Stanowisko prawne konferencji biskupów

(1)

Piotr Hemperek

Stanowisko prawne konferencji biskupów

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 13/1-2, 21-48

1970

(2)

Praw o kanoniczne 13 (1970) Nr 1—2

KS. PIOTR HEMPEREK

STANOWISKO PRAWNE. KONFERENCJI BISKUPÓW

Treść: Wstęp. — I. Pow stanie i rozwój konferencji biskupów do Soboru W atykańskiego II. — II. Organizacja praw na konferencji biskupów. — III. Z adania i władza konferencji biskupów. — IV. P ro

blem osobowości praw nej konferencji biskupów. — V. Konferencje a kolegialność biskupów. — Zakończenie.

Wstęp

Sobór W atykański II pow ierzył konferencjom biskupów ważne zadania w dziele odnow y Kościoła. W ydarzeniem o dużym zna

czeniu stało się udzielenie konferencjom biskupów szeregu u p ra w nień dotychczas zastrzeżonych Stolicy Apostolskiej. Przyznano je w nadziei, że przyczyni się to do dalszego rozw oju i w ew n ętrz

nej konsolidacji Kościoła h N adzieja ta znajdu je uzasadnienie w pozytyw nych w ynikach dotychczasowej w spółpracy biskupów w ielu k rajó w w ram ach konferencji 2.

Obecne stanow isko p raw n e konferencji biskupów określa w ogól

nych zarysach soborowy D ekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele (C hristus Dominus). S tanow i on p raw n ą podstaw ę dla rozw oju konferencji biskupów nowego ty p u — narodo

w ych i re g io n a ln y c h 3. Dotychczas istn iały one ty lko w n ie

1 Przemówienie pap. P a w ł a VI do uczestników pierwszej posobo

rowej konferencji biskupów włoskich z 23 VI 1966, AAS 58 (1966) 574.

2 D ekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele, n. 37 (da

lej cytowany w skrócie: DB); por. M a j d a ń s k i Κ., Wprowadzenie do D ekretu o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele: W: Sobór W atykański II Konstytucje D ekrety Deklaracje, Poznań 1968, s. 349.

3 Por. przemówienie P a w ł a VI z 23 VI 1966, AAS 58 (1966) 574.

(3)

22 Ks. Piotr Hemperek [2]

k tó ry ch k ra ja c h w oparciu o zwyczaj w zględnie praw o p a rty ku larn e. Obecnie stały się obow iązującym i in sty tucjam i praw a powszechnego. Obowiązek ich utw orzenia ciąży na hierarch ii k a

tolickiej poszczególnych krajów .

Nowe stanow isko p raw n e i szczególna rola posoborowych k on

fe re n c ji biskupów w yw ołały żywe zainteresow anie się nim i w śród teologów i kanonistów . Znalazło to w yraz w szeregu p u blikacji ukazujących się już podczas obrad Soboru i w m iarę ogłaszania dokum entów soborowych. Z ajm u ją się one różnym i aspektam i tej istniejącej już od przeszło stulecia, a zarazem w du

żej m ierze now ej in sty tu cji — zarów no jej rozw ojem i osiągnię

ciam i, jak zwłaszcza jej stru k tu rą praw ną, zadaniam i, u p raw n ie

niam i, dalszym i persp ektyw am i rozw oju. W odniesieniu do n ie

k tórych zagadnień szczegółowych uw idoczniły się różnice po

glądów.

W a rty k u le niniejszym zam ierzam przedstaw ić zarys problem a

ty k i zw iązanej z konferencjam i biskupów , k tórej w yczerpujące opracow anie m ogłoby stanow ić przedm iot obszernego studium . P oniew aż konferencje posoborowe stanow ią w dużej m ierze kon

ty n u a c ję istniejących przed Soborem , w y daje się, iż należy poświęcić n ajp ierw nieco uw agi ich genezie i rozwojowi. Zasadni

czym jed n ak przedm iotem żainteresow ania są zagadnienia zw ią

zane z obecnym stanem p raw nym konferencji.

I. Pow stanie i rozwój Konferencji Biskupów do Soboru W at. II

K onferencje biskupów uw aża się za pew nego rodzaju kon ty

nuację, u z u p e łn ie n ie 4, w zględnie za now ą form ę synodów p a rty ku larnych, k tórych początki przypadają n a drugą połowę II w ie

k u 5. Mimo zm iennych kolei synody d otrw ały praw n ie i faktycz

nie do naszych czasów, choć w p rak ty ce nie odbyw ały się one z różnych powodów, zwłaszcza w ostatnich w iekach ze względu n a nie sprzyjające w a ru n k i kościelno-polityczne, w ustalonych praw em czasokresach, a w X V III w. działalność synodalna praw ie

4 C o r o n a t a M., Institutiones iuris canonici, t. I, (Taurini) 1950,4, s. 435; B ą e z k o w i c z F., Prawo kanoniczne, t. I, Opole 1957 3, s. 483;

por. S z w a g r z y k T., Konferencje biskupów w świetle Vaticanum II, A teneum K apłańskie 69 (1966) 159.

