Międzynarodowa współpraca biskupów i Konferencji Biskupich

Piotr Hemperek

Międzynarodowa współpraca

biskupów i Konferencji Biskupich

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 14/1-2, 61-73

1971

14(1971) n r 1—2

KS. P IO T R H EM PER EK

MIĘDZYNARODOWA WSPÓŁPRACA BISKUPÓW I KONFERENCJI BISKUPICH

T r e ś ć : W stęp. — I. P rz e ja w y m iędzynarodow ej w sp ó łp rac y b isk u ­ pów i k o n fe re n c ji b isk u p ich p rze d S oborem W a ty k a ń sk im II. — II. F o rm y m ięd zy n aro d o w ej w sp ó łp rac y b isk u p ó w i k o n fe re n c ji b i­ sk u p ich w św ietle u ch w a ł S o b o ru W aty k ań sk ieg o II. — Zakończenie.

WSTĘP

Instytucja konferencji biskupich pojaw iła się w K ościele około p ołow y X IX stulecia z in icja ty w y sam ych biskupów . W yrosła z potrzeby naradzania się nad problem am i, przed jakim i staw iały biskupów zachodzące w ich krajach przem iany sp ołeczn o-p olitycz­ ne. P oczątkow o b y ły to jednorazow e w zględ n ie sporadyczne spot­ kania k on su ltatyw n e biskupów w ram ach prow incji kościelnej, re­ gionu lub kraju. Później ustaliła się praktyka odbyw ania takich zebrań co p ew ien określony czas, przy zachow aniu jednak ich kon­ su ltatyw n ego charakteru. U czestnikom k on feren cji chodziło o w y ­ m ianę poglądó:w i dośw iadczeń, ew en tu aln ie o zajęcie jednolitego stanow iska w obec now ych, w ażn ych problem ów dotyczących ży ­ cia k ościeln ego na obszarze pow ierzonym ich pasterskiej pieczy· P ozytyw n e w y n ik i tej form y w spółpracy biskupów zysk ały uzna­ n ie i aprobatę papieży, którzy z kolei zaczęli ją zalecać innym b i­ skupom. Przyczyniło się to w rezultacie do rozpow szechnienia i utrw alenia tej in sty tu cji pod koniec X IX i w początkach X X w iek u w w ięk szości krajów Europy i Am eryki. W późniejszym okresie u leg ł rozszerzeniu zakres działania konferencji. Oprócz w y ­ m iany poglądów podejm ują one także — stosow nie do konkret­ nych w ym o g ó w życia i potrzeb K ościoła — in icja ty w y m ające na celu koordynow anie w szelk ich poczynań w dziedzinie organizacji duszpasterstw a, akcji społecznej, charytatyw nej, działalności m i­ syjnej, utrzym yw ania stosunków z innym i w yznaniam i, organiza­ cjam i i w ładzam i św ieckim i !

1 H u i z i n g P., T h e S tr u c tu r e of Episcopal Conferences, T he J u r is t 28 (1968) 166.

62 Ks. P. H em p erek _[2]

I. PRZEJAWY MIĘDZYNARODOWEJ WSPÓŁPRACY BISKUPÓW I KONFERENCII BISKUPICH PRZED SOBOREM W ATYKAŃSKIM II

Ram y krajow e czy narodow e okazały się jednak zbyt szczupłe i niew ystarczające dla w pełni ow ocnej w spółpracy biskupów- W zrastające coraz bardziej poczucie jedności, w sp óln oty oraz od­ pow iedzialności w szystk ich biskupów n ie tylko za K ościół w e w ła ­ snej diecezji lub kraju, ale za cały K ościół uw idaczniało potrze­ bę porozum iew ania się, podejm ow ania w spólnych akcji na skalę ponadnarodową, obejm ujących szereg krajów , a n aw et całe kon­ tyn en ty, które sta ły w obec takich sam ych albo podobnych pro­ blem ów . Św iadom ość odpow iedzialności za cały K ościół dom agała się ponadto św iadczenia w szechstronnej pom ocy tam, gdzie była ona niezbędna lub potrzebna dla norm alnego funkcjonow ania i rozw oju Kościoła. Realizacja tych zadań w ym agała pew nych zorganizow anych form w spółpracy biskupów i episkopatów o za­ sięgu m iędzynarodow ym .

Początki m iędzynarodow ej w spółpracy biskupów, tak znam iennej w życiu w spółczesnego K ościoła, są bardzo niedaw ne, sięgają bo­ w iem w zasadzie lat pięćdziesiątych naszego stulecia. Pozostaje ona n iew ą tp liw ie w jakiejś relacji do zm ian zachodzących w e w sp ółczesn ym św iecie, w którym coraz bardziej uw idacznia się w spółzależność a zarazem dążność do w spódziałania w w ielu dzie­ dzinach życia na skalę m iędzynarodow ą 2. Inicjatyw a takiej w sp ó ł­ pracy na polu kościelnym w yszła od S tolicy A postolskiej, a za jej przykładem podjęły ją także w e w łasnym zakresie poszczególne episkopaty narodow e za pośrednictw em różnych organów k o n fe­ rencji biskupich.

