i św . Tomasza. Praca ukaże się nakładem Towarzystwa Nauko
w ego KUL.
P o sie d z en ie z d n ia 23 p a ź d z ie rn ik a 1961 r.
Czł. Ks. Stanisław K a m i ń s k i przedstaw ił własną pracę pt.: K oncepcja błędu logicznego.
W y d a w a ł o b y się, żc nic m a żad n e g o p ro b le m u d o ty cząceg o n a tu r y b łę d u logicznego. O k re ś la się g o p o p r o s tu (fu n k c jo n a ln ie ) ja k o n a r u szenie z a s a d lo g ik i lu b (sta ty c zn ie ) ja k o n iezg o d n o ść z o b o w ią z u ją c ą re g u łą logiczną. A to li ze w z g lę d u n a ró ż n e k o n c ep c je lo g ik i, z a ró w n o co do zasię g u je j z a g a d n ie ń ja k i sp o so b ó w ich tr a k to w a n ia , m o żn a w zasad zie p y ta ć o to, ja k p o jm o w a ć b łą d lo g iczn y i w ja k i sposób 0 n im tra k to w a ć .
W n a jś c iśle js z y m sensie b łęd e m lo g iczn y m je s t n ie z a c h o w a n ie j a k ie jś re g u ły lo g ik i fo rm a ln e j. M am y w te d y b łą d c z y s to f o rm a ln y w e w n io s k o w a n iu n iez aw o d n y m . Co do n a tu r y ta k ie g o b łę d u n ie ro d z i się ż ad e n p ro b lem . P r a w a lo g ik i d e d u k c y jn e j są b e z s p o rn e i w zasad zie sk o d y fik o w a n e . O sobnego t r a k t a t u o b łę d a c h lo g ic z n y ch n ie p o trz e b a . J e ś li n a to m ia s t lo g ik ę p o jm u je się szerzej ja k o te o rię ro z u m o w a ń (a rg u m e n ta c ji) a lb o n a w e t ja k o te o rię ra c jo n a ln e g o (p rec y z y jn e g o , k o n se k w e n tn e g o , k ry ty c z n e g o , zasad n eg o ) i s p ra w n e g o d o c h o d ze n ia m y śło w o - p o zn aw czeg o a s e rc ji zd an ia, to w te d y o d p o w ie d n io w c o raz w ię k sz y m s to p n iu nie da się u n ik n ą ć w ie lu z a g a d n ie ń z w ią z a n y c h z u ję c ie m n a tu r y b łę d u lo gicznego. Z a s a d y b o w ie m ta k sz e ro k o ro z u m ia n e j lo g ik i nie ty lk o nie zo stały sk o d y fik o w a n e , a le b t a k ró w n ie ż ich je d n o lite g o tr a k to w a n ia . O b o k m o m e n tó w fo rm a ln y c h w c h o d zą t u w g r ę ró w n ie ż a s p e k ty filo zo ficzn e (zw łaszcza te o r ii p o z n an ia) o ra z p sy c h o lo g ic zn o - so cjologiczne. W u jm o w a n iu n a tu r y b łę d u lo g iczn eg o u w z g lę d n ia się np.
in te n c ję sp ra w c y b łę d u czy c h ciał, czy n ie c h c ia ł w p ro w a d z ić w błąd, p o z o ry p ra w id ło w o śc i b łę d n e j a r g u m e n ta c ji i je j siłę p rz e k o n y w a ją c ą o ra z to, ja k ie są ty p o w e d la p e w n y c h p o s ta w m y ślo w y c h sposoby w p ro w a d z a n ia w b łą d p o zn aw czy . W te n sposób b łą d lo g iczn y to nie ty lk o ro z u m o w a n ie n ie p ra w id ło w e ze w z g lęd u n a d y r e k ty w y lo g ik i f o r m a ln e j, lecz ta k ż e w y k ro c z e n ia w d zied zin ie z a s a d te o r ii p o z n an ia, lo g ik i ję z y k a , lo g ik o -p s y ch o -s o cjo lo g ic zn e j te o r ii ro z u m o w a ń , e ry s ty k i 1 d y d a k ty k i o ra z m e to d o lo g ii n a u k . N ie w ą tp liw ie je d n a k i w ta k ie j s y tu a c ji k o n c e p c ja b łę d u lo g iczn eg o k o n c e n tr u je się n a w a d liw e j a r g u m e n ta c ji. O p ró cz jej b łę d n e j fo rm y ch o d zi ró w n ie ż o ró ż n e ź ró d ła te j b łęd n o ści ze w zg lęd u n a jej tw ó rc ę i o d b io rcę, z d e te rm in o w a n ie o k o liczn o ści p o w s ta w a n ia b łę d n y c h czy ty lk o p o z o rn y c h ro z u m o w ań o ra z o ' ro z m a ite s k u tk i, ja k ie w y w rz e ć m oże w a d liw a a rg u m e n ta c ja p rz y u p r a w ia n iu n a u k i i d y d a k ty c e . D la te g o w ła ś n ie w ty p o lo g ia c h b łę d ó w lo g iczn y ch n ie m o żn a o g ra n ic za ć się do u w z g lę d n ie n ia ro d z a ju n a ru s z a n y c h re g u ł lo g iczn y ch , lecz w in n o b r a ć się ró w n ie ż w w ię k sz y m s to p n iu p o d u w a g ę w s p o m n ia n e o koliczności. N a tu r ę b łę d u logicznego d ało b y się przeito z d efin io w ać o sta te c z n ie ja k o m y ślo w e (w zasadzie, p rzy g o to w aw c z e c zy n n o ści m o g ą b y ć po zam y ślo w e) d o jście d o n ie r a c jo n a ln e j (n a jc zę śc iej u k ry c ie ) a s e rc ji ja k ie g o ś z d a n ia lu b zw o d n icze do
p ro w a d z e n ie k o goś do ta k ie j a s e rc ji.
