Porosty rezerwatu Sernetki w Wigierskim Parku Narodowym - Biblioteka UMCS

(1)

A N N A L E Ś

U N IV E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. XLIX, 4 SECTIO C 1994

I n s ty tu t B io lo g ii U M C S Z akład S y ste m a ty k i R oślin

F ilia B ia ło s to c k a U W Z ak ład B o ta n ik i i F iz jo lo g ii R oślin

J a n B Y S T R E K , A g n ie s z k a P R Z E P I Ó R K O W S K A

Porosty rezerwatu Sernetki w Wigierskim Parku Narodowym

Lichens of Sernetki in Wigry National Park

Dotychczasowe informacje o porostach okolic Sernetek pochodzą z no

tatki florystycznej z r. 1964 (2), gdzie wśród kilkudziesięciu gatunków wy

mieniono kilka ze wskazaniem Sernetek lub drogi leśnej z Maćkowej Rudy do Sernetek jako miejsca występowania. Były wśród nich: Pertusaria amara, P. discoidea, Flauoparmelia caperata, Peltigera canina, Euernia prunastri var. pendula (wówczas jedyne stanowisko w Polsce) i Bryoria fuscescens for.

beskidensis. Rosła także w lasach okolic Sernetek Bryoria motyhana (5).

Rezerwat Sernetki utworzony został na powierzchni 75 ha w lasach obrębu Maćkowa Ruda, w oddz. 185, 186, 187, 211 w celu zachowania kilku zespołów leśnych o różnym stopniu naturalności.

C i e ś l i ń s k i i T o b o l e w s k i (8) nie wymieniają żadnego gatunku z lasów wigierskich, informują, że o lichenoflorze Wigierskiego Parku ukaże się odrębne opracowanie.

Badania obecne podjęte zostały w celu ustalenia aktualnego stanu lichenoflory w niewielkim rezerwacie ścisłym, wydzielonym w lasach Wigierskiego Parku Narodowego.

Opracowanie niniejsze traktujemy jako dokumentację wyjściową do przy

szłych badań porównawczych, także na potrzeby monitoringu biologicznego.

W przypadku nadrzewnych porostów pozwoli to na prześledzenie zmian w li

chenoflorze zachodzących od kilkudziesięciu lat pod wpływem działalności człowieka, zwłaszcza prowadzącej do zanieczyszczenia atmosfery, głównie zakwaszenia wody zawartej w powietrzu.

(2)

MATERIAŁ

Dokumentacja została opracowana na podstawie materiałów zbieranych w sierpniu 1993 r. Próby do zielnika były pobierane tylko wówczas, gdy zachodziła konieczność iden

tyfikacji gatunku w laboratorium. Analizę fitosocjologiczną przeprowadzono na podstawie spisów wykonanych również w sierpniu 1993 r., a tabele fitosocjologiczne zestawiono we

dług skali stałości z minimum 10 zdjęć fitosocjologicznych, losowo wybranych w zbiorowi

skach leśnych porastających zbocza i szczyt wzniesienia na skraju żeremiów bobrowych.

Nomenklaturę zbiorowisk podano za B a r k m a n e m (1) i F a b is z e w s k im (9).

Podczas badań terenowych korzystaliśmy z bezinteresownej pomocy dyrektora Parku dra M. K a m iń s k ie g o , dra L. K r z y s z t o f i a k a i nadl. obrębu Maćkowa Ruda mgra inż. J. Ł o z i ń s k i e g o. Za udzieloną pomoc serdecznie dziękujemy.

wyNiki

Najbardziej interesujące ze względu na obecność licznych gatunków rzadkich są zbiorowiska leśne, o charakterze zbliżonym do naturalnego, z jesionem, jaworem, lipą, dębem, grabem i kilkoma innymi gatunkami drzew oraz bogatym podszytem leszczyny, odroślowego grabu, jesionu, na szczycie i zboczu wzniesienia, a także fragmenty lasu grabowodębowego u podnóży wymienionego wzniesienia. W pozostałych zbiorowiskach leśnych flora porostów nadrzewnych jest uboga w gatunki.