M iędzynarodow ą w spółpracę biskupów na szerszą skalę zapocząt­ kow ała, zw ołana przez- pap. Piusa X II do Rio de Janeiro z okazji odbyw ającego się tam Św iatow ego K ongresu Eucharystycznego, K onferencja biskupów A m eryki Łacińskiej. Obradom konferencji, trw ającym od 25 lipca do 4 sierpnia 1955 r., przew odniczył sek re­ tarz K ongregacji K onsystorialnej kard. Piazza. U czestniczyło w niej 7 kardynałów , 90 arcybiskupów , biskupów i ordynariuszy oraz 6 nuncjuszy apostolskich z krajów A m eryk i Łacińskiej, p o ­ nadto 5 przedstaw icieli hierarchii spoza tego terytorium . K onfe­ rencja ta, w ed łu g słó w jej przew odniczącego, nie m iała w historii K ościoła ani poprzednika ani odpow iednika. Jej k on tyn en taln y charakter znajdow ał uzasadnienie w jedności geograficzno-kultu- rowej krajów i narodów A m eryki Łacińskiej oraz w podobień­

3 H o f f m a n R., I n te rn a tio n a l Episcopal Co-operation, T he J u r is t 23 (1963) 23 п.; H o u t a r t F., Les fo r m e s m oderne s de la collégialité

stw ie problem ów, przed którym i stał K ościół na tym o b sz a r z e 3. W piśm ie do przew odniczącego konferencji z dnia 29 VI 1955 r. papież podkreślając w ięzy łączące narody tego kontynentu w sk a­ zał na w sp óln e niedom agania ich życia religijnego, przede w szy st­ kim brak odpow iedniej liczby kapłanów i w ynikającą stąd igno­ rancję religijną oraz zalecił w szystk im zainteresow anym biskupom podjęcie w sp óln ych starań o w zrost pow ołań kapłańskich, przy­ gotow anie odpow iednich pom ocników spośród osób zakonnych i św ieckich, w ypracow anie w łaściw ych m etod duszpasterzow ania i o sp raw ied liw e rozw iązanie k w estii społecznej b

Istotne z kościelnego punktu w idzenia problem y znalazły w y - 'r a z w dokum entach przygotow aw czych do konferencji, a zw łaszcza w ogłoszonych przez konferencję deklaracji i obszernych uchw a­ łach. W ychodząc ze stw ierdzenia stanu faktycznego, w ytyczają one zasadnicze kierunki działania, które ma prow adzić do lik w i­ dacji niedom agam D ziałalność biskupów w inna przede w szystkim obejm ować:

1. wzm ożoną akcję na rzecz pow ołań kapłańskich,

2. p row ad zen ie‘•zorganizowanej na szeroką skalę katechizacji, 3. dążenie do przekształcenia dotychczasow ych struktur społecz­ nych poprzez w ła ściw e naśw ietlan ie zagadnień społecznych, w y ch o ­ w anie w duchu społecznym i prow adzenie odpow iedniej akcji zm ie­ rzającej do zm iany sytuacji,

4. w łączen ie tubylczej ludności indiańskiej w ram y cyw ilizacji. G łów ny nacisk położono w ięc na różne asp ek ty działalności dusz­ pasterskiej i społecznej 5.

Najbardziej doniosłym i trw ałym osiągnięciem k onferencji w Rio de Janeiro było utw orzenie R ady B iskupów A m eryki Łacińskiej (w skrócie: CELAM) i stałego jej sekretariatu- W skład Rady w ch o ­ dzą przedstaw iciele w szystk ich narodow ych konferencji biskupich A m eryki Łacińskiej, a na jej czele stoją w yb ieran i c o . trzy lata na posiedzeniu plenarnym Rady przew odniczący i dwaj w iceprze­ wodniczący- Rada B iskupów A m eryki Łacińskiej ma jednak inny charakter niż stałe rady biskupie konferencji narodow ych. N ie re­ prezentuje ona bow iem konferencji kontynentalnej, która p ow oła­ ła ją do istnienia, lecz w szy stk ie narodow e konferencje biskupie tego regionu. Jako organ w spółpracy konferencji narodow ych Ra­ da ma za zadanie badać problem y in teresujące K ościół w A m eryce Łacińskiej, szukać w łaściw ych ich rozwiązań, inicjow ać, popierać i koordynow ać w spólne akcje duszpasterskie i społeczne oraz przy­

3 H o u t a r t F., 1. cit., s. 513; por. H o f f m a n R., 1. cit., s. 22; L e i s c h i n g P., Der' R e c h tsc h a ra k te r der B isc hofsk onfere nz, Ö s te r­ reic h isc h es A rc h iv fü r K irc h e n re c h t 16 (1965) 170.

4 AAS 47 (1955) s. 539—544. 5 H o u t a r t F., 1. cit., s. 514—516.

6 4 Ks. P; H em perek _[4]

go to w y w a ć konferencje generalne biskupów A m eryki Łacińskiej, których zw oływ an ie n ależy jednak do Stolicy A postolskiej. W yko­ naniu tych zadań służą przew idziane statutam i doroczne zebrania Rady oraz jej sekretariat generalny. Sekretariat ma sw ą stałą sied zib ę w stolicy K olum bii Bogocie. Zebrania R ady odbyw ają się natom iast w różnych m iejscach. W ramach sekretariatu utworzono na pierw szym posiedzeniu R ady B iskupów w 1956 r. pięć podse- kretariatów : do spraw kleru, in stytu cji religijn ych i powołań, w y ­ chow ania i m łodzieży, apostolatu św ieckich oraz akcji społecznej. N a posiedzeniu tym określono rów nież dokładniej zadania sek reta­ riatu i podsekretariatów . Do sekretarza generalnego Rady B isk u ­ pów należy koordynacja prac -narodowych k on feren cji biskupich i k on feren cji w yższych przełożonych zakonnych k rajów A m eryki Ł acińskiej oraz utrzym yw anie stosunków z episkopatam i i orga­ nizacjam i katolickim i innych krajów, g łów n ie A m eryki Północnej i Europy Zachodniej, które w yk azu ją coraz ak tyw n iejsze zainte­ resow anie problem am i A m eryki Łacińskiej 6.

