Zakaz sprzedaży i posiadania noży w krajach Unii Europejskiej
Marcin Mróz
Abstract
This article provides an overview of knife legislation in selected member states of the European Union. Virtually in all these countries there are laws or regulations forbidding carrying knives in some places or in particular circumstances. However, some of these countries imposed also general bans on the sale and possession of knives of certain technical characteristics or bans on the possession of such knives in public places. Instead of such a ban, or beside it, in various countries there are “soft” restrictions consisting in prohibition of carrying a knife in a public place if, in the existing circumstances, one can assume that the knife is to be used for criminal purposes.
W wielu krajach, w szczególności w krajach Unii Europej‑
skiej, prawo – podobnie jak w przypadku broni palnej – ogra‑
nicza możliwość noszenia w miejscach publicznych noży i in‑
nych narzędzi będących bronią białą lub ją przypominających, niekiedy nawet w ogóle nie dopuszcza posiadania określo‑
nych rodzajów noży i broni białej oraz obrotu handlowego takimi narzędziami. Tam, gdzie takie zakazy istnieją, dotyczą zazwyczaj takich narzędzi, które szczególnie często wykorzy‑
stywane są w celu agresji fizycznej i których użycie powoduje najwięcej ofiar lub wywołuje szczególne wzburzenie publicz‑
ne, oraz takich, które postrzegane są jako szczególnie groźne, lub które nie mają innego standardowego zastosowania niż agresja fizyczna.
W Polsce posiadanie noża i jego noszenie w miejscach pub‑
licznych nie jest generalnie zakazane. Ustawa z dn. 21 maja 1999 r. o broni i amunicji w enumeratywnej definicji „narzę‑
dzi i urządzeń, których używanie może zagrażać życiu i zdro‑
wiu” i które są w jej rozumieniu bronią, wymienia broń białą, do której zalicza ostrza ukryte w przedmiotach niemających wyglądu broni, kastety, nunczako i pewne rodzaje pałek, ale nie noże jako takie. Na posiadanie wymienionych w ustawie rodzajów broni białej wymagane jest pozwolenie (art. 9 ust 3
w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 4). Jednak również w Polsce, po nie‑
których nagłośnionych medialnie wypadkach zabójstw przy pomocy noża, wyrażane bywają opinie, że właściwe byłoby uznanie noży za broń białą i prewencyjne ograniczenie prawa do ich posiadanie lub noszenia.
Pierwotnie nazwa „biała broń” odnosiła się zasadniczo do mieczy i podobnej broni z długą, wąską głownią, wykonaną ze stali. Termin ten odpowiada słownikowo w językach romań‑
skich terminom arme blanche (fr.), arma blanca (hiszp.), arma branca (port.), arma bianca (wł.). Przymiotnik blanc znaczył w średniowieczu „biały” lub „błyszczący”. To drugie znaczenie przetrwało do dzisiaj w przymiotniku blank w języku niemie‑
ckim, w którym biała broń nosi nazwę blanke Waffe lub Blan‑
kwaffe. Miecz lub podobna broń klingowa, wykonane prawie w całości z czystej stali, były bronią błyszczącą, „białą”. Po roz‑
powszechnieniu się broni palnej, pojęcia broni białej często używano w odniesieniu do wszelkiej broni nie będącej bro‑
nią palną. Ale na przykład w języku angielskim pojęcie „białej
broni” w ogóle nie występuje. Rozróżnia się w nim broń palną
i broń „zimną” (cold weapon), która z kolei dzieli się na broń do
walki wręcz (mêlée weapon) i broń do walki na dystans (range
weapon).
W tekstach aktów prawnych niekoniecznie używa się tych terminów, na przykład w ustawodawstwie brytyjskim nie po‑
jawia się pojęcie mêlée weapon. Termin biała broń, tam gdzie jest w użyciu, stosowany jest rozmaicie. W ustawie polskiej i francuskiej określa on bardzo różne rodzaje broni nie będącej bronią palną, ale w ustawie belgijskiej czy portugalskiej odno‑
si się tylko do takiej broni, która posiada ostrze, czyli bliższy jest swemu oryginalnemu znaczeniu.
Odpowiedź na pytanie o to, czy nóż jest białą bronią, wyma‑
ga przede wszystkim rozstrzygnięcia kwestii, czy nóż w ogóle jest bronią. Istnieją dwie zasadnicze koncepcje definiowania broni. Według pierwszej z nich, bronią jest to co zostało wy‑
konane w celu użycia w walce (np. miecz). Według drugiej, bronią jest to, co może zostać w walce użyte (np. kamień lub butelka). Większość noży nie jest produkowana jako narzędzie służące przede wszystkim do walki czy zabijania. Wyjątkiem są sztylety i, ogólniej, wszelkie noże o dwustronnie ostrzonej klindze
1. Jeśli uznać, że nóż jest bronią, to ze względu na formę przypominającą białą broń w ścisłym sensie (głownia) i mate‑
riał, z którego jest zazwyczaj wykonany (stal), można go zakla‑
syfikować do broni białej w klasycznym sensie tego terminu.
W praktyce nie ma zasadniczego znaczenia, czy ustawo‑
dawca zdefiniuje nóż jako broń i, w szczególności, jako broń białą. Bowiem jeśli nawet nie zaliczy się noża do kategorii bro‑
ni, można ustawę sformułować w ten sposób, że jej przepisy będą odnosić się do rozmaitych potencjalnie niebezpiecznych narzędzi, zarówno do broni w sensie narzędzia skonstruowa‑
nego specjalnie do walki, jak i do innych przedmiotów, które w walce mogą być użyte, takich jak nóż kuchenny, brzytwa czy kamień.
Poniżej przedstawione zostały krótkie informacje na temat zakazu sprzedaży i posiadania noży oraz zakazu posiadania noża w miejscach publicznych w siedemnastu państwach.
Dla lepszej czytelności najpierw w porządku alfabetycznym umieszczone zostały państwa, w których nie ma zakazu han‑
dlu nożami i ich posiadania (Bułgaria, Czechy, Finlandia, Fran‑
cja, Polska, Rumunia, Słowacja, Szwecja, Włochy i Węgry), a następnie, również w porządku alfabetycznym, państwa, w których istnieje taki zakaz (Belgia, Dania, Estonia, Litwa, Niemcy, Portugalia, Wielka Brytania). Zakazu sprzedaży – ale nie posiadania – sztyletów (przypadek Finlandii) nie potrakto‑
wałem jako zakazu dotyczącego noży jako takich, ze względu na specyficzną budowę i funkcję sztyletu, o których wspo‑
mniałem wyżej. W zwartej formie dane dotyczące uwzględ‑
nionych w wykazie państw zebrane zostały w tabeli 1 na s. 9.
