Identyfikacja zasobów danych przestrzennych gospodarki wodnej w kontekście potrzeb planowania

ROCZNIKI GEOMATYKI 2008 m TOM VI m ZESZYT 6

IDENTYFIKACJA ZASOBÓW DANYCH

PRZESTRZENNYCH GOSPODARKI WODNEJ

W KONTEKŒCIE POTRZEB PLANOWANIA

IDENTIFICATION OF SPATIAL DATA RESOURCES

FOR WATER MANAGEMENT IN THE CONTEXT

OF PLANNING NEEDS

Ma³gorzata Barszczyñska, El¿bieta £asut, Tomasz Walczykiewicz Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddzia³ w Krakowie

S³owa kluczowe: dane przestrzenne, planowanie, gospodarowanie wodami, Ramowa Dyrektywa Wodna

Keywords: spatial data, planning, water management, Water Framework Directive

Wstêp

Gospodarka wodna jest dyscyplin¹ naukow¹ oraz wa¿nym dzia³em gospodarki narodo-wej. Zajmuje siê metodami i œrodkami kszta³towania szeroko pojêtych zasobów œródl¹do-wych wód powierzchnioœródl¹do-wych oraz podziemnych, a tak¿e wód przejœcioœródl¹do-wych i przybrze¿-nych. Celem gospodarki wodnej jest zaopatrzenie w wodê zarówno ludnoœci, jak i przemy-s³u, ochrona wód przed nadmiernym zu¿yciem oraz zanieczyszczeniem, a tak¿e utrzymanie dobrego stanu iloœciowego wód dla ekosystemów wodnych i od wód zale¿nych. Wa¿nym aspektem dzia³añ w gospodarce wodnej jest ochrona przeciwpowodziowa.

Wiêkszoœæ wody na Ziemi, to wody s³one (97,3%), z pozosta³ych 2,7% tylko 0,25% jest dostêpne w rzekach i jeziorach. Pod wzglêdem iloœci zasobów wodnych Polska znajduje siê na trzecim od koñca miejscu w Europie: na jednego mieszkañca przypada u nas 1580 m3_/rok

wody odp³ywaj¹cej z obszaru Polski, gdy œrednio w Europie jest to 4560 m3_{, a na œwiecie –}

7300 m3 _{odp³ywu rocznego (Zagro¿enia naturalne, 2002). Te liczby pokazuj¹ jak wa¿ne s¹ w}

Polsce dba³oœæ o istniej¹ce zasoby wodne oraz ich racjonalne zu¿ycie. Z drugiej strony mimo tej niekorzystnej sytuacji nie wyst¹pi³y do tej pory istotne problemy i konflikty zwi¹zane z dostêpem do wody, ponadto warto podkreœliæ, ¿e wed³ug ocen Komisji Europejskiej istnieje w krajach Unii potencja³ zwi¹zany z mo¿liwoœci¹ zaoszczêdzenia oko³o 20% zu¿ywanej nie-w³aœciwie wody. Bez w¹tpienia czynnikiem sprzyjaj¹cym bêd¹ w³aœciwa polityka wodna pañstwa w dziedzinie gospodarki wodnej wspierana przez Uniê Europejsk¹ oraz planowanie w gospodarowaniu wodami jako istotny przejaw kszta³towania zintegrowanej polityki w tym

zakresie, odnosz¹ce siê nie tylko do urz¹dzeñ hydrotechnicznych i ochrony przeciwpowo-dziowej, ale tak¿e szeroko pojêtej ochrony œrodowiska wodnego.