5 M u n i e r Ch., Die Bischofskonferenzen, Concilium 3 (1967) 645 (Wyd. w języku niemieckim).

(4)

[3] Stanowisko konferencji bisk. 23

•zupełnie z a m a rła 6. N aw iązyw anie p rzy w yjaśn ien iu genezy kon

fe ren c ji biskupów do synodów prow incjonalnych czy p le n a r

nych jest niew ątp liw ie słuszne z tego względu, że konferencje podobnie jak kiedyś synody zrodziły się z k o nk retn ych potrzeb w spółpracy biskupów poszczególnych krajów czy regionów (pro

wincji) dla spro stania zadaniom urzędu pasterskiego, k tó re prze

kraczały niekiedy możliwości pojedynczych biskupów . Istn ieje jed n ak zasadnicza różnica m iędzy synodam i a konferencjam i biskupów ; pierw sze posiadały zawsze w ładzę stanow ienia p raw a p arty k u larn eg o , d rugie natom iast przez długi okres czasu były jedynie zebraniam i biskupów o ch arakterze konsultatyw nym , k tórych uchw ały nie m iały mocy praw n ie w ią ż ą c e j7. Są więc k onferencje raczej uzupełnieniem nie w ystarczającej w nowszych czasach działalności synodalnej niż ich kontynuacją, ponieważ an i nie zastąpiły synodów, ani nie przejęły ich u praw n ień 8.

Zdaniem W. Plöchl’a 9 do pow stania konferencji biskupów przy

czyniły się dwa zjaw iska: 1. negatyw ne lub niechętne stanow isko Stolicy Apostolskiej wobec projektów odpraw ienia synodów ple

n arn y ch 10, podyktow ane obaw ą przed odżyciem ten d en cji koncy-

6 P raktyka odbywania synodów prowincjonalnych została ujęta w ram y praw a powszechnego, które nakazywało ich odbywanie w określonych odstępach czasu: Sobór Lat. IV — co roku, Sobór Tryd. — co 3 lata. Por. M u n i e r Ch., 1. cit., s. 645; S z w a g r z y k T., 1. cit., s. 158 η.

7 L e i t m a i e r Ch., Bischofskonferenzen, österreichisches Archiv fü r K irchenrecht 17 (1966) 74.

8 Papieże zalecając odbywanie konferencji przypom inali równo

cześnie o obowiązku odpraw iania synodów prow incjonalnych (Acta e t Decreta Sacrorum Conciliorum recentiorum. Collectio L acensis, t. V, Friburgi Brisgoviae 1879, kol. 1200 — dalej cyt. w skrócie: Coli.

Lac.); L e i s c h i n g P., Der Rechtscharakter der Bischofskonferenz, österreichisches A rchiv fü r K irchenrecht 16 (1965) 165). W drugiej połowie XIX w. w okresie rozwoju Konferencji biskupów zauważa się też pewne ożywienie działalności synodalnej. H o u t a r t F., Les fo r

m es modernes de la collégialité episcopale. W: L’Episcopat et l ’Eglise universelle, P aris 1962, s. 502 n.; J u b a n y N., Las C onferendas episco

pales y el Concilio Vaticano II, Ju s Canonicum 5 (1965) 345 п.; Coll.

Lac., t. IV i V.

9 P 1 ö с h 1 W., Geschichte des Kirchenrecht, III, Wien 1959, s. 212.

10 Stolica Apostolska nie w yraziła zgody na odbycie synodów ple- nartych w Niemczech i we F rancji w 1849 r. J u b a n y N., 1. cit., s. 345; H o u t a r t F., 1. cit., s. 503; O e s t e r l e D., Adnotationes (do dekretu Kongr. Konsyst. z 1952 r. „De Conventibus Episcoporum”), Mo

nitor Ecclesiasticus 78 (1953) 196; Coll. Lac., t. V, kol. 3.

(5)

liarnych, 2. istnienie w niektórych k ra ja ch 11 ustaw , uzależniają

cych odbycie synodu od zatw ierdzenia jego uchw ał przez władze świeckie. Z tych względów zaistniała konieczność zbierania się biskupów na nieform alne n arad y dla om ówienia w spólnych spraw i zajęcia w odniesieniu do nich jednolitego sta n o w is k a 12.