Opracowanie powstało na podstawie informacji uzyska‑
nych od parlamentarnych służb badawczych przedstawio‑
nych w nim państw
2. Powoduje to, że pierwotna selekcja
1
Wyjątkiem też są bagnety (o ile uznać je za noże w ścisłym sen‑
sie), mające zwykle formę sztyletopodobną. Wyjątkiem też są noże z klingą poprzeczną do rękojeści, wystającą spomiędzy palców zaciś‑
niętej pięści, które też nie są nożami w klasycznym rozumieniu. Nato‑
miast noże, które można otworzyć jedną ręką i zablokować, będące często przedmiotem zakazów, nie są przez samą swoją konstrukcję narzędziem w szczególny sposób przeznaczonym do walki (często tak zbudowane są rozmaite noże ratownicze), czyli bronią w węższym rozumieniu tego pojęcia, choć konstrukcja taka ułatwia skryte prze‑
noszenie noża i niespodziewany atak.
2
Regulations concerning knives and other mêlée weapons, ECPRD request no 1409, March – April 2010, European Centre for Parliamen‑
tary Research and Information.
informacji została dokonana zgodnie z optyką poszczegól‑
nych respondentów, przez co w ostatecznie prezentowanym w opracowaniu materiale nie dało się uniknąć pewnej niejed‑
nolitości
3. Należy w związku z tym zaznaczyć, że opracowanie nie pretenduje do określenia dla każdego kraju listy miejsc i sytuacji związanych z przebywaniem w miejscach publicz‑
nych, w których posiadanie noża jest zakazane. Przez zakaz posiadania noża w miejscach publicznych rozumie się tutaj ogólny zakaz jego posiadania w miejscach publicznych jako takich. Nie rozważa się tu zasadniczo zakazu posiadania noża w szczególnych sytuacjach, nawet jeśli wiążą się one zazwy‑
czaj z przebywaniem w miejscu publicznym (np. zgromadze‑
nia publiczne, manifestacje) albo w konkretnych miejscach o charakterze publicznym (np. samolot, szkoła), co zazwy‑
czaj regulowane jest specyficznymi przepisami dotyczącymi uczestnictwa i przebywania w tych szczególnych sytuacjach i konkretnych miejscach.
4Bułgaria
Nie ma ustawy regulującej kwestię posiadania noży i broni do walki wręcz w miejscach publicznych. Odpowiednie zaka‑
zy mogą wprowadzać władze lokalne na swoim terytorium.
Czechy
Nie ma ustawy regulującej kwestię posiadania noży w miej‑
scach publicznych. Istniejąca ustawa o broni dotyczy jedynie broni palnej. Obrót handlowy nożami i bronią służącą do wal‑
ki wręcz, podobnie jak posiadanie tego rodzaju przedmiotów w miejscach publicznych, jest zasadniczo dozwolone.
Finlandia
Ustawa o porządku publicznym (Public Order Act 612/2003) zakazuje produkcji, importu, sprzedaży i posiadania w miej‑
scach publicznych kastetów, sztyletów (jako jedynego rodzaju noża), gwiazdek do rzucania, posiadającej ostrze broni ukrytej pod postacią innego przedmiotu, elektroszokerów rażących na odległość, pałek elektrycznych, pałek sprężynowych i proc.
3
Dotyczy to również zamieszczonych w opracowaniu samych ty‑
tułów aktów prawnych i terminów technicznych, które w wyjściowym materiale podane zostały zazwyczaj w języku, w którym odpowiada‑
no na ankietę, czyli najczęściej po angielsku. Tam gdzie było to możli‑
we i przydatne dla czytelnika, podawałem oryginalne tytuły i terminy (niemieckie, francuskie, w przypadku Wielkiej Brytanii – angielskie), niekiedy – dla ułatwienia zainteresowanemu czytelnikowi ewentual‑
nego odszukania pewnych aktów – podawałem tytuł również w mniej znanym języku lub zachowywałem tytuł angielski nawet w przypadku kraju nieanglojęzycznego.
4
W Polsce na przykład ustawa z dnia 5 lipca 1990 r. Prawo o zgro‑
madzeniach stanowi, że w zgromadzeniach „nie mogą uczestniczyć osoby posiadające przy sobie broń, materiały wybuchowe lub inne niebezpieczne narzędzia” (art. 3 ust. 2). Podobnie, ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych zabrania „wno‑
szenia na imprezę masową i posiadania przez osoby w niej uczestni‑
czące broni lub innych niebezpiecznych przedmiotów, materiałów
wybuchowych” etc. (art. 8 ust. 2).
Ustawa zakazuje także posiadania w miejscach publicznych
„przedmiotów i substancji, które mogą być użyte do wyrzą‑
dzenia krzywdy innej osobie”, w szczególności takich jak „noże, stłuczone szklane przedmioty i inne przedmioty, których moż‑
na użyć do cięcia lub pchnięcia”, oraz rozmaitego rodzaju pałek, strzałek, substancji żrących, broni pneumatycznej i wskaźników laserowych niebezpiecznych dla zdrowia. Nie dotyczy to przed‑
miotów i substancji, których posiadanie jest potrzebne w celu wykonania pracy lub z innego akceptowalnego powodu.
Ustawa dopuszcza produkcję, import i sprzedaż w celach kolekcjonerskich niebezpiecznych przedmiotów, w tym szty‑
letów, o wartości historycznej lub artystycznej, a także ich po‑
siadanie w miejscu publicznym w celach związanych ze sprze‑
dażą, zbieraniem lub wystawianiem. Można to interpretować również jako dopuszczenie rekonstruowania wydarzeń histo‑
rycznych przez grupy używające do tego celu wskazanych przedmiotów, choć tego typu działalność nie jest w Finlandii szczególnie popularna i nie ma raczej przypadków, w których taka interpretacja zostałaby poddana praktycznemu testowi.
Francja
Tak zwany kodeks obronny jako jedną z kategorii broni okre‑
śla broń białą (6e catégorie: armes blanches, Code de la défense, art. L. 2331‑1). Broń białą stanowią „wszelkie przedmioty mo‑
gące stanowić broń zagrażającą bezpieczeństwu publiczne‑
mu” przy czym w szczególności wylicza się rozmaite rodzaje broni do walki wręcz, w tym, bagnety, sztylety, noże‑sztylety, laski z ukrytą klingą. (Décret no 95‑589, art. 2). Noże jako ta‑
kie nie zostały w cytowanym artykule wymienione, nie została też wymieniona klasyczna biała broń, taka jak miecze, szpady, szable etc. Zapewne jednak, w szczególnych okolicznościach, można je na podstawie kodeksu uznać za broń zagrażającą bezpieczeństwu publicznemu. Kodeks obronny nie zakazuje sprzedaży broni białej, zakazuje natomiast jej noszenia oraz transportu bez odpowiedniego uzasadnienia (art. L2338‑1).
