpliw ości, że palenie je s t rodzajem choroby. Przew lekłe nie swoiste choroby układu oddechowego (przewlekły nieżyt oskrzeli, zespoły zaporowe, niektóre postacie roztrzeni oskrzeli, przewlekłe zapalenie płuc) od dw óch stuleci są je d n ą z głów nych przyczyn zgonów w krajach Europy. S zczególnie w starszych grupach w ieku. S tw ierdzono z c a łą pew nością, że najw ażniejszym czynnikiem etiologicznym w od niesieniu do tych chorób je s t palenie ty ton iu7.
' 8
W edług Św iatow ej O rganizacji Z drow ia (W H O ) je s t faktem , że :
— 1 m ilion osób w E uropie um iera rocznie w w yniku chorób spo w o dow anych paleniem papierosów ,
— 100
milionów
E uropejczyków skraca sobie życie o co najmniej 20lat
w wyniku chorób w yw ołanych tytoniem .— Palenie tytoniu uw aża się za jeden z głów nych czynników ryzy ka:
— choroby wieńcowej serca,
— miażdżycy,
— choroby Burgera,
— raka płuc i krtani,
— przewlekłych nieżytów oskrzeli,
— rozedmy płuc.
— U stalono ponadto, że paleniem tytoniu w yw ołan y jest: — co
czwarty
przedw czesny zgon,— co
drugi
now otw ór złośliw y, — coczwarty
zaw ał serca, — 90 - 95 % raków płuc,— 75% przew lekłych zapaleń oskrzeli.
Sytuacja w Polsce je s t szczególnie niebezpieczna. Polacy n ależą do n aro dów najw ięcej palących i o najw yższej um ieralności. P apierosy pali ponad
6J.T. Marcinkowski, H igiena psych iczn a - w ybrane zagadn ienia, [w:] M edycyna za p o b ieg a w cza i śro d o w isk o w a d la studentów , pod red. Z. Jethona, PZWL, Warszawa 1997, s. 184.
7 W. Jędrychowski, N ie sw o iste ch o ro b y układu oddechow ego. Instytut Medycyny Społecznej AM Kraków [w:] C horoby cyw ilizacyjn e. W ybrane problem y, PAN 1986, s. 25.
12 m ilio n ó w Polaków . P onadto co najm niej 6 m ilio n ó w osób to tak zw ani palacze bierni. P alenie bierne (passive sm o kin g )9 to n ied ob ro w o lne w dychanie dym u, zazw yczaj tytoniow ego, pow stającego w w yniku p alen ia przez osoby z otoczenia. Term in ten pow stał w latach siedem dziesiątych w zw iązku z prow adzonym i w ów czas badaniam i nad skutkam i takiego w dychania. N azw a ta przyczyniła się do zw rócenia uwagi na szkody w yrządzone przez palenie osobom z bezpośredniego otoczenia palacza.
Leczenie chorób w yw ołanych przez tytoń rujnuje gospo darkę (du ża liczba inw alidów na skutek chorób spow odow anych paleniem , gorsza w ydajność pracy, w ypadki) tak, że straty znacznie przew y ższają problem atyczne i niezbyt m oralne zyski ze sprzedaży w yrobów tytoniow ych.
N ik o ty n iz m , obok a lk o h o liz m u , je s t jed n y m z najniebezp ieczniejszych uzależnień Polaków, a jed n o cz eśn ie — m im o tak dram atycznych skutków — zagrożeniem najbardziej bagatelizow anym .
Tytoń je s t najw iększym europejskim m o rdercą10.
Składniki toksyczne dymu tytoniowego
D ym ty to n io w y — zaw iera ponad 4 ty sią c e substancji szkodliw ych dla zdrow ia. O to niektóre spośród toksycznych zw iązków chem icznych w y izolow anych z dym u tytoniow ego:
— n ik o ty n a
— tle n e k w ę g la (C O ), czyli czad, — c ia ła sm o ło w a te , — c y ja n o w o d ó r (H C N ), — tle n k i a z o tu (NO , N O2), — a m o n ia k (N H 3), — s ia rk o w o d ó r (H2S), — k re z o le , — fen o l, — a ld e h y d octow y,
'}Leksykon term inów ..., op. cit., s. 76.