O kazją do zw ołania pierw szych konferencji stały się ruchy wolnościowe 1848 r, W tym w łaśnie roku odbyły się pierw sze zebrania biskupów k ilk u prow incji kościelnych Niemiec i A ustrii, na których biskupi w ystąpili pod adresem w ładz świeckich z żą

daniam i udzielenia Kościołowi większej wolności w zakresie w ykonyw ania zadań pasterskich i d y sc y p lin y 13. Szczególne zna

czenie dla dalszego rozw oju tej in sty tu cji posiadała ogólnonie- m iecka konferencja biskupów , obradująca w październiku i listo

padzie 1848 r. w W iirzburgu, o której ogrom ie prac świadczy m. in. fa k t odbycia 36 s e s ji14. Coraz częściej odbyw ane odtąd zebrania biskupów poszczególnych prow incji dały w 1867 r. po

czątek okresow ym zebraniom biskupów niem ieckich w Fuldzie 15.

Od 1849 r. d atu ją się konferencje biskupów w ielu prow incji włoskich. W 1889 r. Stolica A postolska zatw ierdziła p rak ty k ę odbyw ania corocznych zebrań biskupów włoskich w edług regio

nów politycznych niezależnie od zw iązków m etro p o litaln y ch 16.

P ierw sza konferencja biskupów Irlan d ii m iała m iejsce w 1854 r . 17.

Na r. 1860 przypada pierw sze zebranie biskupów prow incji B alti

m ore w S tanach Z jednoczo nychls. B iskupi B aw arii zgrom adzeni w B am berdze w 1864 r. postanow ili odbywać zebrania co roku 19.

11 W Hiszpanii, Francji, Prusach, Bawarii, Austrii. P 1 ö c h 1 W., op. cit., s. 212.

12 P 1 ö c h 1 W., op. cit., s. 213; por. H o u t a r t F., 1. cit., s. 497 η.

13 P l ö c h l W., op. cit., s. 213 n.; O e s t e r l e D., 1. cit., s. 196 п.;

H o f f m a n R., International Episcopal Co-operation, The Ju rist 23 (1963) 7; Coll. Lac., t. V, kol. 941, 1318.

14 Coll. Lac., t. V, kol. 962—988; P l ö c h l W., op. cit., s. 213;

O e s t e r l e D., 1. cit., s. 197; J a s i ń s k i W., Zjazdy biskupie (Kon

ferencje). W: Encyklopedia Kościelna Nowodworskiego, t. 33, s. 222.

15 O e s t e r l e D., 1. cit., 198; H o f f m a n R., 1. cit., s. 7.

16 P l ö c h l W., op. cit., s. 214; O e s t e r l e D., 1. cit., s. 198 п.;

L e i s c h i n g P., 1. cit., s. 165.

17 Zebrania biskupów Irlandii w 1882 r. uzyskały aprobatę pa

pieską. P l ö c h l W., op. cit., s. 214; O e s t e r l e D., 1. cit., s. 197.

18 P l ö c h l W., op. cit., s. 214; O e s t e r l e D., 1. cit., s. 197. Od r. 1889 odbywają się doroczne zebrania arcybiskupów, a od 1919 r.

biskupów St. Zjednoczonych.

18 Decyzja ta spotkała się z uznaniem Piusa IX. Coll. Lac., t. V, kol. 1198—2000.

(6)

Papieże P iu s IX, a zwłaszcza Leon X III, k tó ry jako b iskup uczestniczył w zgrom adzeniu biskupów U m brii w 1849 r., e n e r

gicznie popierali i zalecali odbyw anie konferencji biskupów , co przyczyniło się do u trw a le n ia tej in sty tu c ji w poszczególnych k rajach E uropy i A m e ry k i20.

P odw aliny pod stałą organizację konferencji położyło już w 1849 r. zebranie biskupów austriackich w W iedniu, na k tôrÿm powołano stały pięcio-osobowy kom itet dla załatw iania bieżących spraw . W 1885 r. utw orzono siedm io-osobowy kom itet, którego celem było przygotow yw anie następnych zebrań biskupów . O rga

nizacja konferencji biskupów austriackich uzyskała aprobatę Stolicy Apostolskiej 21. Dzięki tem u stała się w pew nym stopniu w zorem dla organizacji konferencji innych krajów i przyczyniła się do dalszego rozw oju te j instytucji.

W zam ierzeniu Leona X III i w p rakty ce konferencje biskupów m iały ch a ra k te r w ybitnie d u sz p a ste rsk i22. U chw ały konferencji nie stanow iły p raw a p arty kularnego. W m iarę potrzeby ogładzali je jako praw o poszczególni biskupi w swoich d iece zjac h 23.

