3HHV* ja ro + M onata + J a n u a r o ł9 2 8
ESPERANTO Oficiata organo de UN!VERSALA ESPERANTO-ASOCiO
Fondinto : H. HODLER. Redakcio : D -ro Edmond PRiVAT, Prezidanto ; Hans JAKOB, Direktoro de UEA.
ADRESO DE LA REDAKCIO KAJ ADMINISTRACIO : 12, Boulevard du ThźStre, Genćve.
REDAKCIO : La RsdaActo ne pouas resendt manuslcnpto;n.
Lasta dało por riceuo; la 1-a da &u monaio.
Oni sArihu tre legeMe Aa; iconseruM Aopion.
La a&ono; Aomencigas en Janaaro.
ABONO & REKLAMO Sim plaahono
Kun la membreco de UEA . Unu n o m e m ...
Anonco (unu centim etra kotonero) Anomceto ( I lin io : 10 v o rto j).
Korespondado (I enskribo)
10.— Fr. Sv.
12.50 Fr. Sv.
1.— Fr. Sv.
3.50 Fr. Sv.
0.75 Fr. Sv.
1.— Fr. Sv.
E N H A V O Ni restos iidelaj, Edmond Privat (I).
S o d a Vivo : fr; senarmigo, de Liang-ću-vaj (2).
Oriento kaj Okcidento : i atmonda tnterreiigia Kongreso por raco (j;. — Sun Jat-Sen Aa; iia instruo (4). — Notoj : ^ ).
Literaturo : Sin;oro ZaAario, Lia opinio pri Anahino; (o). — La Aooa jaro, A&io aitieuigas (7). — Pri « Msiorio da Esper
anto H ( /j . — Tra la łibraro (o;.
Tra la Mondo Esperantista: Ea euoiao aa Esperanto (10). — Lingvaj StudOj: uzo aa; toieremo (II)- — Nia; mortinto;
(IZ;. — m aema; imio; (12). — Kroniko (Id).
La Pago de IPraktikulo : tarismo aa; u t A (16). — Eni- uer^aia rsperanto /łso o o , Oiiciaia intormdo (16,. —Oni iaa- aas (19). — Kanio (2U). — ReAiamo (21). —Esperantista Viuo (21). — Anonco; (22—24).
Ni restoa fideiąj !
E stas n ia vico tion diri. Ce U E A ni ne kutim as je tiaj p red ik ad o j p ri F u n d am e n to , F ideieco, D iscipiino, k tp.
P o r ni E sp e ra n to vivas. Ni fidas je la uzado kaj naturaj iegoj d e funkciado. Sed en ia rondo de ia severaj pre- d ik an to j sajnas, ke h o d ia u iuj em inentuloj kasas en sia po so p ie n a n p ro jek to n d e reform oj au p re ta n aligon al n o v a sistem o. D um ę iii laute kritikas U E A pro uzo de internaciaj landnom oj (vidu p ag o n 11 Uzo kaj to ie re
m o) T io ne m irigas nin.
Ja m ni spertis ia agon d e S-ro d e B eaufront, ia piej fa n a tik a e i ciuj konservativuioj.
Kio p o ste okazis ? N un iiaj m aim uitaj discipioj dis- p u ta s inter si. L a idiata m ovado disrom pigas. Piuraj ju s forlasis gin p o r n o v a sistem o. A n k a u P ro t. Jespersen eksigis po r serci aiian solvon. Jen ia vojo de saito ai salto, d e ro m p o a] ro m p o , an statau la n a tu ra trankviia evoluado p e r la vivo.
Se iu ajn arniko d e niaj fanatikuioj intencas im iti S-ron d e B eaufront kaj p a rto p re n i en n o v a m ovado, ii nur perdoa cian influon kaj la esp erantistaro d au ro s fideie sian vojon. Sed cu la fanatikuloj ne p o v u s profiti la instruon p o st rip e tita p ro v o ?
P o r iii E sp era n to esta s nur provizora. Hi aten d a s tag o n , kiam la registaroj gin oficialigos kaj reform os.
T ial iii tim as nu n ciun Iiberecon, m aitoleras evoiuon, p ro v as gin haltigi p e r teruro « ludante la rolon d e gen- d arm oj sen forto i) kieł trafe rim arkis D-ro Z am en h o f, kiu m alfidis ilin.
A b so lu te ni m aik o n sen tas k u n ilia v id punkto. P o r ni E sp eran to n e estas provizora. C i ne bezo n as reform - ojn. C i b ez o n as nur plu e vivi kuj profiti el la spertoj d e la vivo, kieł ciu el ni. T iu fam a aten d o al registaroj estas iluzio. L a registaroj havas neniun kom p eten co n p or tusi E speranton. h e h c e nen- iam iii sidos cirkau tab io po r tion fari, ec po r gin oficial- igi p er un u m a n b ato .
lam ni kredis je ebleco d e tia a kom isiono n. H o d iau ne p lu. L a sperto m ontris, ke la oficiaiigoj venaa nur iom p o st iom , u n u p o st alia, kieł la rek o m en d o d e Ligo d e N acioj en 1924, la d ecid o d e U niversaia T eieg rafa Unuigo en 1925, k tp . L a registaroj tim as iniciatojn. iii nu r konfirm as konsiderindajn fortojn.
N u, sur ia m ondlingva k am p o , krom angla, fra n c a kaj germ ana, E sp era n to estas ja la sola efektiva forto. P ro tio necesas nur energie daurigi gian disvastigon kaj uzadon, inteligente kontroli gian pliricigadon kaj n e perd i nian tem p o n ate n d a n te ion eksteran a u eksterordinaran.
P o r fanatikuloj k aj reform istoj gi estas nur p ro p o n o . El tio d ev e n as ilia atranga p are n cec o kaj k o n sta n ta m altrank- vileco.
Car ni aten d a s nenion el ekstero ni an k a u tim as nenion.
Ni fidas je la vivo kaj uzado, kieł D-ro Z am en h o f, kieł H . H odier. Ni fidas je la b o n a, tauga, kom una bazo, la F u n d am en to , el kiu la tu ta iingvo elkreskis kvazau arbo el plej sa n a greno. R o m p o j, saltoj, bataloj estas la rezultat- oj d e fanatik eco . T rankvileco, lingva toierem o kaj ciut- aga progresado estas la fruktoj d e la p rak tik a fideieco al
E sp eran to vivanta. Edmond Priuaf.
2 (2) E S P E R A N T O N- t
B S O C IA V i VO Bł
Pri Senarmigo
de Ł,'ang-ću-ua).
L a p re p a ra kom isiono por konferenco pri senarm igo denove kunsidis en G eneve. Nur d u punktojn ni havis sur ia tagordo : ). eiekto d e kom itato pri « Sekureco x kaj 2. sta to d e la iaboroj.
L a u n u a p u n k to devenis d e la iasta generaia kunveno d e la Ligo dum S eptem bro. K ion oni konstatis ? Ke neniu volas senarm igi car ćiuj tim as. D o necesas trovi iun rim edon p o r trankviłigi ia tim antojn per iaj garantioj d e sekureco. T ion ceiis siatem pe ia fam a a Protokoio x.
Car ia Brita registaro gin enterigis, oni voiis reveni ai io sim iia sub aiia nom o.