Najuboższa flora epifitów występuje na świerku {Picea abies). Liczne pnie i gałązki świerka są pozbawione porostów, a na wielu rośnie tylko Le- praria incana, Lecanora uaria, L. conizaea, L. expallens. Pospolite na nie

których pniach świerków są Chaenotheca melanophaea (płonna i z owocni- kami), Ch. chrysocephala, Hypocenomyce scalaris, a na kilku pniach okaza

łych świerków rosnących u podnóża wzniesienia stwierdzono płaty Chaeno- thecetum melanophaeae (tab. 1). Wyłącznie u podstawy pni świerka rosną Cladonia coniocraea, Cl. digitata, Cl. glauca, Cl. bacillaris i Cl. macilenta.

Na gałązkach świerka w podroście i na najniższych gałązkach w starszych drzewostanach, lecz tylko w miejscach widnych (przecinki, drogi), występują duże populacje Hypogymnia physodes, sporadycznie występują jako pojedyn

cze plechy: Euernia prunastri, Hypogymnia tubulosa, Melanelia exasperatula, M. fuliginosa, Platismatia glauca, Pseudeuemia furfuracea, Usnea hirta, U.

subfloridana ssp. glaucina.

Na korze pni sosny {Pinus syluestris) wśród nielicznych epifitów stwier

dzono tylko jedno stanowisko Euernia mesomorpha (gatunku bardzo rzad

kiego, znajdującego się na czerwonej liście w niżowej florze porostów) i Usnea tuberculata oraz kilka stanowisk Hypogymnia tubulosa.

W najstarszych drzewostanach na pniach sosny rosną porosty tylko w spękaniach kory. Są to: Lepraria incana, Hypocenomyce scalaris, pier

(3)

Porosty rezerwatu Sernetki w Wigierskim Parku Narodowym 45 wotne płechy Cladonia digitata, Cl. cenotea i sporadycznie niewielkie płaty zespołu Chaenothecetum melanophaeae (tab. 1). Rośnie tu Micaraea me- laena jako epibriofit na nadrzewnych mchach (Orthodicranum montanum).

Tylko na kilkudziesięciu stanowiskach stwierdzono na korze sosny płaty Par

melietum furfuraceae (tab. 2). W niższych partiach pni i na wystających korzeniach występują niewielkie płaty Parmeliopsidetum ambiguae (tab. 2).

Tab. 1. Sernetki: Chaenothecetum melanophaeae B a r k m a n Gatunki

(Species) Ps Ps Bp

Char.Leprarietalia i Calicion hyperelli

Lepraria incana 5 5 5 5

Char. Chaenothecetum melanophaeae

Chaenotheca melanophaea 5 5 5 5

Ch. chrysocephala 4 5 3 5

Ch. phaeocephala 1

Coniocybe furfuracea 1

Towarzyszące (Companions)

Cladonia digitata 3 5

Hypocenomyce scalaris 2 5 5

Parmeliopsis aleurites 1

Lecidea symmicta 1

Hypogymnia physodes

i

1 2

Parmelia sulcata 1 2

Ramalina pollinaria 1

Objaśnienia (Explanation): 1-5 stałość (constancy); Pa — Picea abies, Ps — Pinus sylyestris, Qr — Quercus sp., Bp — Betula sp.

U podstawy pni i na murszowej glebie wokół pni, razem z kilkoma gatun

kami mchów, pospolicie rosną: Cladonia bacillaris, Cl. coniocraea, Cl. digi

tata (często pierwotne plechy), Cl. glauca, Cl. macilenta, Cl. pleurota, spo

radycznie Cetraria pinastri. Średniowiekowe sośniny są opanowane prawie wyłącznie przez H. physodes. Inne gatunki nie tworzą większych populacji (Hypocenomyce scalaris, Lepraria incana, Parmeliopsis aleurites, Platisma- tia glauca, Pseudeuemia furfuracea,) a Usnea hirta, Lecanora pinastri i L.

saligna rosną na niewielu stanowiskach. Na kilkudziesięciu pniach występują niewielkie płaty zdegradowanego stadium Parmelietum furfuraceae (bez ga

tunków Usneaceae).

kilkudziesięcioletnich źle oczyszczonych młodnikach sosnowych i na sosnach w podroście występują porosty głównie na gałązkach, a liczne plechy