Z ogłoszeniem K odeksu p raw a kanonicznego konferencje bisk u

pów stały się in sty tu c ją p raw a powszechnego, ale jedynie w fo r

m ie zebrań biskupów poszczególnych prow incji kościelnych. Nie w eszły n atom iast do K odeksu istniejące w niektórych krajach i zalecane wcześniej przez papieży konferencje biskupów o zasięgu krajow ym .

W edług kan. 292 wszyscy ordynariusze m iejscowi wchodzący w skład m etropolii oraz arcybiskupi, biskupi i ordynariusze m iejsca, którzy w yb rali sobie daną m etropolię dla udziału w sy

nodach prow incjonalnych, m ają p rzy najm niej raz na pięć lat zbierać się na w ezw anie m etropolity lub najstarszego prom ocją biskupa sufrag an a w określonym przez niego m iejscu dla w spól

nego n arad zenia się nad problem am i życia religijnego w ich

20 P 1 ö с h 1 W., op. cit., s. 214; O e s t e r l e D., 1. cit., s. 199, 201;

L e i s c h i n g P., 1. cit., s. 165; L a i m a n t M., Assemblées des évêques.

W; Dictionnaire de droit canonique, t. 1, P aris 1935, kol. 1175.

Leon X III polecił w 1882 r. odbywać konferencje w prow incjach Hisz

panii, w 1886 — Portugalii, 1894 — Brazylii.

21 W enc. L e o n a X III In ipso supremi pontificatus z 1891 r.

i Instrukcji Kongr. Biskupów i Zakonników z 1898 r., która w pro

wadziła pewne m odyfikacje do postanowień encykliki. Por. P 1 ö с h 1 W., op. cit., s. 215; O e s t e r l e D., 1. cit., s. 201; L e i s c h i n g P., 1. cit., s. 163 n.

22 J u b a n y N., 1. cit., s. 347 n.; por. P l ö c h l W., op. cit., s. 215.

23 P l ö c h l W., op. cit., s. 215 n.

(7)

diecezjach oraz dla przygotow ania m ateriałów na przyszły synod prow incjonalny. Kodeks nie w spom ina o konferencjach w szyst

kich biskupów poszczególnych krajów ; um ieszczając wszakże w kan. 292 § 1 klauzulę: „o ile Stolica Apostolska nie zarządziła inaczej dla poszczególnych tery to rió w ” dopuszcza możliwość od

b yw an ia takich konferencji w m iejsce konferencji w ram ach p ro w incji. B iskupi Włoch m ieli np. nadal odbywać konferencje w e

dług określonych okręgów różnych od prow incji ko ścieln y ch 24.

P o ukazaniu się K odeksu Stolica Apostolska zatw ierdziła cały szereg konferencji biskupów o zasięgu k rajow ym czy narodo

w ym 25. Istniejące konferencje odbiegały więc swym zasięgiem od przew idzianych i nakazanych przez praw o. O rozszerzeniu ich zasięgu zadecydow ały w spólne poszczególnym k rajom czy n a

w e t większym · tery to rio m problem y, którym konferencje stara ły się sprostać 26. W p rak ty ce doszło do tego, że w większości k ra jów pow stały narodow e konferencje biskupów . Częściej także niż w odstępach pięcioletnich odbyw ały się z zasady ich zebrania;

przew ażnie co r o k u 27.

In sty tu cja konferencji p rzyjęła się rów nież w k rajach m isyj

nych. Papież B enedykt XV zalecał jedynie, by w ikariusze i p re fekci apostolscy zbierali się co pew ien czas dla om ówienia wspól

nych problem ów . Stopniowo jed n ak zebrania te przekształciły się w stałe konferencje 2S.

W ostatnich latach coraz bardziej rozw ija się m iędzynarodow a

24 Przypom niała o tym Kongr. K onsystorialna w 1919 r. AAS 11 (1919) 72 n., 175—177; por. H o f f m a n R., 1. cit., s. 8; O e s t e r le D., 1. cit., s. 200; L e i s с h i n g P., 1. cit., s. 167 n.

25 W 1923 r. uzyskały np. zatwierdzenie konferencje biskupów P or

tugalii i A ustralii (L e i s с h i n g P., 1. cit., s. 168). Cały szereg kon

ferencji narodowych uzyskało aprobatę papieską w ostatnich latach przed Soborem Wat. II, np. Kanady i Meksyku w 1948 r., Szwajcarii w 1961 ( H o f f m a n R., 1. cit., s. 8; L e i s с h i n g P., 1. cit., s. 169).