Miejsce gospodarki wodnej w planowaniu

Istot¹ planowania jest okreœlenie przysz³ych celów i zadañ oraz œrodków i instrumen-tów s³u¿¹cych do ich realizacji. Planowanie w gospodarowaniu wodami ma s³u¿yæ takie-mu wykorzystaniu zasobów wody, które odpowiadaj¹c na aktualne potrzeby w zakresie zaopatrzenia w wodê, zachowa jednoczeœnie odpowiedni stan zasobów na przysz³oœæ. Takie podejœcie do wykorzystania wody jest zgodne z podstawowym rozumieniem zaopa-trzenia w wodê jako us³ugi interesu ogólnego wyra¿onym przez postanowienia Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) Unii Europejskiej (Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE z dnia 23 paŸdziernika 2000 r.) oraz traktowaniem wody jako dziedziczonego dobra, a nie produktu handlowego. W Polsce zgodnie z ustaw¹ Prawo wodne (Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r.) obowi¹zuj¹ nastêpuj¹ce dokumenty planistyczne: program wodno-œrodowiskowy kraju z uwzglêdnieniem podzia³u na obszary dorzeczy; plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza; plan ochrony przeciwpowodziowej oraz przeciwdzia³ania skutkom suszy na obszarze kraju, z uwzglêdnieniem podzia³u na obszary dorzeczy; plan ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego; warunki korzystania z wód regionu wod-nego; warunki korzystania z wód zlewni (sporz¹dzane w miarê potrzeby).

Minister w³aœciwy ds. gospodarki wodnej sk³ada co dwa lata Sejmowi RP informacjê o: stanie zasobów wodnych i ich wykorzystaniu; realizowaniu planów gospodarowania woda-mi na obszarze dorzeczy; wspó³pracy woda-miêdzynarodowej na wodach granicznych; utrzymy-waniu wód powierzchniowych i urz¹dzeñ wodnych; prowadzonych inwestycjach; stanie ochrony ludnoœci i mienia przed powodzi¹ lub susz¹.

Przygotowanie planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza jest podstawowym zadaniem procesu planowania. Zgodnie z wymogami RDW pierwsze plany powstan¹ ju¿ wkrótce, bo w 2009 r. Obowi¹zek sporz¹dzania planów wynika z art.113 Prawa wodnego transponuj¹cego postanowienia RDW do prawodawstwa polskiego. Artyku³ 3 Prawa wod-nego okreœla obszary dorzeczy1_{, dla których plany bêd¹ przygotowywane, a póŸniej w}

cy-klach 6-letnich aktualizowane (rys. 1, po str. 12).

Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy powinny wskazywaæ na dzia³ania prowadz¹ce do osi¹gniêcia lub utrzymania co najmniej dobrego stanu wód oraz ekosyste-mów od wody zale¿nych, poprawê mo¿liwoœci korzystania z wód, zmniejszenie iloœci wpro-wadzanych do wód lub do ziemi substancji mog¹cych negatywnie oddzia³ywaæ na wody, poprawê ochrony przeciwpowodziowej. Plany te powinny byæ poddane konsultacjom spo-³ecznym, prognozie oddzia³ywania na œrodowisko a ich ustalenia uwzglêdnione w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województwa oraz planach zago-spodarowania przestrzennego województwa.

Uzupe³nieniem RDW jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz¹dzania nim, zwana w skrócie dyrektyw¹ powodziow¹

(Dyrek-1 _{Obszar dorzecza – wg ustawy Prawo wodne, obszar l¹du i morza, sk³adaj¹cy siê z jednego lub wielu} s¹siaduj¹cych ze sob¹ dorzeczy wraz ze zwi¹zanymi z nimi wodami podziemnymi oraz morskimi wodami wewnêtrznymi i wodami przybrze¿nymi, bêd¹cy g³ówn¹ jednostk¹ przestrzenn¹ gospodarowania wodami.