Rada B iskupów A m eryki Łacińskiej i jej sekretariat pozostają w ścisłych zw iązkach ze Stolicą A postolską, która była inicjatorem zarów no K onferencji B iskupów A m eryki Łacińskiej, jak i u tw o­ rzenia samej Rady i sekretariatu generalnego oraz aprobow ała u ch w ały tej konferencji i statu ty Rady· Stolica A postolska za­ tw ierdza też porządek dorocznych zebrań R ady i jej uchw ały. Może rów nież um ieszczać w nim inne, -nie przew idziane przez Radę pro­ b lem y i dodawać do uchw ał w łasn e zarządzenia. S tolicy A postol­ skiej zastrzeżone jest także prawo m ianow ania sekretarza g en e­ ralnego, który m a jej składać co trzy m iesiące spraw ozdania z dzia­ łalności. W szystko to zapew nia S tolicy A postolskiej 'stały nadzór nad pracam i ty ch organów . Zależność ta nie ogranicza jednak in i­

cjatyw y biskupów A m eryki Łacińskiej w podejm ow aniu w sp ól­ n ych działań, przeciw nie ma raczej na w zględ zie jej pobudzanie i w iększą skuteczność. W 1958 r. została ponadto utworzona pod p rzew odnictw em sekretarza K ongregacji Konsysitorialnej Papieska K om isja dla A m eryki Łacińskiej, która zajm uje się stosunkam i m ięd zy Stolicą A postolską a CELAM-em, a także utrzym uje kon­ ta k ty z innym i organam i pow ołanym i do badania problem ów A m eryki Łacińskiej i niesienia jej pom ocy 7.

W dniach od 10 do 17 X II 1958 r. odbyła się w M anili na F ilip i­ nach, zw ołana rów nież przez Stolicę A postolską, konferencja bi­ skupów w schodniej i południow o-w schodniej Azji, pod przew od­ n ictw em proprefekta K ongregacji R ozkrzew iania W iary kard. A ga- gianiana. W zięło w niej udział 100 arcybiskupów i biskupów Korei,

6 T am że, s. 516—518; por. L e i s c h i n g P., 1. cit., s. 170; H o f f m a n R., 1. cit., s. 23; A ń n u a rio P ontificio 1969.

Japonii, Filipin, Form ozy, Hongkongu, Macao, Borneo, Indonezji, W ietnam u, Laosu, Kam bodży, Syjam u i M alajzji. Ponadto w cha­ rakterze obserw atorów zaproszeni zostali na k onferencję bisikupi Birm y, Indii, Pakistanu, C ejlonu i A ustralii. K onferencję tę okre­ ślono jako spotkanie dla w ym iân y m yśli i dośw iadczeń w odnie­ sieniu do najw ażniejszych problemó-w religijn ych i społecznych· Na zakończenie obrad uchw alono jedynie w spólną deklarację w y ­ rażającą radość z pow odu uzyskania przez niektóre kraje niepod­ ległości oraz nadzieję na zw ięk szen ie liczby pow ołań i pom yślny rozwój K ościoła na tym obszarze. N ie doszło natom iast do u tw o­ rzenia jakiegoś stałego organu na w zór CELAM-u 8.

D alszy rozwój w spółpracy biskupów zm ierzał w kierunku tw o­ rzenia konferencji ponadnarodowych, regionalnych, ale o m n iej­ szym zasięgu. W 1960 r. pow stała K onferencja B iskupów A m eryki Środkow ej i Panam y (CEDAC), w ram ach której odbyw ają się pe­ riodyczne zebrania biskupów tego regionu 9.

P rzejaw y podobnej w spółpracy u w idoczniły się rów nież na kon­ tyn en cie afrykańskim . W lipcu 1961 r- odbyło się w Dar es-Salam spotkanie 24 arcybiskupów z Kenii, Ugandy, Tanganiki, Północnej Rodezji i N iasy, pośw ięcone zagadnieniom udziału K ościoła w spo­ łeczn ym i ekonom icznym rozw oju w schodniej i środkow ej A fryki. Zé w zględ u na podobieństw o problem ów , jakie w ym agały pilnego rozw iązania w krajach tego regionu, uznali oni potrzebę skoor­ dynow ania działalności K ościoła w tym zakresie. W tym celu utw orzono M iędzyterytorialną Radę W schodniej i Środkow ej A fry ­ ki, składającą się z 7 osób z kard. Rugam bw a na czele. Rada ta opracow ała w sp óln y dla tego terytorium program pom ocy K ościo­ ła w rozw oju szkolnictw a, słu żb y zdrow ia i akcji społecznej, uzgod­ n io n y z rządow ym i planam i rozw oju tych krajów i uw zględnia­ jący rów nież w kład n iekatolickich grup m isyjn ych 10.

W A fryce p ow stały jeszcze in n e konferencje regionalne jak: K onferencje B iskupów i O rdynariuszy A fryk i Zachodniej, obej­ m ująca sw ym zasięgiem Senegal, Mali, Górną W oltę, W ybrzeże K ości Słoniow ej, Dahom ej i Togo, z siedzibą w D akarze oraz K on­ ferencja B iskupów A fryk i Północnej, której przew odniczący arcy­ biskup A lgeru 11.

Zaczęły się rów nież rozw ijać k ontakty i w spółpraca konferen­ cji biskupich krajów Europy Zachodniej i A m eryki Północnej z bi­ skupam i czy konferencjam i biskupów terenów m isyjn ych i krajów

8 T am że, s. 533; por. L e i s с h i n g P ., 1. cit., s. 170.

9 H o u t a r t F., 1. cit., 511; L e i s c h i n g P., 1. cit., s. 170. 10 H o f f m a n R., 1. cit., s. 20 n.

11 T am że, s. 16; H o u t a r t F., 1. cit., s. 511; L eisching P., 1. cit., s. 171.

66 Ks. P. H em perek _[6]

A m eryki Łacińskiej 1з. Szczególnie żyw ą działalność m iędzynaro­ dow ą, zw łaszcza w okresie po II W ojnie Ś w iatow ej, prow adzi za pośrednictw em różnych w yd ziałów i kom isji K onferencja Biskupów Stanów Zjednoczonych A m eryki Północnej (NCWC), która posiada sw ych przedstaw icieli przy N arodach Zjednoczonych i UNESCO- D ziałalność ta przejawia się w udzielaniu różnorodnej pomocy: m aterialnej, naukow ej, duszpasterskiej, w zakresie rozw oju szkol­ nictw a, inicjow ania i planow ania program ów m iędzynarodow ych, w prow adzeniu badań, w utrzym yw niu kontaktów i w ym ianie inform acji 1з.