Polska
Ustawa o broni i amunicji z 1999 r. wymienia, obok kategorii broni palnej, kategorii broni pneumatycznej i kategorii miotaczy gazu obezwładniającego, kategorię „narzędzi i urządzeń, któ‑
rych używanie może zagrażać życiu lub zdrowiu”. Do kategorii tej należy „broń biała”, do której zaliczono ostrza ukryte w przed‑
miotach nie mających wyglądu broni, kastety i nunczako, oraz pewne rodzaje pałek. Nie umieszczono w tej kategorii noży ani klasycznych rodzajów białej broni. Do kategorii tej należy także
„broń cięciwowa w postaci kusz” oraz „przedmioty przeznaczo‑
ne do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej”
(ustawa o broni i amunicji, art. 4). Na posiadanie wskazanych
„narzędzi i urządzeń” należących do tej kategorii wymagane jest pozwolenie (art. 9.3). Posiadanie i noszenie w miejscach pub‑
licznych noży i klasycznej broni białej nie jest zakazane.
Rumunia
Ustawa 61/1991 dotycząca karania za naruszanie norm współżycia społecznego, porządku i spokoju publicznego sta‑
nowi, że „bezprawne posiadanie przy sobie w miejscach i oko‑
licznościach, w których stanowić to może zagrożenie dla inte‑
gralności cielesnej osób lub może naruszyć porządek i spokój społeczny, noża, sztyletu, noża kieszonkowego, metalowego kastetu, metalowej pałki lub innego podobnego przedmiotu zrobionego lub wyprodukowanego przemysłowo w celu cięcia, kłucia lub uderzania, jak również używanie, w takich miejscach i okolicznościach, broni na sprężone powietrze lub sprężony gaz, urządzeń opartych na mieszankach pirotechnicznych lub urządzeń wywołujących szok elektryczny” zagrożone jest okre‑
ślonymi karami pozbawienia wolności lub grzywną (art. 1).
Jak można rozumieć, nie chodzi tu o posiadanie rzeczonych przedmiotów w jakimkolwiek miejscu publicznym, lecz jedy‑
nie w sytuacjach szczególnych, na przykład meczów piłki noż‑
nej czy podobnych imprez, na których istnieje podwyższone ryzyko, że przedmioty te posłużą do aktów agresji.
Ustawa 295/2004 o broni i amunicji definiuje białą broń (armă albă) jako przedmioty lub urządzenia, które mogą za‑
grozić zdrowiu lub integralności cielesnej osób przez akt uderzenia, cięcia lub kłucia, w tym bagnety, miecze, szpady, rapiery, sztylety, noże, noże kieszonkowe, metalowe kastety, arbalety, kusze, łuki, pałki, drewniane maczugi, pałki telesko‑
powe (art. 2). Posiadanie białej broni nie wymaga pozwolenia.
Nie jest też wymagane pozwolenie na posiadanie białej broni w miejscach publicznych przez grupy rekonstrukcyjne.
Słowacja
Zgodnie z ustawą o wykroczeniach, zakazane jest noszenie białej broni w miejscach publicznych, w szczególności mieczy, bagnetów i szabel, a także innych rzeczy mogących wyrządzić szkodę na zdrowiu, jeśli okoliczności lub zachowanie danej osoby pozwalają przyjąć, że przedmioty te mają być użyte jako środki przemocy lub w celu grożenia przemocą. Nie stanowi wykroczenia noszenie takich przedmiotów jako części mundu‑
ru, stroju narodowego, wyposażenia sił zbrojnych i policji, lub do celów sportowych, łowieckich, wędkarskich lub w ramach wykonywanej pracy. Naruszenie zakazu karane jest grzywną w wysokości 166 euro (Ustawa o wykroczeniach, nb. 372/1990 Coll, § 47, 1, h). W praktyce oznacza to na przykład karanie osób zabierających tego rodzaju przedmioty na mecz piłki nożnej ale nie osób, które miałyby je przy sobie na meczu tenisowym.
Szwecja
Ustawa o zakazie dotyczącym noży i innych niebezpiecz‑
nych przedmiotów (Lag 1988:254 om förbud beträffande knivar och andra farliga föremål) zakazuje noszenia w miejscach pub‑
licznych (w tym w pojazdach znajdujących się w miejscach publicznych) oraz na terenie szkół noży, innej kłującej lub tną‑
cej broni oraz innych przedmiotów zaprojektowanych do ich użycia jako broni w przestępstwach przeciwko życiu i zdrowiu.
Zakaz nie ma zastosowania w przypadkach, gdy dany przed‑
miot należy do wyposażenia koniecznego do wykonywania określonych obowiązków lub zadań (określonych w innych ustawach lub innych przepisach) lub jeśli jego posiadanie jest uzasadnione ze względu na cel użycia i potrzeby posiadacza.
Wskazane w ustawie zwolnienie z zakazu dotyczy: (1) sytu‑
acji rekreacji, pikników, noszenia przy tradycyjnym lub folklo‑
rystycznym stroju, rybołówstwa, skautingu, uprawiania spor‑
tów (takich jak szermierka), oraz (2) wykonywania pracy przy użyciu noża lub innych niebezpiecznych narzędzi.
Poza nożami, zakaz dotyczy także innych rodzajów broni, takich jak pałki, kije, kastety, proce, specjalne łańcuchy i inne przedmioty zaprojektowane wyłącznie do walki. Przedmioty takie nie mogą być sprzedawane osobom poniżej 21 roku ży‑
cia ani posiadane przez takie osoby.
Nie ma sformalizowanego systemu wydawania pozwoleń na posiadanie wskazanych wyżej narzędzi w miejscach pub‑
licznych. Legalność ich posiadania w danych okolicznościach rozstrzyga w razie potrzeby sąd rozpatrujący określoną spra‑
wę. Nie ma sztywnej, jednoznacznej definicji noża. W pracach przygotowawczych do ustawy, które w Szwecji stanowią istot‑
ne źródło prawa i często dostarczają szczegółowych instrukcji odnośnie do jego stosowania, przez noże rozumiano przede wszystkim noże z głownią stałą noszone w pochwie (ang.
sheath‑knives) oraz sztylety. Niemniej, pojęcie noża odnoszo‑
no tam również do noży roboczych i kuchennych, a także bag‑
netów, ostrych szabel oraz narzędzi takich jak dłuta i śrubokrę‑
ty. O tym, co jest nożem, w praktyce decyduje przeznaczenie przedmiotu i sytuacja, w której dana osoba posiada go przy sobie w miejscu publicznym. Posiadanie przy sobie sztyletu nigdy nie jest uzasadnione (a w każdym razie bardzo rzadko), jako że z założenia służy on do zabijania. O legalności posiada‑
nia przy sobie innego rodzaju noży decydują okoliczności.