(4)

H. physodes przekraczają 10 cm średnicy. Pospolicie jest reprezentowany ze

spół Parmelietum furfuraceae, bardziej zróżnicowany florystycznie niż w śre- dniowiekowych sośninach, z Usnea hirta vax.hirta i var.villosa, Hypogymnia tubulosa, sporadycznie z drobnymi, zdeformowanymi plechami Usnea tuber- culata (okazy zdeformowane łatwo pomylić z U. hirta var. uillosa) i Evernia mesomorpha wplątanymi między Pseudeuernia furfuracea. Na martwych ga

łązkach, pozbawionych kory, rosną: Lecanora chlarona, L. conizaea, L. expal- lens, Scoliciosporum chlorococcum.

Porosłe plechami, często w 100%, są pnie brzozy (B etui a pendula, B.

pubescens) w łęgu graniczącym z żeremiami bobrowymi. Oprócz bardzo po

spolitej H. physodes pospolicie występują płaty Parmelietum furfuraceae (tab. 2), w których stwierdzono Euernia mesomorpha (1 stanowisko), Hy

pogymnia tubulosa, Usnea hirta i U. tuberculata. Na gałązkach brzozy na tym stanowisku również pospolicie rosną: Cetraria sepincola, Lecanora ha- geni, L. sarcopidoides, Euernia prunastri i Scoliciosporum chlorococcum. Na innych stanowiskach flora epifityczna brzozy jest znacznie mniej zróżnico

wana.

Na olszy czarnej (Alnus glutinosa) w zbiorowiskach łęgowych, w miej

scach ocienionych, liczba gatunków jest niewielka, najczęściej rosną: Hy

pogymnia physodes (lecz tylko na nielicznych pniach w większej liczbie oka

zów), Lepraria incana, Lecanora expallens, L. uaria, a na niektórych pniach:

Cladonia bacillaris, Cl. coniocraea, Cl. glauca, Lecanora carpinea, L. chla

rona, Melanelia eiasperatula, M. fuliginosa, również w niewielkiej liczbie okazów. W olszynach przerzedzonych działalnością bobrów i na kłodach pni zwalonych przez bobry liczba gatunków wzrasta, wysoki jest także stopień pokrycia pni przez porosty. Występują duże płaty Lecanoretum carpineae (tab. 3).

Korę pni dębu (Quercus robur i Q. sessilis) w podroście opanowują gatunki z zespołów Pertusarietum amarae i Lecanoretum carpineae (tab. 3), w tym kilka rzadkich: Arthonia punctiformis, Pertusaria multipuncta, P.

pertusa, Usnea subfloridana. W najniższych partiach pni i na uschniętych pędach liczne są inicjalne stadia zespołu Pyrenuletum nitidae.

W średniowiekowych drzewostanach dębowych i na dębach stanowiących drugą warstwę drzew większe populacje tworzą gatunki wielkoplechowe z ze

społów Parmelietum furfuraceae (tab. 2) i Pertusarietum amarae (tab. 3).

W najstarszych dębinach u podnóża wyniesienia stwierdzo na korze wielu pni (na wys. ponad 4 m) duże płaty zdominowane przez Usnea tuberculata, U. subfloridana ssp. glaucina i duże populacje Ramalina farinacea var. muli- tifida, var. luxurians i Euernia prunastri. W niższych partiach pni pospolite są Platismatia glauca i Parmelia sulcata. Na kilku pniach rosną drobne (do

(5)

Porosty rezerwatu Sernetki w Wigierskim Parku Narodowym 47 1 cm) plechy Ramalina pollinaria var. humilis. W spękaniach kory wystę

pują gatunki z zespołu Chaenothecetum melanophaeae (tab. 1). W koro

nach drzew duże powierzchnie zajmują płaty Parmelietum furfuraceae. Na uschniętych gałęziach rosną: Usnea hirta, U. laricina, U. subfloridana, U.

tuberculata, Euernia prunastri, Pseudeuernia furfuracea i Platismatia glauca (tab. 2).