L a kom itato estis d o form ita. E n gi sidaa sovetaj deiegitoj kiei <( observantoj x. P rezidas D-ro Beneś. L a jugosiava deiegito kuragis nom i aferojn p er iiia gusta nom o. V idu, ii diris, je n m ia iando kaj A ibanio, am b au m em broj d e ia Ligo d e Nacioj kaj am b au ne trovintaj en gi sufiće d a u sekureco a. Kio okazis ? A m b au serćis piian pro tek to n ekstere, u n u p er kontrakto kun F rancujo, aiia per aiianco kun itaiujo. R ezuitato : d an g e ra mai- am ikigo inter tiuj d u grandpotencoj.
Cu ia Ligo daurigos sim pie enregistri ćiujn simiiajn ap a rtajn kontraktojn sen kontroio, sen ordo, senzorge ću iii kontorm igas au ne kun gia principaro kaj reguiaro ?
i* akte vera efektiva Ligo de Nacioj devus perm esi neniajn apartajn kontraktojn kaj devus esti sufiće forta por dom ai Ćiuj anoj ia pien an p rotekton kaj garantion pri seKureco. K iam aniere ? jen ia dem ando.
c-stas tam en progreso ke oni kom encas iom pii kurage eidiri verojn an statau nurajn gentiiajojn. Ln norm aie fu nkcianta Ligo oni devua havi iiberecon kaj kutim on m eti sur tam on tutę m aikase ćiujn m aitrankviiigajn dem andojn por kunę serći soivon.
inter krancoj kaj itaioj ekzistas pii grava afero, se oni rigardas profunde. L a unuaj havas m aim uitajn idojn, ia duaj tre m uitajn. 1 iu kreskanta popoio sopiras aeron, spacon. Sagę estus trankviie konsideri ia probiem on ćirkau ronda tabio kaj vidi kiam aniere faciiigi ai itaioj eim igradon kaj koioniadon por eviti katastrofan eks- p .o ao n . Sed tio koncernas neniei nur ia F rancojn, sed ćiujn aiiajn popoiojn de ia m ondo, kiuj povas kom preni .a oezonojn de grandiganta gento ( )/2 miiiono ja re ).
L,s.is iom sam e kun G erm anoj an tau ia miiito.
N i revenu ai ia p rep a ra kom isiono pri senarm igo. Ce ia d u a p u n k to d e ita g o rd o , paroiis unuafoje ia rusaj d eie
gitoj. iii prezentis projekton d e kom pieta senarm igo en kvar jaroj kun g eneraia detruo de ćiuj armiioj, absoiuta
m aiperm eso d e ćiu m iiita instruo au vendo d e arm iioj ne nur ai arm eoj, sed ai ćiuj sociaj organizajoj, d o forigo d e rim edoj ću po r internacia, ću po r civiia miiito.
iiia pro p o n o ne estis tuj disk u tata. C i venos dum ia proksim a kunsido i 5. M arto i928. C etere m uitaj gazetoj ja m dekiaris, ke gi estas p ro p a g a n d a serco a u utopio ai m uitaj aiiaj gi m aie ap e ras kiei k u rag a rad ik aia soivo.
Ciuokaze gi devigos ai pripenso.
interese estas m em ori, ke R usiando, tia m ank o rau cara, kunvokis a n ta u d u d ek jaroj ia k o nferencon pri senarm igo e n H ago. Kiai p ie n a kaj ab so iu ta senarm igo, — eć per kontrakto inter ćiuj śtatoj — eivokas an k o ra u skep- tikajn ridojn e n kom isiono pri senarm igo ?
K om prenebie ekzistas ia financaj interesoj de fabrik- antoj, ankau ia tim o d e p o sed an taj kiasoj k o n trau ribeioj d e ia ceteraj. S ed ekzistas auk o rau io pii : estas vere će m uitaj hom oj, e ć en ia p o poio m em , ia se n to au kutim o kvazau arm eoj estus ia piej ce rta pro tek to k o n trau ekster- aj dangeroj, ia fonto d e sekureco.
K om prenebie te m as pri ia kejm a arm eo. N u kio estas fonto d e m aisekureco, de tim o ? C e n e ra ia respondo : ia arm eoj de ia n ajbaraj śtatoj. D o se o n i — p er interkonsento — forigus ć:ujn arm eojn sam tem p e en kvar etapoj, kion vi timus poste ? O fta respondo : ke ia aiiaj ne senarm igus tiei honeste kaj pien e kiei ni m em , tiam ni riskus terure. Do ia sento estas m aifido kaj ia bezono estas kontroio.
R im arku tion : en ia interna vivo de ia urboj ia sen
arm igo estas generaie reaiigata, ne ćie, sed en m uitaj iokoj.
L a individuoj kutim igis ne piu dueii kaj ne k o nstantę timi aiies atakojn. Kiei ii; atingis tiun g eneraian aenton de sekureco ? T ion ni povuś ekzam eni en v en o n ta artikoio.
A^oran ^ on Jeztron o^ajse J e /a A f O r j / J R O
C entra O ^ c e /o J e Se^refarteyo J e / . C . A?.
Samideanoj en malproksimaj iandoj kiuj neniam au maioite audas iremdan esperantiston paroii kun Hi ia iingvon, akiru ia diskon — TRi-ERGON — kun modeł
paroioj de D-ro Edmond Privat.
E S P E R A N T O 3 (3 ) N° 1
B OR!ENTO KAJ OKCłDENTO B
Tutmonda InterreHgia Kongreso por Paco.
Hago 30 Juiio — 1. Augusto 1928.
O fic ia ła n u ra tra d u k lin g v o : E sp era n to
/V[ riceuis pr; ftu terno teieron et ^,'u ni etćerpas ta jenon .*
... Jen kongreso, kiu estus tre interesinta D -ron Z a m e n hof, car H d o n is g ran d a n aten to n at ta retigia etem ento en ta pro b tem o pri m atp aco inter hom oj kaj gentoj. Oni m em oru tian fam an rap o rto n at ta U niversata K ongreso de rasoj en L ondono. E stas interese, ke ta organizantoj de ta K ongreso en H ag o in ten cas enskribi sur ta tagordon tian p ro p o n o n pri H om aranism o, t. e. n e u tra ta etika bazo inter hom oj diversgentaj.
S am tem pe estas a n k a u 'tu tę ta u g e, ke tia diskuto okazu en ek stera kongreso, kie n ia tingvo estos u za ta po r traduki ciun nacitingvan p aro ta d o n sam e kiet en P ra h a ce ta P ace- d u k a K onferenco, sed sen ia ritato kun ta oficiata esper- antista m ovado, kiu zorgaa nur pri ta t i n g v a ftanko de ta p acp ro b tem o en ta m ondo.
S endube m uttaj esperantistoj tre interesigos pri tiu kongreso kaj hattos en H ago survoje at A ntv erp en o , sed iti faros tion tutę private k a jtib e re tau siaj persona) kon- vinkoj au deziroj. Ni ne rajtas forgesi ke ta retigia paco inter gentoj interesis D -ron Z am en h o f ec m utte pti p ro fu n d e ot ta sukceso de h etp a tingvo, kiun ti konsideris nur kiet rim edon, ne kiet ceton. Sed ni an k a u ne rajtas forgesi ke siajn p erso n ajn ideojn kaj esperojn sur tiu k am p o ti zorge apartigis d e ta oficiata esp eran tista mova- do, car
ti
b o n ę kom prenis, ke ne ciuj adeptoj de tia !ingvo satas au deziras interesigi je tiu ah a ktopodo tia.K on trau e trovigas certe ekster ta esperantistaro m uttaj hom oj kiujn gis nun tutę ne interesis ta tingvo d e D-ro Z a m enhof, sed kiuj sentas sin p ro fu n d e tiaj sam ideanoj en tia h o m aran ism a cetado.