44
Ze z m ia n ą k o n c e p c ji n a tu r y b łę d u logicznego, k tó r y s ta je się w ś w ie tle p o w y ż sz y ch u w a g w a d liw o ś c ią p o z n aw c z ą z w ią z a n ą z sa m y m ro z u m o w a n ie m o ra z je g o ź ró d ła m i i p rz y g o to w a n ie m , w y ra ż a n ie m , p rz e k a z y w a n ie m i w y k o rz y s ty w a n ie m , u leg a m o d y fik a c ji sposób s y s te m a ty z o w a n ia ty p o w y c h b łę d ó w lo g iczn y ch . N a jcz ęście j z e s ta w ia się je w e d le d zie d zin w ied zy lo gicznej (w n a js z e rs z y m ro z u m ie n iu o sta tn ie g o słow a). A w ię c o d ró ż n ia się n a jp i e r w b łę d y m y ślo w e, c zy li te o re ty c z n e (czy n n o ści z ak o ń c zo n e a s e rc ją ) i p o z am y ślo w e , czy li p ra k ty c z n e (czy n n o ś c i n ie z ak o ń czo n e a se rc ją). P ie rw s z e m o g ą b y ć teo rio p o zn a w c z e (c zy n n o śc i w z asad z ie n ie d y s k u rs y w n e ) i lo g iczn e (czy n n o ści w y ra ź n ie d y s k u rs y w n e ). Te o s ta tn ie z aś są b a rd z o często f o rm a ln e (sam a fo rm a c zy n n o ści), b ą d ź m eto d o lo g ic zn e (u k ład i d o b ó r czy n n o ści, n ie k ie d y nie t y lk o c zy sto m y ślo w y ch ). N a p o g ra n ic z u b łę d ó w m eto d o lo g ic zn y c h i p r a k ty c z n y c h u m ie śc ić w y p a d a b łę d y se m io ty czn e. C h a r a k te r ic h je s t sp e cy ficzn y . N ie k tó re ich ty p y n a le ż ą do g ru p y m e to d o lo g ic zn y c h (w a d li
w o ś c i k o n s tr u o w a n ia a p a r a tu r y p o jęc io w ej) in n e — d o u c h y b ie ń te o rio p o z n a w c z y c h ( u s te rk i fu n k c jo n a ln o -p o z n a w c z e jęz y k a), a jeszcze in n e — d o p r a k ty c z n y c h (d e fe k ty w y s ło w ie n ia m y śli). W a rto dodać, iż o p e w n y c h w y k ro c z e n ia c h m eto d o lo g ic zn y c h , s e m io ty c zn y c h i p r a k ty c z n y c h m ó w i się, że są to w a d liw o śc i p ra k se o lo g ic z n e (n a ru s z e n ia z a s a d sp ra w n o ś c i i u m ie ję tn o ś c i w y k o n y w a n y c h czynności).