Na pniach i gałęziach jesionu (Fraiinus eicelsior) rośnie kilkadziesiąt gatunków. W podroście, głównie na martwych pędach, stwierdzono (w zespole Pyrenuletum nitidae) kilka gatunków rzadkich: Arthonia dispersa, A. punctiformis, Melanelia elegantula, Opegrapha uiridis, Pertusaria alpina, P. hemisphaerica, P. leioplaca, P. leptospora i P. multipuncta.

Po kilkadziesiąt gatunków porostów zanotowano na każdym pniu starych jesionów rosnących na szczycie wzniesienia. Większość to porosty pospolite także na innych gatunkach drzew. Natomiast Arthonia dispersa, Melane

lia elegantula, Pertusaria alpina, P. hemisphaerica, P. leioplaca, P. lepto

spora, P. multipuncta rosły tylko w zespołach Pyrenuletum nitidae (tab. 3) i sporadycznie w Pertusarietum amarae. Tu rośnie również Lobaria pulmo- naria (kilkanaście dużych okazów na płatach o powierzchni ponad 25 dcm2).

Prawie identyczną florę porostów zanotowano na Acer platanoides.

Większe powierzchnie zajmują gatunki Lecanora, zwłaszcza L. carpinea.

Duże płaty tworzą gatunki zespołu Lecanoretum carpineae (tab. 3).

Pnie starych grabów (Carpinus betulus) obrosłe są przez gatunki z ze

społu Pertusarietum amarae (tab. 3), a plechy Pertusaria amara i P. disco- idea przekraczają kilkanaście centymetrów średnicy. Na odpadającej korze rosną gatunki z zespołu Pyrenuletum nitidae (tab. 3).

Skład gatunkowy porostów na lipie ( Tilia paruifolia) jest podobny jak na korze klonu i grabu, lecz stopień pokrycia pni przez porosty — dużo mniejszy (tab. 4).

Interesująca flora porostów występuje na Corylus auellana, lecz tylko na martwych, próchniejących gałązkach, na odpadającej płatami korze. Z kory leszczyny zebrano kilkadziesiąt gatunków, w tym kilka rzadkich. Duże płaty tworzą gatunki z zespołu Pyrenuletum nitidae (tab. 3).

Pnie Populus tremula opanowało kilkadziesiąt pospolitych gatunków. Na kilku stanowiskach odnotowano Cetraria chlorophylla, Lecanora allophana, L. rugosella, Platismatia glauca, Ramalina farinacea var. multifida, R.

fraxinea i Xanthoria candelaria. W koronach drzew licznie rosną gatunki z zespołu Physcietum ascendentis.

Prawie identyczny skład gatunkowy porostów zanotowano na Salix ca- prea rosnącej na skraju polany. Oprócz wyżej wymienionych gatunków rząd-

(6)

Tab. 2. Sernetki: Parmelietum furfuraceaeOchsner, Parmeliopsidetum ambiguaeHilitzer, Usneetum comosae

(7)

Porosty rezerwatu Sernetki w Wigierskim Parku Narodowym 49

.a 1

•Sb

03fl £

O*

§••3 |

;s ►> 5 2 & £

<2-3

8 £

O 73

flj -

£ u

2 K 03

w E U hO

on the trunks and in the crowns of oak trees (on withering branches).

(8)

50

Tab. 3. Sernetki: Pertusarietum amarae Hi lit z. emend. Bar km., Lecanoretum carpinae (Ochsner)Barm., Pyrenuletum nitidae Hilitz.

(9)

(10)

CM CM CM CM

• + • •

■ + ■ ■

+ • + +

• - f - - 1- - f- i-"< - f - CM CO »-< -f - C M i—ł r - I r - l r - l r - l »

• CO CM + i - l CO - h * • ’ CO r-H - j - • - } - CO CM

• + + • + ■

+ • + ■ + +

• + ■ • + +

• + • • + +

■ + + + + +

+ ... • • + ... • + • • + + • • • • + •

+ + + • • • • + • • + + • • ■ • + • • • • + •

CM 1—1 T-l - | - T—< • • • - | - • • • r—< r —1 • + • • + + • • • • + ■ • • • + •

CM + + + ■ • • + • ■ + + • • • • + +

CM ■ + + + + + + + + • ' + + • + +

44

3 S

&

eC co -ł-3 . 2 t-4

+

• + • • • + < N + ~ ■ + • • H CM • • • • c o • • + • CM i—l

• • • + • + - C M + + + • • H C M • • • 4 "