K onferencja episkopatu polskiego, którego pierwsze zebranie odbyło się w niepełnym w praw dzie składzie w 1916 r. ( J a s i ń s k i W., Z jazdy E piskopatu Polskiego. W: Encyklopedia kościelna Nowodworskiego, t. 33, s. 225) obejm uje według uchwały 26 § 1 Pierwszego Polskiego Synodu Plenarnego z 1936 r. biskupów i ordynariuszy m iejsca wszyst

kich obrządków.

22 H o u t a r t F., 1. cit., 497 η.

27 Tamże, s. 503.

“ H o f f m a n R., 1. cit., s. 7, 9. Konferencje biskupów i ordyna

riuszy pow stały m. in. w Indiach, Indonezji, Korei, Japonii, na Fili

pinach i w kilkunastu krajach Afryki. H o f f m a n R., 1. cit., s. 10—17;

por. O e s t e r l e D., 1. cit., s. 204; L e i s c h i n g P., 1. cit., s. 170 n.

(8)

Stanowisko konferencji bisk. 27

w spółpraca biskupów , k tó ra znajd u je w yraz w sporadycznych ze

b ra n ia c h biskupów w ielu krajów . T ak np. w 1958 r. odbyło się z inicjatyw y Stolicy A postolskiej zebranie biskupów wschodniej i południow o-w schodniej Azji w Manili, w 1961 r. zebranie biskupów krajó w A fry k i o urzędow ym języku a n g ie lsk im 29.

P ow stały też stałe konferencje biskupów o ch arak terze m iędzy

narodow ym . Do täkich w pierw szym rzędzie należy R ada E piskopatu A m eryki Łacińskiej (w skrócie CELAM), pow ołana z in icjaty w y # Pi usa X II w 1955 r. S ta ły se k re ta ria t tej R ady z siedzibą w Bogocie re p rez en tu je konferencje biskupów 27 k ra jów A m eryki P ołudniow ej i Środkow ej, wchodzące w jej skład.

Co ro k u odbyw ają się zebrania przedstaw icieli hierarch ii kościel

nej tych k r a jó w 30. Od 1960 r. istn ieje rów nież konferencja bis

kupów A m eryki Środkow ej i P a n a m y 31. P onadto coraz szersze kręgi zatacza w o statnich latach w spółpraca konferencji b isku pów różnych krajów z k ra ja m i m isyjnym i, w y rażająca się w udzielaniu ty m ostatnim w szechstronnej pomocy. Nie jest ona jed n ak u jęta w stałe form y o rg a n iz a c y jn e 32.

N atom iast narodow e konferencje biskupów w ielu k ra jó w w y

kształciły w łasną, stałą organizację, dostosowaną do k onkretnych w arunków i potrzeb, k tó ra służy u spraw nien iu ich działalności zm ierzającej do bardziej owocnego w ykonyw ania zadań p aster

skich biskupów . S tru k tu ra organizacyjna i działalność tych kon

ferencji jest w zasadzie norm ow ana ich w łasnym i s ta tu ta m i33.

W edług p raw a kodeksowego konferencje biskupów nie posia

dają w ładzy p ra w o d a w c z e j34. U chw ały ich w odróżnieniu od postanow ień synodów nie są więc praw em obow iązującym n a te ry to riu m , którego biskupi wspólnie je podejm ują. Moc praw a m ogą uzyskać tylko wówczas, gdy poszczególni biskupi ogłoszą je w swoich diecezjach jako praw o. Istn ieją jed nak w Kodeksie dw a w y jątk i od tej ogólnej zasady. M ianowicie na mocy kan.

1507 § 1 i 1909 § 1 konferencje biskupów prow incji mogą na

29 L e i s c h i n g P., 1. cit., s. 170 п.; H o f f m a n R., 1. cit., s. 20 п.

50 H o u t a r t F., 1. cit., s. 513—532; H o f f m a n R., 1. cit., s. 21—23;

L e i s c h i n g P., 1. cit., s. 170.

31 L e i s с h in g P., 1. cit., s. 170.

32 H o f f m a n R., 1. cit., s. 21, 24—28.

33 H o u t a r t F., I. cit., s. 504—9; L e i s c h i n g P., 1. cit., s. 171 n.

34 C o r o n a t a M., op. cit., s. 436; E i c h m a n n E. — M ö r s d o r f K., Lehrbuch des Kirchenrechts, I, Padernborn 1963®, s. 383;

J o n e H., Com m entarium in Codicem Iuris Canonici, I, P aderborn » 195Q, s. 257; L a l m a n t M., 1. cit., kol. 1175; O e s t e r l e D., 1. cit., s. 203 п.; H o f f m a n R., 1. cit., s. 18 n.

