T o m ( Y o lu m ę ) X X X I — 1961 Z e s z y t ( F a s c i c u le ) 1 K r a k ó w 1961
STANISŁAW GEROCH
PSEUDOREOPHAX NOWY RODZAJ OTWORNIC Z DOLNEJ KREDY KARPAT FLISZOWYCH
(Tabl. XVII i 2 fig.)
Pseudoreophax a N ew Genus of Foraminifera from the Neocomian in the Flysch Carpathians
(PI. X V II and 2 fig.)
T r e ś ć . Pseudoreophax cisovnicensis n. gen. n. sp. zaliczono do rodziny Verneuili- nidae otwornic aglutynujących. Rozpoznany dotychczas w K arpatach zasięg stra ty graficzny tego gatunku obejmuje w alanżyn-barem dolny. Najliczniej w ystępuje on w walanżynie w niektórych zespołach m ikrofauny zubożałych w otwornice wapienne.
WSTĘP
W m iarę poznawania aglutynującej m ikrofauny fliszu K arp at z n a j
dujem y coraz to nowe form y przydatne dla korelacji i straty g rafii. P ra k tyczne zastosowanie m ają zwłaszcza takie gatunki, k tó re m ożem y rozpo
znać po charakterystycznych szczegółach budow y w nętrza naw et pom i
mo, tak częstej u otw ornic fliszowych, deform acji skorupki.
Niniejsza notatka inform uje o now ym rodzaju i gatunku otw ornic aglutynujących — Pseudoreophax cisovnicensis — zaliczonym do rodziny Verneuilinidae. O twornica ta jest dość częstym składnikiem niektórych zespołów m ikrofauny z dolnej k red y K arp a t fliszowych. Ze względu na k ształt skorupki otw ornicę tę zaliczano dotychczas do rodzaju R eophax [np. częściowo do R. cf. neominutissima B artenstein, B rand ( G e r o c h 1959)].
OPIS RODZAJU I GATUNKU Rodzaj: Pseudoreophax n. gen.
G e n o t y p : Pseudoreophax cisovnicensis n. sp., tab. XVII, fig. 16, tek st fig. 1 (2).
D e f i n i c j a r o d z a j u : Skorupka je st krzem ionkow a o zw yczajnych n ie jam istych kom orach, k tó re są ułożone w jednym szeregu co najm niej w stadium dojrzałym . W nętrze każdej kom ory w szeregu je st indyw i
d u aln ie w ygięte półkolisto w płaszczyźnie prostopadłej do podłużnej osi skorupki. Pseudoreophax należy do rodziny Verneuilinidae, ponieważ po-
czątkowe kom ory form y m ikrosferycznej ułożone są w kształt spirali ślim akow atej. Dolna kreda, K arpaty.
Pseudoreophax cisownicensis n. sp.
Tabl. XVII, tek st fig. 1
1959. partim Reophax cf. neominutissima B a r t e n s t e i n , B r a n d ; G e r o c h S„
Palaont. Z., 33, 1 — 2, str. 113, 114.
H o 1 o t y p: tab. XVII, fig. 16, tek st fig. 1 (2).
P o c h o d z e n i e h o l o t y p u: Cisownica, arkusz Cieszyn, łupki cie
szyńskie górne (w alanżyn-hoteryw ).'