I0J. Lewandowicz, Z w alczan ie pa len ia tytoniu..., op. cit., s. 8 - 23. Także: J. T. Marcinkowski,
H igiena p sych iczn a ..., op. cii., s. 184 - 185; S. Rywik, P rom ocja zd r o w ia w zagrożen iach zd ro w o tn ych układu krążenia [w:] P rom ocja zdrow ia, pr. zb. pod red. J.K. Barskiego, Warsza wa 1999, s. 96 - 97; B. Hołyst, W ybrane zja w isk a p a to lo g ii sp o łeczn ej — g łó w n e kierunki p r o fila k ty k i [w:], Ibidem, s. 160 - 161; E ncyklopedia zdrow ia, t. I, pod red. W.S. Gumułłi, W. Re-
B io m ed y czn e i sp o łeczn o -p ra w n e aspekty. 229
— a c e to n , — fo rm a ld e h y d , — n itro z a m in y ,
— izo to p y ra d io a k ty w n e : P O 60, K 40, P b210, R a226, C 14 i inne pierw iastki prom ieniotw órcze (niem al cała tab lica M endelejew a).
Efekty działania nikotyny
— N ikotyna pow oduje przyspieszenie akcji serca (tach ycardię), ma działanie arytm ogenne i m oże być przyczy ną ciężkich, naw et g ro ź nych, zaburzeń rytm u (m oże w yzw alać nie tylko arytm ie nadkom o- row e, ale także arytm ie kom orow e, częstoskurcz kom orow y, a w p ew nych przypadkach naw et m igotanie kom ór i być b ez p o śred n ią przy czy n ą zgonu).
— N ikotyna może pow odow ać w zrost ciśn ien ia krwi.
— P ow oduje w yraźny w zrost zapotrzeb ow ania tlenow ego tkanek całego ustroju.
— W yw ołuje długotrw ały skurcz naczyń w ieńcow ych i w ten sposób w ybitnie zm niejsza zaopatrzenie w krew i substancje odżyw cze m ię śnia sercow ego.
— Pow oduje także skurcz m ięśni gładkich naczyń obw odow ych, zm niejszając zaopatrzenie w tlen i substancje odżyw cze w szystkich narządów.
— N ikotyna w yw ołuje skurcz m ięśni gładkich oskrzeli i m oże być przy c z y n ą napadów astm y (w tym także u osoby przebyw ającej w p o m ieszczeniu zadym ionym , tzw. palacza biernego).
— W yw ołuje także skurcz m ięśni gładkich przew odu pokarm ow ego, pow odując niedokrw ienie błony śluzow ej i w następstw ie tego nieżyt żołądka i je lit, a naw et w rzody traw ienne (w rzód żołądka, d w u n astn i cy).
— Pow oduje długotrw ały skurcz w szystkich naczyń krw ionośnych (w tym narządów w ew nętrznych m .in. wątroby, nerek, trzustki, serca i mózgu oraz skóry, pow odując upośledzenie ich funkcji).
— N ikotyna pow oduje długotrw ałe unieczynnienie ruchu rzęstek n a błonka rzęstkow ego oskrzeli (w ypalenie je d n e g o p apiero sa unieczyn- nia ruch rzęstek nabłonka rzęstkow ego oskrzeli na przeszło godzinę). — U nieczynnia prostacyklinę, przez co ni. in. nikotyna je s t o d p o w ie
— N ikotyna pow oduje w zrost cholesterolu całkow itego oraz frakcji LDL (tzw. „zły ch o lestero l”), a spadek frakcji ochronnej ch o lesterolu - HDL.
— Z w iększa agregację (zlepianie) oraz adhezję (p rzy lepn ość) płytek krwi.
— Z w iększa krzepliw ość krwi.
— N ik otyn a w ybitnie zw iększa stężenie tlenkow ęglow ej hem oglobiny- we krwi (H bC O - tj. hem oglobina połączona z czadem ). W ypalenie je d n eg o papierosa zw iększa stężenie tlenkow ęglow ej hem oglobiny we krwi dw ukrotnie, w ypalenie dw óch papierosów cztero krotnie, ale w ypalenie trzech papierosów ju ż ośm iokrotnie.