■ • + • + + + + C M - ’ + ’ • - c o • • + • CM r-4

. . . -1- ■ + + • • • + •

+ + • + ... + ■ • + + • • • + +

■ + • + ... + ' ■ + ■ • ■ • + +

^ 4 O

<

ci

“ u - '

< o

4 ę3 cn O * ? ' 4 3

ę j O

o '

<e T 3

<e

•«=-5

ct3

>

§ 3 , 8 S U «o 3 - g * u g

« f c u £ 8 2 - h g » « «.2 -

O ,O 3 0 .^ 3 §

s a r a

# 1 S S S S s C

g - c 3 £ - 3 - 3 a

• 2 3 O o

■ « ^ . 2 < l ' - g g < 2

• 2 > § \ j c 3

-

O ^{CJ C 3 ^}<U

<5 O u . . —

• < U

0 - 5 - 2 3 « B 4 m o , e

44 z"?

— 44

• - ^ , r

U W e . § 03 °

— « e 8*

hO a o

e 1 C §

2 ? 2 -c n

a a

S 8

«c r-»

r-*

0 )

«3 43 44 ° . — ' O 44 rU —

r * o ««

, pŁ| z-s M ”0

3 £ | § I e §

o c C-Ąó -g 8 ^ S

; S j § 8 § o

* 5 £

3 53

! - .

8

. o . S c o

o

• W

<

4 3 . U

- f e «

<« « 2

> f i o g > - e o o - c a

. , o ~ ® - S o u S } <U <3 * ? J3> U o ' - 5 s J f i e - i s 3 e

• f e § , S ’ u " § . ® “ ° - t : o n , « e . " 2 u - ° ° u

( J c j 5 § < 3 S d S G G G S S Q S Q Q S Q < 3 G G < 3 G

3-8 S.

£ £ o

(11)

ł—< i—ł w—ł »—« t—< —f— t—« • 4 " * ’ * 4 " ...

i - l - f - . . . r - i . . CO CO + ... • • • -C O CM • • •

c o + • • • • + ... • 1—1 • CM • i—1 +

c o • 1—1 r—1 ł—1 • • • + + • • 1—1 • t—14 - i - i +

• + • CM c o + • CO CO i - i r-1 • • • + + CM • c o • CM • c o

c o i“H + • • • • + + n im • c o • CM • CM

• CM r H + • i-H i—1 i—1 i—1 • c o • r—1 • CM

i-< CM + + + • CO CO 1—1 1-1 • • rM i—1 CM 4 " • c o • CO + IM +

• 1—1 • CM CM + + • CM CM • • • 4 " + • c o i—1 CO + IM +

■ + + • • • • + • CM • CM + + • CO CO 1-1 r-1 • • + • + • 4 ” ł—* c o + e o 4 - c o • c o +

• c o • CM c o + • 4 - i— i- ^ 1—1 ■ IM ■ + • r-1 - 4 - • • • c o • ł—1 + IM +

• ■ + • + c o + • • • + + • • +

4 - • • + ■ c o + • ■ ■ + + • • ' + ' • + • c o

• 1—1c o + • 1—1 4 " h 4 " n c i • + • CM • c o • c o r —1

... ... • - | - i—1 • - f - CO CO CM H 4 “ 4 ” • i—1 • -} - • r —1 i—1 - } - CO CM • i—• • CO • CO 4 ”

...CM • -f ” CO 4 “ • CO CM CM -J- i—1 ... r - l i—1 i—i CM r—I • -} - • i—< • CM • i“H

Cl. pleurota(Fik.)Spreng.

>>

(12)

...i—4 i—-4 i—4 —J— • i—4 -f- +

+ • • • C4 co r-< -f- • • + + + + +

+ +

T3O 3g -3c

oo

42

42ct

3 faO o

■ c o + • + .

• • • • 1-4 - f -

■ • + • r -4 •

- r—4 — • • -j-- (- - r—4 i—4 t—4 i—I t—4

• r—I -f- • i—4

+ ' + +00 + +

-f- • “t- • i—4 i—4 i—l + +

• 4 - O J • + ... + • + 1-4 « •

• -1-1 • • 4- • + ... + ł • • • r-4 •

• i - « • + ... . . + + .

