1
SPIS ZAWARTOŚCI CT
TECZKI ...
S T ; A - £ 9
u t ? ^ T O / l i T * 4 y .< 5 < 5 /w
• ••••••••••••••• ra m • »j|» •••••• «
I./1. R elacja
k „ b
AA
' ^I./2. D ok u m en ty ( sen su stricto) d oty czą ce relatora I./3. Inne m ateriały d okum entacyjne d otyczące relatora
II. M ateriały uzupełniające relację k A A ć \ / | - A b III./l. M ateriały d o tyczące rodziny relatora
III./2. M ateriały d oty czące o g ó ln ie okresu sprzed 1939 r. ---
III./3. M ateriały d o tyczące o g ó ln ie okresu okupacji ( 1 9 3 9 -1 9 4 5 ) -— - III./4. M ateriały d o tyczące o g ó ln ie okresu po 1945 — —
III./5. Inne ..T--- "
IV. K orespondencja
■11*. ... : 3 . f s . 1 .
k . M
V. N a z w isk o w e karty inform acyjne VI. Fotografie
2
3
4
5
6
7
ŻYCIORYS ALFONSA TESSARA
Urodził się 13.06.1913r. w Radoszkach pow. Brodnica. Ojciec Jan Tessar z zawodu kolejarz, matka Franciszka z domu Slembarska miała siedmioro dzieci. Po ukończeniu nauczania podstawowego rozpoczął naukę w Seminarium Nauczycielskim w Wejherowie w 1930r. W 1937r. uzy skał dyplom nauczyciela szkół
podstawowych ( powszechnych nr 32/1937 ) w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim im. Staszica w Grudziądzu. W między czasie podejmował pracę zarobkową w nadzorze technicznym Urzędu Pocztowego w Wejherowie.
12.07.1937r. zawarł związek małżeński z Zofią Michałowską nauczycielką z Gowina. Od 20.09.1937r. do 24.07.1938r. uczestniczył w kursie podchorążych rezerwy przy 65 pułku piechoty w Grudziądzu, który ukończył w stopniu kaprala z cenzusem.
Jako nauczyciel uczył początkowo w Gowinie. a następnie do I939r. w Swarzewie. Z chwilą wybuchu wojny zostaje zmobilizowany, uczestniczy w wojnie i ranny dostaje się do niewoli. Ostatecznie, w wyniku złego stanu zdrowia, zostaje zwolniony z obozu jenieckiego „Stalag XXB”.
Bezpośrednio po powrocie włącza się w prace konspiracyjne. Już w 1940r. jest współtwórcą organizacji dywersyjno - sabotażowej „Dysap". W ramach organizacji konspiracyjnej „Polska Żyje” przygotowuje grupy bojowe oraz szereg schronów przydomowych i leśnych. Teren działania grup bojowych, to cały powiat morski.
Jednocześnie A. Tessar prowadzi tajne nauczanie w zakresie szkoły podstawowej. Jego mieszkanie przy ulicy Ogrody Nanieckie 13a, stanowiło punkt kontaktowy „Gryfa Pomorskiego”. W 1942r. organizacja, w której działa A. Tessar włączona zostaje do „Gryfa Pomorskiego”, on sam zaś zostaje komendantem „Gryfa Pomorskiego” miasta Wejherowo.
Od 1940r. do I942r. dla uniknięcia podejrzeń, a także dla utrzy mania rodziny, pracuje początkowo w fabryce w Rumi, a następnie w Gdy ni w magazynach marynarki wojennej.
Od lipca 1942r. przechodzi do działalności w ukryciu, w oparciu o schrony leśne oraz wiejskie m in . Cząstkowo, Szemud, Luzino. Także w tym okresie na przełomie 1942/43r. następują wyjazdy do powiatu brodnickiego, gdzie organizuje ruch oporu.
W czerwcu 1944r. podczas potyczki z oddziałem SS zostaje ciężko ranny w brzuch, przewieziony do więzienia w Wejherowie, tam skonfrontowany z żoną Zofią zostaje przewieziony do Gdańska i zamordowany.
Ustalono dzień śmierci na 5.06.1944r., brak wskazówek odnośnie miejsca pochówku.
8
9
Bescheinigung
ubor die S n ^ assung ans /d i egsgcf angenscłiaf t ,
vnf
Auf Befehl der Obcrko^iani Tessar Alfons
• — # • « «
i&' der Wełirmabht ist der ■ łTeustadt
. .a u s,
Radoczki
• - L I I * » * •
g e b o r e n ani . A3...6 ..1.3„...
h e u t e a u s d e r d e u ts o li e n . E r ^ g s g e f a n g e n s c h a f t e n t l a s s e n w o rd e n .
E r h a t s i c h i n n e r h a l b 24 StJHiden b e i d e r z u s t a n d i g e n f' O r t s p o l i z e i b e h o r d e p e r s o n l i n i ł z u m e ld e n und d a s e l b s t
die Arbeitskarte vorzu.iegen■
S t a l i'-g XXB, den!9 Areust 1 9 4 0
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
W płynęło cf-ija
l j z X/ Zo
^ y . B w
¥ ? O i t \
ALFONS TESSAR
urodzony 13 czerwca 1913 roku w Radoszkach, nauczyciel Publicznej Szkoły Powszechnej w Gowinie powiat morski, województwo pomorskie.
