45 Konarska Jagoda Jamroży Marzena Jachimowicz Karolina

.N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018

streszczenie

O soby uprawiające sport - zarówno amatorzy, jak i zawodowcy - są narażeni na różne dolegliwości ze strony przewodu pokar- mowego. Działania niepożądane dotyczą znac- znej liczby sportowców (50-70%) i często mogą być przyczyną ograniczenia ich aktywności ruchowej. Zaburzenia mikrobioty jelitowej, upośledzenie i zwiększenie przepuszczalności bariery jelit, przewlekły stres, przyjmowane leki oraz infekcje są jednymi z głównych przy- czyn występowania dysbioz. Spowodowane są one czasową redukcją ukrwienia jelita w trak- cie treningu, a w konsekwencji zmniejszeniem procesu eliminacji toksyn i jednoczesnego transportu składników odżywczych do prze- wodu pokarmowego. Zaburzenia generują również stres oksydacyjny i rozwój stanu za- palnego, co prowadzi do nasilenia dolegliwości.

Na przestrzeni ostatnich lat wielokrotnie wykazywano ścisły związek między mikrobiotą jelitową, a zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego. Modulacja mik- robioty jelitowej przy pomocy probiotyków pozwala ograniczyć ryzyko pojawienia się dolegliwości ze strony układu pokarmowego, związanych z wysiłkiem fizycznym. Dzięki tego rodzaju suplementacji diety możliwe jest

zniwelowanie niekorzystnych objawów i jed- noczesne zwiększenie efektywności trenin- gu. Ma to przełożenie na wyniki osiągane w sporcie oraz samopoczucie zawodnika.

Celem niniejszej pracy była analiza badań naukowych, która pozwoliła na ws- kazanie efektów stosowania suplementacji preparatami probiotycznymi na mikrobiotę jelitową osób aktywnych fizycznie, a także wyróżnienie poszczególnych szczepów bakte- rii, mających istotny wpływ na pracę przewodu pokarmowego sportowców. Praca powstała na podstawie przeglądu literatury przedmiotu.

Materiał badawczy stanowiły artykuły naukowe odnoszące się do omawianego zagadnienia.

Jachimowicz Karolina ¹ Jamroży Marzena ¹

Konarska Jagoda ²

1

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Studenckie Koło Naukowe Dietetyków

2

Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Informatyki i Statystyki Medycznej

Związek probiotyków ze stanem zdrowia sportowców

Relationship between probiotics and athletes’

health condition

S łowa kluczowe: mikrobiota, sport, pro- biotyki, suplementacja, dieta.

S ^tr . 45 - 52

abstract

P eople practicing sports - both ama-

teurs and professionals - are exposed to vari-

ous gastrointestinal ailments. Adverse reac-

tions affect a significant number of athletes

(50-70%) and can often be a reason for limit-

ing their physical activity. Intestinal microbiota

disorders, impairment and increased intesti-

nal barrier permeability, chronic stress, medi-

cations and infections are among the main

.N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 causes of dysbiosis. It is caused by temporary

reduction of blood supply to the intestine dur- ing training, and as a consequence by the de- crease in the process of toxin elimination and simultaneous transport of nutrients to the gas- trointestinal tract. Disorders also generate oxi- dative stress and inflammation development, which leads to worsening of symptoms.

In recent years, a close relationship has been demonstrated between intestinal micro- biota and functional disorders of the gastroin- testinal tract. Modulation of intestinal micro- biota with the help of probiotics reduces the risk of gastrointestinal discomfort associated with physical exertion. Thanks to this kind of diet supplementation, it is possible to compen- sate for adverse symptoms and at the same time increase the efficiency of training. It translates to the results achieved in sport and the com- petitor’s well-being.

The aim of this study was to show the effects of supplementation with probiotic prep- arations on the intestinal microbiota of physi- cally active people, as well as the specification of individual strains of bacteria that have a par- ticularly significant impact on the functioning of the athletes’ gastrointestinal tract.

The work was based on a review of lit- erature on the subject. Scientific articles refer- ring to the discussed issue were used asresearch material.

liczbę komplikacji zdrowotnych, mogących pojawić się przy przeciążeniu organizmu.

Średni wysiłek może korzystnie wpływać na stopień przepuszczalności jelitowej, wchłanianie i przyswajanie elektrolitów oraz substancji odżywczych, a także tempo wydala- nia toksycznych produktów przemiany materii (BOSTRÖM, 2014).