T iat estas tu tę tauge, ke tiu-ci afero ap e ru kiet unu p u n k to en g enerata ek stera kongreso dedicita at interkom - prenigo inter ta grandaj retigiaj, spiritaj kaj etikaj m ovadoj en ta m ondo favore at intergenta p aco . K om prenebte estas an k a u tauge, k e E sp era n to servu tie kiet sota traduk- tingvo kaj pro p ag an d ig u p e r ta forto de te k z e m p to .
L a H a g a K ongreso vekos sendube gran d an entuzias- m on en m uttaj rondoj, car gia ideo ftugas nun « en ta aero «. E n ta h in d a urbo B enares jus fondigis societo por konatigi kaj kom preni ta diversajn retigiojn unu at aha O ni acetis grandan terp eco n , sur kiu K ristanoj, Buddhist- oj, H eb reo j, M ahom etanoj, H induoj, Z oroastrianoj k .t.p . kon stru o s siajn p regejojn en harm onia rondo ćirkau unu
c e n tra toko kie renkontigos k unę ciuj bonvotaj hom oj kon- fesantaj ta spiritan unuecon de ,a K onscienco m orata.
H in d a detegito d e tiu societo p arto p ren o s en H ago. A n k au p arto p ren o s rep rezen tan to j de ta etikaj tiberpensaj rondoj.
P en sa n te pri ta persekutoj d e Ku Ktux K tan en Usono k o n trau ta k atohkoj a u pri ta teruraj konfhktoj nu n okazan- taj ne nur en A zio, sed an k a u en orienta E u ropo pro diverseco d e retigiaj m oroj kaj suspektem o inter gentoj, oni povas facite kom preni ke tiu p robtem o p rio k u p as nun m uttajn hom ojn kaj igos ta H ag an K ongreson sufice grava.
L. O.
Buddh/sfo Mkomendor
Oni kutturu bcnrolon a] ]a tuta mondo, menson sen iimoj, sen baroj, sen maiamo, sen maiamikeco. Tia vivmaniero estas ta su- prega bono. Sutta-Nipata ]5O-i5).
Knsfano ,'nsfruo.*
Havu fratan amon, i Petro IH. 8.
Hebrea pro/efajo .*
Venis ia tempo koiekti Ciujn gentojn kaj popoiojn ke iii venu kaj vidu mian gioron. Jesaia LXV!. )8.
Kon/ucfa konsfafo;
Inter ia kvar maroj Ciuj estas fratoj. Anatektoj !2.5.4.
/Hndua reuełac/o;
Ai vi mi ma]ka!as tiun-Ci sanktan misteron: Nenio estas pii nobia oi homaraneco. Mahabharata i2.3OQ.2O.
Cannsta ordonor
Starigu ia reiigion de ia [ego bondona a] Ciuj vivaj estajoj en ]a tuta uniyerso ! Kaipa Sutra.
Mahometa kredo:
Ai Dio apartenas Oriento kaj Okcidento. Koran I!.]09.
Stkńtsta feksto:
Ekiezioj, instruantoj, instruoj estas pluraj. La jnstruanto de instruantoj estas unu, Liaj fcrmoj piuraj. La suno estas unu, !a sezonoj piuraj. Sennombraj estas ia manifestajoj de ia Kreinto.
Adi Granth Sohiia 2. i-2.
Zoroastra deztresprtmo .'
Ni estu mem iii, kiuj heipu ia mondon progres! i Jasna 30.9.
Piednoto. — E s p e r a n tis to j d e z i r a n ta j p a r to p r e n i p o v as t u r n i sin ai S-ino Ie b ru c lte r. 32 O o std u in la a n , D en H a ag , N e d erlan d o . p le j bonę in fo r m a ta p ri la t u t a afe ro .
20-a Jubiteo de UEA kaj
20-a Kongreso de ESPERANTO. Cu vi pensis pri !a partopreno ? Se jes ne hizitu kaj aligu. Uzu atdonitan
atigiton...
4 ( 4 ) E S P E R A N T O N* !
Sun Jat-Sen kaj Ha instruo
Ekzistas nuntem pe en Ćinlando nenia libro kiu estas pli disvastigata kaj satata ol la verkajo d e Sun Jat-Sen
« Tri F undam entaj instruoj pri la popolo n. Ci estas deviga instruilo lerneja en la su d a teritorio kaj eć gis la m ancuria provinco, gia influo sentigas. Kiu deziras konatigi kun la idea m ondo de la nuna ćina inte- ligentularo, ne povas m alatenti tiujn fundam entajn ins- truojn. Ne koni ilin estua sam e, se dum la tem po de Oliver Cromwell oni vo!is formi al si ideon, pri la brita revolucio, ne k onante la biblion, el kiu puritanoj cerpis la forton kaj devenigis la rajtigon de ilia klopodado. Tiel skribis la « North C hina Daily News o brita gazeto en Sanghajo, certe ne arnikę rilatanta a! la ćina naciularo.
Siajn « T r i F u n d a m e n t a j n i n s t r u o j n ) ) Sun Jat-Sen evoluis en 16 prelegoj faritaj 1924 će la univer- sitato en K anton. Devis sekvi du pliaj. Sed la politi- kaj okazajoj kaj Ha m orto ne perm esis plenum i tion. Kio nun estas tiuj-ći tri fundam entaj instruoj kiuj lau efiko me- m origas paralelon tiel ke oni povus diri — P a r o l a d o j a l l a ć i n a N a c i o — analoge al la voko de filozofo Fichte — P a r o l a d o j a l l a g e r m a n a n a c i o ? — Lau la titolo la verko dividigas en tri partoj, en kiuj tam en ripetigas iuj detaloj.
L L a p o p o l o k ia ! n a c ł o
Kie] fu ndam entan penson ni trovas la jenon : Unuf- lanke ćino rajtas fierigi konsiderante la altan situacion kiun bavis la lando d u m jarm iloj, en epoko kiam el la nunaj m ondpopoloj neniu ekzistis. Ne nur p er sia m orala kulturo kaj filozofiaj pensoj, ankau en la scienco kaj tekniko, igintaj la okcidenton tiom superreganta, la ćinoj ja m ulte superis gin. Ja e!trovigis tiom d a gravai produktajoj kaj e!trovajoj kie] silko, teo, porcelano, kom- paso, presado, pulvoro, p en d an taj pontoj.