tywa 2007/60/WE z dnia 23 paŸdziernika 2007 r.). Jej zapisy zostan¹ wkrótce zaimplemen-towane do ustawy Prawo wodne. Dyrektywa powodziowa nak³ada obowi¹zek sporz¹dzania nastêpuj¹cych dokumentów planistycznych: map zagro¿enia powodziowego, map ryzyka powodziowego oraz planów zarz¹dzania ryzykiem powodziowym. Dokumenty te powinny byæ uwzglêdnione w planach gospodarowania wod¹ w dorzeczu pocz¹wszy od 2015 roku. Zgodnie z art. 4a ustawy Prawo wodne uzgodnienia z w³aœciwym dyrektorem regional-nego zarzadu gospodarki wodnej wymaga: studium uwarunkowan i kierunków rowania przestrzennego gminy oraz strategia rozwoju województwa w zakresie zagospoda-rowania obszarów szczególnego zagro¿enia powodzi¹ oraz obszarów narazonych na niebez-pieczenstwo powodzi (obszarów ma³ego ryzyka); miejscowy plan zagospodarowania prze-strzennego i plan zagospodarowania przeprze-strzennego województwa w zakresie zagospodaro-wania stref ochronnych ujêæ wody, obszarów ochronnych zbiorników wód sródladowych, obszarów szczególnego zagro¿enia powodzi¹ oraz obszarów narazonych na niebezpieczen-stwo powodzi; decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego w rozumieniu usta-wy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717, z póŸn. zm.) oraz decyzja o warunkach zabudowy – dla przedsiêwziêæ wymagaj¹-cych uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, do wydania którego organem w³aœciwym jest wojewoda. Wyró¿nione fragmenty tekstu sygnalizuj¹ przewidziane w projekcie zmiany do ustawy Prawo wodne (projekt z 12 maja 2008) w zwi¹zku z transpozycj¹ dyrektywy powo-dziowej. Zmiany te przewiduj¹ równie¿ przygotowywanie odrêbnego planu przeciwdzia³ania skutkom suszy dla ka¿dego dorzecza.

Konieczne jest w trakcie dalszych prac legislacyjnych w Polsce zdefiniowanie relacji pomiêdzy planami wed³ug Prawa wodnego i planami operacyjnymi wed³ug ustawy o stanie klêski ¿ywio³owej. Dyrektywa powodziowa wymaga bowiem, aby plany zarz¹dzania ryzy-kiem powodziowym zawiera³y w sobie czêœæ zwi¹zan¹ z reagowaniem, obejmuj¹c wszyst-kie aspekty zarz¹dzania ryzywszyst-kiem powodziowym; wliczaj¹c w to: zapobieganie, ochronê i stan nale¿ytego przygotowania, w tym prognozowanie powodzi i systemy wczesnego ostrze-gania, przy uwzglêdnieniu cech danego dorzecza lub zlewni. Czytelny zwi¹zek miêdzy tymi ustawami mo¿e byæ argumentem za utrzymaniem dotychczasowych rozgraniczeñ kompe-tencyjnych w zakresie opracowywania elementów planów ograniczania skutków powodzi w Polsce (Walczykiewicz i in., 2007).

Plany zarz¹dzania ryzykiem powodziowym powinny by skoordynowane z planami re-agowania kryzysowego o których mowa w art. 5. ust. 2. 1a Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007r. o zarz¹dzaniu kryzysowym. Na poziomie krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym tworzy siê plany reagowania kryzysowego. G³ówne plany reagowania kryzysowe-go m.in. zawieraj¹ charakterystykê zagro¿eñ oraz ocenê ryzyka ich wyst¹pienia, w tym mapy ryzyka i zagro¿enia powodziowego.

Dane przestrzenne zwi¹zane z implementacj¹ RDW

i opracowaniem planów gospodarowania wodami

w dorzeczu

RDW na³o¿y³a na kraje cz³onkowskie obowi¹zek dostarczania do Komisji Europejskiej wyników wdra¿ania w postaci warstw map cyfrowych. Opracowano wspólne „Wytyczne

w zakresie wdra¿ania elementów Systemu Informacji Geograficznej Ramowej Dyrektywy Wodnej” (Grupa Robocza ds. GIS, 2002). Wytyczne te choæ opracowane kilka lat temu wprowadzaj¹ zasady, które s¹ zgodne z obowi¹zuj¹ca od 2007 r. Dyrektyw¹ INSPIRE (Dy-rektywa 2007/2/WE z dnia 14 marca 2007 r.). Wytyczne w zakresie harmonizacji danych dotycz¹: wspólnego modelu danych dla wszystkich obiektów przestrzennych, które s¹ po-trzebne w procesie wdra¿ania RDW; uk³adu odniesienia i odwzorowania przestrzennego (Elip-soidalny Uk³ad Odniesienia 1989 – ETRS89); skali i dok³adnoœci po³o¿enia danych (za mini-maln¹ przyjêto skalê 1:250 000, za docelow¹ – 1:50 000); zunifikowanych identyfikatorów obiektów przestrzennych; formatu wymiany danych. Bardziej szczegó³owe informacje na ten temat mo¿na znaleŸæ w pracy Maciejewskiego i wspó³autorów (2005). Tak przygotowa-ny materia³ bêdzie najprawdopodobniej stanowi³ jeden z pierwszych zestawów daprzygotowa-nych przy-gotowanych przez ró¿ne pañstwa, a zharmonizowanych na poziomie europejskim.