3a 3b 3c
LDCT
Fig. 1. Pseudoreophax cisovnicensis n. sp.: 1 — Form a m akrosferyczna, najniższe w arstw y wierzowskie, Lipnik L. 33/59 (barem); 2 — Holotyp, form a m akrosferyczna, łupki cieszyńskie górne (walanżyn-hoteryw, Cisowniica G. 169/58; 3 — Forma m akro
sferyczna, łupki cieszyńskie górne (walanżyn-hoteryw) Lipnik L. 11/59; 3b — Ten sam okaz; szlif poprzeczny, widać kształt w nętrza komory w przekroju; 3c — Ten sam okaz; schem at budowy; 4 — Forma makrosferyczna, łupki cieszyńskie górne (walanżyn-hoteryw), Lipnik L. 11/59; 5 — Forma mikrosferyczna, górne łupki cie
szyńskie (walanżyn-hoteryw), Lipnik L. 11/59; 5b — Ten sam okaz, układ wnętrz komór na przejściu od stadium spiralnego do jednoseryjnego
Fig. 1. Pseudoreophax cisovnicensis n. sp.: 1 — Macrospheric form, lowermost W ernsdorf beds, Lipnik, sample L. 33/59 (Barremian); 2 — Holotype, macrospheric forms, Upper Cieszyn shales (Valanginian — H auterivian), Cisownica. sample G. 169/58; 3 — Macrospheric form, Upper Cieszyn shales L. 11/59; 3b — The same specimen; cross-section showing the shape of the interior of the cham ber in the plane norm al to the long axis of the test; 3c — The same specimen, scheme of the stru cture of the test; 4 — Macrospheric form, Upper Cieszyn shales (Valanginian — Hau- terivian) Lipnik L. 11/59; 5 — Microspheric form, Upper Cieszyn shales (Valanginian — Hauterivian), Lipnik, sample L. 11/59; 5b — The same specimen; arrangem ent of cham bers in the transition zone between the spiral and the uniserial p art of the test
M a t e r i a ł : ponad 70 okazów.
W y s t ę p o w a n i e : K a rp a ty fliszowe, łupki cieszyńskie górne, w arstw y grodziskie, najniższe w arstw y wierzowskie (walanżyn-barem , najlicz
niejsza w walanżynie).
O p i s o k a z ó w z a c h o w a n y c h b e z z n i e k s z t a ł c e n i a . W y g l ą d z e w n ę t r z n y . Skorupka jest wydłużona, zgięta łuko
wato, rzadziej prosta. Okazy form y m akrosferycznej składają się z 3— 7 ko
m ór ustaw ionych w jednym szeregu. Ujście okrągła we znajduje się na końcu skorupki i skierow ane je st nieznacznie w bok. Poprzeczny prze
krój skorupki m a k ształt okrągław y lub asym etrycznie eliptyczny. Szwy są w yraźne (z w yjątkiem pierwszego) i zagłębione. Pow ierzchnia ścian je st zazwyczaj gładka ja k u Rzehakina epigona. F orm y m ikrosferyczne m ają początkowe kom ory ustaw ione w ślim akow atą spiralę. U kład i ilość
kom ór można tu rozpoznać w im m ersji.
B u d o w a w n ę t r z a . U form m akrosferycznych i w dojrzałej części skorupki form m ikrosferycznych w nętrze każdej kom ory je s t indy
w idualnie w ygięte półkolisto w płaszczyźnie prostopadłej do podłużnej T a b e l a (Table) I Wykaz punktów w 'których znaleziono P. cisovnicensis w K arpatach fliszowych List of localities in which P. cisovnicensis has been found in the Flysch C arpathians
Miejscowość (Locality) Pozycja stratygraficzna Stratigraphic position
Numer próby
No of sample
Ilość okazów Number of speci
mens Cisownica, arkusz (sheet) łupki cieszyńskie górne G. 169/58 C
Cieszyn (walanżyn — hoteryiw) G. 176/58 R
Upper Tes c hen shales G. 180/58 R (Valamginian — Hauterivian)
Sułkowice-Ubionka, arkusz detto G. 225/58 R
(sheet) Wadowice G. 231/58 R
G. 234/58 F
Lipnik, arkusz (sheet) detto L. 74/59 R
Bielsko L. 76/59 R
L. 81/59 R
L. 11/59 C
detto w arstw y grodziskie L. 5/59 R
(hoteryw — barem) L. 17/59 R
GrOidisht beds L. 20/59 R
(H auterivian — Barremian) L. 23/59 R
L. 28/59 R
L. 31/59 R
detto
w arstw y wierzowskie n aj- L. 33/59 R niżsize (dolny barem )
Lowermost W ernsdorf beds (Lower Barremian)
O b j a ś n i e n i e ( E x p la n a t io n ) : i l o ś ć o k a z ó w ( n u m b e r o f s p e c i m e n s ) R 1-3; F 4-10; C 11-25.