’ - { • CO CO - f - CS t—I i—I -{ - -{ - r—t t—1 r—t ' + + ’—1 1

. +Cs ,c o + ^ + + + + + + + cs • • - + ^ •

■ • CS CO • CS + + + + + + r t i—I + - + + C S •

• + + ...+ • + ■ CS

+

+ ^{■ + CS}

+ i—t ■ + + •

+ CS •

r—i • + + + ■ + + •

• CO + + +co -I +

CJ to ■>

<3 co a) x—

a o . a

<u g o

E^ . 2 8bS §•

a Bi 2 12 a

*• •» . s -V a a a ? r 5 S u oj

’2 <3 ąj — a C a a -a 2 C 8 g 8 § a ua 2 a u

g-g-g § 8 8

a; , a, a, a, a, a,

a

' . S i . .

•< c

&, O, 0,0,

(13)

• CS CS 4 “ + • + + + + +

■ CS - - I • • • - C S + - • • • + ■ • ■ 4 « 4 • + • • + +

...+ ...

... ’- ' + • + ■ ■ ■ • + ■ - I - I ...

• + ...CS CS • CS CS f i ■ • + • + C S r t r t r t ■ • - > - l + + • +

...e s 4 - 4 - 4 - 4 - ... c s i—ł 4 ~ • • • * 4 " • i—i »—i

• > -i 4 - • 4 - 4 ” 4 - e s i-i ■ ■ • < - i i - i 4 - 4 " + 4 _ ' - l ’ - , r t 4 — h + 4 " 4 " + + + +

4 - CS 4 - 4 - r - ł • ł—I1 i—I ł—( • r-1 CS • t—I ■ CS ... i—I r ł

... 4 - - 4 - ■ • • + • • • • - + ...+ + + + +

...e s » - i » - < ... c s e s 4 - 4 - 4 - ...

i-i c s c s r t • c s i-i e s e s 4 - • • < - i e s • • t - i ■ -1 c s i-i 4 - • • • • i-i ■ • c o c s

e s e s e s , - i e s c s 4 - ' - | 4 - 4 - CS r - l

• C O ł —ł r - ł O J r - I r H i —ł r - i • C O • t—ł — ł—ł —J— ...- | - • • CO CO

Ph. stellaris(L.)Nyl. j a u - ' 5 S —

• s e - S ^ o O i a

§ g - 2 f ć c

£ u * i u o - -

g g f e - S - 2 . . - a § ° S 5 e rfS - 2 eo . . <3 a , a , a , a , a , a , ix ,

s - 8 0)

: . s + T g

! T 3 « 0) N

< O3

• <uU Ul - 3 s £ § 3 £

g - 2 - ó

1 M

5 i ! 5

. • " S O 2 e 8 -«5 C U 43

O u

' na -2

2 £ H

v E

2 3

r-H O

1 ''A⁵²

" I ® . 2

i 2 3 S

; ^ o «

03 ~ ' E O i E . 1 |

' oj

1 CO — I b o . f i 13

■S S E

l i i

1 £ § > ,

>»

W " t i E 4 5 4 5 . s _TO O CO

1 bO

- . 5 ?

I t l

S a g .

E O v

O nS C 03 O c E c o . 1 E . 2

O +2 I + - S J S

S ' ® ' ! §■

! § ■ ! »

S 3 ' § " £1

I s l J

m * -

£• 3 > S 5 o- > 2 3 2 E -» Si 2 S I .5 g °

» § c £?

- i > , g 3 f i. " fi ' '

s s a s

1 *

„ c g,

=5 O co J * 2S > O O

u M ° *

3 2 O 1 s &•§

(14)

56

kich stwierdzono kilka plech Hypogymnia tubulosa, Ramalina pollinaria, Usnea subfloridana i U. hirta var. hirta.

Sorbus aucuparia ma florę i ugrupowania porostów zbliżone do dębu w podroście (tab. 3 i 4).