W szczególnoœci zdefiniowano w wytycznych i przygotowano w poszczególnych kra-jach wdra¿aj¹cych RDW warstwy tematyczne: obszary dorzeczy, regiony wodne, w³adze dorzeczy, ujêcia wody powierzchniowej i podziemnej przeznaczonej do spo¿ycia, k¹pieliska, obszary nara¿one na zanieczyszczenie zwi¹zkami azotu pochodz¹cymi ze Ÿróde³ rolniczych oraz warstwy: jednolite czêœci wód powierzchniowych, jednolite czêœci wód podziemnych, obszary chronione (Natura 2000), sieæ monitoringu. Oceniono stan ekologiczny wynikaj¹cy z wykonania przegl¹du wp³ywu dzia³alnoœci cz³owieka na œrodowisko, który jest atrybutem warstw jednolitych czêœci wód. Czêœæ wy¿ej wymienionych warstw wymaga w Polsce jeszcze aktualizacji (obszary Natura 2000, obszary nara¿one na zanieczyszczenie zwi¹zkami azotu pochodz¹cymi ze Ÿróde³ rolniczych), co utrudnia proces ostatecznego ustalenia warstw wyjœciowych dla pierwszego planu gospodarowania wodami.

RDW pos³uguje siê pojêciem jednolitych czêœci wód2 _{(powierzchniowych,}

przejœcio-wych, przybrze¿nych i podziemnych). Czêœci wód w ró¿nych krajach opisywane s¹ za pomoc¹ tych samych atrybutów (tabela).

Jednolite czêœci wód rzek zosta³y wyznaczone w oparciu o Mapê Podzia³u Hydrograficz-nego Polski (MPHP), której dok³adnoœæ odpowiada skali 1:50 000 (Czarnecka i in., 2006). Wszelkie prace zwi¹zane z implementacj¹ RDW w Polsce traktuj¹ MPHP jako warstwê referencyjn¹ i bazuj¹ na tym podziale. Wymienione wczeœniej warstwy s¹ z MPHP spójne pod wzglêdem po³o¿enia obiektów przestrzennych oraz dok³adnoœci (dok³adnoœæ odpowia-daj¹ca skali 1:50 000).

Równie¿ prace zwi¹zane z kolejnym etapem wdra¿ania RDW, dotycz¹ce analizy antropo-presji na œrodowisko wodne prowadzono z uwzglêdnieniem wy¿ej opisanych wymogów oraz przyjêciem MPHP za warstwê referencyjn¹. Analiza ta by³a niezbêdna dla wyznaczenia jednolitych czêœci wód zagro¿onych nieosi¹gniêciem celów œrodowiskowych RDW. Przy-gotowany zosta³ projekt bazy danych (Walczykiewicz i in., 2008), a w trakcie realizacji tego etapu wdra¿ania RDW powsta³o wiele kolejnych warstw mapy cyfrowej (Opracowanie ana-lizy presji, 2007) dotycz¹cych: lokalizacji w 2005 r. punktów monitoringowych iloœci i jako-œci wód powierzchniowych i podziemnych, lokalizacji obiektów hydrotechnicznych (wa³ów przeciwpowodziowych, zabudowy pod³u¿nej i poprzecznej cieków, dróg wodnych, obiek-tów ¿eglugi œródl¹dowej, zbiorników wodnych), a tak¿e elektrowni wodnych, ujêæ wód,

2 _{Jednolita czêœæ wód powierzchniowych to wg RDW oddzielny i znacz¹cy element wód} powierzchnio-wych taki jak: jezioro, zbiornik, strumieñ, rzeka lub kana³, czêœæ strumienia, rzeki lub kana³u, wody przejœcio-we lub pas wód przybrze¿nych.