11 R ocznik
osi skorupki tak, że otw ór wejściowy i ujściowy tej sam ej kom ory znaj
d u ją się dość blisko siebie. W nętrza kom ór m ają kształt niesym etrycznych kapturków w ypukłych od góry i wklęsłych od dołu. Po jednej stronie m ają
iO
Fig. 2. Długość skorupki u Pseudoreophax cisovnicensis (Diagram na podstawie 60 oka
zów)
Fig. 2. Length of th e test in Pseudoreophax cisovnicensis (on the basis of 60 specimens)
Długość skorupti Lengfh o f fhę te st
one wcięcie mniej więcej równoległe do kierunku w ydłużenia skorupki.
K anał ujściowy wychodzi z poprzedzającej kom ory po jednej stronie wcięcia, przedłuża się ponad kopułow atym szczytem kom ory i uchodzi do następnej kom ory w jej dolnej części po drugiej stronie wcięcia.
T a b e l a (Table) II M ikrofauna próbek z największą liozlbą okazów P. cisovnicensis
M icrofauna of samples w ith the largest num ber of specimens of P. cisovnicensis
Gatunek (Species) Lipnik
L. 11/59 Cisownica G. 169/58
Sułkowice — Ubionka G. 234/58
Rhizammina indivisa B r a d y R R R
Saccammina placenta (G r z y b o w s k i) R R —
Sorosphaera sp. R — R
Hyperammina cf. gaultina D a m — R —
Ammodiscus incertus (d ’ O r b i g n y) R R —
A. tenuissimus G ii m b e 1 R R R
Glomospira charoides ( J o n e s , P a r k e r ) R R — G. gordialis ( J o n e s , P a r k e r )
Reophax cf. neominutissima B a r t e n -
F F R
s t e i n , B r a n d — — R
Lituolidae indeterm . F F R
Haplophragmoides concavus ( C h a p m a n ) R F R
Verneuilinidae inideterm. F R R
Verneuilinoides neocomiensis (M j a 1 1 i u k) R R —
Pseudoreophax cisovnicensis n. sp. C C F
Trochammina quinqueloba G e r o c h — R —
Lenticulina indeterm . F R R
L. miinsteri <R o e m e r ) R — —
L. subangulata (R e u s s) R — —
L. cf. nodosa ( R e u s s) R — —
L. cf. cultrata ( M o n t f o r t) R — —
Astacolus schlónbachi (R e u s s) R — —
A. caliopsis (R o e m e r) R — —
Dentalina in determ. R — R
Pseudoglandulina humilis ( R o e m e r ) R — —
Ząbki ry.b R — —
Ostracoda indeterm. R — --
U f o r m m a k r o s f e r y c z n y c h kom ora em brionalna duża o kształ
cie kulistym je st szeroko objęta przez następną komorę tak, że jej ujście je s t zasłonięte. Obie te kom ory stanow ią zew nętrznie jak b y jedną całość i nie widać m iędzy nim i szwu. F o r m y m i k r o s f e r y c z n e m ają z początku ślim akow ato-spiralny układ komór. S tadium to u znale
zionych okazów zajm uje około 1/3 długości skorupki. W nętrza kom ór tej części spiralnej m ają kształt w oreczkow aty i w m iarę przyrostu ulegają coraz to większemu wygięciu. Okazy m ikrosf eryczne w ystępują w m a te
riale karpackim znacznie rzadziej niż m akrosferyczne.
M a t e r i a ł ś c i a n k i . Skorupka zbudowana jest z m ateriału bardzo drobnoziarnistego (do 1 0 mikronów); je s t to głównie chalcedon.
W y m i a r y : Długość 0,30—0,65 m m , «przeważnie 0,40— 0,50 m m (fig. 2); ilość kom ór u form m akrosferycznych 3— 7, przew ażnie 4— 5;
średnica w nętrza kom ory em brionalnej form m akrosferycznych 0,060—
— 0,085 mm.
U w a g i : Zmienność osobnicza polega na różnicach długości, grubości, ilości kom ór i stopnia wygięcia skorupki (tabl. XVII).