(9)

rów ni z synodam i prow incjonalnym i określać w sposób obowią

zujący na danym tery to riu m wysokość opłat za ak ty ju ry sdy kcji dobrow olnej, w ykonyw anie resk ry p tó w papieskich, z okazji udzie

lan ia sakram en tó w i sakram entaliów oraz z ty tu łu kosztów są

dowych. D ekret K ongregacji K onsystorialnej z 1963 r. upow ażnia natom iast narodow e konferencje biskupów do określenia w spo

sób wiążący w w alucie obow iązującej w danym k ra ju rów no

w artości sum y 66000 franków szw ajcarskich, do wysokości której to sum y ordynariusze m iejsca mogą dokonywać alienacji m ajątk u kościelnego 35. P ostanow ienia konferencji stosow nie do kan. 1507

§ 1 i D ekretu z 1963 r. nabierają mocy obowiązującej dopiero po ich zatw ierdzeniu przez Stolicę Apostolską.

U p raw nienia te pozostają oczywiście na m arginesie zasadniczej fu n k cji konferencji biskupów , jak ą jest w spółpraca i w zajem na pomoc w w ykonyw aniu pasterskich zadań biskupów. Uchwały ko nferencji w ty m zakresie nie podlegają zatw ierdzeniu Stolicy A postolskiej, k tó ra w yrażała jedynie życzenie, by ją inform o

w ano o w ażniejszych spraw ach om aw ianych na konferencjach i o uchw ałach przez nie p o d ejm o w an y ch 36.

II. Organizacja prawna Konferencji Biskupów

Soborowa K on stytucja o litu rg ii przyznała konferencjom bis

kupów szereg u praw nień odnośnie do kierow ania liturgią, zanim została określona ich s tru k tu ra prawna:. K onstytucja nie używ a w praw dzie te rm in u „konferencje” na określenie w łaściw ej w sp ra w ach litu rg ii w ładzy tery to ria ln e j, lecz sform ułow ania „compe

tentes v a rii generis territo ria le s episcoporum coetus legitim e con

stitu to s” 37, ale w edług powszechnego zdania, potw ierdzonego przez spraw ozdaw cę soborowego tej K onstytu cji sform ułow anie to odnosi się przede w szystkim do istniejących już w w ielu k rajach narodow ych konferencji biskupów , ponadto zaś do synodów ple

n arn y ch i p ro w in c jo n a ln y c h 3S. Pojęcie kom petentnej w ładzy te

35 AAS 55 (1963) 656; por. S o ł t y s z e w s k i S., K onferencje bis

kupów , Praw o kanoniczne 10 (1967) nr 3—4, s. 39.

36 L a l m a n t M., 1. cit., kol. 1175.

37 K onstytucja o liturgii św iętej, 22 § 2 (dalej cyt. w skr. KL).

38 G o r d o n I., Constitutio âe sacra liturgia et canones 1256—1257, Periodica de re m orali canonica liturgica, 54 (1965) 546; por. B e z а с R., Les conférences episcopales nationales, Revue de droit canonique 15 (1965) 305 n.; B o n e t M., The Episcopal Conference, Concilium 1 (1965) nr 8, s. 29 (wyd. ang.); L e i s c h i n g p., 1. cit., s. 173.

(10)

ry to rialn e j i kom petentnych tery to ria ln y c h zgrom adzeń czy kon

fe ren c ji biskupów w yjaśniły dokładniej dokum enty w prow adza

jące w życie K o nstytucję o liturgii. W edług m otu proprio Sacram L itu rg ia m z 25 I 1964 r. pod pojęciem ty m należy rozum ieć n a

rodow e konferencje biskupów , w których m ają brać udział osoby w ym ienione w kan. 292, a ponadto mogą być do nich pow ołani także biskupi koadiutorzy i pomocniczy 39. In stru k c ja In ter Oecu- m enici z 26 IX 1964 r. określa natom iast, że upraw nione do po

dejm ow ania decyzji w spra\vach litu rg i są: a) konferencje w szyst

kich biskupów danego narodu, b) konferencje biskupów albo bis

kupów i innych ordynariuszy m iejscow ych większej liczby n aro dów, k tó re już zostały praw nie ustanow ione, w zględnie które za zgodą Stolicy A postolskiej zostaną ustanow ione w przyszłości40.

W konferencjach tych m ają brać udział b iskupi rezydencjalni, opaci i p rałaci udzielni, w ikariusze i prefekci apostolscy, adm i

n istrato rz y apostolscy i wszyscy inni ordynariusze m iejsca z w y

jątk iem w ikariuszy generalnych. B iskupi koadiutorzy i pomocniczy mogą być pow ołani za zgodą większości up raw nionych do gło

s u 41. Praw om ocne decyzje podejm ują konferencje większością dwóch trzecich głosów w ta jn y m g ło so w an iu 42. P ostanow ienia tych dokum entów w odniesieniu do organizacji i sposobu podej

m ow ania decyzji m iały c h a ra k te r tym czasow y i u trac iły moc z chw ilą w ejścia w życie D ekretu o pasterskich zadaniach b isku pów w K ościele 43.

