mgr Dominika Paleczna
Rozprawa doktorska pt:
Aspekty projektowania i oceny systemów informacyjno-wyszukiwawczych bibliotek
na początku XXI w.
Promotor
dr hab. Katarzyna Materska, prof. UKSW
ABSTRAKT
Warszawa, 2016
Teza
Stopień wykorzystania narzędzi służących pozyskiwaniu informacji faktograficznych lub dokumentacyjnych niejednokrotnie zależy od wrażeń ich użytkowników. Systemy informacyjno- wyszukiwawcze powinny zatem spełniać określone warunki, aby użytkownicy chcieli się nimi posiłkować i odnosili spodziewane korzyści. Sprzyja temu możliwość korzystania z systemu w różnych okolicznościach (dostępność), łatwość w korzystaniu (użyteczność) oraz umożliwienie wykonania założonych zadań (funkcjonalność).
Założenia te dotyczą także wyszukiwarek udostępnianych użytkownikom bibliotek, w tym coraz popularniejszych w bibliotekach akademickich systemów discovery, z pomocą których można przeszukiwać jednocześnie różnorodne zasoby z wielu źródeł. Z tego względu niezwykle istotna jest dbałość bibliotek o poziom dostępności, użyteczności oraz funkcjonalności udostępnianych narzędzi wyszukiwawczych, w tym dobór odpowiedniego oprogramowania i jego profesjonalna ewaluacja.
Cel rozprawy i metody badań
Ogólnym celem rozprawy było stworzenie modelu oceny interfejsów bibliotecznych narzędzi wyszukiwawczych, który może zostać wykorzystany przez biblioteki i projektantów w odniesieniu do wyszukiwarek naukowych (systemów discovery), a także innych interfejsów wyszukiwawczych. Do celów szczegółowych należała prezentacja przykładów pozytywnych i negatywnych rozwiązań zastosowanych w istniejących wdrożeniach, sformułowanie rekomendacji dla bibliotekarzy wdrażających i ewaluujących działanie narzędzi wyszukiwawczych, a także przedstawienie metod badawczych i propozycji terminologicznych w języku polskim.
W rozprawie wykorzystano następujące metody i narzędzia badawcze:
• krytyczny przegląd literatury;
• automatyczna analiza dostępności;
• testy eksperckie: analiza heurystyczna, wędrówka poznawcza;
• testy użyteczności (z udziałem użytkowników);
• wywiady pogłębione;
• kwestionariusz SUS (System Usability Scale).
Wyniki i wnioski
Badania wskazują potrzebę wielu ulepszeń w polskich wdrożeniach systemów discovery, zwłaszcza w zakresie użyteczności. W efekcie powstał zestaw rekomendacji do wykorzystania przez osoby zajmujące się w bibliotekach wdrażaniem i konfiguracją narzędzi wyszukiwawczych.
W formie diagramów zaproponowano schematy procesów decyzyjnych dotyczących wykorzystania
poszczególnych metod badawczych.
Zaprojektowane rozwiązania modelowe mogą znaleźć zastosowanie w badaniach prowadzonych nie tylko przez biblioteki, ale także innego rodzaju instytucje dążące do poprawiania poziomu dostępności, użyteczności i funkcjonalności internetowych usług informacyjnych.
Oryginalność i wartość poznawcza
Rozprawa powinna przyczynić się do zwiększania zainteresowania polskich instytucji bibliotecznych i informacyjnych badaniem dostępności, użyteczności i funkcjonalności narzędzi informacyjno-wyszukiwawczych. Dysertacja prezentuje w tym zakresie rzetelną diagnozę problemów występujących w polskich bibliotekach wraz z propozycjami ich rozwiązania, a także przybliża sposoby mogące pomóc w diagnozie i ulepszaniu zarówno samych systemów informacyjno-wyszukiwawczych, jak i ich konkretnych wdrożeń. Istotny wynik pracy stanowi autorski model oceny systemów informacyjno-wyszukiwawczych, który może zostać wykorzystany w odniesieniu do różnego rodzaju innych podobnych narzędzi.
Rozprawa odpowiada też na problem braku polskojęzycznej literatury poruszającej temat systemów discovery, a także zagadnień dostępności, użyteczności czy funkcjonalności systemów z perspektywy funkcjonowania bibliotek i potrzeb ich użytkowników. Autorka dokonała próby uporządkowania terminologii związanej z bibliotecznymi systemami informacyjnymi przeznaczonymi dla użytkowników końcowych.