W 1959 r. zapoczątkow ana została w spółpraca episkopatów S ta ­ nów Zjednoczonych i K anady z episkopatam i A m eryki Łacińskiej za pośrednictw em CELAM-u. W listopadzie tegoż roku odbyło w W ashingtonie spotkanie przedstaw icieli hierarchii kościelnych tych krajów, w w yn ik u którego doszło do utw orzenia przy k on fe­ rencjach biskupich S tan ów Zjednoczonych i K anady specjalnych B iur dla Spraw A m eryki Łacińskiej, m ających organizow ać i ko­ ordynow ać w szelk ie działania apostolskie w całej A m eryce. Do w spółpracy z krajam i A m eryki Łacińskiej w łą czy ły się na życze­ nie S tolicy A postolskiej także konferencje biskupie niektórych krajów Europy, m ianow icie: H iszpanii, P ortugalii i B elgii. W spół­ działają one w akcji na rzecz powołań, w opracow yw aniu progra­ m ów katechetycznych, organizow aniu szkół parafialnych, w y m ia ­ nie inform acji l4.

II. F o rm y m ię d z y n a r o d o w e j w sp ó łp r a c y (biskupów i k o n fe r e n c ji b isk u p ich w ś w ie tle u c h w a ł S o b o ru W a ty k a ń sk ie g o II

Liczne przejaw y w spółpracy biskupów o zasięgu ponadnarodo­ w ym i kontakty m iędzy episkopatam i niektórych krajów przynio­ sły bardzo p ozytyw ne w yniki. Stąd potrzeba ich kontynuow ania i rozw ijania okazała się oczyw ista jeszcze przed Soborem W aty­ kańskim II. Zdaniem pap. Jana X X III zw łaszcza apostolat m isy j­ ny w ym agał skoordynow anego w spółdziałania całego K ościoła 15.

Pogłębiająca się św iadom ość w zajem nej zależności poszczegól­ n ych części K ościoła sprzyjała szukaniu sposobów ścisłego zespo­ lenia w ysiłk ów i w spółpracy dla w iększego dobra całego Kościoła· P ojaw iły się postulaty dokładnego określenia obow iązków i zadań zarów no poszczególnych biskupów jak i episkopatów krajow ych w stosunku do K ościoła pow szechnego, ustalenia obow iązujących form m ięd zy n a ro d o w ej. w spółpracy biskupów i konferencji

bisku-12 H o f f m a n R., 1. oit., s. 21. 13 Tam że, s. 25—27.

14 T am że s. 23 η. 15 AAS 52 (1960) 517.

pich narodow ych stosow nie do w zajem nej ich z a le ż n o śc i16, pow o­ łania stałych organów porozum ienia i koordynacji działań m iędzy ep isk o p a ta m i17.

Sobór W atykański II spełn ił w części te postulaty. Przede w szystk im w y ja śn ił dokładnie zadania biskupów , uzasadnił cią­ żący na nich obow iązek troski o dobro i potrzeby całego K ościoła, w skazał konkretne form y w spółpracy biskupów w sk ali ponad­ narodow ej, nie zobow iązyw ał jednak ściśle biskupów do ich sto­ sow ania w w ypełnianiu tych zadań. O dpow iedzialność w szystkich i poszczególnych biskupów za cały K ościół, a zatem i potrzeba w spółdziałania w realizacji w yn ik ających z niej zadań ma sw e uza­ sadnienie w kolegialnej naturze episkopatu, w yjaśnionej w K on­ stytu cji dogm atycznej o K ościele 18, K onstytucja ta poucza rów nież 0 obow iązkach ciążących na biskupach: „jako członkow ie K olegium Biskupiego i jako praw ow ici następcy A postołów , poszczególni bi­ skupi zobow iązani są na m ocy ustanow ienia i nakazu C hrystuso­ w ego do takiej troski o cały Kościół, która choć nie jesit spra­ w ow ana przez akt, jurysdykcji, przyczynia się jednak w aln ie do pożytku K ościoła pow szechnego. W szyscy bow iem biskupi mają obow iązek um acniać i strzec jedności w iary i w spólnej d yscypliny całego K ościoła, uczyć w iernych m iłości całego m istycznego Ciała C hrystusow ego, szczególnie zaś jego członków ubogich, strapio­ nych i tych, którzy prześladow anie cierpią dla spraw iedliw ości (por. Mt 5, 10), a w reszcie popierać w szelk ą aktyw ność, która w spólna jest całemu. K ościołow i, zw łaszcza zaś taką, która zm ie­ rza do tego, aby w zrastała w iara i św iatło pełnej praw dy zajaśniało w szystk im ludziom ”. Przypom inając następnie w sp óln y w szystk im biskupom obow iązek troski o głoszenie E w an gelii K onstytucja pod­ kreśla potrzebę w spółpracy i w zajem nej pom ocy: „Toteż poszcze­ gólni biskupi, o ile im na to pozw ala w yk on yw an ie w łasn ego urzę­ du, obow iązani są w spółpracow ać w zajem ze sobą i z następcą Pio tra, którem u w sposób szczególny pow ierzony został w zn iosły urząd szerzenia im ienia chrześcijańskiego. D latego też pow inni u silnie dostarczać m isjom tak żniw iarzy, jak i pom ocy duchow ych 1 m aterialnych, zarówno sami bezpośrednio, jak i w zbudzając żar­ liw ą w spółpracę w iernych. W reszcie biskupi w pow szechnym bra­ terstw ie m iłości św iadczyć mają chętnie pomoc braterską 'innym Kościołom , zw łaszcza sąsiednim i potrzebującym w ed łu g czcigod­ nego przykładu starożytności” 19.