Na spróchniałych pniakach rosną liczne gatunki porostów i mszaków, przeważnie w znacznej liczbie okazów. Dużą stałość mają: Hypogymnia physodes, Cladonia cenotea, Cl. chlorophaea, Cl. coniocraea, Cl. digitata, Cl. glauca, Cl. bacillaris i Cl. macilenta. Na pniakach o niewielkim stopniu spróchnienia stwierdzono Cladonia botrytes.

W rezerwacie Sernetki porosty rosną także na piaszczystych skarpach dróg, brzegach polan i w miejscach przejaśnionych w wyniku działalności bobrów. Są to głównie gatunki Cladonia (rzadziej Cladina), Peltigera i Cor- nicularia aculeata (tab. 4).

PODSUMOWANIE WYNIKÓW

Uroczysko Sernetki jest jednym z bardziej florystycznie i fitosocjologicz- nie zróżnicowanych fragmentów leśnych Maćkowej Rudy, z gatunkami po

rostów charakterystycznymi dla naturalnych lub mało zmienionych przez człowieka zbiorowisk leśnych. Bogata w gatunki jest flora porostów rosną

cych na korze jesionu, grabu i dębu. Znaczną liczbę gatunków stwierdzono na leszczynie, na gałązkach martwych o odpadającej korze.

W tab. 4 zestawiono 135 gatunków, w tym kilka bardzo rzadkich, wśród nich na szczególną uwagę zasługują: Peltigera hazszlinskyi, gatunek wyraźny, łatwy do odróżnienia od pokrewnych po dużych soraliach (okazy z Sernetek zostały porównane z okazami identyfikowanymi przez G y e ln ik a ) , mimo to powszechnie włączany jako synonim do kilku drobnoplechowych gatun

ków Peltigera-, rosnąca na licznych stanowiskach Pertusaria lepto spora jest traktowana niekiedy jako synonim P. multipuncta, od której różni się bardzo wyraźnie reakcjami z KOH i PFDA. Ginącymi gatunkami są Euernia meso

morpha, Lobaria pulmonaria, Ramalina pollinaria, Usnea laricina, U. sub

floridana i U. tuberculata.

Flora porostów rezerwatu Sernetki nie różni się zbytnio od podobnego typu drzewostanów w otulinie, gdzie stwierdzono prawie wszystkie gatunki zanotowane w rezerwacie, z wyjątkiem Euernia mesomorpha i Lobaria pulmonaria. Występują one prawdopodobnie w najstarszych drzewostanach dębowych.

Nie udało się odszukać wielu taksonów notowanych z Sernetek i Maćko

wej Rudy w r. 1964, rosnących na brzozach: Bryoria crispa, Br. fuscescens, Br. subcana, Cetrelia cetrarioides, Euemia prunastri var. pendula, Usnea

(15)

Porosty rezerwatu Sernetki w Wigierskim Parku Narodowym 57 glabrescens, U. major, U. silesiaca, a także kilku odmian u pospolitych ga

tunków, jak Hypogymia physodes, Pseudenemia furfuracea, Ramalina fari- nacea, R. pollinaria i Usnea hirta, rosnących na różnych gatunkach drzew, których okazy z Sernetek przechowywane są w zielniku LBL-L. Nie znaleź

liśmy w osadzie Sernetki żadnej plechy Ramalina baltica, gatunku dawniej bardzo pospolitego, rosnącego w kilku odmianach na martwym drewnie za

budowań.

W porównaniu do wyników opublikowanych oraz do zgromadzonych wcześniej materiałów zielnikowych nastąpiły zmiany, które wskazują na znaczne osłabienie kondycji Lasów Wigierskich w stosunku do r. 1963 i r. 1964. Stwierdzono zubożenie lichenoflory nadrzewnej, co się objawiło nie tylko brakiem kilku gatunków, ale i zmniejszeniem liczby stanowisk, np.

Hypogymia tubulosa, Usnea subfloridana, U. hirta, Ramalina farinacea i R.

pollinaria, oraz małej kondycji gatunków pospolitych i bardzo zmiennych, które ograniczyły skalę zmienności (wyginęły odmiany bardzo wrażliwe, wymagające powietrza czystego).