Brał udział w wojnie z Niemcami we wrześniu 1939 roku jako podchorąży walcząc w obronie Wybrzeża.
Po zakończeniu działań wojennych pracował jako robotnik w Rumii.
Brał udział w ruchu oporu w organizacji "Gryf Pomorski". Ukrywał się przed aresztowaniem. W potyczce z policją niemiecką został ranny, aresztowany i osadzony w więzieniu w Wejherowie. Stamtąd został zabrany przez gestapo i zamordowany w czasie przesłuchania w 1939 roku.
/Nota biograficzna zamieszczona w książce prof. Mariana Walczaka "Ludzie nauki i nauczyciele podczas II wojny światowej. Kasięga strat
osobowych". Wyd. Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, Warszawa 1995, str. 704-705/.
W liście z dnia 8 czerwca 1995 roku prof. Marian Walczak przyjął korektę daty śmierci z 1939 roku na "prawdopodobnie 1944 r." biorąc pod uwagę fakt, że był On dowódcą grupy partyzanckiej.
BIBLIOGRAFIA
1. Aleksandrowicz W., Dla Polski i jej młodziej.
"Rejsy", Nr 48 z dnia 11 grudnia 1966 r.
2. Aleksandrowicz W., Udział nauczycieli powiatu morskiego w ruchu oporu i tajnym nauczaniu (1939-1945).
"Przegląd Historyczno-Oświatowy", 1973, nr 3, s. 444.
3. Aleksandrowicz W., "DYSAP". Z dziejów ruchu oporu w Wejherowie.
"KaszbS", 1960, cz. I, II nr 6,7.
4. Aleksandrowicz W., Z dziejów ruchu oporu w Wejherowie, (maszynopis)
20
5. Ankieta Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego:
"Szkolnictwo polskie jawne i tajne w okresie wojny i okupacji"
uzupełniająca ankietę Ministerstwa Oświaty 1946 r., Arch. ZG ZNP, Warszawa 1971 r., sygn. B.H. 63-496.
6. Ciechanowski K., TOW "Gryf Pomorski", Gdańsk 1972, s. 80.
7. Kozłowski N., Sylwetki nauczycieli i działaczy oświatowych ziemi gdańskiej, poległych, zamordowanych przez hitlerowców w latach II wojny światowej 1939-1945.
"Przegląd Historyczno-Oświatowy", 1976, nr 4, s. 560.
8. List prof. dr hab Mariana Walczaka, Sekretarza Generalnego Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego z dnia 8 czerwca 1995 roku
9. Walczak M., Działalność oświatowa i martyrologia nauczycielstwa polskiego pod okupacją hitlerowską (1939-1945).
Ossolineum, Wrocław 1987, s. 400.
10. Walczak M., Ludzie nauki i nauczyciele podczas II wojny światowej.
Księga strat osobowych., Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, Warszawa 1995, s. 704-705.
11. Walczak M., Straty osobowe polskiego środowiska nauczycielskiego w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej 1939-1945.
Warszawa 1984, s. 231.
12. Wiele zmieniło się na Kaszubach. "Głos Wybrzeża", wrzesień 19 r.
21
ĄA,
2 m F ^ Ś " T E S S X R Ldz. I o L? J .
B I B L I O G R A F I A
1. A leksandrow icz W., Dla Polski i j e j m łodzieży•.
"Rejsy", Nr 48 z dnia 11 grudnia 1966 r.
2. A leksandrow icz W., "DYSAP". Z dziejów • ruchu oporu u W ejherow ie.
"Kaszebe", 1960, cz. I, nr 6, str. 5 , cz. II, nr 7. str. 4 i 7.
3. A leksandrow icz W., Udział nauczycieli p o w ia tu m orskiego u ruchu oporu i tajnym nauczaniu (1939-1945).
"Przegląd H istoryczno-O światowy", 1973. nr 3. s. 444.
4. A leksandrow icz W., Z dziejów ruchu oporu vr Wejherowie. (m a szyn o p is>
5. A nkieta Zarządu Głównego Zw iązku N auczycielstw a Polskiego:
"S zko ln ictw o p o lsk ie ja w n e i ta jn e w o k re sie w o jn y i o k u p a c ji"
uzupełniająca ankietę M inisterstw a O św iaty 1946 r.. Arch. ZG Z N P.
W arszaw a 1971 r.. sygn. B.H. 63-496.
6. Ciechanow ski K., Ruch oporu na P om orzu G dańskim 1939 - 1945.
Wyd. M ON, W arszawa, s. 104 i 378.
7. C iechanow ski K., TO W "G ryf P om orski". G dańsk 1972. s 80
8. K ozłow ski N., Sylw etki nauczycieli i d zia ła czy o św ia to w yc h ziem i g d a ń sk iej, p o le g ły c h , za m o rd o w a n ych p r z e z hitlerow ców u latach II w ojny światowej 1939-1945.
"Przegląd H istoryczno-O św iatow y", 1976, nr 4. s. 560.