Bardziej szczegółow o zadania i obow iązki biskupów zarów no w stosunku do w łasn ych diecezji, jak i do całego Kościoła okre­

10 H o f f m a n R., 1. cit., s. 31. 17 H o u t a r t F „ L. cit., s. 535. 18 K o n sty tu c ja Lumen gentium, n. 22. 19 Tam że, n. 23.

68 Ks. P. H em perek _[8] ś la s o b o r o w y D e k r e t o p a s te r s k ic h z a d a n ia c h b is k u p ó w w K o ­ śc ie le (C h r i s t u s D o m i n u s ) . D e k r e t te n s tw ie rd z a : „ J a k o p r a w o ­ w ic i n a s tę p c y A p o s to łó w i c z ło n k o w ie K o le g iu m B is k u p ie g o p o ­ w in n i b is k u p i b y ć z a w s z e ś w ia d o m i s w e j w z a je m n e j łą c z n o ś c i i o k a z y w a ć tr o s k ę o w s z y s tk ie K o śc io ły ... S z c z e g ó ln ie m u s z ą się tr o s z c z y ć o t e t e r e n y ś w ia ta , n a k t ó r y c h n ie g ło sz o n o je sz c z e s ło ­ w a B o ż eg o lu b n a k tó r y c h , sz c z e g ó ln ie z p o w o d u sz c z u p łe j lic z b y k a p ł a n ó w z a g r a ż a w ie r n y m n ie b e z p ie c z e ń s tw o o d s tę p s tw a o d n a ­ k a z ó w w ia r y lu b n a w e t u t r a t y s a m e j w i a r y ” . M a ją w ię c w sz c z e ­ g ó ln o śc i:

1. u s iln ie z a b ie g a ć , „ b y w ie r n i g o r liw ie p o p ie r a li i r o z w ija li d z ie ła e w a n g e liz a c ji i a p o s t o l a t u ” , 2. s t a r a ć się o p r z y g o to w a n ie g o d n y c h k a p ła n ó w o r a z ic h p o ­ m o c n ik ó w d la t e r e n ó w m is y jn y c h i c ie r p ią c y c h n a b r a k k le r u , 3. w y s y ła ć n a s ta łe lu b p r z y n a jm n ie j c z a so w o n i e k tó r y c h ze s w y c h k a p ła n ó w n a m is je lu b d o d ie c e z ji p o tr z e b u ją c y c h , 4. u d z ie la ć w re s z c ie p o m o c y m a te r ia ln e j in n y m K o ś c io ło m p a r ­ t y k u l a r n y m 20· S k u te c z n a r e a liz a c j a ty c h z a d a ń c ią ż ą c y c h n a b is k u p a c h w y ­ m a g a z a c ie ś n ie n ia z g o d n e j w s p ó łp r a c y z in n y m i b is k u p a m i. D o ­ ś w ia d c z e n ia is t n ie j ą c y c h ju ż o d d a w n a w n i e k tó r y c h k r a j a c h n a ­ r o d o w y c h k o n f e r e n c ji b is k u p ic h , ic h o s ią g n ię c ia w p o s ta c i w ię k ­ sz ej s k u te c z n o ś c i a p o s to la tu s k ło n iły S o b ó r d o n a ło ż e n ia o b o w ią z ­ k u te g o r o d z a ju w s p ó łp r a c y n a b is k u p ó w w s z y s tk ic h k r a j ó w lu b n a r o d ó w d la w y m ia n y p o g lą d ó w , d o ś w ia d c z e ń o r a z s k o o r d y n o w a ­ n ia p la n ó w 21. D e k r e t w p ro w a d z a o b o w ią z e k w s p ó łp r a c y w r a m a c h k o n f e r e n c ji je d y n ie d la .b isk u p ó w te g o s a m e g o k r a j u lu b n a r o d u . N ie u s ta n a w ia n a t o m ia s t o b o w ią z k u , a ty lk o p r z e w i d u je m o ż li­ w o ść tw o r z e n ia za z g o d ą S to lic y A p o s to ls k ie j w s p ó ln y c h k o n f e ­ r e n c j i p r z e z b is k u p ó w k i l k u k r a jó w , g d y w y m a g a ją te g o s z c z e ­ g ó ln e o k o lic z n o ś c i22. C h o d z i t u z a p e w n e o in n e o k o lic z n o ś c i n iż te , k t ó r e s p r a w ia ją , że b is k u p i ja k ie g o ś k r a j u n ie m o g ą u tw o r z y ć o d r ę b n e j k o n f e r e n c ji 23. W ta k ie j b o w ie m s y tu a c ji, ch o ć s a m D e ­ k r e t w y r a ź n ie o ty m n ie m ó w i, m a j ą się p r z y łą c z y ć do k o n f e r e n ­ c ji, k t ó r a n a j b a r d z ie j o d p o w ia d a p o tr z e b o m ic h p r a c y a p o s to ls k ie j. O d n o ś n ie d o w s p ó łp r a c y k o n f e r e n c ji b is k u p ó w r ó ż n y c h k r a jó w D e k r e t p o s ta n a w ia o g ó ln ie : „ P o n a d to n a le ż y p o p ie r a ć s to s u n k i w z a je m n e m ię d z y k o n f e r e n c ja m i b is k u p ó w r ó ż n y c h n a r o d ó w c e ­ le m p o m n o ż e n ia i z a b e z p ie c z e n ia w ię k s z e g o d o b r a ” 24.

20 D ek ret Christus D om in us, η. 6. 21 Tam że, η. 37.

22 T am że, η. 38, 5.

23 P o r. K l o s t e r m a n n F., Supra -N a tio n a l Episcopal Conferences, C oncilium 4 (1968) zesz. 8, s. 55 (Wyd. angielskie).