Posiadanie noży, mieczy i innych podobnych przedmiotów w miejscach publicznych przez osoby należące do grup rekon‑
strukcyjnych przy okazji występów, festiwali itp. uznaje się za uzasadnione, jako że celem posiadania tych przedmiotów nie jest użycie przemocy.
Węgry
Zgodnie z dekretem 175/2003 o narzędziach szczególnie zagrażających bezpieczeństwu publicznemu, zakazane jest posiadanie w miejscach publicznych i miejscach prywatnych otwartych dla publiczności rozmaitych przedmiotów, wśród których wymienia się w szczególności „noże sprężynowe, shu‑
riken, broń kłującą, narzędzia tnące o długości ostrza powyżej 8 cm”, czyli rozmaite przedmioty z ostrzem kłującym lub tną‑
cym. Inne zakazane kategorie przedmiotów to m. in. kastety, pałki, kajdanki, nunczako i cepy, noktowizory, imitacje broni palnej. Wydaje się stąd wynikać, że spośród noży zakazane są noże sprężynowe, sztylety oraz wszelkie noże o długości ostrza powyżej 8 cm. Wskazane narzędzia mogą nosić człon‑
kowie sił zbrojnych, policji oraz osoby upoważnione do tego ustawowo. Żadna ustawa nie mówi o specjalnych uprawnie‑
niach grup rekonstrukcyjnych. W zasadzie oznacza to, że po‑
siadanie przez członków takich grup narzędzi należących do wskazanych kategorii w miejscach publicznych jest zakazane.
Włochy
Nie ma prawnej definicji białej broni. Przez broń rozumie się „broń palną i inne rodzaje broni, których naturalnym prze‑
znaczeniem jest atak na osobę” oraz „bomby, inne materiały wybuchowe i gaz trujący” (Dekret królewski 18/6/1931, n. 773, art. 30). Przepis wykonawczy do wskazanej definicji precyzuje,
że z mocy prawa za broń uznaje się „wszelkie kłujące narzę‑
dzia i broń boczną, których naturalnym przeznaczeniem jest atak na osobę, takie jak sztylety” (Dekret królewski 6/6/1940, n. 635, art. 45).
Ustawa o broni stanowi, że kłujące laski, kłujące narzędzia, broń boczna służąca do ataku, rury, łańcuchy, proce i inne na‑
rzędzia nie uznane explicite za broń kłującą lub boczną, które w sposób oczywisty są użyteczne do napaści na człowieka, nie mogą być wynoszone poza miejsce zamieszkania bez uzasad‑
nionej przyczyny (18/3/1975, n. 110, art. 4). Zgodnie z ustawą, tego rodzaju narzędzia można importować, kupować i posia‑
dać bez zgłoszenia. Posiadanie kolekcji białej broni podlega zgłoszeniu, ale nie wymaga zezwolenia.
Belgia
Posiadanie broni przez osoby fizyczne regulowane jest przez ustawę o broni z 2006 r. (Loi du 8 juin 2006 réglant des activités économiques et individuelles avec des armes). Zgodnie z tą ustawą, bronią białą (arme blanche) jest „każda broń po‑
siadająca jedną lub większą liczbę brzeszczotów z jednym lub większą liczbą ostrzy” (art. 1). Zgodnie z tą definicją, noże na‑
leżą do broni białej, ale brak jest w ustawie enumeratywnego wykazu rodzajów broni należących do broni białej.
Ustawa dzieli broń na broń zakazaną, broń w wolnej sprze‑
daży oraz broń wymagającą pozwolenia (art. 3). Broni zaka‑
zanej nie wolno wytwarzać, sprzedawać, posiadać ani nosić.
Noszenie broni pozostającej w wolnej sprzedaży nie jest do‑
zwolone, o ile nie posiada się po temu legalnego uzasadnienia (art. 8–9).
Wśród rodzajów broni zakazanej ustawa wymienia „noże z blokadą i wyskakującym brzeszczotem [couteaux à cran d’ârret et à lame jaillissante], noże‑motylki, kastety i broń białą o wyglądzie innego przedmiotu” oraz noże do rzucania. Nie jest jasne, czy przez „nóż z wyskakującym brzeszczotem” nale‑
ży rozumieć każdy nóż sprężynowy, pewien rodzaj noża sprę‑
żynowego (z brzeszczotem wyskakującym do przodu), czy może również każdy nóż grawitacyjny. Wynika stąd w każdym razie, że nie należą do kategorii broni zakazanej noże z głow‑
nią stałą, noże składane bez blokady i noże nie dające się ot‑
worzyć jedną ręką.
Do broni będącej w wolnej sprzedaży należy „broń biała, broń nie będąca bronią palną i broń faktyczna nie podlegająca szczególnej regulacji”.
Noży zakazanych nie wolno nosić w miejscach publicznych w ogóle. Noży nie zakazanych nie wolno nosić w miejscach publicznych bez legalnego uzasadnienia, jako że zgodnie z definicją stanowią one broń białą.
Osoby należące do grup rekonstruujących wydarzenia hi‑
storyczne mogą nosić białą broń, jeśli mają do tego legalne uzasadnienie.
Dania
Posiadanie broni do walki wręcz przez osoby fizyczne regu‑
luje ustawa o broni (Weapons Act, nr ogłoszenia aktu jednoli‑
tego: 704 z 22 czerwca 2009 r.) oraz zarządzenie ministerialne nr 997 z 19 października 2009 r. Posiadanie takiej broni wyma‑
ga pozwolenia.
Nie ma definicji broni białej. Termin „biała broń” (blankvåben) występuje w ustawie tylko jeden raz na określenie jednego z rodzajów broni, na który wymagane jest pozwolenie.
Rekonstrukcje historyczne z użyciem broni innej niż broń palna, której model pochodzi sprzed 1870 r. (broń taka nie podlega ograniczeniom ustawowym), mogą być organizowa‑
ne przez stowarzyszenia mające na to pozwolenie policji.
Posiadanie noży reguluje ustawa o broni i osiem zarządzeń ministerialnych. Posiadanie noża o długości ostrza 12 cm lub więcej wymaga pozwolenia policji. Być może dotyczy to także innych noży, na przykład pewnych rodzajów noży składanych (ustawa upoważnia w każdym razie ministra sprawiedliwości do wydania odpowiedniego zarządzenia w odniesieniu do noży sprężynowych, sztyletów sprężynowych, noży „opada‑
jących”, sztyletów „opadających”, noży otwieranych jedną ręką etc., § 4).
Posiadanie noży w miejscach publicznych jest zasadniczo zabronione. Od zasadny tej istnieją wyjątki związane z upra‑
wianiem łowiectwa, sportu lub innymi legalnymi celami. Za‑
kaz nie dotyczy także noży składanych o długości ostrza nie przekraczającej 7 cm, których nie można zablokować w pozy‑
cji otwartej.