Korzyści zdrowotne związane z regu- larnym uprawianiem sportów są nieocenione.

Wraz ze wzrostem intensywności wysiłku, maleje ryzyko wystąpienia chorób organic- znych, z których wymienić należy kamicę żółciową, nowotwór jelita grubego, zaparcia, za- burzenia metaboliczne czy chorobę uchyłkową jelita grubego. Częściej natomiast pojawiają się zaburzenia czynnościowe przewodu po- karmowego, do których zaliczamy dyspepsję, zgagę i zespół jelita nadwrażliwego (ang. ir- ritablebowelsyndrome, IBS) (ZIELIŃSKA, 2014). W zależności od intensywności wysiłku, może początkowo pojawić się ból i dyskomfort brzucha, kolejno występują nudności, dochodzi do torsji, biegunek, a nawet krwawienia z prze- wodu pokarmowego, wynikającego z przetre- nowania (MARLICZ, 2014). Można zatem konkludować, że intensywny i długotrwały wysiłek fizyczny zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń mikroflory jelitowej, nasila przepuszczalność w obrębie warstwy komórek nabłonkowych jelita oraz niekorzyst- nie wpływa na stan bariery jelitowej (MO- SES I IN., 1991; OKTEDALEN, 1991; KAY, 1997).

Znaczącą pomoc dla mikrobioty stanowią bakterie probiotyczne. Mikrobiota jelitowa pełni wiele ważnych zadań w organiz- mie: odpowiada za fermentację niestrawionych resztek pokarmowych w przewodzie pokar- mowym, jest źródłem dużej ilości kwasów de- oksyrybonukleinowych, stanowiących genom bakteryjny, gwarantuje prawidłowe zużycie energii w mięśniach, przemianę glukozy w wątrobie oraz formowanie tkanki tłuszczowej,

K ^{ey words:} microbiota, sport, probiotics, supplementation, diet.

Wstęp

N ie od dziś wiadomo, że wysiłek fizy-

czny korzystnie wpływa na stan obwodowego

układu nerwowego, regulację poziomu hor-

monów krążących we krwi oraz stan ukrwie-

nia błony śluzowej i mięśniowej żołądka oraz

jelit (SADARANGANI I IN., 2014). Szc-

zególnie wyróżniona została umiarkowana

aktywność fizyczna, ze względu na mniejszą

.N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018

a także odgrywa istotną rolę w rozwoju odpow- iedzi immunologicznej i dojrzewaniu układu limfatycznego GALT (ang. gut-associatedlym- phoidtissue) (SHANAHAN, 2010).

Celem niniejszej pracy była analiza badań naukowych, która pozwoliła na wskaza- nie efektów stosowania suplementacji preparat- ami probiotycznymi na mikrobiotę jelitową osób aktywnych fizycznie, a także wyróżnienie poszczególnych szczepów bakterii, mających istotny wpływ na pracę przewodu pokarmowe- go sportowców.

Materiał i metody badań P raca powstała na podstawie przeglądu polsko- i anglojęzycznej literatury przedmiotu pochodzącej z lat 1991-2017. Materiał badaw- czy stanowiły artykuły naukoweodnoszące się do omawianego zagadnienia, wyszukane za pomocą baz PubMed oraz Google Scholar.

Rola probiotyków w żywieniu sportowców

P robiotyki (gr. pro bios – dla życia), to według definicji Światowej Organizacji Zd- rowia (World Health Organization, WHO) i Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Ag- riculture Organization of the United Nations, FAO), żywe mikroorganizmy, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza (FAO/WHO, 2001). Na rynku występują w różnych formach:

w tabletkach, w postaci kapsułek, jako proszek (dodawany do napojów), a także jako wybrane produkty mleczne, tj. mleko fermentowane lub jogurt (PYNE I IN., 2015). Największą skutecznością odznacza się stosowanie probio- tyków wieloszczepowych (poliprobiotyków) oraz wielogatunkowych, wraz z prebiotykami, które tworzą tzw. synbiotyki. Takie zestawienie

produktów oddziałuje na różnych odcinkach przewodu pokarmowego i jest zalecane w różnych zaburzeniach składu i funkcji mikro- bioty. Przynosi to minimalizację niekorzyst- nych następstw związanych z intensywnym wysiłkiem, co końcowo przekłada się na lep- sze wyniki, na których najbardziej zależy za- wodowym sportowcom (PYNE I IN., 2015).