zrzutów œcieków, obszarów zmeliorowanych, sk³adowisk odpadów niebezpiecznych dla œro-dowiska, poborów kruszywa. Warstwy te zawieraj¹ obiekty przestrzenne istniej¹ce oraz – na ile by³y dostêpne materia³y – obiekty planowane do realizacji do 2015 roku. Warstwy wykona-no specjalnie dla tego zakresu prac na podstawie materia³ów dostarczonych przez regionalne zarz¹dy gospodarki wodnej (RZGW), urzêdy marsza³kowskie, wojewódzkie zarz¹dy meliora-cji i urz¹dzeñ wodnych (WZMUW). Ze wzglêdu na brak odpowiednich baz danych, w szcze-gólnoœci brak katastru wodnego oraz ograniczenia czasowe na realizacjê pracy (Opracowanie analizy presji, 2007) wystarczaj¹ce by³o zlokalizowanie obiektów przestrzennych z dok³adno-œci¹ do tzw. scalonej czêœci wód powierzchniowych (SCWP), która stanowi po³¹czenie s¹-siednich jednolitych czêœci wód powierzchniowych o podobnej charakterystyce i podobnym stopniu zagospodarowania. Tak wiêc czêœæ z wymienionych obiektów przestrzennych mo¿e posiadaæ lokalizacje z dok³adnoœci¹ do miejscowoœci, w której siê znajduj¹, a nie rzeczywistych wspó³rzêdnych po³o¿enia. Zagadnienia zwi¹zane z problemami przy lokalizowaniu obiektów przestrzennych gospodarki wodnej by³y przedstawiane w pracy (Kubacka i in., 2007).

Wszystkie opisane powy¿ej dane s¹ dostêpne w Krajowym Zarz¹dzie Gospodarki Wodnej (KZGW). Nale¿y mieæ jednak œwiadomoœæ, ¿e jakkolwiek jest to materia³ ogromny, na pew-no nie s¹ w nim ujête wszystkie obiekty gospodarki wodnej, tak jak powinpew-no to byæ w katastrze wodnym. Przyczyn tego nale¿y upatrywaæ równie¿, poza powodami podanymi wczeœniej, w braku regulacji prawnych odnoœnie udostêpniania danych pomiêdzy poszcze-gólnymi resortami, a tak¿e instytucjami. Spoœród instytucji, które niew¹tpliwie posiadaj¹ potrzebne dane dotycz¹ce zasobów wody (iloœæ i jakoœæ wody) oraz gospodarowania woda-mi nale¿y wywoda-mieniæ: KZGW, IMGW, PIG, IOŒ, GIOŒ, WIOŒ, RZGW, WZUWiM, urzêdy marsza³kowskie, starostwa powiatowe, Sanepid, operatorzy wodno-kanalizacyjni, wreszcie przedsiêbiorstwa posiadaj¹ce pozwolenia wodno-prawne na ujêcia wód i zrzuty œcieków. Obecnie tylko w przedsiêbiorstwach znajduje siê informacja o faktycznym/rzeczywistym zu¿yciu wody. Dane o faktycznym zu¿yciu wody s¹ niezbêdne przy ewentualnej weryfikacji pozwoleñ wodno-prawnych na ujêcia wody.

Tabela. Wa¿niejsze atrybuty dla jednolitych czêœci wód powierzchniowych

a l o p a w z a N Opsipola D C _ U E maksymalnei24-znakowykodczêœciwódska³daj¹cysêizkodukraju(dalPoslki–PL,)kategoriiwód, P H P M z ei n d o g z , d ó w i c œ ê z c j e n o z c a n z y w a k n i c d o o g ei n t a t s o u r e m u n z a r o d ó w u p y t , a z c e z r o d u d o k E M A N nazwaczêœciwód,np.Wsia³odRabydoGróbk,izgodneizMPHP M E T S Y S charakterystykaczêœciwód,zgodneizRDW:systemAlubB(wPoslceprzyjêtosystemA) N E H W _ S N I datawprowadzenaidanych Y B _ S N I informacjaprzezkogodanezosta³ywprowadzone D C _ N I S A B koddorzecza r(y.s1) R Y _ S U T A T S rokprzekazanaicharakterystykiczêœciwód D E I F I D O M slineizmeinionaczêœæwód L A I C I F I T R A sztucznaczêœæwód D C _ N O I G E R kodekoregionuzgodneizkodyifkacj¹zawatr¹wRDW,(dalPoslkis¹tokody: 9–dalSudetów, ) h ci n d o h c s W n i zi N al d – 6 1 , h c y n l a rt n e C n i zi N u r a z s b o al d – 4 1 ,t a p r a K al d – 0 1 S U T A T S K S I R zalcizeneiczêœciwóddojednejz3kategoir:ineizagro¿ona,potencjalneizagro¿ona,zagro¿ona W D R ij c a t n e m el p m i z h c y c ¹ j a k i n y w h c y w o k si w o d o r œ w ó l e c m ei c êi n g ¹i s o ei n