Estonia
Ustawa o broni z 2001 r. definiuje „broń tnącą i kłującą” jako broń „przeznaczoną do niszczenia obiektu za pomocą energii mięśniowej i w bezpośrednim kontakcie z obiektem, który ma być zniszczony”. Ustawa wymienia cztery rodzaje „broni tnącej i kłującej”:
• broń obuchowa (pałki, pałki teleskopowe, maczugi łańcuchowe, kastety itp.);
• broń kłująca (sztylety, bagnety etc.);
• broń kłująco‑tnąca (noże myśliwskie, noże do polo‑
wań podwodnych, bagnety etc.);
• broń kłująco‑sieczna (miecze etc.).
Ustawa nie ma zastosowania do „narzędzi tnących (noży, noży myśliwskich, siekier etc.), wyprodukowanych do użycia w gospodarstwie domowym lub do codziennego użytku” i nie będących „bronią tnącą, kłującą lub obuchową ukrytą pod po‑
stacią innego przedmiotu”.
Poza „bronią tnącą i kłującą” ustawa wyróżnia także „broń miotającą pociski”, którą definiuje jako broń, w której „pocisk otrzymuje napęd do ukierunkowanego ruchu pochodzący z energii mięśniowej człowieka lub z urządzenia mechanicz‑
nego”. Do broni miotającej pociski zalicza się kusze, łuki, har‑
puny i pistolety podwodne, gwiazdki do rzucania, oszczepy, noże do rzucania.
Ustawa o broni klasyfikuje broń, w tym broń tnącą i kłującą oraz broń miotającą pociski według stopnia legalnej dostęp‑
ności dla użytkowników cywilnych.
Do broni dostępnej w wolnej sprzedaży należą noże my‑
śliwskie, noże dla nurków, broń szermiercza, broń tnąca i kłu‑
jąca związana z tradycją historyczną i sztukami walki (miecz, sztylet, rapier etc.). Do kategorii tej należy także broń pneu‑
matyczna kalibru do 4,5 mm, kusze o naciągu do 75 kg i łuki sportowe o naciągu do 45 kg. Osoby powyżej 18 roku życia mogą taką broń nabywać, posiadać oraz nosić z zachowaniem środków bezpieczeństwa.
Do broni zakazanej do użytku cywilnego spośród broni tnącej i kłującej należą:
• kastety, noże‑kastety, bagnety, noże‑bagnety, pałki teleskopowe, oraz podobne przedmioty, wykonane specjalnie w celu spowodowania obrażeń cielesnych;
• broń ukryta pod postacią innego przedmiotu;
• sprężynowe i grawitacyjne noże z blokadą mające dłu‑
gość ponad 8,5 cm lub dwustronne ostrze.
Broni tej nie wolno nabywać, posiadać ani nosić.
Trzecią kategorią z uwagi na dostępność jest broń o ograni‑
czonej sprzedaży, do nabycia której konieczne jest uzyskanie pozwolenia policji. Należy do niej broń nie zakwalifikowana do poprzednich dwu kategorii. Do tej kategorii należy broń pneumatyczna o kalibrze powyżej 4,5 mm, kusze i łuki powy‑
żej wskazanej wyżej siły naciągu. Nie jest jasne, jakie rodzaje broni „tnącej i kłującej” zaliczają się do tej kategorii.
Litwa
Zgodnie z artykułem 7 ustawy o kontroli broni i amunicji w obrocie cywilnym zakazane są „kastety, shuriken, cepy i inna biała broń obuchowa lub miotająca” oraz „kłujące lub tnące, otwierane na bok lub na wprost noże sprężynowe, jeśli speł‑
niają jedno z następujących kryteriów: (1) długość wysuwają‑
cego się lub składanego ostrza przekracza 8,5 cm, (2) szero‑
kość głowni w jej środku nie przekracza 14% jej długości, (3) głownia ma dwustronne ostrze (art. 7).
Ustawa definiuje białą broń jako „broń nie będącą bronią palną, która przy pomocy ludzkich mięśni może być użyta do zniszczenia lub innego mechanicznego porażenia (sztych, cię‑
cie, uderzenie, zmiażdżenie) celu z dystansu lub w bezpośred‑
nim kontakcie”, przy czym narzędzi rolniczych lub gospodar‑
czych nie uważa się za białą broń (art. 2).
Biała broń nie będąca bronią zakazaną należy zgodnie z klasyfikacją przyjętą w ustawie do broni kategorii D (art. 6).
Broń kategorii D można nabywać i posiadać bez pozwolenia, jeśli ma się ukończone 18 lat (art. 13). Noszenie broni należącej do kategorii D jest jednak zakazane, przy czym przez noszenie rozumie się tego rodzaju posiadanie jej przy sobie, że możliwe jest jej natychmiastowe użycie (art. 31, art. 2).
Ustawa nie zawiera regulacji dotyczących noży innych niż wskazane wyżej. Z ustawy wynika, że zakazane jest noszenie noży, które uznać można za białą broń (ale nie jest jasne, jakie‑
go rodzaju noże nie stanowią białej broni) w sposób umożli‑
wiający ich natychmiastowe użycie (co także nie jest jasne – automatycznie rozciągnięty jest tu na noże przepis dotyczący broni palnej). W restrykcyjnej interpretacji mogłoby to ozna‑
czać zakaz noszenia w kieszeni małego scyzoryka, w interpre‑
tacji przyzwalającej dopuszczałoby noszenie każdego noża, poza określonego rodzaju nożami sprężynowymi.
Niemcy
Zgodnie z ustawą o broni z 2002 r. (Waffengesetz, WaffG) bro‑
nią jest broń palna i przedmioty jej równoważne (§ 1 ust. 2 pkt 1) oraz „przedmioty przenośne, które ze swej istoty przeznaczone są do likwidowania lub ograniczania zdolności ataku przeprowa‑
dzanego lub obrony stawianej przez człowieka, w szczególności
broń sieczna i kłująca” (§ 1 ust. 2 pkt 2a) oraz inne przedmioty przenośne, które, nie będąc przeznaczone do tego celu, nadają się do tego ze względu na swoją konstrukcję, obsługę lub spo‑
sób działania, i które wymienione są ustawie (§ 1 ust. 2 pkt 2b).
Według załącznika 1 do ustawy o broni, bronią w rozumie‑
niu § 1 ust. 2 pkt 2b są m.in. noże (1) których klinga wyskakuje z rękojeści po naciśnięciu przycisku lub dźwigni i może być w ten sposób lub przez włączenie blokady unieruchomiona („noże sprężynowe”, Springmesser)
5, (2) których klinga przez zwolnienie blokady wyskakuje z rękojeści pod wpływem siły ciążenia lub przez ruch ramienia i automatycznie lub przez włączenie blokady jest unieruchamiana (noże wypadające, Fallmesser), (3) które posiadają klingę poprzeczną do rękojeści (Faustmesser), (4) składane z dwuczęściową, obrotową ręko‑
jeścią (tak zwane noże motylkowe lub „motylki”).