9. List prof. dr hab M ariana W alczaka, Sekretarza Generalnego Polskiego Towarzystw-a Pedagogicznego z dnia 8 czerw ca 1995 roku.
10. W alczak M ., D ziałalność ośw iatow a i m a rtyro lo g ia n a u c zyc ielstw a polskiego p o d okupacją hitlerow ską (1939-1945).
O ssolineum , W rocław 1987, s. 400.
11. W alczak M ., Ludzie nauki i n a u czyciele p o d c za s 11 w ojny św iatow ej.
Księga strat osobowych.
Polskie Tow arzystw o Pedagogiczne, W arszaw a 1995. s. 704 -705
12. W alczak M., Straty osobow e p o lsk ie g o śro d o w iska n a u czycielskieg o m- okresie w ojny i okupacji hitlerowskiej 1939-1945.
W arszaw a 1984, s. 231.
13. Wiele zm ieniło się na Kaszubach. "Głos W ybrzeża", wrzesień 1949 r.
22
\
Tessar Alfons pseudonim „Zan" (1919-1944), nauczyciel, bojownik organizacji „Polska Żyje" i TOW „Gryf Pomorski".
Jana i Franciszki z d. Slembarskiej. Szkołę powszechną ukończył w Radoszkach. W 1930 r. wstąpił do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Wejherowie. Dyplom nauczycielski otrzymał w 1937 r. w Grudziądzu. We wrześniu tegoż roku został powołany do służby wojskowej w Grudziądzu, którą ukończył w sierpniu 1938 r. w stopniu podchorążego. Pracę nauczycielską rozpoczął w Szkole Powszechnej w Gowinie. W grudniu 1938 r.
otrzymał posadę w siedmioklasowej Szkole Powszechnej w Jastarni, gdzie pracował do wybuchu wojny. 27 sierpnia 1939 r.
otrzymał wezwanie do wojska, do II Batalionu Morskiego w Gdyni Orłowie. W bitwie pod Kosakowem został ranny i następnie wywieziony do szpitala w Sokleswig-Holstein. 20 września 1940 r. wrócił z niewoli niemieckiej do domu w Wejherowie. Podjął pracę w charakterze robotnika w Rumi Zagórzu a następnie w Gdyni.
Jesienią 1940 r. Tessar wstąpił do konspiracyjnej organizacji „Polska Żyje". W październiku tegoż roku utworzono w niej trzy grupy bojowe. Jedną z nich o nazwie „Dysab" (od skrótu dywersja, sabotaż) zorganizowali byli nauczyciele Stefan Mościpan i A. Tessar, który został jej dowódcą. Pod koniec 1942 r. „Dysab" liczył 12 trójek bojowych działających w Wejherowie i najbliższej okolicy, dokonując aktów sabotażu na linii kolejowej Gdańsk-Lębork-Słupsk. W połowie 1942 r.
„Polska Żyje" połączyła się z TOW „Gryf Pomorski". A. Tessar stanął na czele komendy miejskiej „Gryfa" w Wejherowie i dowodził dobrze zorganizowanym i bitnym oddziałem partyzanckim
Ur. 13 w Radoszkach pow. Brodnica, jako syn
23
6
\
w rejonie Gowina, Sychowej, Dąbrówki i Częstkowa. W marcu 1943 r. był zmuszony opuścić Wejherowo i przenieść się do bunkra w lesie. W maju 1944 r. w potyczce z żandarmerią niemiecką został ciężko ranny i dostał się do niewoli. Pozbawiony należytej— opieki— lokarąkie-j-,— lekarstw— i— żywności— zrrrarł— laLtrm 1944 r. w szpitalu więziennym w W ejherowie . ^ /j£
Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939-1945, cz. 2 pod red. E. Zawackiej, Tor. 1996, s. 122, 229, 244, 245, 246; Aleksandrowicz W., Dysap - Z dziejów ruchu oporu w Wejherowie, „Kaszebe" 1960 nr 6 i 7; Ciechanowski K., Ruch oporu na Pomorzu Gdańskim 1939-1945, W. 1972 s. 104, 378;
Zbiory Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie: Życiorys śp. Alfonsa Tessara opracowany przez Rodzinę.
Jerzy Szews
2
24
T essar Alfons, ps. „Zan” (191^—1944); dowódca grupy „Dysab”, kmdt TOW „Gryf jo Pomorski” na^ Wejherowo.
Urodził się 13 VI w Radoszkach k. Brodnicy w wielodzietnej rodzinie kole- { C L jarzą Jana i Franciszki z d. Slemb^rska-'Po ukończeniu szkoły powszechnej w Radosz
kach od 1930 r. kontynuował naukę w Seminarium Nauczycielskim w W e jh e ro w ie ^ dyplom nauczyciela szkół powszechnych otrzymał w 1937 r. w Państwowym Semina
rium Nauczycielskim Męskim im. Staszica w Grudziądzu. W latach 1930-1937 (także/
pracował zarobkowo w nadzorze technicznym Urzędu Pocztowego w Wejherowie.