Podobne, ale dalej idące postanow ienia w spraw ie w spółpracy biskupów zaw iera D ekret o działalności m isyjnej K ościoła (Ad

gen tes divinitus). Zaleca on, ab y w spółpracę, jaka pow inna istn ieć

m iędzy biskupam i i ordynariuszam i teren ów m isyjn ych w ramach konferencji biskupich narodow ych, „zorganizować, o ile to jest k o ­ rzystne, rów nież pom iędzy różnym i konferencjam i b iskupów ” 25· Przypom inając n astępnie obow iązek biskupów troski o dobro i po­ trzeb y całego K ościoła, w yrażony w K onstytucji L u m en g en tiu m i D ekrecie Christus Dominus. D ekret ten, m ając na w zględ zie sk u ­ teczniejsze w yk on yw an ie działalności m isyjnej, zobow iązuje po­ szczególne konferencje biskupów , by zajm ow ały się spraw ą od­ dania części kapłanów dla dzieła ew angelizacji, św iadczenia po­ m ocy m aterialnej na rzêcz m isji, ;,organizacją środków i sposo­ bów, które bezpośrednio w spierają m isje”. Mają też one p ow oły­ w ać i w spierać dzieła służące dobru ludzi z teren ów m isyjn ych 26· W trosce o pogodzenie zw yczajów , św iatopoglądu i porządku spo­ łecznego z chrześcijańskim i zasadam i m oralnym i, o dostosow anie życia chrześcijańskiego do ducha i charakteru poszczególnych k u l­ tur i o w ła ściw e w łą czen ie partykularnych tradycji do katolickiej jedności, D ekret w yraża też życzenie, a w ła ściw ie zaleca, „aby konferencje biskupów w granicach każdego w iększego terytorium społeczno-kulturow ego tak łą czy ły się ze sobą, by m ogły zgodnie w e w sp óln ych naradach realizow ać ów plan przystosow ania” 27.

P ostanow ienia D ekretów Christus Dominus i A d gentes d iv in i­

tus zostały bliżej sprecyzow ane w przepisach w ykonaw czych, ogło­

szonych przez pap. P aw ła VI M otu proprio E cclesiae. sanctae z dnia 6 VIII 1966 r. Poza obow iązkow ą form ą w spółpracy bisku­ pów w ram ach konferencji biskupich narodow ych przepisy w y k o ­ n aw cze do D ekretu C hristus Dominus w skazują kilka m ożliw ości w spółdziałania b isk u p ó w na szerszej płaszczyźnie. P ierw sza z nich odnosi się do tych krajów, w których nie m ożna ustanow ić odręb­ nej k onferencji biskupów . B iskupi tak iego kraju m a ją się połączyć z tą konferencją, która bardziej jest zbliżona do potrzeb aposto­ latu w ich kraju. P rzed dokonaniem tego aktu w ym agane jest ty l­ ko zasięgn ięcie rady S tolicy A postolskiej 28· Samo zaś przyłącze­ n ie się tych biskupów do jakiejś konferencji jest ich ścisłym- obo­ w iązkiem . W ydaje się, że na tej sam ej zasadzie także biskupi k ilk u krajów , w których nie m ożna lub trudno utw orzyć odrębne konferencje, mogą, a n aw et pow inni utw orzyć w spólną konferen­ cję, i to bez specjalnego pozwolenia, a tylk o za radą S tolicy A

po-25 D e k re t A d gentes d iv in itu s , η. 31. 28 Tam że, η. 38.

27 Tam że, η. 22.

70 Ks. P. H em perek [10]

s to ls k ie j. K o n f e r e n c je t a k ie p o s ia d a ją t e s a m e u p r a w n ie n ia , ja k ie p r z y s łu g u j ą k o n f e r e n c jo m b is k u p im n a r o d o w y m .

Inną form ą w sp ółp racy biskupów i k on feren cji biskupich są konferencje m iędzynarodow e oraz działania i kontakty o charak­ terze m iędzynarodow ym . K onferencje biskupie m iędzynarodow e, obejm ujące biskupów w ie lu krajów, m ogą być tworzone, w zględ n ie zw oływ an e tylko za uprzednią zgodą S tolicy A postolskiej, do któ­ rej n ależy też ustanaw ianie specjalnych norm dla takich k on fe­ rencji. Praw dopodobnie pod p ojęcie norm sp ecjaln ych nie podpa­ dają tu statu ty tych k o n fe r e n c ji29. O pracow anie bow iem statutów n ależy raczej do sam ych konferencji, a S tolicy A postolskiej za­ strzeżona jest tylko ich aprobata. Do podejm ow ania natom iast przez konferencje biskupie narodow e działań czy naw iązyw ania stosunków o charakterze m iędzynarodow ym , ale bez organizow a­ nia form alnych konferencji m iędzynarodow ych, w ystarcza sam o pow iadom ienie o tym S tolicy A postolskiej 30.

Zalecane w D ekrecie C hristus Dominus w zajem ne stosunki m ię­ dzy konferencjam i biskupim i różnych, zw łaszcza sąsiednich kra­ jów lub narodów, m ogą być utrzym yw ane w e w łaściw y sposób za pośrednictw em sekretariatów tych konferencji i m ogą m iędzy innym i obejm ować:

1· udzielanie inform acji o głów n ych w ytyczn ych d ziałaln ości zw łaszcza w spraw ach duszpasterskich,

2. przesyłanie pism lub druków zaw ierających decyzje k o n tt- rencji, w zględ n ie w ydane przez n ie dokum enty,

3· inform acje o różnych przedsięw zięciach, podjętych lub aprobow anych przez konferencje biskupów , k tóre m ogłyby być pożyteczne innym w podobnych w ypadkach,

4. przedstaw ianie w ażniejszych problem ów, które w dzisiej­ szych czasach i w szczególnych okolicznościach w ydają się najbar­ dziej istotnym i,

5. w sk azyw an ie na niebezpieczeństw a i błędy, szerzące się w e w łasnym kraju, które m ogą zagrozić także in n ym narodom, tak aby m o g ły być przedsięw zięte tam odpow iednie środki dla ich uniknięcia, usunięcia, w zględ n ie ograniczenia 31.