Rekomendowane szczepy bakterii

E ksperci Uniwersytetu Yale, nau- kowcy z Niemieckiego Towarzystwa Chorób Przewodu Pokarmowego i Chorób Metabol- icznych oraz Niemieckiego Towarzystwa Neu- rogastroenterologii i Motoryki wyszczególnili probiotyki rekomendowane w różnych posta- ciach zespołu jelita nadwrażliwego: bólowej, wzdęciowej oraz zaparciowej. Szczepy te mogą być z powodzeniem stosowane u sportowców odczuwających dyskomfort trawienny.

Wyszczególnione probiotyki to: Bifi- dobacterium infantis 35624, Bifidobacterium animals DN-173 010, Lactobacillus casei Shi- rota, Lactobacillus plantarum 299V, Lactoba- cillus rhamnosus GG, E. coli Nissle 1917 oraz VSL #3 (KIM I IN., 2003; KIM I IN., 2005;

FLOCH I IN., 2011; HUNGIN I IN., 2013).

Z ^wiąZek probiotyków Ze stanem

Zdrowia sportowców s tr . 45 - 52

Czynniki wzmagające doleglowości bólowe

N ajczęściej dolegliwości ze strony prze- wodu pokarmowego zgłaszają długodystansowi biegacze (biatloniści, triatloniści), kolarze, wioślarze i kajakarze. Częstość występowania dolegliwości związanych z przewodem pokar- mowym, żołądkiem czy jelitami całościowo dotyczy ok. 70% sportowców. Czynnika- mi je wyzwalającymi są (KÜSTER, 2013;

ŻELOWSKI I IN., 2013; MARLICZ, 2014):

spożycie posiłku w krótkim czasie przed

.N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 konkurencją lub po jej zakończeniu (spow-

odowane gorszym ukrwieniem jelit);

odwodnienie organizmu;

przyjmowanie leków przeciwbólowych, najczęściej z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ);

stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP) oraz antybiotyków (dodanie do kuracji NLPZ i IPP probiotykówzapobiega uszkodze- niom błony śluzowej);

długotrwały stres związany z przygotowaniem się do zawodów i rywalizacją;

przejściowe zaburzenia w funkcjonowaniu obwodowego układu nerwowego oraz układu dokrewnego;

dieta bogatobiałkowa, z dużą ilością glukozy i fruktozy, a uboga w błonnik.

Ryzyko wystąpienia dolegliwości ze st- rony przewodu pokarmowego uzależnione jest od uprawianej dyscypliny (np. biegi długodystansowe), płci (częściej problem ten dotyczy kobiet), wieku (bardziej narażone są osoby w młodszym wieku), a także niewłaściwej diety i spożywania alkoholu (MOJKA, 2014).

W trakcie wykonywania intensywne- go treningu zwiększa się ukrwienie mięśni i narządów należących do układu sercowo-nac- zyniowego, a zmniejsza przewodu pokarmowe- go. Wskutek tego zaopatrzenie jelit w krew, tlen oraz składniki odżywcze zostaje w znacznym stopniu osłabione. Pogarsza się również pro- ces wydalania produktów przemiany materii z komórek jelit, co prowadzi do obniżenia ich pH. Dochodzi wówczas do groźnych reakcji wolnorodnikowych, które uszkadzają strukturę komórek jelit i upośledzają ich funkcjonowanie.

W celu osiągnięcia najlepszych rezultatów, za- leca się co najmniej czterotygodniowy okres kuracji (ARAGON I IN., 2010; DUCROTTÉ I IN., 2012; CHARBONNEAU I IN., 2013;

CAYZEELE-DECHERF I IN., 2017). Dobrą praktyką może też być stałe przyjmowanie bakterii probiotycznych, stanowiących element codziennej diety.

W przypadku podróżowania przez różne strefy czasowe (jak to często ma miejsce w przypadku sportowców zawodowych), w celu uniknięcia tzw. biegunki podróżnych, zaleca się przyjmowanie probiotyków wieloszczepowych przez okres co najmniej dwóch tygodni przed planowaną podróżą, a także przez dwa tygod- nie po powrocie (OTTE, 2001; MARLICZ, 2012).