Stopień kpr. Z cenzusem uzyskał po kursie podchorążych rezerwy przy 65 pp w Gru-/
dziądzu (20 IX 1937 - 24 VII 1938 r.). W lipcu 1942 r. zawarł związek małżeński z
... --- -...; - - h<& kokty
^Zofią M ichałowską nauczycielką z Gowina, gdzie był kierownikiem szkoły. wu*
Zmobilizowany 27 VIII 1939 r., st. ppor. walczył w II Batalionie Morskim Gdynia- Orłowo. Ranny pod Kosakowem, dostał się do niewoli. Zwolniony 19 VIII 1940 rTze Stalagu XX B z powodu złego stanu zdrowia, wrócił do Wejherowa. Od 17 X 1940 r.
25
do 1942 r. pracował przy budowie lotniska w Rumii-Zagórze; potem w magazynach marynarki wojennej w Gdyni. Jesienią 1940 r. wstąpił do lokalnej organizacji konspi
racyjnej „Polska Żyje”! współpracował z jej kierownictwem, ks. Józefem Bartlem (P&Z Grzegorzem Wojewskim kierującym pionem wojskowym. Wprowadził do org. l^i.in. j|fw . Pawła Hebla ps. „Zagłoba”, a gdy G. Wojewski utworzył 3 grupy szturmowe, krypto
nim „Dysab” (dywersja i sabotaż) został dowódcą jednej z grup. Prowadził sabotaż głównie na linii kolejowej Gdańsk-Lębork-Słupsk. Uczestniczył w tajnym nauczaniu na terenie Wejherowa i Gowina. Latem 1942 r. „Polska Żyje’/scaliła się z TOW „Gryf Pomorski”; został założycielem ,|Gryfa” na tym terenie i kmdt. na m. Wejherowo oraz dowódca dobrze uzbrojonego oddz. partyzanckiego operującego w rejonie G ow ina- Sychowej-Dąbrówki i Częstkowa. Jego mieszkanie (ul. Ogrody Nanieckie 13a) stano
wiło punkt kontaktowy „Gryfa”. Wyjeżdżał na przełomie 1942/1943 r. na teren pow.
brodnickiego. Od lipca 1942 r. żył na stopie nielegalnej; ukrywał się w bunkrach le
śnych m.in. na terenie Częstkowa, Szemud, Luzino. W maju 1944 r. w wyniku potycz
ki z żandarmerią niemiecką w okolicach Wejehrowa został ciężko ranny w brzuch.
Aresztowany, przebywał w więzieniu w Wejherowie; rozstrzelany w Gdańsku 5 VI 1944 r. w odwecie za zabicie niemieckiego leśniczego. Nie jest znane miejsce po
chówku.
Zaświadczenie o zwolnieniu ze Stalagu XX B z dn. 19 VIII 1940 r. (kserokopia); wezwanie do sie
dziby N SD A P z 4 z dn. 21 VIII 1942 r. (kserokopia); postanowienie Sądu Grodzkiego w W ejhe
rowie w sprawie stwierdzenia zgonu Alfonsa Tessara, odpis z dn. 8 X 1947 r. (kserokopia); AP AK, T.: Hebel P., Kaszubowski J., Puzdrowska H.; Brok B., U dział n a u czycieli pow . m orskiego w ruchu oporu 1939-1 9 4 5 , w: P om orskie organizacje konspiracyjne p o z a A K , t. VI, s. 244; tenże, M artyrologia i ruch oporu na L esókach 1 93 9-19 45 , w: P om orskie organizacje konspiracyjne p o za A K , t. VI, s. 229; Ciechanowski K., R uch O poru..., s. 104, 378; Piątkowski J., Ruch oporu na Po
morzu Gdańskim 1939-1945, praca magisterska pisana pod kier. Prof. dr. W itolda Łukasewicza (mps) bibliot. FAPAK, opr. B - l l ; Komorowski K., K onspiracja..., Leksykon, s. 148; S ło w n ik bio- gr. Konsp. Pom ., cz. 2, s. 122, 180; informacja rodziny i syna Henryka Tessera.
E. Skerska J. Szews
21
26
\
T e s s a r A l f o n s p s . " Z a n 1’ / 1 9 1 9 - 1 9 4 4 / ; d o w ó d c a g r u p y " D y s a b " , k m d t T O W " G r y f P o m o r s k i " n a W e j h e r o w o .
U r o d z i ł s i ę 13 c z e r w c a r - w R a d o s z k a c h k . B r o d n i c y w w i e l o d z i e t n e j r o d z i n i e k o l e j a r z a J a n a i F r a n c i s z k i
S l c W - b o U r ś !<<*_ ^ d . S l e m b ó r s k ^ ł P o u k o ń c z e n i u s z k o ł y p o w s z e c h n e j w Radoszkach.; o d
1 9 3 0 r .k o n t y n u o w a ł n a u k ę w S e m i n a r i u m H a u c z y c i e 1 s k i m w
W e j h e r o w i e ; d y p l o m n a u c z y c i e l a s z k ó ł p o w s z e c h n y c h o t r z y m a ł w 1 9 3 7 r. w P a ń s t w o w y m S e m i n a r i u m N a u c z y c i e l s k i m M ę s k i m
[ J -y, ^^fim. S t a s z i c a w G r u d z i ą d z u . W l a t a c h 1 9 3 0 - 1 9 3 7 t a k ż e p r a c o w a ł
' i r u . e ć C ' ' l O / Z p *
-A ^m. i ^ ^ ^ z a r o Ł k o w o w n a d z o r z e t e c h n i c z n y m U r z ę d u P o c z t o w e g o w W e j h e r o w i e .
g & Ć n & t ‘ w ą t p * - S t o p i e ń k p r . z c e n z u s e m u z y s k a ł p o k u r s i e p o d c h o r ą ż y c h r e z e r w y
A ^ J L c l ' T k !