P rzepisy w yk on aw cze do D ekretu A d gen tes divinitus zobo­ w iązu ją ponadto w szystk ie konferencje biskupów do utw orzenia w sw ych ram ach specjalnej kom isji biskupiej dla sp raw m isji, do której ma należeć pobudzanie i popieranie działalności i św ia ­ dom ości m isyjnej, ducha w spółpracy m iędzy diecezjam i, utrzym y­ w an ie kontaktów z innym i konferencjam i biskupów oraz szukanie sposobów zachowania, o ile to m ożliw e, proporcji w (niesieniu po­

29 P or. K l o s t e r m a n n F., 1. cit., s. 55. 30 M otu p ro p rio Ecclesiae sanctae, I, 41 § 4. 31 T am że, I, 41 § 5.

m ocy m isjom 32. W odniesieniu do w spółpracy m iędzy konferencja­ m i biskupim i krajów m isyjn ych przepisy te przypom inają zale­ cenie D ekretu o działalności m isyjnej K ościoła, by łą czy ły się one w ścisłe zw iązki w ed łu g obszarów społeczno-kulturow ych, a p opie­ raniem takiej w spółpracy ma się zajm ow ać K ongregacja Rozkrze- w iania W iary 33.

O m ów ione w yżej dokum enty stw o rzy ły podstaw y praw ne dla już .istn iejących form m iędzynarodow ej w spółpracy biskupów i konferencji biskupich, jak rów nież w y ty czy ły kierunki dalszego rozw oju takiej w spółpracy. U w aża się obecnie, że konferencje 0 szerszym , ponadnarodow ym zasięgu stają się koniecznym eta­ pem dalszego rozw oju K ościoła w e w spółczesnym św iecie, gdyż w ie le zadań m oże być lepiej w ykonanych zespolonym i siłam i. N ie­ którzy przypuszczają, że konferencje m iędzynarodow e będą nabie­ rać coraz w iększej wagi, że otrzym ają n aw et w pew nych w ypad­ kach w ładzę jurysdykcyjną 34.

A k tu aln ie obok takiej m iędzynarodow ej organizacji biskupiej, jak Rada B iskupów A m eryki Łacińskiej, istn ieją inne ponadnaro­ dow e konferencja biskupie, jak: K onferencja B iskupów A m eryki Środkow ej i Panam y (CEpAC), K onferencja B iskupów Laosu 1 K am bodży (CELAC), K onferencja B iskupów K rajów A rabskich (CELRA), K onferencja B iskupów A fryki Zachodniej 35. Zapewne i w innych regionach będą obecnie pow staw ać stałe organy kon­ tak tów i koordynacji działań m iędzy episkopatam i 36.

Coraz częstsze stają się też ostatnio form alne i n ieform alne kon­ feren cje oraz spotkania biskupów różnych krajów. I tak w 1968 r. z okazji w iz y ty P aw ła VI w B ogocie odbyła się II K onferencja ge­ neralna biskupów A m eryki Ł acińskiej 37. P rzybycie papieża do U gandy poprzedziła K onferencja biskupów kontynentu afrykań­ skiego, która obradow ała od 28 do 31 lipca 1969 r. Brało w niej udział 40 arcybiskupów i biskupów reprezen tujących 28 k rajow ych k onferencji biskupów z A fryki oraz kilku przedstaw icieli Stolicy A postolskiej. K onferencja dokonała przeglądu w szystk ich zasadni­ czych problem ów K ościoła w A fryce, ale n ie podejm ow ała żadnych w iążących decyzji· U jaw niło się też na niej dążenie do stw orze­ nia na w zór CELAM -u stałej organizacji biskupów afrykańskich dla koordynow ania pracy i w ym ian y dośw iadczeń m iędzy Ko­ ściołam i państw A fryki. N a razie pow ołano tylko kom isję złożoną z 6 osób, która ma się zająć zbadaniem tego problem u oraz przy­

32 Tam że, III, 9. 33 Tam że, III, 18.

34 K l o s t e r m a n n , 1. cit., s. 55. 35 Zob. A n n u a rio Pontificio, 1969. 36 P or. H o u t a r t F., 1. cit., s. 535. 37 AAS 60(1968)639 nn.

72 Ks. P. H em p e rek [12]

gotow aniem konkretnych propozycji, zm ierzających do utw orze­ nia ogółnoafrykańskiej organizacji biskupów 38.

W Europie natom iast od b yły się dwa nieoficjaln e spotkania bi­ skupów· P ierw sze z nich m iało m iejsce w H olandii w 1967 r., dru­ gie zaś w Chur w S zw ajcarii w lipcu 1969 r. W tym ostatnim w z ię ­ ło udział około 100 b iskupów z 17 krajów europejskich. N ie po­ d ejm ow ały one żadnych decyzji ani nie ogłaszały n aw et deklaracji, a ich celem było jed yn ie przedyskutow anie pew nych określonych problem ów . Tem atem ostatniego spotkania było zagadnienie ka­ płana w św iecie w spółczesnym .