Zasadnicze znaczenie dla konferencji biskupów posiada D ekret C hristus Dom inus, k tó ry podaje podstaw ow e norm y praw ne, okreś

lające pojęcie, organizację i w ładzę k o n fe re n c ji44. W okresie przygotow aw czym do Soboru opracow ano oddzielny schem at De episcoporum coetu seu de co n fe re n tia 45. Został on n astępnie włączony do schem atu O biskupach i zarządzie diecezji jako jego rozdział III, zatytu łow any „N arodow e konferencje biskupów ” 46.

39 Motu proprio Sacram Liturgiam , X, AAS 56 (1964) 146.

49 Instr. Inter Oecumenici, AAS 56 (1964) 877—900, n. 23.

41 Tamże, n. 24.

42 Tamże, n. 28.

43 Odpowiedź Papieskiej Komisji do interpretacji Dekretów Soboru Wat. II z 28 X 1965 r., zatwierdzona przez pap. Paw ła VI 5 II 1968 r.

AAS 60 (1968) 361 n.

44 DB 37—38; por. В o n e t М., 1. cit., s. 27.

45 II Concilio Vaticano II. Cronache del Concilio Vaticano II edite da „La Civiltà CattoUca” a cura di Giovanni Caprile SI, t. I cz. 2, Romae, s. 332 (dalej cyt. w skr. II Concilio Vat. II).

49 Tamże, t. 3, s. 255 η.

(11)

30 Ks. Piotr Hemperek [ ι ο ί

D yskusja soborowa n ad ty m rozdziałem odbyła się w dniach 12— 15 listopada 1963 r. na 65 do 68 kongregacjach generalnych.

W dyskusji, w któ rej zabierało głos 33 ojców soborowych, zgło

szono cały szereg w niosków i popraw ek do schem atu *<. T ekst całego schem atu przeredagow any stosow nie do postulatów uzyskał aprobatę ogrom nej większości ojców soborow ych w głosow aniu 1 X 1965 г., a 20 X 1965 r. został uroczyście ogłoszony jako De

k re t o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele, zaczynający się od słów C hristus D o m in u s4S. Jego postanow ienia obow iązują od 11 X 1966 r . 49 W ujęciu D ekretu konferencje biskupów sta

now ią jedną z· form w spółpracy biskupów , k tó ra nie zastąpiła b ynajm niej innych, istniejących w Kościele od daw na, ja k sy

nody p len arn e i p ro w in c jo n a ln e 50.

Stosow nie do D ekretu C hristus Dom inus „K onferencja biskupów jest jak b y zespołem, w któ rym zw ierzchnicy duchow ni danego·

narodu czy tery to riu m łącznie w ykonują swe pasterskie zadania dla pom nożenia dobra, udzielanego ludziom przez Kościół, głów

nie przez odpowiednio przystosow ane do bieżących okoliczności czasu form y i sposoby apostolatu” 51. Powyższy tek st nie je st bynajm n iej ścisłą definicją konferencji; jest on raczej w skazaniem ich n atu ry , celu i zadań. D ekret stosuje w odniesieniu do konfe

ren cji biskupów jed nolitą term inologię; posługuje się konsekw ent

nie term inem „konferencje biskupów ” (C onferentiae episcopo

rum ) 53, z pom inięciem bliższego określenia „narodow e”, k tó re

47 Tamże, s. 256—270.

48 Tamże, t. 4, s. 363 n.; por. B e z a c R., 1. cit., s. 317; J u b a n y N., 1. cit., s. 351—354; S o ł t y s z e w s k i S., 1. cit., s. 33—35.

49 Motu proprio Ecclesiae Sanctae (dalej cyt. w skrócie: MP ES), AAS 58 (1966) 757 n.; por. S o ł t y s z e w s k i S., 1. cit., s. 35.

50 DB 36; por. L e i t m a i e r Ch., 1. cit., s. 78; M u n i e r Ch., 1. cit., s. 645.

51 DB 38, 1. Tekst polski podaję według urzędowego tłum aczenia dokumentów soborowych w: Sobór W atykański II, Poznań 1968.