P onadto można w yróżnić okazy praw o- i lew oskrętne [tekst fig. 1 (1— 5)]. Okazy P. cisovnicensis są zw ykle zniekształcone. Można je dość łatw o rozpoznać w im m ersji po charakterystycznie w ygiętych w nę
trzach komór i sposobie ich połączenia.
ZESPÓŁ MIKROFAUNY Z GATUNKIEM PSEVDOREOPHAX CISOVNICENSIS N. SP.
Zasięg stratygraficzny P. cisovnicensis w K arpatach fliszowych w g ra nicach Polski o b ejm uje łupki cieszyńskie górne, w arstw y grodziskie i n a j
niższe w arstw y w ierzow skie (walanżyn — b arem dolny) (tabela 1).
Najwięcej okazów tego gatunku w ystępuje w niektórych zespołach m ikrofauny zubożałych w otw ornice w apienne w kom pleksie łupków cie
szyńskich górnych. Takie zespoły (tabela 2) znajdują się w obrębie serii cienkoławicowej łupków m arglistych ciemnych i piaskowców w apnistych z żyłkam i k alcy tu i ławicam i syderytów .
Katedra Geologii
Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Czerwiec 1960
WYKAZ LITERATURY REFERENCES
1. C u s h m a n J. (1950), Foram inifera, th e ir classification and economic use. Cam
bridge, Massachusetts.
2. E l l i s B., M e s s i n a A. (1940—1959), Catalogue of Foram inifera. New York.
3. G e r o c h S. (1959), Stratigraphic significance of arenaceous Foram inifera in the C arpathian Flysch. Palaont. Z., 33, 1/2, pp. 113—122, S tuttgart.
4. Osnowy paleontologii (Prostiejszije) (1959), Moskwa.
5. P o k o r n y V. (1958), Grundizuge der Zoologischen Mikropalaontologie. Berlin.
li*
SUMMARY
A b s t r a c t . Pseudoreophax cisovnicensis n. gen., n. sp. belongs to the Fam ily Verneuilinidae of arenaceous Foram inifera. The stratigraphic span of this species, determ ined hitherto in the Carpathians, ranges from the Valanginian to the Lower Barrem ian. The described species is frequent in the Valanginian in m icrofaunal assemblages poor in calcareous Foram inifera.
DESCRIPTION OF THE GENUS AND SPECIES Genus: Pseudoreophax n. gen.
G e n o t y p e : Pseudoreophax cisovnicensis n. sp., P la te XVII, Fig. 16.
D i a g n o s i s o f t h e g e n u s : Test siliceous w ith sim ple, not labi- rynthic cham bers arranged in one series, at least in the m atu re stage.
The in te rio r of each cham ber in th e series is individually sem icircular in th e plane norm al to th e long axis of th e test. Pseudoreophax is d eterm i
ned as belonging to th e F am ily Verneuilinidae, as th e initial cham bers of th e m icrospheric form a r e arranged in a troehospiral series.
Pseudoreophax cisovnicensis n. sp.
Plate XVII, Text fig. 1
1959. partim Reophax cf. neominutissima B a r t e n s t e i n , B r a n d ; G e r o c h S., P alaont Z., 33, 1 — 2, pp. 113, 114.
H o l o t y p e : P la te XVII, Fig. 16. T ext fig. 1 (2).
L o c u s t y p i c u s: Cisownica, sheet Cieszyn, U pper Cieszyn shales (Valanginian — H auterivian).
M a t e r i a l : m ore th a n 70 specimens.
D i s t r i b u t i o n : Flysich C arpathians, U pper Cieszyn shales, G rodischt beds, lowerm ost W ernsdorf beds (Valanginian — Low er B arrem ian, fre q u en t in the Valanginian).
D e s c r i p t i o n o f u n d e f o r m e d s p e c i m e n s
G e n e r a l a p p e a r a n c e : Test elongated, slightly curved or straight. M acrospheric form s composed of 3—7 cham bers arranged in one series. A p ertu re round, term inal, slightly slant. Cross-section of th e test eith e r round or asym m etrically elliptic. S utures distinct (with th e exception of th e first one) and depressed. The surface of th e w alls smooth, like in Rzehakina epigona. M icrospheric form s have th e in itia l cham bers arranged in a trochoidal series. The arran g em en t and nu m b er of cham bers can be determ ined only in immersion.