— U osób z podw yższonym poziom em HbCO, pięciop rocen tow e ryzyko choroby w ieńcow ej serca i zrostow ej m iażdżycy tętnic (a yte rio sc le -
rosis o b literans) je s t 2 1-krotnie w iększe.
— T lenkow ęglow a hem oglobina (H bC O ) uszkadza nabłonki naczyń krw ionośnych i rów nież na tej drodze m oże inicjow ać proces m iaż dżycowy.
— N ik otyn a zw iększa zapotrzebow anie tlenow e serca, a H bC O u p o śle dza podaż tlenu - O2 do kom órki serca i zaburza m etabolizm w e w nątrzkom órkow y.
— T lenkow ęglow a hem oglobina m a ujem ne d ziałanie tropow e, u p o śle dzając kurczliw ość m ięśnia serca.
— N ikotyna i tlenek w ęgla (C O ) czyli czad zw ięk szają agregację płytek i n asilają procesy zakrzepow e w naczyniach krw ionośnych.
— N ikotyna i tlenek w ęgla w ybitnie o b n iżają próg m igotania kom ór i m ogą być przyczyną zagrażających życiu zaburzeń rytm u serca. — Ryzyko nagłego zgonu chorych po zaw ale serca z pow odu m igotania
kom ór je s t czterokrotnie w yższe u palaczy niż u osób niepalących.
Wpływ palenia na zdrowie człowieka
Palenie tytoniu zw iększa w ielokrotnie
( 2 - 4 razy)
ryzyko w y stąp ien ia p ierw szego zaw ału serca u m ężczyzn w w ieku30 - 59 lat.
P ołączenie palenia z innym i czynnikam i ryzyka zw iększa m ożliw ość zacho ro w an ia na chorobę w ieńcow ą serca i zaw ał8-krotnie.
P rzeprow adzone badania dow iodły, że regularne palenie4-krotnie
zw iększa ryzyko nagłej śm ierci. D ane o w iększej zachorow alności i um ieralności d o tyczą zarów no m ężczyzn, ja k i kobiet. K o biety palące regularnie3-krotnie
częściej za p ad ają na zaw ały serca w po ró w naniu z niepalącym i. Ryzyko zaw ału serca zw iększa także przyjm ow anieB io m ed y cz n e i sp o łeczn o -p ra w n e aspekty. 231
środków antykoncepcyjnych: w śród kobiet palących, ale bez czynników ryzy ka choroby niedokrw iennej serca
5-krotnie,
a w śród kobiet z podw yższonym ciśnieniem tętniczym9-krotnie.
Św iadczy to o tym , że istn ie ją p opulacje, dla których palenie je s t w yjątkow o niebezpieczne — s ą to osoby z p odw yższo nym poziom em cholesterolu całkow itego, zakłóceniam i przem iany tłu szczo wej (hiperch olesterolem ia i nadw aga), cukrzyca, i ja k w cześniej w spom niano — kobiety używ ające środków antykoncepcyjnych. S ą to niezbite dow ody na zw iązek m iędzy paleniem papierosów a w ystępow aniem m iażdżycy, choroby w ieńcow ej i zaw ału serca.Dym tytoniow y usposabia do pow staw ania cukrzycy, a także utru dn ia je j leczenie. Z w iększone zużycie tlenu przez tkanki organizm u człow iek a i zw iększone obciążenie serca m ogą być przyczyną różnego rodzaju zaburzeń rytm u serca (arytm ii), a także spow odow ać przejściow e zw yżki ciśnienia tę t niczego krwi i prow adzić do niew ydolności serca. U palaczy składniki dym u ty toniow ego w yw o łu ją zaburzenia w gospodarce lipidow ej i zw iększenie p o ziom u cholesterolu i lipidów we krwi, a poza tym zw ężając tętnice i w yw ołu ją c nied otlenienie, pow odują ich stw ardnienie i pogrubienie oraz rozwój m iażdżycy. M iażdżycow o zm ienione tętnice są tw arde, zgrubiałe i p o w y gina ne. C echuje j e kruchość. Pęknięcie takiego zm ienionego m iażdżycow o n aczy nia krw ionośnego, zw łaszcza przy skoku ciśnienia tętniczego, m oże być przy czy n ą udaru m ózgu, co zdarza się znam iennie częściej u palaczy.