Dokonywanie jakichkolwiek czynności z przedmiotami odpowiadającymi definicji broni (nabywanie, posiadanie etc.) dozwolone jest osobom, które ukończyły 18 lat. Pewne rodzaje broni są zakazane lub ich posiadanie wymaga pozwo‑
lenia. Do broni zakazanej należą pewne rodzaje broni do walki wręcz, wyliczone w załączniku 2 do ustawy, na przykład kaste‑
ty, gwiazdki do rzucania, nunczako. W szczególności, do broni zakazanej zaliczone zostały:
• noże sprężynowe i wypadające; zakaz nie dotyczy noży sprężynowych, w których klinga wyskakuje z rę‑
kojeści na bok, o ile wystająca część nie przekracza 8,5 cm i nie ma dwustronnego ostrza;
• noże posiadające klingę prostopadłą do rękojeści;
• noże motylkowe.
Zakazane jest zasadniczo noszenie broni przez osoby fi‑
zyczne na publicznych imprezach sportowych, świętach ludo‑
wych, targach itp. Rządy poszczególnych krajów związkowych mogą też zakazać noszenia broni na określonych ulicach lub placach, jeśli są to miejsca na których często dochodzi do przestępstw (§ 42). Zakazane jest też noszenie „broni siecznej i kłującej przeznaczonej ze swojej istoty do tego, aby przez bezpośrednie wykorzystanie siły mięśniowej, poprzez cię‑
cie, ukłucie, pchnięcie, uderzenie lub rzucenie, spowodować obrażenia” oraz noży, których klingę otwiera się i blokuje jed‑
ną ręką („noże jednoręczne”, Einhandmesser) lub noży z klingą stałą o długości przekraczającej 12 cm (§ 42 a).
Zakaz noszenia nie dotyczy przypadków używania takich przedmiotów w czasie kręcenia filmów, przedstawień teatral‑
nych, ich transportu w zamkniętym opakowaniu, lub gdy po‑
siada się po temu uprawnione powody (§ 42 a). W przypadku imprez o charakterze rekonstrukcji historycznych wymagane jest posiadanie przez odpowiednie stowarzyszenie zgody na noszenie broni (§ 16 ust. 2).
Portugalia
Zgodnie z ustawą 5/2006 o broni z 23 lutego, białą bronią (arma branca) jest każdy przenośny przedmiot lub narzędzie wyposażone w brzeszczot lub inną powierzchnię tnącą lub
5
Zwraca uwagę, że zgodnie z tą definicją, „nożem sprężynowym”
jest nie tylko nóż posiadający sprężynę powodującą otwarcie klingi.
Nie jest w związku z tym jasne rozróżnienie między nożem „sprężyno‑
wym” a nożem „wypadającym”.
kłującą o długości powyżej 10 cm albo, niezależnie od wymia‑
rów, przeznaczony do miotania pocisków (art. 2).
Noże sprężynowe, sztylety, noże motylkowe, noże do rzu‑
cania, gwiazdki do rzucania, kastety oraz biała broń nie prze‑
znaczona do polowania lub wykonywania czynności handlo‑
wych, rolniczych, przemysłowych, leśnych, domowych lub sportowych ani nie będąca bronią kolekcjonerską ze względu na jej wartość historyczną lub artystyczną zaklasyfikowana jest do broni kategorii A. Broń taką, w obrocie cywilnym, obej‑
muje zakaz sprzedaży, nabywania, przekazywania, posiadania, używania i noszenia. Można uzyskać pozwolenie na nabycie i posiadanie tego rodzaju broni do celów muzealnych, nauko‑
wych, badawczych, teatralnych, filmowych i podobnych.
Szable, cepy i innego rodzaju broń do walki wręcz, używa‑
na w sztukach walki lub jako dekoracja, należą do kategorii F i mogą być nabywane po złożeniu sformalizowanego oświad‑
czenia o celu zakupu.
Wielka Brytania
Zgodnie z ustawą o zapobieganiu przestępczości z 1953 r.
(Prevention of Crime Act 1953), z późniejszymi zmianami, winną przestępstwa jest „osoba, która bez prawnego upoważnienia lub bez rozsądnego usprawiedliwienia, czego dowiedzenie leży po jej stronie, posiada przy sobie w miejscu publicznym broń ofensywną” (art. 1(1)). Przez „broń ofensywną” rozumie się „jakikolwiek przedmiot wykonany lub przystosowany do użycia w celu spowodowania obrażeń u człowieka, lub co do którego zamiarem osoby mającej go przy sobie jest takie jego użycie przez nią samą lub przez inną osobę” (art. 1(4)).
Postanowienia ustawy rozciągają się zatem na trzy rodzaje broni:
(1) Przedmioty wykonane w celu spowodowania obrażeń u człowieka. Przedmioty tego rodzaju uważane są za broń ofensywną ze swej istoty, to znaczy nie ma potrzeby rozwa‑
żania intencji lub celu, w jakim dana osoba ma go przy sobie.
Istotnym kryterium pozwalającym zaliczyć dany przedmiot do tego rodzaju broni jest to, że nie posiada on innego rozsąd‑
nego zastosowania. Precedensy sądowe sugerują, że do tego rodzaju broni zaliczają się noże sprężynowe, noże motylkowe i sztylety, ale nie inne noże. Należą do niego również ostrza ukryte w lasce, kastety, ciężarki osadzone na sprężynie, bag‑
nety. Lista takich przedmiotów nie jest zamknięta. Zaliczenie danego przedmiotu do tego rodzaju broni jest kwestią faktów ustalonych przez sąd lub ławę przysięgłych, które badają daną sprawę.
(2) Przedmioty przystosowane do użycia w celu spowodo‑
wania obrażeń u człowieka. Np. zaostrzone śrubokręty, spe‑
cjalnie obtłuczone butelki. Zaliczenie danego przedmiotu do tego rodzaju broni jest również kwestią stwierdzonych w po‑
stępowaniu faktów.
(3) Przedmioty nie będące specjalnie wykonane lub przy‑
stosowane do użycia w celu spowodowania obrażeń, które mogą być uznane za broń ofensywną, jeśli sąd lub ława przy‑
sięgłych uzna, że oskarżony planował ich użycie jako przed‑
miotów powodujących obrażenia.
Zgodnie z artykułem 139 ustawy karno‑sądowej z 1988 r.