Dane przestrzenne zwi¹zane z implementacj¹

dyrektywy powodziowej

Jak wspomniano wy¿ej obowi¹zuj¹ca od niedawna dyrektywa powodziowa zak³ada wpro-wadzenie nastêpuj¹cych dokumentów planistycznych, które obwi¹zywa³yby dla obszarów dorzeczy: map zagro¿enia powodziowego, map ryzyka powodziowego, planów zarz¹dzania ryzykiem powodziowym. Zgodnie z dyrektyw¹ powodziow¹ Komisja Europejska proponuje dokonanie wstêpnej oceny zagro¿enia powodziowego (art. 4. ust. 2) i na jej podstawie przy-porz¹dkowanie ka¿dego dorzecza, czy te¿ zlewni do dwóch kategorii. Do pierwszej kategorii maj¹ zostaæ przypisane te dorzecza, w których uznaje siê brak znacz¹cych zagro¿eñ powo-dziowych (w chwili obecnej lub mog¹cych wyst¹piæ w przysz³oœci). Druga kategoria, to dorzecza, dla których stwierdzono istnienie potencjalnego zagro¿enia powodzi¹ (art. 5). Dla tych ostatnich pañstwa nale¿¹ce do Wspólnoty s¹ zobligowane do przygotowania map za-gro¿enia i ryzyka powodziowego do grudnia 2013 r. Dyrektywa narzuca 3 scenariusze wy-znaczania obszarów zagro¿enia powodziowego (art. 7) dla powodzi o: wysokim, œrednim i niskim prawdopodobieñstwie wyst¹pienia. Dla drugiego scenariusza w Dyrektywie propo-nuje siê wody powodziowe o prawdopodobieñstwie wyst¹pienia raz na 100 lat – wyst¹pienie przep³ywu maksymalnego o prawdopodobieñstwie przewy¿szenia 1% – Qmax1%.

Dla ka¿dego ze scenariuszy, oprócz zasiêgu powodzi, maj¹ zostaæ uwzglêdnione: przewi-dywana g³êbokoœæ lub poziom zwierciad³a wody, tam gdzie stosowne – prêdkoœæ przep³ywu lub odpowiednio natê¿enie przep³ywu. Uzupe³nieniem do map zagro¿enia powodziowego maj¹ byæ szacunkowe mapy ryzyka powodziowego, okreœlaj¹ce potencjalne szkody zwi¹za-ne z powodzi¹, z wyró¿nieniem liczby mieszkañców potencjalnie dotkniêtych powodzi¹, potencjalnych szkód gospodarczych i szkód œrodowiska naturalnego rozpatrywanych dla ka¿dego z ww. scenariuszy.

Na podstawie tych map bêd¹ przygotowywane plany zarz¹dzania ryzykiem powodzio-wym, wskazuj¹ce na dzia³ania s³u¿¹ce zapewnieniu ochrony na odpowiednim poziomie dla ka¿dego dorzecza, uwzglêdniaj¹ce koszty i korzyœci dzia³añ podejmowanych dla osi¹gniêcia celów zarz¹dzania ryzykiem powodziowym; zasiêg powodzi, trasy przejœcia fali powodzio-wej oraz obszary o potencjalnej retencji wód powodziowych; cele œrodowiskowe, o których mowa w art. 38 ust. 2 Prawa wodnego; gospodarowanie wodami; gospodarkê nieruchomo-œciami; planowanie i zagospodarowanie przestrzenne; ochronê przyrody; ¿eglugê i infra-strukturê portow¹.