^ ,A ° ) Z 8 < P r z Y 65 p . p . w G r u d z i ą d z u / 2 0 IX 1 9 3 7 - 2 4 V I I 1 9 3 8 / . W l i p c u 1 942
^ z a w a r ł z w i ą z e k m a ł ż e ń s k i z Z o f i ą M i c h a ł o w s k ą , n a u c z y c i e l k ą z G o w i n a , g d z i e b y ł k i e r o w n i k i e m s z k o ł y .
u u Szk&ł*-
( f c r ^ - z e Z m o b i l i z o w a n y 2 7 s i e r p n i a 1 9 3 9 r. , s t o p . p p o r . ? w a l c z y ł w II
y r " l a <rlW/vJ
9 , r B a t a l i o n i e M o r s k i m G d y n i a - O r ł o w o . R a n n y p o d K o s a k o w e m , d o s t a ł
c(<t s i t d o n i e w o l i . Z w o l n i o n y 19 s i e r p n i a 1 9 4 0 r . z e S t a l a g u X X B z
^ r tt p o w o d u z ł e g o s t a n u z d r o w i a , w r ó c i ł d o W e j h e r o w a . O d 17 p a ź d z i e r n i k a 1 9 4 0 r. d o 1 9 4 2 r. p r a c o w a ł p r z y b u d o w i e l o t n i s k a w R u m i / - Z a g ó r z e ; p o t e m w m a g a z y n a c h m a r y n a r k i w o j e n n e j w G d y n i .
A <•’ ( Ł^M '
7 J e s i e n i ą 1 9 4 0 r. w s t ą p i ł d o l o k a t n e j o r g a n i z a c j i k o n s p i r a c y j n e j
" P o l s k a Ż y j e " ; w s p ó ł p r a c o w a ł z jej k i e r o w n i c t w e m , k s . J ó z e f e m B a r t l e m i ^ G r z e g o r z e m W o j e w s k i m k i e r u j ą c y m p i o n e m w o j s k o w y m . W p r o w a d z i ł d o o r g . m . i n . P a w ł a H e b l a p s . " Z a g ł o b a , a g d y G . W o j e w s k i u t w o r z y ł 3 g r u p y s z t u r m o w e , k r y p t o n i m
" D y s a b " / d y w e r s j a i s a b o t a ż / ,z o s t a ł d o w ó d c ą j e d n e j z g r u p . P r o w a d z i ł s a b o t a ż g ł ó w n i e n a l i n i i k o l e j o w e j G d a ń s k - L ę b o r k - S ł u p s k . U c z e s t n i c z y ł w t a j n y m n a u c z a n i u n a t e r e n i e W e j h e r o w a i G o w i n a . L a t e m 1 9 4 2 " P o l s k a Ż y j e " s c a l i ł a s i ę z T O W
" G r y f P o m o r s k i " ; z o s t a ł z a ł o ż y c i e l e m " G r y f a " n a t y m t e r e n i e i
27
3
k m d t . n a m. W e j h e r o w o o r a z d o w ó d c ą d o b r z e u z b r o j o n e g o o d d z .
p a r t y z a n c k i e g o o p e r u j ą c e g o w r e j o n i e G o w i n a - S y c h o w e j - D ą b r ó w k i i C z ę s t k o w a . J e g o m i e s z k a n i e / u l . O g r o d y H a n i e c k i e 13 a / s t a n o w i ł o p u n k t k o n t a k t o w y " G r y f a " . W y j e ż d ż a ł n a p r z e ł o m i e 1 9 4 2 / 1 9 4 3 r. n a
n i e l e g a l n e j ; u k r y w a ł s i ę w b u n k r a c h l e ś n y c h m . i n . n a t e r e n i e C z ę s t k o w a , S z e m u d , L u z i n o . W m a j u 1 9 4 4 r. w w y n i k u p o t y c z k i z ż a n d a r m e r i ą n i e m i e c k ą w o k o l i c a c h W e j h e r o w a z o s t a ł c i ę ż k o r a n n y w b r z u c h . A r e s z t o w a n y , p r z e b y w a ł w w i ę z i e n i u w W e j h e r o w i e ; r o z s t r z e l a n y w G d a ń s k u 5 c z e r w c a 1 9 4 4 r. w o d w e c i e z a z a b i c i e n i e m i e c k i e g o l e ś n i c z e g o . K i e j e s t z n a n e m i e j s c e p o c h ó w k u .