Z a k o ń c ze n ie

Podkreślenie przez Sobór W atykański II ciążącego na w szy st­ kich biskupach obow iązku troski o dobro całego K ościoła oraz w skazanie form w spółpracy m iędzy biskupam i i episkopatam i w skali krajow ej i m iędzynarodow ej przyczyniło się n iew ątp li­ w ie — jak św iadczą o tym choćby podane w yżej przykłady — do ożyw ienia istniejących już m ięd zy nim i i nazw iązania now ych kontaktów . Soborow i nie chodziło jednak o narzucenie biskupom jed n olitych m etod w spółdziałania, ale przede w szystkim o u św ia­ dom ienie sam ego problem u, o u rzeczyw istnienie jedności i odpo­ w ied zialn ości w szystk ich biskupów za lo sy K ościoła. O tym , jak w ielk ie znaczenie przyw iązuje obecnie Stolica A postolska do w sp ó ł­ pracy biskupów św iadczy m ięd zy innym i fakt, że zagadnienie to znalazło się w program ie obrad nadzw yczajnej sesji Synodu B i­ skupów· N ależy oczekiw ać dalszego um ocnienia w ięzó w łączących biskupów i konferencje biskupie, w iększej koordynacji ich przed­ sięw zięć. N iektórzy spodziew ają się, że m iędzynarodow e k on feren ­ cje biskupie otrzym ają w przyszłości pew ną w ładzę, że będą m o­ gły podejm ow ać w iążące decyzje w spraw ach pastoralnych i dy­ scyplinarnych, przynajm niej dla terytoriów o podobnych w ła ści­ w ościach społeczno-kulturow ych, że biskupi będą w spółpracow ać ze sobą n ie tylko na płaszczyźnie terytorialnej, ale i na innych zasadach, np. w ed łu g przynależności obrządkowej 39. Można oczy­ w iście w ysu w ać różne postulaty czy propozycje zm ierzające do uspraw nienia m iędzynarodow ej w spółpracy biskupów, do nada­ nia jej w iększej skuteczności, ująć je n a w et w form ę pew nych norm lub zaleceń. A le nie to jest chyba najw ażniejsze. Istotne jest praw dziw e zrozum ienie samej id ei takiej w spółpracy, głębokie

38 T u r o w i с z J., P a w e ł V I w A f r y c e , T ygodnik P ow szechny, n r. 32, 10 V III 1969.

przekonanie się o jej potrzebie i wartości. Gdy to jest rzeczyw i­ stością, w ybór najodpow iedniejszych form i m etod w spółdziałania nie pow inien stanow ić pow ażniejszego problem u.

25. IX. 1969 r.

ZUSA M M ENFASSUNG

in ternationale Zusam menarbeit der B ischöfe und der B ischofskonferenzen *

Die In te rn a tio n a le Z u sa m m e n a rb e it der B ischöfe, d ere n A n fän g e g ru n d sä tz lic h au f die M itte dieses J a h rh u n d e rts falle n , isit das R e su lta t des stä n d ig w a c h se n d e n G efü h ls d er V e ra n tw o rtlic h k e it d er B ischöfe f ü r die ganze K irche. Die I n itia tiv e e in e r solchen Z u sa m m e n a rb e it ging von dem A postolischen S tu h le aus, un d w u rd e von den E p isk o p a­ te n v ie ler L ä n d e r u n te rg e n o m m e n . D as e rste Z eichen e in e r in te r n a tio ­ n a le n Z u sa m m e n a rb e it der B ischöfe u n d zw ar a u f k o n tin e n ta le m G ebie­ te w a r die im J a h re 1955 n a c h Rio de Ja n e iro vom P a p st P iu s X II b e ru fe n e K o n fe re n z d e r B ischöfe von L a te in a m e rik a . D er d o rt b e ru fe n e R a t d er B ischöfe von L a te in a m e rik a (CELAM) ist ei:n stä n d ig e s O rg an der Z u sa m m e n a rb e it n a tio n a le r B isch o fsk o n feren z en dieser R egion. Im J a h re 1958 fa n d in M anila die K o n fe re n z der B ischöfe O st — und S ü d o stasien s s ta tt. In den folgenden J a h re n e n ts ta n d v o r alle m in A frik a ein e R eihe von stä n d ig e n ü b e rn a tio n a le n B isch o fsk o n feren zen jedoch von en g e rem B ereich als die vorigen. Es b eg a n n sich auch die M ita rb e it zw ischen den b ischöflichen K o n fe re n ze n der L ä n d e r W e­ ste u ro p a s u n d N o rd a m e rik a s u n d den B ischöflichen K o n fe re n ze n d er M issio n slä n d er un d au s L a te in a m e rik a zu entw ickeln.

V atica n u m II h a t die re c h tlic h e n G ru n d la g e n fü r schon e x istire n d e F o rm e n der in te rn a tio n a le n Z u sa m m e n a rb e it d er B ischöfe g eschaffen, a b e r nich die P flic h t der B e ru fu n g oder der B ildung der ü b e rn a tio n a ­ len B isch o fsk o n feren z en e in g efü h rt. N ur die n a tio n a le n B ischofskonfe­ ren z en w u rd e n die v e rp flic h te n d e F o rm d er Z u sa m m e n a rb e it d er Bischöfe. Die in te rn a tio n a le n K o n fe re n ze n d er B ischöfe w elc h e die B ischöfe v ie le r L ä n d e r um fassest, k ö n n e n n u r e in b e ru fe n o d er g e g rü n ­ d et w erd en m it der G enehm igung des A postolischen S tu h les. Das K onzil h a t jedoch die E n tw ic k lu n g g eg en seitig er V e rh ä ltn isse zw ischen den bisch ö flich en K o n fe re n ze n v e rsc h ie d e n e r L ä n d e r, speziell zw ischen N a c h b arn u n d die M ita rb e it m it den M issio n slä n d ern em pfohlen.

M an m e in t m an ch m al, die B isch o fsk o n feren zen von ü b ern a tio n a le m B ereich sind u n e n tb e h rlic h fü r die w e ite re E n tw ic k lu n g der K irche. M an m a c h t v ersc h ied e n e V orschläge, w elc h e die L eistu n g sste ig e ru n g der in te rn a tio n a le n Z u sa m m e n a rb e it d e r B ischöfe u n d d er B ischofs­ k o n feren z en bezw ecken. D as ric h tig e V erste h en der Id ee se lb st ein er solchen Z u sa m m e n a rb e it und die tie fe Ü berzeu g u n g von ih r e r Not*· W endigkeit sc h ein t in d ie ser S ache w ese n tlich zu sein.