Studia ochrony przeciwpowodziowej realizowane w RZGW

Do tej pory opracowywano studia ochrony przeciwpowodziowej, które mia³y za zadanie ustaliæ granice obszarów nara¿onych na niebezpieczeñstwo powodzi, Prawo wodne definiu-je definiu-je jako obszary bezpoœredniego zagro¿enia i potencjalnego zagro¿enia powodzi¹. Za reali-zacjê studiów odpowiadaj¹ dyrektorzy siedmiu RZGW. Studia zawieraj¹: czêœæ opisow¹ zwi¹zan¹ z charakterystyk¹ opracowywanego obszaru; czêœæ obliczeniow¹ wyliczaj¹c¹ gra-nice wód prawdopodobnych na podstawie badañ modelowych i czêœæ wizualizacyjn¹, która przedstawia wyliczane wody prawdopodobne na mapach zagro¿enia powodziowego (cyfro-wych mapach topograficznych w skali 1:10 000). Prace nad studiami s¹ ró¿nie

zaawanso-wane pod wzglêdem iloœci wyliczanych wód prawdopodobnych (mog¹ to byæ prawdopodo-bieñstwa wyst¹pienia 0,2%; 0,3%, 1%, 2%, 3,33%, 5%, 10%, 20%, 50%) i szczegó³owoœci analizowanych zlewni. Dla szeregu najwa¿niejszych rzek wszystkie RZGW maj¹ policzon¹ wodê o prawdopodobieñstwie wyst¹pienia Q1%.

Zbiorcze zestawienie map zagro¿enia powodziowego rzek, dla których policzono wodê o prawdopodobieñstwie wyst¹pienia Q1%, przedstawia pogl¹dowa mapa (stan na rok 2005, rys.2).

Studia okreœlaj¹ce granice obszarów zagro¿enia powodzi¹ dla wielu rzek w Polsce uwzglêd-niaj¹: topografiê, po³o¿enie cieków wodnych i ich ogólne cechy hydrologiczne oraz geomor-fologiczne, w tym obszary zalewowe jako naturalne obszary retencyjne, skutecznoœæ istnie-j¹cej wybudowanej przez cz³owieka infrastruktury przeciwpowodziowej, po³o¿enie obsza-rów zamieszkanych, po³o¿enie obszaobsza-rów dzia³alnoœci gospodarczej, kulturowej oraz progno-zê d³ugofalowego rozwoju wydarzeñ.

Wyniki studiów realizowanych w ró¿nych rejonach kraju i przez ró¿ne instytucje to m.in. mapy tradycyjne i/lub numeryczne. Sposób ich opracowywania jest bardzo ró¿ny, np. za-kres informacji atrybutowej nie jest ujednolicony. Wszystkie studia wykonane po 2000 r. zawieraj¹ warstwy mapy numerycznej, zrealizowane na podk³adach topograficznych w skali 1:10 000 w uk³adzie PUWG 1992.

Podsumowanie

Do podstawowych danych przestrzennych z dziedziny gospodarki wodnej uwzglêdnia-nych w planowaniu nale¿y: hydrograficzna sieæ rzeczna z pochodz¹cymi od niej warstwami jednolitych czêœci wód, zwi¹zane z ni¹ obszary ochrony przeciwpowodziowej oraz obiekty hydrotechniczne i in¿ynierskie reguluj¹ce przebieg ochrony; gospodarowanie wodami (po-bory wody, zrzuty œcieków) i monitorowanie ich iloœci i jakoœci. Wszystkie omawiane dane s¹ niezbêdne w procesie opracowywania aktualnie przygotowywanych programów dzia³añ naprawczych dla jednolitych czêœci wód. Programy te bêd¹ nastêpnie w³¹czone do planów gospodarowania wodami w dorzeczu, okreœlaj¹cych podstawowe problemy œrodowiskowe i podsumowuj¹cych dzia³ania niezbêdne dla ich rozwi¹zania. Plany powinny byæ udostêpnio-ne do publicznych konsultacji od grudnia 2008 roku.

Zarz¹dzanie ryzykiem powodziowym (Dyrektywa powodziowa) oraz zarz¹dzanie jako-œci¹ wody (RDW) stanowi¹ elementy zintegrowanego systemu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. Komisja Europejska (KE) stoi na stanowisku, ¿e cykle wdra¿ania RDW oraz cykle wdra¿ania przewidziane w dyrektywie powodziowej powinny zostaæ zsynchroni-zowane i zintegrowane w odniesieniu do obszarów dorzeczy, w³aœciwych organów, harmo-nogramów wprowadzania w ¿ycie i kontroli, trybu sk³adania sprawozdañ do KE oraz kon-sultacji z udzia³em spo³eczeñstwa.