Despli tragedia estas la aspekto d e la lando nuna. Ci trovigas će la abism o. T ri dangeroj m inacas gin. U nua la ne pliiganta nom bro de la popolo, fakto ekzistanta jam de preskau jarcento. D um sam a epoko la cifero de la logantaro en Usono pliigis je la dekoblo, en R uslando je la kvaroblo en Britlando kaj Japanio je la trioblo kaj en G erm anio je la 2,5 obło. P ost cent jaroj kalkuligos 10 ame- rikanoj kontrau kvar ćinoj. Sensave Ćinio estas kondam - nita al politika pereo. L a d u a dangero estas la stata perforto kiun suferas la lando per la europanoj, kio ne estas estonteco sed reala nuda estanteco. L a forpreno de tiom da provincoj, la frem daj kolonioj kaj koncesioj kaj la kontraktoj je m alsam a bazo. L a tria dangero estas la ekonom ia perforto. C i kauzas ke la ćina kom erco dum jaroj restas pasiva kun proksim um a jara cifero d e 500 mi- lionoj da dolaroj. Tio sekvigas, ke jare la ćina popolo pagas tributon de 1,200 milionoj d a dolaroj al la ekster- lando. Ci signifas ankau ke post dek jaroj ćiu ćino pagas al ek sterla rd o im poston d e 7,5 dolaro. « Nia lando estas kolonio kaj ni m em la sklavoj d e ćiuj popoloj )).
Sed kieł povis okazi, ke Ćinlando venis en tian situa
cion ? Car la ćinoj ne p o sed as nacian senton au kom pre- non au ćar iii gin perdis. Tiel, m algrau la firma fam ilia solidareco, la ćinoj estas kieł sablo lau stata konsidero.
« Cu savo ekzistas ))?, jen la d e m a n d o . L a respondo estas:
« Nur se la popolo decide akcep tin ta la n T ri /undam en- tajn insfruojn kaj kredanta je iii, mem serćos la vojon por
la savigo w. Sekvas nun adm onoj, m alferm i en lasta horo la okulojn por vidi la m in acan tan p ere o n kaj p er reakiro d e la stata ideo refarigi N ACIO.
H L a N acia P ovo
P ovas esti nur dem o k ratio kieł sta ta form o kaj kia!
Ć inlando en kiu naskigis la d em o k ra ta ideo a n ta u d u jar- miloj ne povus esti m atu ra por tiu-ći form o de regado ? Sed la devizoj sub kiuj naskigis la okcidentaj dem okratioj
« L i b e r e c o k a j e g a l e c o o n e taugas po r la ćino. Hi estas k o m p ren e b laj p or la o kcidento, kie la mal- egaleco kun la ekzisto d e regoj, dukoj princoj kaj grafoj estis io m e m kom prenebla kaj kie la p erso n a libereco de la individuo estis k aten ita eć gis la pensoj. En Ćinlando kontraue la feo d ala sistem o estis forigita jam a n ta u durni!
jaroj, kaj kvankam regita d e m onarko, la p o p o lo estis ab- solute libera kondiće k e gi plenum is la ordinarajn civitan- ajn devojn.
L a d ep e n d ec o sub kiu suferas la ćina p o p o lo estas grandega interna kaj ćiam pli k resk an ta m alrićeco. Li- b erecon havis la ćino sufiće, eble eć tro. P ro tio li ne kom prenas kion signifas (tbatali kaj m orti po r la libereco)].
V e ra dem okratio ja unuflanke enferm as en si m em la ideon de libereco kaj egaleco.
Kia regoform o garantias nun al la ćino plej b o n ę la veran dem okratecon ? Ne tiun o k cid en ta n , el elektoj rezultanta rep rez en ta registaro. L a ćinoj kopiia p o st la revolucio tiun statan form on, sed faris la plej m albonajn spertojn. L a m onavideco kaj ać eteb le co d e la regantoj elektitaj, m albonfam igis la tu ta n sistem on. N e nu r k o n trolo p er legdona organo sed rek ta kontrolo d e la registaro per la popolo estas necesa. Kieł m odelo povus servi Svislando kaj iuj śtatoj de la U niono N ordam erika. A l la popolo estas do n o ta jenaj povoj : Elekti kaj m alelektr statan oficistaron, p roponi kaj forigi legojn.
L a p lenpavo d e la registaro estas : 1. L a adm inistrado : 2. la legdonado ; 3. la jugado. Al tiuj tri kutim aj plen- povoj la ćina p o polo povos aldoni du tre originalajn arang- ojn : L a pu b lik a ekzam enigo p o r trovi la plej bon ajn talentojn el la p o p o lo k aj la cenzuradon, t. e. la kontrolo de la registara agado. P e r tiuj p lenpovoj oni atingas : registaron de la popolo p e r la p o polo kaj po r la popo lo .
!H. L a vivfu n d am en to j d e popolo
L a plej grava problem o en Ćinlando estas la nutrigado.
L a lando ne p ro d u k tas sufiće po r satigi la logantaron.
M algrau tio oni eksportas ćiujare grandan k v an to n d a nutrajoj dank al la frem d a volo kiu ne p erm esas, k e la registaro ćesigu tion p e r pli alta d o g a n a tarifo eksporta.
N ecesas intensigo d e la p ro d u k tad o . U rgas enkonduk) principojn d e agrikultura tekniko m o d e rn a p o r igi la kam pojn pli fruktodonaj. A p u d tio necesas pli justa dispartigo de la p o se d a ta tero. L a p ro b lem o d e la kul- turebla tero estas do grava, kaj a ten d a s solvon. Ne ekzistas grandaj p o sedajoj feodalaj. L a lando estas tip a p or la ekzisto de la m algranda k am p aran o au agrikultur- isto. Sed tiuj agrikulturistoj ne p o sed as la teron, kiun iii prilaboras en severa servuto p or la p o se d an to . Sed ćiu devus gui la efikon de sia laboro. P ro tio n ecesas, sen ke okazu perfo rta senpropriigo (m alposedigo) k e oni
N* ! E S P E R A N T O 5 (5)
ap łik u je n a jn reguiojn : ). tm posto d e )a grundo la u ta valoro fiksita d e ta p o se d an to ; 2. L a rajto d e ta registaro aceti tiujn p o se d ajo jn tuj tau ta vatoro m ontrita d e ta p o se d an to ; 3. T ransigo d e ciu nem eritita gajno et ta ter- p o se d o ek zem pte et spekutacioj favore d e ta kom uneco.
L a neceso d e tiu-ci postuto pravigas p er tio ke ekzem pte en Sanghajo ta n u n a vatoro d e ta tero kreskis je ta dekm itfoja originata vatoro. Kiet plia m athetpo por ta ekonom ia evotuo denove m ontrigas ta kontraktoj kun ta ekstertando. tti ekzem pte kauzas ke cinaj kotonajoj estas v endataj interne pti attp reze ot ta enportitaj. Ne estas perm e sate, ke ta Cina registaro d efe n d u sin p er d o g an a tarifo kiet ek zem pte G erm anio tau kio tiu-ci tando poviś evotui gigantan industrion ne m athełpitan de ta frue p o te n c a industrio b rita. K onktudo : Forigo d e ta neegataj k ontraktoj. Forigo de ta potitika kaj ekonom ia d ep e n d ec o .