Zalecenia żywieniowe wspomagające rozwój prawidłowej mikrobioty

O soby aktywne fizycznie często poświęcają dużo uwagi diecie (TAVARES, 2014). Niestety w wyniku zaburzenia struk- tury czy funkcji bariery jelitowej zaburzone zostają jej funkcje absorpcyjne. Skutkiem złego wchłaniania składników odżywczych i wita- min jest przede wszystkim spadek energii i wydolności psychofizycznej. W dłuższej perspe- ktywie organizm narażony jest na występowanie różnego typu niedoborów prowadzących do wyczerpania, wydłużenia czasu odnowy struk- tur białkowych i rezerw glikogenu w mięśniach oraz wystąpienia poważniejszych schorzeń (FRĄCZEK I IN., 2012). W celu uszczel- nienia bariery jelitowej zaleca się stosowanie diety bogatej w błonnik (CHEN I IN., 2013;

HUNG I SUZUKI, 2016).Należy jednak mieć

na uwadze, że u osób z zaburzeniami przewodu

pokarmowego nierozpuszczalny błonnik może

działać niekorzystnie, powodując nadwrażliwość

trzewną i nasilając dolegliwości. W takiej sy-

tuacji powinno się przyjmować błonnik w

postaci rozpuszczalnej. Ta frakcja błonnika

w największej ilości występuje w płatkach i

otrębach owsianych, jabłkach, pomarańczach,

gruszkach, truskawkach, orzechach, nasionach

lnu, fasoli, grochu, soczewicy, ogórkach, sel-

erze i marchwi. Ponadto, zaleca się unikanie

cukrów prostych, sztucznych słodzików i alko-

.N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018

holu (WŁODAREK I IN., 2015; HARRIS I BAFFY, 2017).

Analiza

dostępnych badań

P ozytywny wpływ probiotyków na stan zdrowia sportowców potwierdzają lic- zne badania. W 2006 r. ClANCYI IN. pr- zebadali 27 sportowców, z których 9 zgłaszało zmęczenie, nawracający ból gardła oraz zachwianą wydajność. Badani przyjmowali probiotyk z gatunku lactobacillus acidophilus (2 × 10

komórek /dzień). Po czterech tygod- niach u osób odczuwających zmęczenie zaob- serwowano znaczny wzrost wydzielania IFNγ – grupy białek odgrywających ważną rolę w odpowiedzi immunologicznej. (ClANCY I IN., 2006).

Rok później KEKKONEN wraz z innymi badaczami szukali związku przyj- mowania bakterii lactobacillus rhamnosus- GG (lGG, 4,0 x 10

komórek/dzień) przez maratończyków (n=141), a występowaniem różnych dolegliwości. Nie wykazano różnic w liczbie infekcji dróg oddechowych lub objawów żołądkowo-jelitowych, ale czas ich trwania w grupie z suplementacją był krótszy niż w grupie nieotrzymującej suplementacji (KEKKONEN I IN., 2007).

W 2010 roku COx I IN. w trakcie czterotygodniowych treningów zimowych po- dawali 20 biegaczom dystansowym bakterie lactobacillus fermentum (1,26 × 10

komórek /dzień). Zażywanie probiotyku zwiększyło produkcję IFNγ w krwi pełnej w porównaniu do grupy nieotrzymującej suplementacji oraz znacznie, bo aż o połowę, zmniejszyło czas trwania chorób układu oddechowego oraz ich nasilenie (COx, 2010).

W 2012 roku GlEESONI IN. zawęzili grupę badaną do biegaczy wytrzymałościowych, których suplementowano bakteriami lactoba-

cillus casei Shirota (6,5 × 10

żywych komórek / dzień) przez 16 tygodni z trzykrotnym pobra- niem próbek. Odsetek osób z infekcją górnych dróg oddechowych w grupie niesuplementującej probiotyków był o 36% wyższy niż w gru- pie z suplementacją probiotykiem. Natomi- ast intensywność i czas trwania objawów nie różniły się znacząco w obu grupach. Dodat- kowo stężenie IgA było wyższe w grupie z suplementacją niż w grupie bez suplementacji (GlEESON I IN., 2012).