B a rd z ie j o d p o w ie d n ia d la z a c h o w a n ia je d n o lito ś c i te o r ii b łę d ó w lo g ic z n y ch w y d a je się s y s te m a ty k a o p a r ta n a z a s a d a c h p sy ch o lo g iczn y ch . W te d y n a le ż a ło b y o d d z ie lić : 1° n ie r a c jo n a ln e d o c h o d ze n ia (w d ro d ze d y s k u rs y w n e j a lb o ' n ie d y s k u rs y w n e j) d o p rz e k o n a ń i p rz y p u szc z eń 2° n ie r a c jo n a ln e d o p ro w a d z e n ie do p rz e k o n a ń i p rz y p u szc z eń 3° d o p ro w a d z a n ie zw o d n icze k o goś do n ie ra c jo n a ln y c h p rz e k o n a ń i p rz y p u szc z eń . N a stę p n ie o d ró ż n ia ło b y się b łę d y : 1° p ro c e só w p rz y g o to w u ją c y c h a k t p o z n a n ia 2° sam eg o p o z n a n ia 3° w y ra ż a n ia i p rz e k a z y w a n ia p o z n a n ia oraz; 4° w y k o rz y s ta n ia w d z ia ła n iu . Do te g o w in n o jeszcze d o jść ro z ró ż n ie n ie b łę d ó w p o p e łn ia n y c h z n ie z a w in io n e j n iew ie d zy a lb o z p o w o d u ig n o r a n c ji o ra z b ez złej w o li, alb o p o d stę p n ie .
N ie ła tw a je s t o d p o w ie d ź n a p y ta n ie o to , j a k n a le ż y u ją ć te o rię b łę d ó w lo g iczn y ch . D a w n ie j u w a ża n o , iż s ta n o w i część u k ła d u lo g ik i (w m y ś l z asad y , że c o n tr a r io r iu m e a d etn e s t sc ien tia ). W te d y tr z e b a b y je d n a k p ro b le m a ty k ę b łę d ó w lo g ic z n y ch ro z w iąz y w a ć m e to d a m i logiki.
S z e ro k a k o n c e p c ja b łę d u lo g iczn eg o i p o ło żen ie a k c e n tu n a jeg o m o m e n ty p sy c h o lo g ic zn e u n ie m o ż liw ia ją o g ra n ic z e n ie się w ty m p rz y p a d k u do r o z w a ż a ń lo g ic z n y ch n a w e t w sz e rszy m se n sie teg o sło w a. R ó żn ica m ię d z y ra c jo n a ln y m m y ś le n ie m a b łę d e m s ta ła się p ro b lem em , k tó re g o n ie d a się ro z w ią z a ć w te r m in a c h f o r m a ln y c h i w sp o só b n ie o d b ie g a ją c y z b y tn io od u ż y w a n e g o z w y k le w logice. D la te g o n a u k a o b łęd a ch m y ślo w o p o z n a w c z y c h p o w in n a s ta n o w ić o so b n ą d z ie d zin ę b a d a ń p r z e p ro w a d z a n y c h n ie ty lk o p rz e z lo g ik ó w , a le p rz y w s p ó łp ra c y te o re ty k ó w p o z n a n ia o r a z p sy c h o lo g ó w i socjologów . N a leż ało b y zw łaszcza z w ró cić u w a g ę n a s k rz ę tn e z e b ra n ie e m p iry c z n e g o m a te ria łu a k tu a ln e g o . C hodzi p rz e c ie ż n ie o te o rię b łę d ó w w y im a g in o w a n y c h , m o żliw y c h lu b d a w n ie j p o sp o licie re je s tr o w a n y c h , a le o n a jc z ę s ts z e ty p y b łę d ó w c h a r a k te r y s ty c z n y c h d la p o sta w y m y ślo w e j i c h a r a k te r u czło w iek a w sp ó łczesn eg o . T y lk o w ta k ie j p o s ta c i n a u k a o b łę d a c h m y ś lo w o -p o z n aw c z y ch s ta n ie się u ż y te c z n y m d o p e łn ie n ie m lo g ik i. B łę d y t e b o w ie m to n ie oczy w iste
45
i ła tw o w y k ry w a ln e n a ru s z e n ia r e g u ł lo g iczn y ch lecz u k r y te i d o sk o n a le d o sto so w an e do u m y sło w o śc i p o z n a ją c e g o o ra z s p ra w ia ją c e n ie ra z d u ż y k ło p o t n a w e t n a o g ó ł r a c jo n a ln ie m y ś lą c e m u c zło w iek o w i.
P o s ie d z en ie z d n ia 24 p a ź d z ie rn ik a 1961 r.
Czł. Kis. Witold: M a r C i s z e w s k i przedstaw ił sprawozdanie z M iędzynarodowego Kolokwium. L ogicznego w Warszawie.
Streszczenia nie nadesłano.
P o s ie d z en ie z d n ia 11 g r u d n ia 1961 r.
Czł. Ks. Marian K u r d z i a ł e k przedstaw ił własną pracę pt.: Ź ródła filo zo fii D aw ida z D inant.