Ne estas ebte citi cion et ta rica m ateriato kiun kun- p o rtis Sun Jat-Sen. V atorus ekzam eni detato jn , ekzem pte o piniojn pri S ovetrustando au ta kom unism o. Kritika ekzam eno d e tiuj opinioj estus vatora. Ćiuokaze ta )6 parotadoj d e F patro d e ta cina revotucio m eritas esti konataj ja m pro ta infiuo kiujn iti havis en ta cina naciuta m ovado. tti form as rea tan b azon por ekkom preni ta disajn fluojn en tiu-ci m ovado, k o n sid erata d e muttaj eu ropanoj kiet k om encon d e vekigo kaj a n k a u kiet dan g ero n . L au N. Z . Z . — H . J.
a NOTOJ
Mona reformo en Brazffo. — Lego pri [a mona reformo estas antau neionge vo5donita en Braziio. En sia unua raporto prezentita a) )a Fariamento, S-ro Washington Luis, Prezidanto de ia Respu- biiko, skribas, ke, anaiizante tiun iegon, oni vidas k e :
L — Oro estas akceptita kie] normo de ta braziia mono, por anstatauigi ia devigkurzan papermonon.
H. — Tiu normo havas sian pezon ]aii gramoj kaj lau dividebia kvanto, por ke ia braziia mono konformigu ankau ai ia decimaia metra sistemo.
HI. — Gi havos 900 miionojn da pura oro kun <00 miionoj da tauga aimiksajo, iau la Yoćdonita decido de ia Universaia Kongreso de Romo, en i 925 ; tiamaniere Braziio konkuras siaparte por ia unu- formigado de ia mono en ia tuta mondo, kio pii au maipii baidau estos reaiigita.
IV. — Estas kreita « Kaso de Fikseco a por maiebiigi ia ruinigan ievigon de ia monśango.
V. — Estas rajtigitaj ia monśangaj spekutacioj por maiebiigi ia ma))evigon, ne maipii ruinigan.
VI. — La iego estigis ia śangebiecon de ia tuta nuna konfida mon- cirkuiado, ću registara, ću banka, iau fiksitaj bazoj, kaj kreis por tiu ceio ia necesajn rimedojn.
VII. — Ci permesis ia reformon de « Banko de Braziio x por gin aiiformigi en ekonomian reguiiion de ia iando, kie] bankon eidon- antan śangebian monon, kun ora bazo; la Kaso de Fikseco kaj ia speciaiaj monśangaj spekutacioj estos tiam komisiataj ai ia Banko, kaj ći tiu havos ankau ia aiiajn komisiojn necesajn ai tia kredita insti- tucio, kiun iu iando, ekonomie organizita, neniam fiankiasis.
VIII. — Ci kreis, por ia metaia cirkuiado, ia cruzetro n (*) (divi- ditan en centonojn), oran moneron, taugatempe fabrikotan, kies pezo kaj konsekvenca vaioro estos tiam tiksitaj, sed sur ia bazo de 2000 miiigramoj da oro (lau ia proporcio de 0,900) po miirejso (ia miirejso egaivaioranta 5 — 57/64 pencojn-angia mono). Tio signi- fas, ke kiom da fojoj 0,200 gramoj kunigos por fari ia moneron cruzeiron, tiom da miirejsoj vaioros tiu cruzeiro, kiu korespondos ai tiom da fojoj 5 — 57/64 pencoj. Tiamaniere, se por ia monfabri- kado oni prenos dek fojojn 0,200 gramoj, ia cruzeiro pezos dugramojn, korespondos ai iO miirejsoj kaj vaioros 58 — 58/64 pencojn.
S-ro Washington Luis diras, ke ia ekzameno de ia nova iego montras, ke ia reformo havas tri precizajn sinsekvajn fazojn, kiuj ne konfuzigas kaj ne trorapidigas:
1. La fiksado, guste nomita, kiu preparas ia śangebiecon.
2. La Śangebieco, kiu faras ia metaian cirkuladon.
3. La fabrikado de ia cruzeiro, kiu montras ia oran cirkuiadon.
Lau ia sistemo adoptita oni ne povas fabriki ia cruzeiro n antau oi ia śangebieco, nek starigi ia śangebiecon antau oi ia fiksado de ia vaioro. Tiai, oni ne rajtas postuii, ke ia ora cruzeiro cirkuiu an- korau dum ia fazo de ia fiksado, kiam ia śangebieco de ia papero ne estas starigita.
Lau ia piano de ia nuna reformo, tiuj fazoj venas naturę, unu post ia aiia, kaj ne estas submetitaj ai nepraj antaiiefiksitaj periodoj.
La ekonomiaj circonstancoj, la financaj rezuitatoj kaj ia poiitikaj konsekvencoj difinos ilian sekvadon kaj dauron. Pro tio, ia iego ne fiksis ia datojn de ia śangebieco kaj monfabrikado; kontraue, gi iasis tiun taskon ai ia registaro. Tamen, iau ia iego, ia ekzakta dato de ia śangebieco estos anoncita per dekreto ses monatojn antau gia efektivigo; kaj post ia śangebieco aiia dekreto ordonos ia fabri-
kadon de ia cruzeiro. Curfos Dominguez.
Lu fforo de Fnetjo. — Oni kredis iam ke en ia regionoj de ia eterna giacio, cia organisma vivo estas neebia. La piej aitaj punktoj de ia Aipoj kaj ia Poiusaj regionoj iauśajne estis maibenitaj de ia naturo. Nun ni scias, ke krom keikaj insektoj kaj vermoj ankau piantajoj sukcese iuktas pro ia vivo en tiuj senesperaj regionoj.
La unue konata kreskajo estis ia <t Ruga Nego x — Sphaereiia nivaiis speco de aigoj. Pro gia eksterordinara aspekto gia nomo — Lu fioro de fnego — ne estas nura poeziajo.
Unuafoje trovis tium kreskajon ia geneva naturespioristo de Saussure sur monto Breeent en Savojo en ia jaro 1760. Pii maifrue ii trovis gin ankau sur ia Sta. Bernhardo. Kapitano John Ross trovis gin ]9)8 en ia Arktika Ameriko. Keikaj klipoj ce Okcidenta bordo de Groeniand estis nomitaj — Crimson Ciiffs — kio signifas
« Karmenrugaj kiipoj o pro tio ke iii estas kovritaj per tiu-ci kres
kajo. Tre ofte oni renkontis ia rugan negon en ia europaj poiusaj regionoj.
La ruga nego ne apartenas nur ai unu speco de ia Sphaereiia nivaiis. Estas diversaj specoj da aigoj kie] Phykochrom aigoj, diato- meoj Desmidiaceoj kaj aiia. Ciuj estas unućeiuioj. Mirige estas, kion tiuj kreskajoj pienumas por ekzisteti. Dum ia somero sukcesas
!a suno iom fandi ia giacion. Formigas tavoio de akvo, miksita kun giacio kaj nego. Cia temperaturo maiofte superas nuion da grado, sed gi sufićas por evoiui tiujn-ći modestajn kreskajojn. Nokte ia akvo glaciigas denove. Tamen tio ne maiheipas ia piantajeton.
Persisteme gi Iuktas kontrau la eterna nego kaj samtempe fortigas per ia fandiga efiko de ia suno. Pii akra estas ia kondićoj dum ia vintro kiam ia temperaturo atingas gis 30 kaj eć pii da gradoj sub nulo. Malgrau tio ia Ruga nego piimuitigas abunde. La formoj ne povas dsti superataj eć de piantajoj en miida kiimato. Krom ia kapablon eiteni dum ia ma!vermego, ia piantajo povas resti sen akvo dum keikaj monatoj. Sub ia infiuo de iom da akvo [urno kaj varmo ia piantajo rapide evoiuas.
6 (6 ) E S P E R A N T O N<- )
L I T E R A T U R O
Sinjoro Zakario
d eP h M p p eM o n n ier.