Badanie na szeroką skalę przeprowad- zono w 2014 roku. Wzięło w nim udział 461 osób aktywnych fizycznie podzielonych na trzy grupy. Pierwsza grupa przyjmowała Bifidobac- terium animalis subsp. lactis Bl-04 (Bl-04):

2,0 x 10

komórek /dzień, druga grupa lacto- bacillus acidophilus NCFM i Bifidobacterium animals subsp. lactis Bi-07 (NCFM i Bi-07):

5 × 10

komórek /dzień, zaś trzecia stanowiła grupę kontrolną. Po 150 dniach obserwacji WESt I IN. ocenili ryzyko wystąpień infekcji górnych dróg oddechowych na znacznie niższe w grupie pierwszej (WESt I IN., 2014).

HAYWOOD I IN. w tym samym czasie badali wpływ suplementów probiotycznych wielogatunkowych na stan zdrowia sportow- ców. trzydziestu graczy rugby przez 4 tygod- nie przyjmowało probiotyk, w którego skład wchodziły bakterie: lactobacillus gasseri: 2,6

× 10

komórek / dzień, Bifidobacterium bifi- dum: 0,2 × 10

komórek / dzień oraz Bifido- bacterium longum: 0,2 × 10

komórek / dzień.

Podczas leczenia probiotycznego 14 z 30 uc- zestników nigdy nie doświadczyła objawów in- fekcji górnych dróg oddechowych lub zaburzeń przewodu żołądkowo-jelitowego. Ponadto, lic- zba dni choroby zazwyczaj była wyższa w przy- padku grupy nieotrzymującej suplementacji.

Nie zaobserwowano jednak różnic w nasile- niu objawów choroby między obiema grupami (HAYWOOD I IN., 2014).

Z ^wiąZek probiotyków Ze stanem

Zdrowia sportowców s tr . 45 - 52

.N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018

Podsumowanie

L iczba badań potwierdzających ko- rzystny wpływ stosowania probiotyków wśród sportowców jest wciąż niewielka, dlatego zdecy- dowanie za wcześnie na wydawanie pacjentom praktycznych wskazówek.W licznych bada- niach klinicznych wykazano, iż zakłócenie prawidłowej funkcji bariery jelitowej prow- adzi do zwiększenia jej przepuszczalności, co może przyczyniać się do rozwoju szeregu przewlekłych problemów zdrowotnych. Mogą one odgrywać znaczącą rolę w patogenezie chorób ze strony przewodu pokarmowego, które pogarszają jakość życia sportowców oraz wpływają na osiągane przez nich wyniki spor- towe. Bariera jelitowa podlega dynamicznym, ciągłym zmianom, co przekłada się na samo- poczucie i zdrowie pacjentów.

Zainteresowanie probiotykami (zarówno w formie suplementów diety, jak i pod postacią żywności) wydaje się być zasadne, ze względu na możliwość wyrównania nieprawidłowych stosunków bakteryjnych zasiedlających mikrobiotę. Idea probiotykoterapii zarówno w prewencji, jak i leczeniu niesie obiecujące możliwości poprawy stanu zdrowia osób akty- wnych fizycznie.

Literatura

ARAGON G., GRAHAM D.B., BORUM M., DOMAN D.B. 2010. Probiotic therapy for irritable bowel syndrome. Gastroenterology

& Hepatology. 6(1), 39-44.

BOSTRÖM P.A. 2014. All organ exercise for metabolic health. Drug discovery today. 19 (7), 997–998.

CAYZEELE-DECHERF A., PÉLERIN F., LEUILLET S., DOUILLARD B., HOUSEZ B., CAZAUBIEL M., JACOBSON G.K., JÜSTEN P., DESREUMAUX P. 2017. Sac- charomyces cerevisiae CNCM I-3856 in irri-

table bowel syndrome: An individual subject meta-analysis. World Journal of Gastroenter- ology. 23(2), 336-344.

CHARBONNEAU D., GIBB R.D., QUIG- LEY E.M. 2013. Fecal excretion of Bifido- bacterium infantis 35624 and changes in fecal microbiota after eight weeks of oral supple- mentation with encapsulated probiotic. Gut Microbes. 4(3), 201-211.

CHEN H., MAO X., HE J., YU B., HUANG Z., YU J., ZHENG P., CHEN D. 2013. Di- etary fibre affects intestinal mucosal barrier function and regulates intestinal bacteria in weaning piglets. British Journal of Nutrition.