B i b l i o g r a f i a :
Z a ś w i a d c z e n i e o z w o l n i e n i u ze S t a l a g u X X B z d n . 1 9 V I I I 194 0 , / k s e r o k o p i a / ; w e z w a n i e d o s i e d z i b y N S D A P z 4 z d n . E l V I I I 1
/ k s e r o k o p i a / ; p o s t a n o w i e n i e S ą d u G r o d z k i e g o w W e j h e r o w i e w s p r a w i e s t w i e r d z e n i a ^ z g o n u A l f o n s a T e s s a r a , o d p i s z d n . B X 1 9 4 7 / k s e r o k o p i a / ; A P A K , T: H e b e l P . , K a s z u b o w s k i J . , P u z d r o w s k a G.;
B o r k B . , U d z i a ł n a u c z y c i e l i p o w .m o r s k i e g o w r u c h u o p o r u 1 9 3 9 - 1 9 4 5 [ w:] P o m o r s k i e o r g a n i z a c j e k o n s p i r a c y j n e p o z a A K , t . V I s t r . 2 4 4 ; t e n ż e , M a r t y r o l o g i a i r u c h o p o r u n a L e s o k a c h 1 9 3 9 - 1 9 4 5 , [w:]
P o m o r s k i e o r g a n i z a c j e k o n s p i r a c y j n e p o z a A K , t . V I , s t r . £29 ;
C i e c h a n o w s k i K. , R u c h o p o r u . . . , s t r . 104, 3 7 8 ; P i ą t k o w s k i J .,R u c h o p o r u n a P o m o r z u G d a ń s k i m 1 9 3 9 - 1 9 4 5 , p r a c a m a g i s t e r s k a p i s a n a p o d k i e r u n k i e m p r o f .d r . W i t o l d a Ł u k a s z e w i c z / / m p i s ./ b i b l i o t . F A P A K , o p r . B - l i ; K o m o r o w s k i K . ,
_ . . . . . . . ' • --- --- z . e .
t e r e n p o w .b r o d n i c k i e g o . O d l i p c a 19 4£r. ż y ł n a s t o p i e
E / S k e r s k a , J r?3zJ r S z e w s
28
29
30
31
Tessar A lfons ps. „Zan-Zann” (1913-1944), dowódca grupy „Dysab”, kmdt TOW „Gryf Pomorski” Wejherowo.
Urodzony 13 VI 1913 r. w Radoszkach k.
Brodnicy w wielodzietnej rodzinie kolejarza Jana i Franciszki z d. Slembarskiej. Po ukończe
niu szkoły powszechnej w Radoszkach od 1930 r.
kontynuował naukę w Seminarium Nauczyciel
skim w Wejherowie. Dyplom nauczyciela szkół powszechnych otrzymał w 1937 r. w Państwo
wym Seminarium Nauczycielskim Męskim im.
Staszica w Grudziądzu. Początkowo uczył w Gowinie, a przed wybuchem wojny w Swa
rzewie. Stopień kpr. z cenzusem uzyskał po kursie podchorążych rezerwy przy 65 pp w Gru
dziądzu (20 IX 1937 - 24 VII 1938 r.).
Zmobilizowany 27 VIII 1939 r., w stop. ppor. w alczył w II Batalionie Mor
skim Gdynia—Orłowo. Ranny pod Kosakowem, dostał się do niew oli. W rócił do Wejherowa zwolniony 19 VIII 1940 r. ze Stalagu X X B z powodu złego stanu zdrowia. Od 17 X 1940 r. do 1942 r. pracował przy budowie lotniska w R u m i- -Zagórzu, a potem w magazynach Marynarki Wojennej w Gdyni. Jesienią 1940 r.
wstąpił do lokalnej organizacji konspiracyjnej „Polska Żyje” i współpracował z jej kierownictwem - ks. Józefem Bartlem i Grzegorzem W ojewskim kierują
cym pionem wojskowym. Wprowadził do org. m.in. Pawła Hebla ps. „Zagłoba”,
a gdy G. Wojewski w październiku 1940 r. utworzył grupy szturmowe, został żołnierzem gr. o krypt. „Dysab” (dywersja i sabotaż). Prowadził sabotaż głów
nie na linii kolejowej Gdańsk-Lębork-Słupsk. Uczestniczył też w tajnym na
uczaniu na terenie W ejherowa i Gowina. Gdy latem 1942 r. „Polska Żyje” zgło- ' siła akces do TOW „Gryf Pomorski”, został zcą kmdt. w W ejherowie oraz do
w ódcą dobrze uzbrojonego oddz. partyzanckiego „Gryfa” operującego w rejonie G ow ina-Sychow ej-D ąbrów ki i Częstkowa. Jego mieszkanie (ul. Ogrody Na- nieckie 13a) stanowiło punkt kontaktowy. N a przełomie 1942/1943 r. wyjeżdżał na teren pow. brodnickiego, organizując komórki „Gryfa”. Od lipca 1942 r. żył na stopie nielegalnej. Ukrywał się w bunkrach leśnych, m.in. na terenie Częst
kowa, Szemud, Luzino. W maju 1944 r., w wyniku potyczki z żandarmerią nie
miecką w e w si Grabowiec pod Szemudem, został ciężko ranny w brzuch.