P ie rw sz e h ip o te z y ma te m a t ź ró d eł p o g lą d ó w filo z o fic z n y c h D a w id a z D in a n t s fo rm u ło w a ł ju ż św . A lb e r t W ie lk i. W n o w o ż y tn e j lite r a tu r z e h is to ry c z n o -filo z o fic z n e j d y s k u s ję n a d sp re c y z o w a n y m w ty tu le z a g a d n ie n ie m ro zp o czął A. J o u r d a in w dziele R e c h e r c h e s c ń tiq u e s s u r l’age e t l’o rig in e d e s tr a d u c tio n s la tin e s d ’A r is to te , P a r is 18432. S z czeg ó ln ie in te r e s u ją c e w y p o w ie d zi z n a jd u ją się w s p e c ja ln ie n a te n t e m a t p is a n y c h ro z p ra w a c h i a r ty k u ła c h d o b rze m ed ie w isto m z n a n y c h h is to ry k ó w :
Ch. J o u r d a in , B. H a u re a u , G. T h e ry , E. V illa, P . R . A m o u . A c zk o lw ie k w y m ie n ie n i tu ta j a u to rz y a n a liz o w a li w z asad z ie te n sa m m a te ria ł ź ró d ło w y (c y ta ty , z n a jd u ją c e się w p is a m a c h A lb e r ta W ielkiego), to je d n a k w n io sk i, do k tó r y c h d o ch o d zili, ró ż n iły się z n ac zn ie p o m ięd zy sobą. N a jlic z n ie js i d o p a try w a li się z a ró w n o w sp osobie s ta w ia n ia z a g a d n ie ń p rz ez D a w id a, ja k i w tre ś c i jeg o fizo fo ficz n y c h p o g ląd ó w , w p y łw u , k tó r y ro z m a ity m i k a n a ła m i d a je się o sta te c z n ie s p ro w a d z ić do ź ró d eł n e o p la to ń s k ic h . P o z o s ta li (g łów nie G. T h ery ) w id z ie li w n im p ierw szeg o , n ie o b ezn an eg o jeszcze z m e ta fiz y k ą p e r y p a te ty c k ą , ś re d n io w iec zn e g o a ry s to te lik a . W obec n ie w y s ta rc z a ln o ś c i a rg u m e n tó w , p r z y ta c z a n y c h p rz ez z w o le n n ik ó w o b u ty c h h ip o te z , p ro b le m ź ró d e ł p o g lą d ó w filo z o ficz n y ch D a w id a z D in a n t n ie z o s ta ł w y ś w ie tlo n y w sposób, k t ó r y m ó g łb y z ad o w o lić h is to r y k a filozofii.
O d k ry te p rz e z A. B irk e n m a je ra i o b e cn ie p u b lik o w a n e p rz ez M. K u - r d z ia łk a f ra g m e n ty d z ie ła D in a n tc z y k a , k tó r e w d e k re c ie s y n o d u p a r y sk ieg o (1210) w y m ien io n o p o d n iec o z a g a d k o w ą n a z w ą ą u a te r n u li, d o s ta rc z a ją c ą n o w e j p o d s ta w y d o ro z w a ż a ń n a t e m a t sp re cy z o w a n y W ty tu le n in ie js z e g o o d czy tu . O k a za ło się b o w ie m , że D a w id d o sk o n a le z n a ł o ra z w z n ac zn e j m ie rz e k o rz y s ta ł z p o g lą d ó w filo z o ficz n y ch A r y s to te le sa , z n a jd u ją c y c h się w jeg o d z ie ła c h p rz y ro d n ic z y c h . N ie k o rz y s ta ł n a to m ia s t, ja k p o w sze ch n ie p rz e d u k a z a n ie m się ro z p ra w y G. T h e ry m n ie m a n o , z k o m e n ta rz y A le k s a n d ra z A fro d y z ji. E le m e n ty p se u d o - a ry s to te le s o w s k ie i n ie -p e ry p a te ty c k ie , tk w ią c e w d o k try n ie filo z o ficz n ej D in a n tc z y k a (np. p a n te izm ) n ie p o c h o d zą ze ź ró d eł n e o p la to ń s k ic h , lecz są ra c z e j w y n ik ie m w p ły w u , j a k i n a a u to r a ą u a te r n u li w y w a r ły g re ck ie sp e k u la c je k o sm o -teo lo g icz n e, k tó r y c h n a jp e łn ie js z y i n a j b a r d z ie j s y s te m a ty c z n y w k ła d z n a jd u je się w „ fiz y ce ” s ta ro ż y tn y c h sto ik ó w .
46