Literatura

Czarnecka H., Dobrowolski A., G³owacka B., Ho³dakowska J., Krupa-Marchlewska J., 2006: Mapa cyfrowa podzia³u hydrograficznego Polski i jej zastosowania, [W:] Zastosowanie GIS w meteorologii i gospodarce wodnej, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.

Dyrektywa 2007/2/WE z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiaj¹ca infrastrukturê informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE), Dziennik Urzêdowy UE L 108/1, 25.4.2007.

Dyrektywa 2007/60/WE z dnia 23 paŸdziernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz¹dza-nia nim, Dziennik Urzêdowy UE L 288/27, 6.11.2007.

Grupa Robocza ds. GIS, 2002: Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW). Wspólna Strategia Wdra¿ania. Poradnik. Wytyczne w zakresie wdra¿ania elementów Systemu Informacji Geograficznej Ramowej Dyrektywy Wodnej, Wspólny Oœrodek Badañ, JRC, European Communities.

Kubacka D., Barszczyñska M., Walczykiewicz T., 2007: Ocena przydatnoœci istniej¹cych danych geoprze-strzennych do wykonania analiz GIS w celu przeprowadzenia oceny rzek polskich, http://www.pgi.gov.pl/ images/stories/geologia_srodowiskowa/gs/d.kubacka.pdf.

Maciejewski M., Barszczyñska M., Kubacka D., £asut E., Rataj C., Walczykiewicz T. 2005: Zastosowanie GIS w procesie wdra¿ania Ramowej Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej, Roczniki Geomatyki t. III, z. 3, PTIP, Warszawa.

Opracowanie analizy presji i wp³ywów zanieczyszczeñ antropogenicznych w szczegó³owym ujêciu jedno-litych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych dla potrzeb opracowania programów dzia³añ i pla-nów gospodarowania wodami. Raport koñcowy, 2007, Maszynopis w Instytucie Meteorologii i Gospo-darki Wodnej, Pañstwowym Instytucie Geologicznym, Instytucie Ochrony Œrodowiska.

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE z dnia 23 paŸdziernika 2000 r., Dziennik Urzêdowy UE L.00.327.1, 22.12.2000.

Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r., Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 i Nr 267, poz. 2255. Walczykiewicz T., Barszczyñska M., Rataj C., £asut E., Kubacka D., Opial-Ga³uszka U., Zientarska B.,

2008: Systemy informacyjne w kontekœcie wymagañ Ramowej Dyrektywy Wodnej i projektowanej dyrektywy powodziowej, [W:] Systemy informacyjne w zlewniowej gospodarce wodnej, Instytut Me-teorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.

Walczykiewicz T., Ozga-Zieliñski B., £asut E., Wiœniewski J., Biedroñ I., Czernecka J., Paluszkiewicz B., Hañski A., 2007: Program wdro¿enia dyrektywy powodziowej, Maszynopis w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.

Zagro¿enia naturalne, 2002, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa. Abstract

The paper discusses problems in water management planning, referring especially to the spatial data needed in this process. Data collected during implementation of the Water Framework Directive are mentioned, which are the basis for assessment of aquatic environment status, as well as for prepara-tion of programs of measures and, consequently, of river basin water management plan. On the other hand, the Directive on the assessment and management of flood risk in force since 2007 requires preparation of flood hazard maps, flood risk maps and flood risk management plans. These docu-ments can be included in the river basin water management plan, and the deadlines for preparation and updating them can be synchronized.

Ma³gorzata Barszczyñska malgorzata.barszczynska@imgw.pl tel. +48 12 639 82 14

mgr in¿. El¿bieta £asut elzbieta.lasut@imgw.pl dr in¿. Tomasz Walczykiewicz tomasz.walczykiewicz@imgw.pl

Rys. 2. Rzeki, na których wyznaczono zasiêg zalewu powodziowego o prawdopodobieñstwie Q1% (stan na rok 2005)