Palenie tytoniu sprzyja pow staw aniu m iażdżycy poprzez w yw ołanie zab u rzeń krzepliw ości krwi i zw iększenie gotow ości zakrzepow ej: skrócenie czasu krw aw ienia, w zrost poziom u protrom biny, zm niejszenie aktyw ności fibryno- 1 ¡tycznej krwi oraz zw iększenie skłonności płytek do agregacji.
P alenie p apierosów w ybitnie zm niejsza zdolność przenoszenia tlenu przez krew — u chorych z dolegliw ościam i w ieńcow ym i m oże w yw ołać ból w ień cowy. W literaturze opisuje się tzw. „angina n ico tin ica " — chorobę w ień co w ą w y w o łan ą nikotyną. „A n g in a n ico tinica a c u ta " — o stra postać choroby cechuje się w ystępow aniem silnych bólów po w ypaleniu je d n e g o lub kilku papierosów z tow arzyszącym i zm ianam i w EKG, które u stęp u ją po n itro g lice rynie. „A ngina nico tin ica chronica” , postać przew lekła, charakteryzuje się długotrw ałym i bólam i w ieńcow ym i z tow arzyszącym i zm ianam i EKG. D ole gliw ości te u stęp u ją w kilka tygodni po zaprzestaniu palenia.
P alenie je s t nieodłącznie zw iązane ze zrostow ym zapaleniem tętnic k oń czyn dolnych, czyli tzw. ch o ro b ą B urgera. C horoba ta w ystępuje z reguły u m łodych (20 - 40-letnich) m ężczyzn. Prow adzi ona w końcu do m artw icy i w konsekw encji do konieczności am putacji kończyny lub obu kończyn. W y stępow anie choroby i je j prognoza s ą ściśle uzależnione od palenia pap iero sów — ch oroba B urgera praktycznie nie w ystępuje u niepalących. T rudno
w tym m iejscu nie w spom nieć o prostacy klinie, horm onie w ytw arzanym w śródbłonku naczyń krw ionośnych, a zw łaszcza w śródbłonku naczyniow ym płuc, działającej przeciw m iażdżycow o. W dychanie zan ieczyszczonego dy mem tytoniow ym pow ietrza upośledza czynność h orm o n aln ą płuc i unieczyn- nia p o w stając ą w płucach prostacyklinę, która pom aga w rozproszeniu ag re gatów (zlepów ) płytkow ych uw ięzionych w m ikrokrążeniu m ięśnia serca.
P alenie tytoniu pow oduje rów nież zw iększenie tzw. w olnych rodników , przyczyniając się do rozw oju m iażdżycy i przedw czesnego starzenia się ca łe go organizm u człow ieka. U osób z dolegliw ościam i w ieńcow ym i dym ty to niow y m oże być przyczyną ostrego niedokrw ienia, a naw et zaw ału. P alenie ma rów nież w ybitnie szkodliw e działanie na naczynia krw ionośne m ózgu, prow adząc do przedw czesnych zm ian m iażdżycow ych, a także udarów m ózgu. N ikotynizm pow oduje także znaczne niedobory m agnezu i pierw iastkó w śla dow ych w organizm ie na skutek zaburzeń w chłaniania, ponadto naraża orga nizm na działanie pierw iastków toksycznych, takich ja k : kadm , ołów i rtęć.
D rugą — po niedokrw iennej chorobie serca — p rzyczyną zach o ro w aln o ści i um ieralności spow odow anej paleniem je s t rak płuc. 90 - 9 5 % raków płuc w yw ołanych je s t paleniem , a praw dopodobieństw o zach orow an ia u p alą cych je s t 1 7 -k ro tn ie w iększe niż u niepalących.