(Criminal Justice Act 1988), popełnia przestępstwo osoba, któ‑
ra posiada przy sobie w miejscu publicznym przedmiot posia‑
dający ostrze lub ostro zakończony, z wyjątkiem składanego
noża kieszonkowego z ostrzem tnącym nie dłuższym niż trzy cale. Zwalnia z odpowiedzialności dowiedzenie przez oskar‑
żonego, że był to tego prawnie upoważniony lub posiadał istotny powód, aby mieć przy sobie taki przedmiot. Zwalnia też z odpowiedzialności posiadanie przy sobie takiego przed‑
miotu w celu wykonania pracy, w celach religijnych lub jako elementu stroju narodowego. Przez „miejsce publiczne” rozu‑
mie się jakiekolwiek miejsce, do którego w danym czasie mają ogólny dostęp lub pozwolenie na dostęp, niezależnie od tego, czy za opłatą czy w innych sposób, osoby spoza kręgu prywat‑
nego (the public).
Zgodnie z artykułem 1 ustawy o ograniczeniu broni ofen‑
sywnej z 1959 r. (Restriction of Offensive Weapons Act 1959), zakazana jest sprzedaż, produkcja, wypożyczanie lub import noży sprężynowych (flick knives) i noży grawitacyjnych (grav‑
ity knives). Zauważyć trzeba, że artykuł ten nie zakazuje posia‑
dania takich noży.
Artykuł 141A ustawy karno‑sądowej z 1988 r., wprowadzo‑
ny do niej ustawą o broni ofensywnej z 1996 r. (Offensive Weap‑
ons Act 1996), zakazuje sprzedaży osobom poniżej 16 roku życia noży, żyletek, siekier i innych artykułów posiadających ostrze lub ostro zakończonych zrobionych lub przystosowa‑
nych do użycia w celu spowodowania obrażeń, z wyjątkiem:
• składanych noży kieszonkowych, jeśli tnąca krawędź brzeszczotu nie przekracza 7,62 cm (3 cali);
• ostrzy do golenia na stałe zamkniętych w oprawce, wystających poza oprawkę mniej niż 2 mm.
Artykuł 1 ustawy o nożach z 1997 r (Knives Act 1997) za‑
kazuje reklamowania noża w sposób mogący sugerować, że nadaje się on do walki, lub który w inny sposób może stymulo‑
wać gwałtowne zachowania z użyciem noża jako broni.
Artykuł 141 ustawy karno‑sądowej oraz zarządzenie doty‑
czące broni ofensywnych z 1988 r. do ustawy karno‑sądowej z 1988 (Criminal Justice Act 1988 (Offensive Weapons) Order 1988) zakazuje sprzedaży, wytwarzania, wypożyczania, impor‑
towania i przekazywania rozmaitych rodzajów broni, w szcze‑
gólności rozmaitych broni używanej w sztukach walki oraz noży, w szczególności: noży ukrytych w klamrze pasa, noży z klingą poprzeczną do rękojeści, noży motylkowych, noży ukrytych pod postacią innego przedmiotu, noży trudno wy‑
krywalnych przez detektory metalu. Zakaz nie dotyczy anty‑
ków wyprodukowanych ponad 100 lat przed domniemanym naruszeniem zakazu.
Niedawno lista broni zakazanej przez zarządzenie z 1988 r.
została uzupełniona o miecze samurajskie (tak zwany „zakaz samurajski”, samurai ban). Nowe zarządzenie dodaje do listy miecze z zakrzywioną głownią o długości 50 cm i dłuższe (Criminal Justice Act 1988 (Offensive Weapons) (Amendment) Order 2008). Zgodnie z zarządzeniem, usprawiedliwieniem naruszenia zakazu może być działanie w ramach „dozwolonej działalności” (permitted activity). Na okoliczność tę można się powoływać jedynie w wypadku, gdy dany czyn został popeł‑
niony w ramach działań na które zostało zawarte ubezpiecze‑
nie od odpowiedzialności cywilnej, na przykład zorganizo‑
wanych rekonstrukcji historycznych lub imprez sportowych.
Należy podkreślić, że zarządzenie nie czyni wyjątku dla osób uczestniczących w takich imprezach, lecz jedynie dostarcza ar‑
gumentu do obrony przed możliwym postawieniem zarzutu.
Jest to w praktyce interpretowane w ten sposób, że w sytuacji, gdy dana impreza jest z wyprzedzeniem uzgodniona z lokalną
policją, małe jest prawdopodobieństwo, że ta wniesie potem oskarżenie przeciwko uczestnikom.
Podsumowanie
Jak widać z powyższego przeglądu, w siedmiu spośród sie‑
demnastu państw uwzględnionych w zestawieniu obowiązu‑
je zakaz posiadania pewnych rodzajów noży (ewentualnie wy‑
móg uzyskania na to odpowiedniego pozwolenia) lub zakaz swobodnego obrotu handlowego takimi nożami. Oba zakazy występują zazwyczaj łącznie. We wszystkich krajach, gdzie obowiązują takie zakazy, zabrania się oczywiście posiadania pewnych rodzajów noży również w miejscach publicznych.
W przypadku Estonii, Litwy i Portugalii dotyczy to wyłącznie noży będących nożami ogólnie zakazanymi, natomiast w przy‑
padku Belgii, Danii, Niemiec i Wielkiej Brytanii obejmuje także pewne rodzaje noży, które generalnie zakazane nie są.
W pozostałych dziesięciu krajach nie ma ogólnego zaka‑
zu posiadania jakichkolwiek noży i handlowego obrotu nimi (z zastrzeżeniem, że w zaliczonej do tej grupy krajów Finlan‑
dii zakazana jest sprzedaż – ale nie samo posiadanie – szty‑
letów). W pięciu krajach z tej grupy nie istnieje też generalny zakaz posiadania jakichkolwiek noży w miejscu publicznym (Bułgaria, Czechy, Polska, Rumunia, Słowacja), w każdym razie w przypadku gdy noszenie w takim miejscu noża nie stanowi zagrożenia dla ludzi i porządku publicznego (Rumunia) ani nie odbywa się w okolicznościach wskazujących na zamiar agresji (Słowacja). Również we Francji można nosić w miejscu pub‑
licznym nóż, który nie jest sztyletem. W Szwecji i we Włoszech zasadniczo także można nosić nóż, o ile nie jest to noszenie nieuzasadnione (Szwecja) ani nie jest to sztylet lub inne na‑
rzędzie w sposób oczywisty ofensywne (Włochy). Jedynie na Węgrzech zakazuje się jednoznacznie noszenia noży o okre‑
ślonych parametrach technicznych.