(P h iU jłp e A to n n icr, f i t o d e l r a u c a t i t e r a t u r i a t o M a r c M o n n i e r , n a sk i
p l u r a j Y e r k o j i o t n 6 i m i l a j a ! t i u j d e T o e p f f e r p e r d o ł ć a b o n h u n i o r o .
Sinjoro Z akario estas m aigaja viro.
K vankam ii havas nenian kauzon por piendi, car ii p o se d as bonbavon, iibertem pon, sanon, edzinigis ia fiiin- ojn kaj provizis ia fiiojn, tam en tia ii kreigis : M aigaja ii estas. K iam ii ap eras ie, m aivarm o sentigas.
A ita, rekta, m aigrasa, razita, rigida, som bra, sęka, severa, ii estas por tiei diri tt bom o beie konservita i). L au iia iongeco, giacia korekteco, zorgpiena pureco, vi iin kredus ia <i Lord o. F akte nur ia A ngiojn ii iom induigas, cefe se iu ajn en iia ceesto kuragas iiin ataki. Li satas tiun iiberan p op o io n , giajn instituciojn, giajn entreprenojn, iernejojn, m orojn, stofojn, sportojn, gian bonhum oron kaj gian m em regadon. En sia cam bro ii konservas por- treton de generaio W eiiington. Nur ii neniam sukcesis kom preni ia dan g eran poiitikan karieron d e Sinjoro G iadstone kaj sentis sin m aigenita ce ia m orto de tiu agi- tanto.
Ciam funebre vestita, piej ofte paia, Sinjoro Z akario farigas fiava kiam printem po revenas kaj tiam ii sajnas skuiptita ei iigno. Sed kiam ii iegas ia k o ntraupartian gazeton, ii farigas verda. En ia pubiikaj parkoj ii tiras oreiojn d e ip e to iu io j kiuj p erm esas a] si jeti stonojn ai arboj. Ce ia Societo B ibiioteka, ii intence d o rm as super tiuj gazetoj, kiujn ia junuioj avide atendas. Ce ia H istoria Societo, ii ridacas inter du m aipienaj segoj pri ia verkajoj d e i c e te r a j ...
R ica, estim ata, h onora rubanduio d e piej inda asocio, adm inistranto d e K om erca Banko, ec trifoje ano d e F K om itato d e piej aitranga jurnaio, Sinjoro Z akario havas cion po r esti feiica. Li ne estas feiica. Li piendas.
Li havas po r piendi. Sajne ii aiproprigisi ai si ia vorton d e P ascai : « E n ciu skribajo kaj diaiogo necesas ke oni povu diri : Pri kio vi pien d as ? ))
K vazau ei p an o ii sin nutras ei piendem oj, m aikontent- oj, duboj, sugpektoj, maigojigoj, zorgoj, m aitrankyiiigoj, cagrenoj, turm entoj. Li sercas pro piezuro ia okazojn po r grum bii kaj kauzojn por koieri. E kzem ple neniu iin devigas iegi ia k ontraupartian gazeton; gin ii ne abonas.
T am en cium atene ii gin acetas en kiosko kaj cium atene tiu iegado iin korfrapaa. A nkaii vere post iego d e tiu foiiaco, ii ne diras je kio ii gin uzas.
F oje, en m ezo de interparoio, kiun ii ne partoprenis, subite iia yoco eksonas neatendite kaj akre. P oste li siientas. K iam ii siientis, cio silentas. O ni okuium as
unu ai aiia, oni p er rigardo d e m a n d a s sin en ia rondo kiai tia akreco, kiai tiei su b ita ekkoiero, car nenio en ia pripar- oiita terno povas iiin motivi.
H o ve, iii venas ei m aiproksim aj kauzoj, ei m aikiaraj cirkonstancoj, ei historiaj kaj m ainovegaj faktoj, kiujn forgesi povas nur frivola m em oro. iii venas ei ia nuiigo d e iN a n te s a d ekreto, pro kio ia urb o pienigis je frem dui- oj, ei ia restado d e m aip ia V oltaire en Ferney, ei ia iogado d e frem da am basadoro en G rand strato. iii d ev e n as pii speciaie ei pubiikaj okazintajoj, kiuj d ep o st duo n cen tjaro koaiiciis por m aibonigi por ciam ia hum oron de Sinjoro Z akario.
Nia iando m arśas ai ruinigo. M alaperasi ia civitanaj virtoj. P erdigas kurago. K oruptigas m oroj. Maimui- tigas naskoj en fam iiioj. O ni detruis ia u rbajn cirkaum ur- ojn. O ni konstruis teatron. O ni akceptis m aiapro- b in d a n konstitucion. O ni enm etis frem dan stacidom on.
O ni aidonis turon ai ia cefpregejo. O ni enkondukis vetiudojn. V esp ere ne plu audigas ia bru o de i pordegaj cenoj. L a nacia festo farigis karnavaio. P iezuro nun simiias dibocon. Cie nur honto, skandaio : senhaita spekuiacio, bazardiudo, cevaikuroj, m aidecaj teatrajoj, m aim oraiaj priparoioj ; b an k o sta ta ; fervojoj stataj ; anar- kio, pornografio ; kvar kafejoj en unu viiago... je n kiai Sinjoro Z ak ario estas koierega.
K ontrau tia stato, Sinjoro Z ak a rio , eistarante kiei vivanta riproco, protestas.
Li protestas per sia ceesto, p e r sia funebro, p e r siia m uteco. Li protestas kon trau sociaiism o, burokratism o, industriism o, aikohoiism o, skeptikism o. Li protestas kontrau ia iegoj de i 873, kon trau ia U rb a K azino, kon trau ia m odernaj akuiptajoj, kon trau ia p en tra jo j d e H odier.
Li protestos gis iasta spiro...
Lia opinio pri knabinoj
de Pń,7,ppe Monn,'er.
G rioieto (ap e n au )2-jara) n e ś p ta s k n a b in o jn .
— Biaise, diris ai mi G rioiet, iii ne scias m ontri pugnon.
iii ne scias jeti stonojn. iii ne scias giiti sur giitejoj ; iom ekkurinte, an statau ekflugi, iii faras saiteton.
iii tim as cion, fulm on, abism ojn, yerm ojn, bufojn, nokton. K iam tondras, iii stopas siajn oreiojn p e r ia fingroj.
Foje iii ec forkuras kaj iras sub iiton por kasigi. K anon- p afo igas iiin paiaj. P ro yesperto iii b iek as. iii ne estas iojaiaj.
iii n e havas pii d a forto o] etuio, sajnas k yazau iii havus b etsu k o n e n ia yejnoj : tuj post m om ento jam iacaj.
N eniam ci vidos iiin riski sin ću sur b reto , cu sur arb o piej
N° 1 E S P E R A N T O 7 ( 7 )
su p re, cu m aisupre en su b te ra p asejo. iii ne konąs riskon. L a tu ta n tem p o n iii krietas kieł birdetoj.
Hi sk rap a s p e r ungoj. K onfidi ai iii sekreton, Biaise, pri tio vi ec n e penau. Pii sim ple ci disbieku gin sur ta v en d o p iaco . Ci p o v as esti tu tę ce rta ke p o st u n u horo gi estos rip e ta ta . Hi n e p o v as konservi sekreton. N eeble.