110(10), 1837-1848.

CLANCY R.L., GLEESON M., COX A., CALLISTER R., DORRINGTON M., D’ESTE C., ET AL. 2006. Reversal in fa- tigued athletes of a defect in interferon gamma secretion after administration of Lactobacillus acidophilus. British Journal of Sports Medi- cine. 40, 351- 354.

COX A.J., PYNE D.B., SAUNDERS P.U., FRICKER P.A. 2010. Oral administration of the probiotic Lactobacillus fermentum VRI- 003 and mucosal immunity in endurance ath- letes.British Journal of Sports Medicine. 44, 222–226.

DUCROTTÉ P., SAWANT P., JAYANTHI V. 2012.Clinical trial: Lactobacillus plantarum 299v (DSM 9843) improves symptoms of ir- ritable bowel syndrome. World Journal of Gas- troenterology. 18(30), 4012-4018.

FAO/WHO. 2001. Health and Nutritional Properties of Probiotics in Food including Powder Milk with Live Lactic Acid Bacteria.

FLOCH M.H., WALKER W.A., MADSEN

.N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018

FLOCH M.H., WALKER W.A., MADSEN K., SANDERS M.E., MACFARLANE G.T., HARRY J., DIELEMAN L.A., RINGEL Y., GUANDALINI S., KELLY C.P., BRANDT L. J. 2011. Recommendations for Probiotic Use-2011 update. Journal of Clinical Gastro- enterology. 42(2), 168-171.

FRĄCZEK B., GACEK M., GRZELAK A.

2012. Żywieniowe wspomaganie zdolności wysiłkowych w grupie sportowców wyczynow- ych. Problemy Higieny i Epidemiologii. 93(4), 817-823.

GLEESON M., BISHOP N.C., OLIVEIRA M., MCCAULEY T., TAULER P., LAW- RENCE C. 2012. Effects of a Lactobacillus salivarius probiotic intervention on infection, cold symptom duration and severity, and mu- cosal immunity in endurance athletes. Interna- tional Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism. 22, 235- 242.

HARRIS L.A, BAFFY N. 2017. Modulation of the gut microbiota: a focus on treatments for irritable bowel syndrome. Postgraduate Medi- cine. 129(8), 872-888.

HAYWOOD B.A., BLACK K.E., BAKER D., MCGARVEY J., HEALEY P., BROWN R.C. 2014. Probiotic supplementation reduces the duration and incidence of infections but not severity in elite rugby union players.Journal of Science and Medicine in Sport. 17, 356- 360.

HUNG T.V, SUZUKI T. 2016.Dietary Fer- mentable Fiber Reduces Intestinal Barrier De- fects and Inflammation in Colitic Mice. The Journal of Nutrition. 146(10), 1970-1979.

HUNGIN A.P, MULLIGAN C., POT B., WHORWELL P., AGRÉUS L., FRACASSO P., LIONIS C., MENDIVE J., PHILIPPART DE FOY J.M., RUBIN G., WINCHESTER

C., DE WIT N.EUROPEAN SOCIETY FOR PRIMARY CARE GASTROENTER- OLOGY. 2013. Systematic review: probiotics in the management of lower gastrointestinal symptoms in clinical practice - an evidence- based international guide. Alimentary Phar- macology & Therapeutics. 38(8), 864- 886.

KEKKONEN R.A., VASANKARI T.J., VU- ORIMAA T., HAAHTELA T., JULKUNEN I., KORPELA R. 2007. The effect of probiotics on respiratory infections and gastrointestinal symptoms during training in marathon run- ners. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism. 17, 352- 363.

KIM H.J., CAMILLERI M., MCKINZIE S., LEMPKE M.B., BURTON D.D., THOM- FORDE G.M., ZINSMEISTER A.R. 2003.

A randomized controlled trial of a probiotic, VSL#3, on gut transit and symptoms in diar- rhoea-predominant irritable bowel syndrome.

Alimentary Pharmacology & Therapeutics.

17(7), 895-904.

KIM H.J., VAZQUEZ ROQUE M.I., CA- MILLERI M, STEPHENS D., BURTON D.D., BAXTER K., THOMFORDE G., ZINSMEISTER A.R. 2005. A randomized controlled trial of a probiotic combination VSL# 3 and placebo in irritable bowel syn- drome with bloating. Neurogastroenterology Motility. 17, 687- 696.

