RECENZJE, DYSKUSJE, POLEMIKI 141
Literatura
Eisler, Jerzy. 2000. Grudzień 1970. Geneza, przebieg, konsekwencje. Warszawa:
Wydawnictwo Sensacje XX wieku.
Friszke, Andrzej. 2002. Spór o PRL w Trzeciej Rzeczpospolitej (1989-2001).
„Pamięć i Sprawiedliwość” nr 1.
Gomułkiewicz, Piotr. 1997. Mniejsze zło. Władze stanu wojennego wobec opozy
cji we Wrocławiu. Warszawa-Wrocław: PWN.
Holzer, Jerzy i K rzysztof Leski. 1990. Solidarność w podziemiu. Łódź: W ydaw
nictwo Łódzkie.
Kamiński, Łukasz. 2000. Polacy wobec nowej rzeczywistości 1944-1948. Toruń:
Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kersten, Krystyna. 1983. Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948. Paris:
Libella.
Machcewicz, Paweł. 1993. Polski rok 1956. Warszawa: Oficyna Wydawnicza M ówią Wieki.
Machcewicz, Paweł. 2000. Spory o PRL w polskiej historiografii i publicystyce p o 1989 roku. W: Historycy polscy i ukraińscy wobec problem ów X X wieku.
Red. P. Kosiewski i G. Motyka. Kraków: Universitas.
Paczkowski, A ndrzej. 2001. Droga do «mniejszego zła». Strategia i taktyka obo
zu władzy lipiec 1980 - styczeń 1982. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Antoni D udek
Odpowiedź recenzentom
Zaproszony przez redakcję „Studiów Socjologicznych”, chciałbym odpowie
dzieć recenzentom, wstrzymując się od polemik. Wykres gorączki jest opisem komunizmu realnego w Polsce (ale nie tylko w Polsce). Opis ten został skoncen
trowany na okresach przełomowych, w których poza aparatem władzy wyraźniej dochodziły do głosu inne siły społeczne. Pozwoliło to zwrócić uwagę na konflik
ty. Wykres gorączki - jak zauważyli recenzenci - jest historią pisaną przez socjo
loga. Jest to część kilkuelementowego i dość zróżnicowanego cyklu opisów i analiz komunizmu realnego: jest w tym cyklu słownik: Polska, komunizm, opo
zycja, jest kronika jako próba uchwycenia specyfiki każdego roku: Portrety lat.
Polska w odcinkach 1944—1993, jest Taternictwo nizinne, historia pokazana przez (auto)biografię.
System atyczną analizę ustroju prowadziłem w książce Nowy ustrój i ewolu
cja opublikowanej w 1975 roku pod tytułem Ewolucja czy rewolucja (książki
142 RECENZJE, DYSKUSJE, POLEMIKI
m ają swoje losy, drugie wydanie, zatytułowane Ustrój komunistyczny w Polsce, ukazało się w roku 1985). W tej pracy omawiałem właściwości komunizmu j a ko rzeczywistego ustroju (systemu organizacji). Starałem się wskazać charakte
rystyczne dla tego ustroju zróżnicowania społeczne i konflikty, zwrócić uwagę na współwystępowanie stałości podstawowych cech ustroju z ich (w pewnym zakresie) zmiennością. Zestawiałem oddziaływania sprzyjające zmianom ustro
jowym . Strukturę społeczną rozumiałem w tej pracy raczej jako system organi
zacji niż (jak to zwykle zdarzało się w pracach socjologicznych) jako liczenie, ilu ludzi ma jakie właściwości. We wspomnianej książce zwracałem uwagę na układy częściowo niezależne, głównie instytucjonalne, którymi były partia ko
m unistyczna, administracja, policja polityczna, układ zewnętrzny (ZSRR) i układ nieform alny - pozaorganizacyjny. W tej analizie układów instytucjonal
nych była okazja do odnotowania działań niejawnych, słabo kontrolowanych, nieformalnych.
Badacze zwykle różnią się skłonnością do ryzyka. Na ryzyko jest w nauce miejsce. Ale sądzę, że rola historyka w porównaniu z rolą socjologa lub polito
loga wymaga większej wstrzemięźliwości w uzupełnianiu materiału empiryczne
go konstrukcjami i przypuszczeniami (a w każdym razie wyraźnego stwierdza
nia, że formułuje się przypuszczenia). Wykres gorączki starałem się pisać w au
torskiej roli historyka, któremu analizy socjologiczne i politologiczne nie są obce. Myślę, że w roli historyka nie bardzo przystoi oddalanie się od materiału źródłowego i pisanie o tym, co możliwe, choćby nie było wiadomo, czy to, co możliwe, zdarzyło się rzeczywiście.
Jakub Karpiński