W świetle powyższego przyjąć można, że istnieją zasad‑
niczo dwa rodzaje ograniczeń dotyczących posiadania noży:
ograniczenia twarde i ograniczenia miękkie. Ograniczenia twarde to zakaz sprzedaży i/lub posiadania noży o określonej, mierzalnej charakterystyce technicznej oraz zakaz posiadania takich noży w miejscach publicznych. Ograniczenia miękkie to niedopuszczalność posiadania noża w miejscu publicznym ze względu na:
• niemierzalne cechy noża (np. jest on w sposób oczywi‑
sty ofensywny),
• rodzaj lub charakter miejsca publicznego (np. takie, gdzie posiadanie noża jest zagrożeniem dla ludzi i po‑
rządku publicznego),
• charakterystyka podmiotu posiadającego (np. zamiar agresji domniemany na podstawie istniejących oko‑
liczności),
• charakter posiadania (posiadanie nieuzasadnione).
Przedmiotem ogólnego zakazu sprzedaży i posiadania są noże o określonej charakterystyce technicznej. W przypadku ograniczeń dotyczących posiadania noży w miejscach pub‑
licznych niekiedy mamy do czynienia z podobnego rodzaju twardymi zakazami, a niekiedy z ograniczeniami miękkimi (zob. tabela 2 na s. 10).
Ograniczenia miękkie też uznać można oczywiście za ro‑
dzaj zakazu. Nie używam tutaj jednak w odniesieniu do nich
tego terminu aby rozróżnić przepis jednoznacznie zakazują‑
cy posiadania narzędzia o określonych cechach fizycznych od przepisu, z którego zakaz posiadania takiego narzędzia w pewnej sytuacji można dopiero wyinterpretować w sposób bynajmniej nie jednoznaczny.
Twardy zakaz posiadania określonego rodzaju noży w miejscu publicznym nie wyklucza jednoczesnego ustano‑
wienia ograniczenia miękkiego. W Wielkiej Brytanii w miejscu publicznym nie można posiadać składanego noża o długości ostrza powyżej 3 cali (ograniczenie twarde), ale też nie moż‑
na posiadać jakiegokolwiek przedmiotu stanowiącego „broń ofensywną”, a za taką broń może być w szczególności uznany również podobny nóż o długości ostrza poniżej 3 cali (ograni‑
czenie miękkie, oparte w każdym przypadku na ocenie faktów przez odpowiedni organ sądowy). Jeśli zakaz posiadania noży stosować konsekwentnie jako środek przeciwdziałania agresji (czy może raczej skutkom agresji) to logiczne jest jego uzupeł‑
nienie o ograniczenia miękkie. Jakkolwiek bowiem zdefiniuje się noże zakazane, wśród przedmiotów nieobjętych zakazem znajdą się takie, które mogą służyć podobnym celom (np. dłu‑
to, szydło, zaostrzony śrubokręt, żyletka, skalpel itp.).
Ograniczenia miękkie mogą oczywiście istnieć bez – czy też zamiast – twardych zakazów, choć niekoniecznie są tak samo skuteczne. Trudno jednak powiedzieć, co w omawianej sprawie oznaczać ma skuteczność zakazu. Zapewne zakaz po‑
woduje zmniejszenie ogólnej liczby noży w społeczeństwie, a także liczby zakazanych noży noszonych w miejscach pub‑
licznych. W tym sensie będzie skuteczny. Ważniejsze jest jed‑
nak to, czy i w jakim stopniu ten ogólny spadek liczby noży odnosi się do populacji osób, które posiadają i noszą nóż z za‑
miarem jego agresywnego użycia. W tej grupie spadek liczby noży zależy prawdopodobnie od częstotliwości przeszukiwań zmierzających do wykrycia zakazanego noża czy innych nie‑
bezpiecznych narzędzi i nakładanych na ich posiadaczy sank‑
cji. Jeśli ze względu na takie kontrole prawdopodobieństwo wykrycia zakazanego noża jest duże, to jego popularność w takiej grupie również spadnie, ale nastąpi też jego substy‑
tucja przez inne narzędzia
6.
6
Jak można sadzić na podstawie doniesień prasowych i publicy‑
styki, w Wielkiej Brytanii w pewnych środowiskach spopularyzowały się w roli sztyletów zaostrzone śrubokręty. Posiadanie takiego narzę‑
dzia w miejscu publicznym też podlega karze, ale jedynie wtedy, gdy zostanie ono uznane w danych okolicznościach za broń ofensywną, zatem jest ono dla użytkownika bezpieczniejsze niż nóż.
Brak jest dowodów na istnienie negatywnej zależności między zakazem posiadania noża – w ogóle lub w miejscu publicznym – a liczbą przypadków agresji z jego użyciem i, ogólnie, agresji z użyciem niebezpiecznych przedmiotów
7. Ustanawianie twardego zakazu sprzedaży, posiadania i/lub posiadania w miejscach publicznych określonych rodzajów noży wynika zatem z opartego na wierze przekonania, że taka zależność istnieje, szczerego – bo wspieranego przez natural‑
ną intuicję – lub demonstrowanego z politycznej kalkulacji
8. Jeśli by jednak nawet zachodziła taka zależność, to należałoby jeszcze rozważyć, czy korzyści osiągnięte dzięki zakazom re‑
kompensują koszty finansowe i społeczne ich egzekwowania i związane z nimi uciążliwości.
Rozważając celowość wprowadzenia zakazu posiadania noży należy też zwrócić uwagę na możliwość działań alterna‑
tywnych (ograniczenia miękkie, zakaz posiadania nie ogólnie w miejscach publicznych, lecz w określonych miejscach i sy‑
tuacjach) oraz spójność działań państwa w zakresie przeciw‑
działania przemocy. W szczególności warte rozważenia byłoby eliminowanie kultury przemocy w wymiarze „duchowym” – w odróżnieniu od likwidacji noża jako artefaktu kultury ma‑
terialnej, który jedynie potencjalnie może służyć przemocy.
Na przykład, skuteczniejszy dla poprawy bezpieczeństwa publicznego niż zakaz posiadania noża mógłby być demontaż instytucji promujących przestępczość stadionową
9. Wiązałoby się to jednak z naruszeniem rozmaitych interesów grupowych, byłoby zatem trudniejsze niż wystąpienie przeciwko posiada‑
czom noży, którzy nie są politycznie zorganizowani.
7
Jeśli dowód taki by istniał, to niewątpliwie byłby on szeroko eksponowany przez polityków, którzy doprowadzili do ustanowienia zakazów, na przykład w Wielkiej Brytanii.
8
Mam tu na myśli kalkulację polityczną w sensie „zarządzania strachem” w społeczeństwie. Jak mówi Zygmunt Bauman, państwo dobrobytu, nie będąc w stanie w epoce kapitalizmu konsumpcyjnego nadal zapewniać bezpieczeństwa socjalnego obywateli, aby zaskarbić sobie ich poparcie demonstruje zwielokrotnioną troskę o ich bezpie‑
czeństwo fizyczne. Zob. Z. Bauman, Żyjąc w świecie pożyczonym, Wy‑
dawnictwo Literackie 2010, ss. 144–147.
9