Podstawową przyczyną negatywnych zmian jest, naszym zdaniem, wzrost zanieczyszczenia powietrza, głównie zakwaszenie wody atmosferycznej, lo

kalnie powodowane nagłym wzrostem udziału węgla w paleniskach domo

wych, a także ogólny wzrost tlenków siarki w powietrzu, jaki nastąpił w ostatnim trzydziestoleciu.

PIŚMIENNICTWO

1. B a r k m a n J. J.: Phytosociology and Ecology of Cryptogamic Epiphytes. Van Gorcum & Comp. Assen 1958.

2. B y s t r e k J.: Notatki lichenologiczne Suwalszczyzny. Ann. Univ. Mariae Curie- -Skłodowska, sectio C 19, 261-272 (1964).

3. B y s t r e k J.: Ramalina motykana B y s tr . nowy gatunek porostu odkryty na Su- walszczyźnie. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 20, 219-222 (1965).

4. B y s t r e k J.: Rozmieszczenie Usnea silesiaca M ot. w Europie. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 25, 167-169 (1970).

5. B y s t r e k J.: Lecanora subalbella N yl. na Suwalszczyźnie. Pragm. Flor. Geobot. 20 (2), 257-258 (1974).

6. B y s t r e k J.: Bryopogon mirabilis (M o t.) B y s tr . w Europie. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 32, 163-166 (1977).

7. B y s t r e k J., M a tw ie ju k A.: Porosty rezerwatu Monkinie w Wigierskim Parku Narodowym. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 49, 27-38 (1994).

8. C i e ś l i ń s k i S., T o b o le w s k i Z.: Porosty Polski północno-wschodniej. I. Acta Mycol. 25 (1), 57-100 (1989).

9. F a b i s z e w s k i J.: Porosty Śnieżnika Kłodzkiego i Gór Bialskich. Monogr. Bot. 26, 1-115 (1968).

(16)

10. L i p n i c k i L.: Lichenologiczne wartości Borów Tucholskich. Chrońmy przyr. ojczystą 4, 43-50 (1993).

11. M o ty k a J.: Porosty. Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych 5, 1, PWN, Warszawa 1960.

14. N o w a k J.: Porosty. Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych 1, 1, PWN, Warszawa 1983.

15. N o w a k J.: Porosty. Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych 6, 3, PAN, Inst. Bot. im. W. Szafera. Kraków 1993.

16. N o w a k J., T o b o le w s k i Z.: Porosty polskie. PWN, Warszawa 1975.

17. S a n t es so n R.: The Lichen of Sweden and Norway. Swed. Mus. Nat. Hist.

Stockholm-Uppsala 1964.

18. S o k o ło w s k i A. W.: Fitosocjologiczna charakterystyka zbiorowisk roślinnych Wi

gierskiego Parku Narodowego. Prace IBL, PWRiL, Warszawa 1988.

19. W i r t h V.: Flechtenflora. UTB Ulmer. Stuttgart 1980.

S U M M A R Y

Sernetki is one of the richest in lichens forest areas at Maćkowa Ruda in Wigry Na

tional Park. Among 135 species found there arboreal lichens, inclusive of numerous Per

tusaria, constitute the prevailing group. Large differentiation of ephiphytic lichens flora is due to differentiation of standing timbers, specially the presence of old trees (Acer, Carpinus, Fraxinus, Quercus). A considerable number of the species, including rare ones were noted on Corylus avellana, specially on dead twigs with falling off bark. In the lichen flora of Sernetki reservation several rare species were found: Arthonia dispersa, A.

punctiformis, Arthotelium ruanideum, Micarea melaena, Evemia mesomorpha (formerly very common, specially in the Białowieża Forest and in Roztocze), Lobaria pulmonaria, Pertusaria alpina, P. leioplaca, Usnea laricina, U. tuberculata, as well as the species of con- troversial taxonomic value: Peltigera hazszlinskyi (often linked with several small-leaved species of Peltigera and mentioned under different names, the investigated specimens were compared with those identified by G y e ln ik ), Pertusaria leptospora, which is included in the synonyms of P. multipuncta by some research workers.

Lack of several species formerly known from the forests of Sernetki environs, the lichens sensitive to air pollution, points to the negative succession caused by the increase of anthropopression.

The common use of coal in kitchen ranges is considered to be one of the reasons of the extinction of sensitive species.