KÜSTER M., RENNER B., OPPEL P., NIE- DERWEIS U., BRUNE K.2013. Consump- tion of analgesics before a marathon and the incidence of cardiovascular, gastrointestinal and renal problems: a cohort study.British Medical- Journal Open. 3(4).

MARLICZ W. 2014.Wysiłek fizyczny a mi- kroflora przewodu pokarmowego- znacze- nie probiotyków w diecie sportowców. Forum Z ^wiąZek probiotyków Ze stanem

Zdrowia sportowców s tr . 45 - 52

.N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 3 (21)/2018 Zaburzeń Metabolicznych. 5(3), 129-140.

MARLICZ W., ŁONIEWSKI I. 2014.En- teropatia indukowana NLPZ i IPP- ważny i niedoceniany problem kliniczny. Gastroentero- logia Kliniczna. 6(1), 24-33.

MARLICZ W., ZAWADA I., STARZYŃSKA T. 2012. Irritablebowel syndrome - irritable- bowel orirritablemind? Polski Merkuriusz Lekarski. 32(187), 64-69.

MOJKA K. 2014. Probiotyki, prebiotyki i syn- biotyki– charakterystyka i funkcje.Problemy Higieny i Epidemiologii. 95(3), 541-549.

MOSES F., SINGH A., SMOAK B. 1991.

Alterations in intestinal permeability during prolonged high intensity running (abstract).

Gastroenterology. 100, 472.

OKTEDALEN O., LUNDE O.C., OPSTAD P.K., AABAKKEN L., KVERNEBO K. 1991.

Changes in the gastrointestinal mucosa after long-distance running. Scandinavian Journal of Gastroenterology. 27, 270-274.

OTTE J.A., OOSTVEEN E., GEELKERKEN R.H., GROENEVELD A.B., KOLKMAN J.J. 2001. Exercise induces gastric ischemia in healthy volunteers: a tonometry study. Journal of Applied Physiology. 91(2), 866- 871.

PALS K.L., CHANG R.T., RYAN A.J., GISOLFI C.V. 1997. Effect of running inten- sity on intestinal permeability. Journal of Ap- plied Physiology. 82(2), 571-576.

PYNE D.B., WEST N.P., COX A.J., CRIPPS A.W. 2015. Probiotics supplementation for athletes- clinical and physiological effects.Eu- ropean Journal of Sport Science. 15, 63- 72.

SADARANGANI K.P., HAMER M., MIN-

DELL J.S., ET AL. 2014. Physical activity and risk of all-cause and cardiovascular disease mortality in diabetic adults from Great Britain:

pooled analysis of 10 population-based cohorts.

Diabetes Care. 37(4), 1016-1023.

SHANAHAN F. 2010. Gut microbes: from bugs to drugs.The American Journal of Gas- troenterology. 105(2), 275-279.

STEEGE R.W., VAN DER PALEN J., KOLKMAN J.J. 2008. Prevalence of gastro- intestinal complaints in runners competing in a long-distance run: an internet-based obser- vational study in 1281 subjects. Scandinavian Journal of Gastroenterology. 43, 1477-1482.

TAVARES A.I. 2014. Physical activity and healthy diet: determinants and implicit rela- tionship. Public Health. 128(6), 568-575.

WEST N.P., HORN P.L., PYNE D.B., GEB- SKI V.J., LAHTINEN S.J., FRICKER P.A., CRIPPS A.W. 2014. Probiotic supplementa- tion for respiratory and gastrointestinal illness symptoms in healthy physically active individ- uals. Clinical Nutrition. 33, 581-587.

WŁODAREK D., LANGE E., GŁĄBSKA D., KOZŁOWSKA L. 2015. Dietoterapia.

Wydawnictwo Lekarskie PZWL.Warszawa.

ZIELIŃSKA A. 2014.Ocena zależności między sposobem odżywiania a dolegliwościami u osób z zaburzeniami czynnościowymi przewodu po- karmowego. Pielęgniarstwo i Zdrowie Public- zne. 4(3), 227-237.

ŻELOWSKI A., WOJTUŃ S., GIL J., DYR-

LA P. 2013. Zespół jelita nadwrażliwego – pod-

stawowe zasady rozpoznawania i leczenia. Pe-

diatria i Medycyna Rodzinna. 9(3), 250-255.