N enia forto, n en ia kurago, n e n ia riskem o, n en ia digne- co, neniom . K iam iii koieras inter si, an atatau kiarigi tuj ia aferon rek te , iojale, a u fini ia d iskuton p e r b o n a pugno- b atalo , kiei ni, iii siiente m aiafabias. Hi p o v as tiei mai- afabii d u m tutaj tagoj, d u m sem ajnoj, ec m onatoj, n e piu p a ro ia n te ku n ę.
P ro nenio iii pioraa, pro birdo, pro rak o n to , pro faden- eto . Hi ne hontas p iori. L arm oj ne nauzigas iiin, nenion kostas. E c iafoje iii nur kvazauas. Ci k red as iiin tre ća grenataj. Ci ko m p atas. Ci iras p or iiin konsoii. L a iangon iii eitiras ai ci.
ć iu sp e c a jn sim iajojn iii faras. K oketas. N om as ia instruiston <( Sinjoro )) kaj ia instruistino t! Sinjorino o.
M a rśa sd a n d u m a n te . T e n a s u n u i a i i a n c e t a i i o . inter- kiaetas. L evas fingreton.
Hi k o p ias p oem ojn sur aibum o. M etas koionjan akvon sur ia harojn. F aras cirkaukoiojn p e r rozberoj. Cu ońi scias iam ?
Hi im agas ćion ajn. Pri ia uio, kiu iudas fortepianon iii d iraa : K C arm a ii estas. o iii diras : « R av e, m irinde... o au « terure ! ! )) . D um nokte se iuno briias, iii rigardas gin kaj siientas. A u iii diras : « Dio m ia, kiei ad orinda estas ia iuno ! w
N u, kion iii ne scias teni en p aco , tio estas ia iango.
D evas iri ia iango. D evas funkcii kaj funkciadi. L a tu ta ń tem p o n babiiadi, rey e n an te ei iernejo, m arśante en grupetoj, c u d u o p e, cu tu tę soiaj a n ta u ia speguio kun riverencoj, en kiaso, en korto, en n ecesejo, en strato, en iito.
A uskuitu iiian p aro ia d o n : tem as nur pri kravatoj de iin stru istó j, ru b an d n o d o j, ringoj, aferetoj, etajoj, sensen- cajoj kaj ripetajoj. N enio soiida, nenio serioza. N enio p re n in d a tie.
M i ne śatas knabinojn.
Et franca ]ingvo, trąd. Edm. P.
La Nova Jaro
Originato de C/arence Bickncił.
Kiei ia su n ' leyigas ei ia iimo D e ih o riz o n ta n o k ta neb u iaro T ie i ku n iu m ' p o r ć iu h o m a n im o
A ivenu ia N oyjaro.
Kiei p rin te m p aj fioroj ciun vojon O rn am as kaj briiegas en ia rb a ro , T ie i ai ciu k o r' kaj ia n d o gojon
A ip o rtu ia N ovjaro.
Kiei trankviie m aiaperas i ondo P ost ia v en teg ' teru ra sur ia m aro, T iei doicegan p ac o n ai ia m ondo
R e d o n u ia Novjaro.
D o ai ni venu, kaj ne piu foriru, H o ium o, gojo, p a c ' — cieibenaro ! P or k e renaskiginta tero diru
« Jen vera nova Jaro o.
w .
* o
Abio altlevigas...
Heinrich Heine.
A b io aitieyigas
Sur n orda m o n t' izoia ; C i dorm as, d u m gin kovras G iac i' kaj nego moia.
C i songas pri ia paim o.
S taran ta en orien t', Sur roko sunbruianta, F u n eb re en siient'.
Trąd. Erenz. Doring.
Pri „ Historio de Esperanto "
O ni n e konfuzu ia uzon d e E sp era n to ku n pres- au pium eraroj. K ritikantoj d e H istorio d e E speranto (ii-a p arto ) afab ie notis keikajn ec sufice gravajn. Sed iii bonvoiu — ec pro resp ek to — ne tuj prokiam i iiin k vazau novajn iingvajn form ojn. Se ia korektinto a u mi m em eraris, tio estas nur eraro, n e m odeio.
E kzem pie en « G inevra n sia te m p e m i erare skribis f r u m e n t o an statau t r i t i k o, kaj n o b e i u i o an statau n o b e i o. N un c e rta vortaristo jam havas d u beiajn siipojn pri tiuj form oj. Hi estas nur eraroj. Sam e en H istorio ii mi skribis a d u i t u i o j a n sta ta u p i e n- k r e s k u i o j . N ep a rd o n in d a eraro. Z am en h o f ie uzis adoituioj, sed m i n e sercas tie senkuipigon. A n k a u d e i a 2-a n d e A u g u s t o ) ) estas ce rte eraro, cu pium a, cu p resa . Sam e tt D-ro Z am en h o fo n )) kaj an k au . « T ion oni nom as ia vivan carm on de E sp era n to w. D evus esti '< viva carm o o k om prenebie.
K oran d an k o n ai ia indikintoj kaj indikontoj. E n ia k o m e n ca ćapitro mi nom is S-ron Buithuis kiei fóndinton de !< H o ia n d a Pioniro )) e n i 903. T iu n honoron m eritas S-ro D reves U itterdijk, n ia m ainova n e d e ria n d a pioniro, d e kiu mi p e ta s sinceran p ard o n o n p ro ia ne intencita ofendo. C erte mi ank o rau tre b o n ę m em oras iian gązeton k unę kun ia R o n d i r a n t o ei Buigarujo kaj L a L u m o ei K anado.
Edm. P.
8 (8) E S P E R A N T O N° )
TRA LA LiBRARO
/lie n łin d a ; tier^o;. — /ltia ; fiieraiurajo;. — Eri /a X /X -a . Lernofibro;*. — D:t)ersa;oJ.
D e E speranto-F ako, ce etdonejo H irt & Sohn, venas tri novaj tibroi, ciu grava en sia a p a rta ceto, ciu tre vatora.
M atfetice ta m atvasteco d e teganta esp eran ta publiko giaj tro m odestaj rim edoj po r tibro-acetado, devigas eldonant- ojn at kom p ren eb ta singardem o : ta sota b edaurinda ties sekvo estas iom atta prezo d e ta priparotataj tibroj.
usirutio, L a n d o ^a?' E opofo, originata verko, tre tauge priskribas nian antipodan insutegon. L a du autoroj, unu ausćratiano, S-ro H yde, perfekte inform ita pri sia pro- p ra tando, kaj unu F inno, S-ro L aiho, tonge tie vivinta, sed konservinta akran rigardon de frem duto, diras senkase ta adm irindajojn, kiet ta m atpti hetajn Hankojn d e nova m ondo. Ciu capitro estas interesa, instrua ; ni unue vojagas cirkau ta kontinento, vizitante giajn havenojn ; poste ni trairas ta en tandajn kutturitajn au ankorau senho- m ajn regionojn ; ni ekkonas ta m orojn kaj kutim ojn de 1 togantoj, itian troan inktinon at sportoj kaj vetoj, ta poti- tikan organizon d e Fstatoj kaj konfederacio, ta intetektan m edion, ta vivkondicojn p o r enm igrantoj, ta tragikan his- torion d e tin d ig e n o j. T re personaj jugoj, detataj inform- oj, b o n a s tito , igas tiun tibron unu et ta ptej rim arkindaj et nia scienca yerkaro. Betega serio d a tridek tutpagaj bitdoj, tre trafe eiektitaj, estas sam e instruaj kiet ta teksto.