I n t e r n a l s t r u c t u r e : In m acrospheric form s and in the m a tu re p arts of tests of m icrospheric forms th e interior of each cham ber is indi
vidually sem icircular [Fig. 1 (3' b, c)] in th e p lan e norm al to th e long axis of the test, so th a t th e inlet and o u tle t apertu res a re lying n ear each other.
The in terio r of the cham ber is hood-shaped, convex upw ard and concave from below. One indentation roughly p arallel to the long axis of the te st is present in each cham ber. The o u tle t tube runs from the preceding cham ber from one side of th e indentation over th e dom e-shaped top of th e cham ber and joins the n ex t cham ber in its low er p a rt on the o th er
side of th e indentation. In m acrospheric form th e large and spherical em bryonal cham ber is p a rtly enclosed by th e n e x t cham ber, so th a t its a p e rtu re is covered. These two cham bers are form ing ap p aren tly one unit, and th e su tu re betw een them is n ot visible. M icrospheric form s have th e first few cham bers arranged in a trochoidal series. This series form s about 1/3 of the length of th e test. The in terio r of th e cham bers of the trochoidal series has a bag-like shape and gets m ore and m ore curved in th e younger cham bers. In th e C arpathians th e m icrospheric form s are ra r e in com parison w ith th e m acrospheric ones.
M a t e r i a l o f t h e w a l l s : th e test is composed of v ery fine- -grained m aterial w ith diam eters of grains ranging up to 1 0 microns; th e m aterial consists chiefly of chalcedony.
D i m e n s i o n s : [Text fig. 1 (2)]. L enght 0,30— 0,65 mm, m ost fre
q u e n tly 0,40— 0,50 mm, nu m b er of cham bers in m acrospheric form s 3— 7 m ost fre q u en tly 4— 5. D iam eter of the in terio r of the em bryonal cham ber in m acrospheric form s 0,060— 0,085 mm.
R e m a r k s : Individual v ariab ility consists in differences of length, w idth, num ber of cham bers and degree of cu rv atu re of th e test [Text fig. 1 (1— 5)] P la te XVII, Fig. 1—20. (Right- and left-w inded specim ens w ere found [Text fig. 1 (1— 5)]. Specim ens of P. cisovnicensis are o ften deform ed. The m ost im p o rtan t diagnostic features, easily seen in im m er
sion are the characteristic sem icircular shape of th e in te rio r of the cham - bersi, and th e m ode of th e ir connection.
MICROFAUNAL ASSEMBLAGE WITH PSEUDOREOPHAX CISOVNICENSIS N. SP.
T he stratig rap h ic ran g e of. P. cisovnicensis in th e Polish Flysch C ar
p ath ian s com prises th e U pper Cieszyn shales, Grodischt beds and low er
m ost W ernsdorf shales (Valanginian — Low er B arrem ian) (see T able 1 in th e Polish text.). The largest am ount of specim ens of P. cisovnicensis is present in some assem blages poor in calcareous foram inifera from th e U pper Cieszyn shales. These assem blages w ere found in sam ples collected from the thin-bedded d a rk m arly shales altern atin g w ith calcareous sand
stones cut by calcite veins, and w ith siderite beds.
The m icrofaunal assem blages containing num erous specimens of P. cisovnicensis n. sp. a re listed in Table 2 (see Polish te x t p. 162).
Department of Geology
Jagellonian University of Cracow June 1960
OBJAŚNIENIE TABLICY XVII EXPLANATION OF PLATE XVII
Fig. 1—15. Pseudoreophax cisovnicensis n. sp., łupki cieszyńskie górne (Upper T e- schen shales), w alanżyn — hoteryw* (Valangiinian — H auterivian), L ip
nik L . 11/59
Fig. 16—20. Pseudoreophax cisovnicensis n. sp., detto, Cisow,nica G. 169/58 Fig. 16 Holotyp (Holotype)
S. Geroch