Aresztowany, przebywał w w ięzieniu w Wejherowie. Dn. 5 VI 1944 r. został I przewieziony do Gdańska i tam zamordowany wraz z innymi partyzantami w odwecie za zabicie niem ieckiego leśniczego. N ie jest znane m iejsce je g o po
chówku.
W lipcu 1942 r. zawarł związek małżeński z Z ofią z d. M ichałowską, kie- rowniczką szkoły w Gowinie, gdzie był nauczycielem.
APAK, T.: Tessar A. (Zaświadczenie o zwolnieniu ze Stalagu XX B z dn. 19 VIII I 1940 r. - (kserokopia); wezwanie do siedziby NSDAP z 4 z dn. 21 VIII 1942 r. 3 (kserokopia); postanowienie Sądu Grodzkiego w Wejherowie w sprawie stwierdze- 4 nia zgonu Alfonsa Tessara, odpis z dn. 8 X 1947 r. (kserokopia); Hebel P„ Kaszu- I bowski J., Puzdrowska H.; B o r k B., Udział nauczycieli pow. morskiego w ruchu-i oporu 1939-1945, w: Pom. org. konsp. poza AK..., s. 244; t e n ż e , Martyrologia f i ruch oporu na Lesókach 1939-1945, w; Pom. org. konsp. poza AK..., s. 229;
C i e c h a n o w s k i K„ Ruch oporu..., s. 104, 378; K o m o r o w s k i K., Leksy
kon..., s. 148; M i l c z e w s k i Z., Wejherowo i powiat morski wrzesień 1939 — maj 1945, Gdańsk 1991, s. 95, 98, 106, 139, 152, 193, 246 (zmarł w więzieniu w Wej
herowie na skutek odniesionych ran); Piątkowski J., Ruch oporu na Pomorzu Gdańskim 1939-1945, opr. B-l 1; Sł. konsp. pom..., cz. 2; informacja rodziny i syna Henryka.
E lżbieta Skerska, Jerzy Szews
32
33
34
35
36
Pan
mgr Henryk Tsssar
84-SOO Wejherowo
T o r u ń 1 9 9 9 - 0 8 - 1 3
Szanowny Panie!
Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej w Toruniu, szukaj ąc kontaktu z rodzinami członków konspiracji!
zwra^d sie do Pana z uprzejmą prośbą:
Otóż w książce telefonicznej Wejherowa odnaleźliśmy nazwisko„które nosił śP , Alfons Tessar syn Jana i Franciszki z d ,SIembarskiej członek organizacji konspiracyjnej "Polska Żyje", a od połowy 1942 r,Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Pomorski;stał także na czele komendy miejskiej "Gryfa" w jherowie^mai ł w lv44 r, w wiezieniu w Wejherowie na skutek ran odniesionych w walce z żandarmerią niemiecką;dowodził też oddziałem partyzanckim.
Zbieżność rza-mto spotykanego przecież nazwiska pozwala
i i drn Frzypu szczać , ż s rno ź s i » « t p n t
m gz© je«t Pan k r e w n y m żołnierza konspiracji i dlatego Pana niepokoimy.
Bylibyśmy wdzięczni za odpowiedz.Wprawdzie posiadamy dośs obszerne wiadomości o walce śp.Alfonsa Tessara w konspiracji, ale gromadzimy takie parniatki/zdjecia/wspomnienia oraz inne dokumenty.Sadze,że zrozumie Pan moje intencje i wybaczy śmiałość r
Łącze wyrazy szacunku, Z poważaniem
37
Pan
J e r z y Szsws
60-380 Gdańsk Oliwa
Szanowny P ani e !
Serdeczne podziękowania i pozdrowienia przesyła Pani Profesor Elżbieta Sawacka,która upoważniła mnie do napisania listu i przekazania w swoim imieniu wyrazów szacunku.
W ostatnim liście do Fundacji przesłał Pan materiały dotyczące śp, Alfonsa Tessara,za które bardzo serdecznie dziękujemy,Bardzo ucieszyłam sie także z podania adresu Henryka Tessara-który byó może jest krewnym naszego zmarłego konspiratora,Pod wskazany przez Pana adres wysłałam list i teraz z niecierpliwością oczekuje na odpowiedź,W liście wspomina Pan informacje przekazywane przez prasę,radio, telewizje na temat znaleziska w Gzar-nej Wodzie, które nie tylko zainteresowało,ale i skłóciło środowiska kombatanckie.