K aj cion vestas tuksa totbindajó. V e ra ornam o por bibtioteko, betega d o n aco , cu at si m em , cu at atiuio.
O ni tion m em oru ce ta proksim a « festo de ttib ro j x, au po r kristnasko !
N e m atpti tukse prezentita, kaj in d a je sam a honor- in d a konsidero, estas ta H istorio de ta Lingoo E speranto, 2-a p arto , d e Privat. E stas vera ptezuro tęgi tiun sim ptan, ftuantan prozon, kaj revivi en p en se la disvotvigon d e nia m ovado dum ta jus pasintaj dudek-kvin jaroj. Se ta u n u a votum o cefe parotis pri ta naskigo kaj unuaj pioniroj de E speranto, ta n u n a pii insistas pri ta uzoj d e E speranto Se diversaj kam poj, pri gia socia graveco. Ni jam posedis ketkajn historiajn verkojn pri ta unua periodo ; sed por ta d u a , ta sciindajoj eatis dise trovebtaj en centoj d a diversaj presajoj ; estis certe nefacita sed tre utita ktopo- d ad o kunigi itin, elcerpi ta ptej gravan p arto n kaj et tiuj eroj form i tuton, kiun oni d e nun tre oportune konsuttos por ofta inform igo. Sian ceton b o n ę m ontris ta autoro dirante en ta an tau p aro to : i< ... ta d u tibroj hetpu ta novajn generaciojn iom pti fundę koni kaj kom preni kiet semigis kaj kreskis et tero unu et ta ptej m irindaj greneroj de ] hom a penso. )i L a tibro estas terte dividata en speciat- tem aj capitroj ; ta tastaj pri literaturo, evotuo de ta tingvo, unueco kaj p otenco de ta lingvo, tre interesaj, sentigas ta deziron de iam pti p te n a kritika verko pri ta traktitaj punktoj. (Kiat oni ne num eris ta capitrojn kaj notis ta subtitotojn nur en ta generata enhavtabeto ? T iu nova arango ne vatoras ta kutim an.) Pri ta faktoj m em , neniu pti bonę ot ta autoro povis kotekti itin ; ti kiet ebte sen- p artie jugis hom ojn kaj farojn ; ti ceiis verecon kaj instruon kaj tiat yerkis sen sercado a! stila originateco, kio estis sen teb ta en « V ivo d e Z am en h o f o ; sed iingvo ktara, kom pren eb ta. sen p en e tegata ankari atingas belecon. kiet p er
generataj harm oniaj linioj sim pla konstru ajo ofte superas tro ornam itan arkitekturajon.
L a Z am e n b o /R a d itc a ro , presigita sub direk to d e E. W rister, d e P . K irschke kaj tiaj help an to j, estasi fitoto- gia vortkotekto pritab o rita kun ta sa m a fundę konscienca zorgado, kie] ta W uster a E nciklopedio, kies atdonajo gi estas. C i tistigas ciujn radikojn neoficiatajn uzitajn de Z am en h o f. Tiuj ja an k a u estas m o ntrataj e n ta Enci- ktopedio ; sed ties p resad o d au ro s an k o ra u sufican tem - po n ; oni deziris tiun tiston pti frue, kaj ptie, ke ta loko kie trovigas ciu radiko estu m ontrata. T iu n d eziron pte- num as ta R adikaro. En ta ktarigaj an tau p aro to j, cefe aten tin d a estas ta studo pri « G rad o de E sperantigo )), kiu utite hetpos at ia esto n ta gen erata sotvo pri ta d em a n d o : propraj nom oj en E speranto. L a R ad ik a ro m em estas trip arta : <t Z am e n h o fa parto o k oncernas ta tekstojn certe verkitajn d e nia m ajstro m em ; « K restom atia p a rto )), tiujn d e la aliaj artikotoj d e F u n d am e n ta K restom atio ;
« E sp eran tista p a rto )), tiujn ap erin tajn en nia u n u a revuo : L a E sperantisto. Sajnas bed au rin d e, ke ties tu ta kolekto ne povis esti e k z am en a ta kaj precip e, ke o n i n e povis atendi, po r kom ptetigo d e t verko, stipigon d e F taste aperintaj verkoj d e Z am en h o f, t. e .: F abetoj d e A n d ersen , 2-a p arto kaj ciuj ne an tau e ap a rte etdonitaj tibroj d e ta M atnova T estam en to . T ia, kia gi estas. la Z am en h o fa R adikaro estos k onsultata po r ciu scienca studo p ri E sp e r
a n ta vortaro ; gi estos n ecesa taborito en m ano d e niaj pritingvaj spertutoj kaj kom itatoj.
De tem po at tem po ni satas rigardi nian p o rtre to n en speguto, cu por adm iro, cu po r p ro p ra m oko. T ion ankau faras tibroj kiet E t ta intim a fibro de ta L erd -u rb aj E sperantisto; d e A da. E n tiuj rakontoj au scenetoj pri ta cegrupa vivo, ta autoro śajnigas, ke ti kopiis p arto jn de nottibro, en kiu sam ideano skribis siajn im presojn. L a enhavo m em m athetpas akcepti tiun supozon ; ta tingvo estas tre bona, ta hum oro ofte tikte ag rab ta ; sed ne p taćas ketkaj partoj, cu car iti atjugas gravecon at aferoj sensi- gnifaj, cu car iaj personaj intim aj p ensoj ne b e tasp e k tas tro n udę m ontrataj ; ekzem pte ta te atra je to n R e v en o )) estus n ek o m p ren eb ta d e neesperantistoj, sed a n k a u nelud- eb ta an tau sam ideanoj kiuj hontus pri si. L a tibron oni presis sur m atbetega p ap e ro . (Cu diri : ta frautino N ., kiam ceestas tiu persono, estas eraro au m atgentitajo ?)
Eopufara; ^anto; en /a p a n io en h av as p o ezietojn d e deko da kantoj tradukitajn et Ja p a n a tingvo ; k red eb te akom pano de ta m uziko ptivatorigus tiujn ne tre sencpten- ajn tekstojn. A n k au pti am pteksa devas esti ta verketo por iom m atvuatigi ta anim on d e m atproksim aj landanoj.
Nia tasta universata kongreso kom p ren eb te okazigis aperon d e cirkaukongresaj presajoj.
tnter iti ta K ongresa L ibro estas interesa, ec po r ne- kongresintoj, car krom program o d e ta X tX -a kaj pris- kribo de Danzig, ta jaraj raportoj d e !. C. K. kaj d e U E A d etate inform as pri ta taboro kaj n u n a stato d e niaj organiz- ajoj, kaj tiuj d e Lingva K om itato kaj A kadem io, p rec ip e ta gram atika studo de S-ro L ippm ann pri M A djektivo atri- b u ta au p red ik a ta ", kiet ankau ta konsitoj d e S-ro P rivat pri etparoto, m eritas ekzam enon en ciu esp eran tista ktera rondo.
E offanJo ^a; D anzig estas itustrita gyidtibro kun m uttaj bonaj bitdoj, kiuj pti interesigas tek sto n pti inform an ol titeraturan, kio ja estas aten d eb ta. L a cefaj urboj au