Palenie zw iększa praw dopodobieństw o zachorow ania na raka innych n a rządów. Z achorow alność na raka pęcherza m oczow ego je s t w śród palących m ężczyzn 4 -k ro tn ie w yższa, u kobiet — 2,5 r a z a w yższa, niż w śród n iep alą cych. Ryzyko zachorow ania na raka jam y ustnej je s t zw iązane z liczbą w y pa lanych papierosów i w aha się od 4 do 6 ra z y w porów naniu z niepalącym i. Palący regularnie u m ierają 6 - 1 1 ra z y częściej z pow odu raka krtani, przeły ku i gardła niż niepalący. Istnieje także korelacja m iędzy paleniem a rakiem trzustki, żołądka, je lita prostego, szyjki macicy, zw iększona je s t także zach o row alność na białaczkę. Składniki dym u tytoniow ego są nie tylko rak o tw ó r cze, m ają także d ziała n ie w y b itn ie to k s y c z n e d la m ó z g u , s e rc a i n e re k .
P a le n ie z m n ie js z a , c z y w rę c z n is z c z y z a p o ry o b ro n n e o rg a n iz m u , zw iększając podatność na infekcje bakteryjne i w irusow e, a w razie zakażenia pow oduje cięższy przebieg choroby.
N ajczęściej spotykane u palaczy długotrw ałe choroby spow odow ane pa leniem to przew lekłe niesw oiste choroby płuc: przew lekłe zap alenie oskrzeli, po stępująca rozedm a, przew lekłe serce płucne (co r p u lm o n a le ) oraz bardzo znaczne upośledzenie w ydolności oddechow ej. B adania potw ierdziły także znam iennie w ięcej przypadków nieżytów żołądka, w rzodów żo łądka i d w u nastnicy oraz nieżytów je lita grubego w śród osób palących.
Palenie tytoniu ma w ybitnie niekorzystny w pływ na przebieg ciąży i roz wój płodu — znacznie częściej w y stęp u ją p oronienia i porody przedw czesne,
B io m ed y czn e i sp o łeczn o -p ra w n e aspekty.. 233
a um ieralność o kołoporodow a now orodków je s t w yższa niż n ow orodków p o chodzących od m atek niepalących. D zieci są m niejsze, m niej w ażą i gorzej się rozw ijają. C zęstość wad rozw ojow ych, um ieralność okołoporodow a, a także częstość poronień, w zrasta rów nież ze stopniem n asilenia nałogu u ojców . Dzieci rodziców palących częściej ch o ru ją na białaczkę i inne now otw ory.
Palenie bierne
Typow y palacz w dycha dym głów nego strum ienia około 20 razy przez około 20 sekund całkow itego czasu palenia papierosa, który w ynosi około 12 m inut. W ykazano, że niepalący czynnie (tak zw any p alacz bierny lub p rzym u sow y) w dycha 1/3 do 1/2 zaw artości bocznego strum ienia dym u tytoniow ego rozchodzącego się w pokoju, w którym przebyw a palący. S tężenie licznych substancji toksycznych w strum ieniu bocznym dym u je s t w ielo krotn ie w ięk sze niż w strum ieniu głów nym , który palacz w dycha bezpośrednio z p apierosa lub fajki. I tak w strum ieniu bocznym stężenie w ybitnie rakotw órczych nitro- zam in je s t 50-krotnie w iększe, am oniaku — 46, zw iązków rakotw órczych, ja k benzopiren, toulen, benzofluorantren czy tlenek w ęgla — 5, 6,5 razy w iększe benzoatracenu, 4 razy kadm u, tlenku azotu, 3 razy fenoli i pirenu, 2 razy w ię cej substancji sm olistych i nikotyny.
Jak w ynika z dobrze udokum entow anych badań naukow ych, bierne p ale nie stanow i w istocie najw yższe ryzyko zdrow otne, a im kom órki organizm u są m łodsze, tym łatw iej u legają uszkodzeniu przez składniki dym u ty to n io w e go.
Kierunki profilaktyki
K ażdy człow iek ma praw o do godnego życia, dlatego tak w ażna je s t m a sow a profilaktyka i kam pania ośw iatow a ukazująca pejoratyw ne aspekty ni kotynizm u.
P oszczególne instytucje i osoby p o w in n y 11:
Szkolnictw o:
— nie daw ać uczniom złego przykładu;
— rozszerzać w iedzę uczniów na tem at przyczyn i skutków palenia; — w zbogacać program y w szystkich w ykładanych przedm iotów o pozy
ty w n ą w iedzę o zdrow iu.