Zna Pan na pewno wszystkie artykuły "Dziennika Bałtyckiego", Pani Profesor na bieżąco jest zorientowana w tej sprawie; uczestniczyliśmy również w spotkaniu, na którym zapadła decyzja o zdeponowaniu wieczystym dokumentów w Archiwum Państwowym w Gdańsku, bowiem to miejsce wydaje sie najstosowniejsze,Jednak niektOre eksponaty znajda sie u nas; mam V ,
na myśli pojedyncze egzemplarze "Głosu Serca Po 1skiego',Jak sprawy potoczą sie dal e j ,przekażemy Panu wiadomości,
Łącze bardzo serdeczne pozdrowienia i życzę zdrowia, 2 poważaniem , ,
El la Skerska
dokument al i s tka Fund a c-j i Archiwum Pomorskie A K w Toruniu
38
mgr inż. Henryk Tessar Wejherowo ,dnia 25. 08. 99
84 - 200 Wejherowo tel. 664 67 45
672 39 15
FUNDACJA ARCHIWUM POMORSKIE A K ul. Wielkie Garbary 2
87 - 100 Toruń Pani mgr Ella Skerska Szanowna Pani
Pani przypuszczenie o moim pokrewieństwie z śp. Alfonsem Tessarem są całkowicie zasadne - jestem jego synem urodzonym 30. 04. 38r.Zyje także moja siostra Krystyna Sadowska, urodzona 30. 08. 44r.obecnie zamieszkała w Poznaniu
Odnośnie posiadanych przez nas pamiątek i dokumentów, po naszym Ojcu, to są one następujące :
- fotografie rodzinne [ mn.okres służby wojskowej w Grudziądzu ] - dokumenty niemieckie - o zwolnieniu z obozu jenieckiego 19.08. 40r.
o przybyciu do miejsca zamieszkania 21. 08. 40r.
potwierdzenie pracy przy budowie lotniska w Rumii wezwanie do NSDAP 04. 03. 42r.
- postanowienie Sądu Grodzkiego w Wejherowie z dnia 08. 10. 47r.
ustalające okoliczności aresztowania i śmierci.
W wypadku zainteresowania się przedmiotowymi pamiątkami i dokumentami proszę o kontakt listowny lub telefoniczny.
W załączeniu przekazuję znany mi wykaz publikacji częściowo będący w mym posiadaniu, a dotyczący Ojca.Ciekaw jestem czy pokrywają się one z posiadanymi przez Państwo.
39
f u n d a c j a
Archiwum Pomorskie Armii Krajowej Jl.W.Garbary 2 , t el .65- 22- 186
' ' " ' I T O D I ||^)
T o r u ń 1 9 9 9 - 0 9 -
Pan
mgr inż, Henryk Tesaar
S4-£00 Wejherowo
S 2 anowny P anie:
Bardzo serdecznie dziękuję za list i cieszę się, że trafił pod właściwy adres. Przesłane załączniki bardzo nam pomogą w dokładnym zredagowaniu biografii Pana Ojca-Sp.Alfcnsa Tessara, którą zamierzamy wydać w t,5 "Słownika biograficznego konspiracji pomorskiej i 939-i 9 45", Pragnę Pana także
poinformować, iż dokumenty o Pana Ojcu w naszym Archiwum zgromadzone są w teczce osobowej opatrzonej sygnaturą M-999/1735 i zawierają życiorys opracowany przez Rodzinę i pana Jerzego Ssewsa, które w dwóch wersjach przesyłam w załączeniu.
Bylibyśmy bardzo zobowiązani za udostępnienie dokumentów, o których wspomina Pan w liście oraz zdjęó-mogą to być kserokopie,
Jeszcze raz dziękuję za list i liczę na dalszą współpracę, S poważaniem , , , .
mgr El la Skerska
dokurnentalistka Fundacji Archiwum Pomorskie AK w Toruniu
40
T o r u ń 19 9 9 -1 0 - i £ f u n d a c j a
Archiwum Pomorskie Armii Krajowe;
ul.W.Garbary 2, te!.65-22-1 86
87-100 TORUŃ
Pan
mgr inż.Henryk Tesaar
84-EOO Wejherowo
Szanowny Panie \
Ogromnie ucieszyły mnie przesłane kserokopie dokument ów Pański ego S p , O j c a ,
Postanowienie Sądu Grodzkiego wymienia dwa nazwiska; Alfonsa Biernata i Jana Kempskiego. Czy może Pan wie coś bliższego na temat tych panów ., a może utrzymuje Pan z nimi kontakt. Proszę , niech Pana nie zdziwi pytanie, ale nasza Fundacja szuka kombatantów, aby zgromadzić na temat ich działalności konspiracyjnej i walki jak najwięcej faktów, bowiem nieubłaganie mija czas, a wielu z nich w obawie przed represjami nie ujawniło swojej działalności. Gdyby czas Panu na to pozwolił, proszę o kilka słów na ten temat.
Łącze serdeczne pozdrowienia i wyr-az-y szar”^
Z poważaniem
Bila Skerska dokument a 1 i s tka Ftindacj i Archiwum Pomorskie AE w Toruniu
41
42
43
44
45
46
47
48
T ~ n n x H
A lfons T essar — pochodzi! z po w iatu działdow skiego. Do w o jn y p raco w ał jak o nauczyciel w G ow inie. pow. W ejh ero wo. Ja k o oficer rezerw y bierze udział w k am p an ii w rześ
niow ej, ra n n y d o sta je się do niew oli. Na p o c zątk u 1940 r.
jak o inw alida zw olniony z oflagu. R anny w czasie p o ty czk i z żan d a rm e rią z m a rł w po czątk ach 1944 r. w w ięzieniu w W ejherow ie z upływ u krw i.
4 /? } t / s o Z ,' 2 ? a W