R o n ic tw o :
— zachęcać producentów tytoniu do zm iany profilu upraw.
P r o d u c e n c i w y r o b ó w ty to n io w y c h :
— przyjąć do w iadom ości naukow e dow ody szkodliw ości p alenia ty to niu;
— produkow ać papierosy o niskiej zaw artości substancji szkodliw ych.
S p r z e d a w c y w y r o b ó w ty to n io w y c h :
— przestrzegać zw yczajow ych i praw nych ograniczeń sprzedaży w y ro bów tytoniow ych dzieciom i m łodzieży;
— nie w prow adzać autom atów sprzedających w yroby tytoniow e;
— rozszerzyć asortym ent, aby zyski nie zależały w yłącznie od sprzedaży w yrobów tytoniow ych.
S łu ż b a z d r o w ia :
— ze w zględu na sw o ją rolę o p in io tw ó rczą pracow nicy służby zdrow ia, a szczególnie lekarze i p ielęgniarki, nie pow inni palić, zw łaszcza w obecności pacjentów ;
— w w iększym stopniu korzystać z m ożliw ości w yw ieran ia nacisku na w ładze w celu stw orzenia zdrow ego śro do w isk a w olnego od dym u tytoniow ego;
— w w iększym stopniu propagow ać ideę niepalenia, pom agać chcącym skończyć z nałogiem przez organizację specjalnych punktów , poradni itd.
Z w ią z k i za w o d o w e :
— program y edukacyjne dla członków zw iązku, szczególnie dla kobiet; — w alka o w olne od dym u tytoniow ego środow isko pracy.
W ła d ze lo k a ln e :
— zlikw idow ać reklam ę tytoniu w m iejscach publicznych;
— nie zgadzać się na sponsorow anie im prez sportow ych, kulturalnych i innych przez przem ysł tytoniow y;
— egzekw ow ać przepisy zabraniające sprzedaży tytoniu nieletnim ; — w spom agać kam panie antynikotynow e, grupy sam opom ocy, in icjaty
B io m ed y czn e i sp o łeczn o -p ra w n e aspekty. 235
— dbać w podległych szkołach, urzędach o czyste, w olne od p apiero sa pow ietrze.
U b e zp ie c ze n ia s p o łe c z n e :
— w prow adzić niższe staw ki ubezpieczeniow e d la osób niepalących; — sponsorow ać akcje antynikotynow e.
Ś r o d k i m a s o w e g o p r z e k a z u :
— inform ow ać o szkodliw ości palenia;
— nie pokazyw ać popularnych osób z papierosem ; — lansow ać niepalących bohaterów ;
— em itow ać program y prom ujące niepalenie oraz inform ujące o sp o so bach rzucenia nałogu.
P o lity c y :
— w spom agać w zakresie sw oich kom petencji indyw idualne i g rupow e inicjatyw y zdrow otne zm ierzające do o g ran iczen ia palenia tytoniu; — zaakceptow ać potrzebę w łączenia kontroli spożycia tytoniu do p ro
gram u partii;
— lansow ać styl życia bez papierosa.
P r a w o i fin a n s e :
— zabronić firm om tytoniow ym sponso ro w ania im prez sportow ych, kulturalnych, akcji dobroczynnych;
— zachęcić finansow o inne firmy do sponsorow ania w yżej w y m ie nionych imprez;
— podnieść podatki od w yrobów tytoniow ych z przeznaczeniem na cele prom ocji zdrowia i w alkę z paleniem ;
— ustalić m inim alną cenę papierosów i na bieżąco ją podn osić w stopniu w yższym niż wzrost zarobków.
SUMMARY
B o ż e n a M a k s im o w s k a
BIOMEDICAL, SOCIAL AND LEGAL ASPECTS OF NICOTINE ADDICTION
The problem of health and social aspects of addiction to nicotine is discussed in the paper. Statistical data concerning addicted people among adults and adolescents is given. The effect of nicotine on functioning of human organism is discussed. The authoress gives numerous examples of negative effect of active and passive smoking on human health. Methods of prophylaxis are presented in the conclusion of the paper.