52 II Concilio Vat. II, t. 4, s. 363; S o ł t y s z e w s k i S., 1. cit., s. 30.

53 Term inu tego używają też inne dokum enty soborowe, jak Dekret 0 form acji kapłańskiej (dalej cyt. DFK), n. 1, Deklaracja o w ychow a

niu chrześcijańskim (dalej cyt. DWCH), wstęp, Dekret o działalności m isyjn ej Kościoła (dalej cyt. DM), n. 16, 20, 31, D ekret o posłudze 1 życiu kapłanów (dalej cyt. DK), n. 21, oraz w dokum entach papies

kich okresu soborowego i posoborowego; term in ten w ystępuje także w kan. 250 obok „coetus”. Wcześniej od DB ogłoszone KL (22 § 2) i KK (K onstytucja dogmatyczna o Kościele, 23) posługują się na okreś

lenie konferencji słowem „coetus”. Postulat zastosowania jednolitej terminologii w ysuwał H o f f m a n R., 1. cit., s. 32, przyp. 44.

(12)

znajdow ało się w sch e m a cie54. Ogólne sform ułow anie D ek retu obejm uje zróżnicow ane rzeczyw istości ta k co do rozm iarów , ja k też form organizacyjnych i m etod d z ia ła n ia 55. W pojęciu kon

fe ren c ji podanym przez D ekret mieszczą się zarów no konferencje biskupów jednego n arodu czy państw a, jak i konferencje o m niej

szym lub większym zasięgu od n arodu w zględnie państw a.

Na mocy D ekretu C hristus D om inus istniejące od daw na w w ielu k ra ja ch konferencje biskupów stały się in sty tucjam i praw a powszechnego, w k ra ja ch zaś, w któ ry ch dotychczas nie było konferencji, biskupi m ają je obecnie u s ta n o w ić 56. Obo

w iązek utw orzenia konferencji ciąży także na ordynariuszach m i

syjnych 57. B iskupi zaś k ra ju czy narodu, w k tó ry m nie można ustanow ić odrębnej konferencji, m ają po zasięgnięciu zdania Sto

licy A postolskiej przyłączyć się do tej konferencji, k tó ra n a j

bardziej odpow iada potrzebom apostolstw a ich n a r o d u 58. Obo

w iązek utw orzenia konferencji biskupów w e w szystkich k ra ja ch uzasadnia Sobór z jed n ej stro n y faktem , że poszczególni biskupi często nie są w stanie w ypełnić owocnie sw ych zadań, z d ru giej — dowodam i bardziej w ydajnego apostolatu, jak im i w yka

zały się już istniejące konferencje 59.

Postanow ienie D ekretu C hristus D om inus o obowiązku utw o

rzenia konferencji odnosi się do konferencji biskupów poszczegól

nych narodów czy krajó w 60. Nie w yklucza to jed nak możliwości organizow ania kon ferencji oparty ch na innych zasadach; p rze

ciw nie D ekret w yraźnie dopuszcza możliwość tw orzenia za zgodą Stolicy A postolskiej wspólnych konferencji przez biskupów k il

ku narodów , jeżeli w ym agają tego szczególne okoliczności, do ja kich zaliczyć m ożna trudność utw orzenia oddzielnych konfe

ren cji 61. Za zezwoleniem Stolicy A postolskiej mogą też być tw o

54 Stało się to zapewne na skutek krytycznych uwag pod adresem tego określenia zgłoszonych w debacie soborowej (II Concilio Vat. II,:

t. 3, s. 258, 268). Określenie to w ystępuje natom iast w innych, wcześ

niejszych dokum entach, jak D ekret Kongr. Konsyst. z 1963 r., Motu proprio Pastorale m unus, I, 32 (AAS 56 (1964) 10) Motu proprio Sacram Liturgiam , X, Motu proprio Apostolica Sollicitudo, V, VI, VIII (AAS 57 (1965) 775—780).

55 M u n i e r Ch., 1. cit., s. 646.

56 DB 37; MP ES I, 41 § 1.

57 DM 31.

58 MP ES I, 41 § 3.

59 DB 37.

60 Рог. В ο n e t М., 1. cit., s. 29.

81 DB 38, 5; MP ES I, 41 § 3.

(13)

32 Ks. Piotr Hemperek , [12]

rzone m iędzynarodow e konferencje biskupów , obejm ujące bis

kupów w ielu k rajó w 62.

W skład konferencji biskupów wchodzą wszyscy ordynariusze m iejscow i danego tery to riu m niezależnie od ich przynależności obrządkow ej — z w yjątkiem w ikariuszy generalnych — biskupi koadiutorzy i pomocniczy oraz ci biskupi ty tu la rn i, którzy pełnią specjalne zadania pow ierzone im przez Stolicę Apostolską lub przez konferencję biskupów. In n i natom iast biskupi ty tu larn i, a także legaci papiescy nie należą praw n ie do k o n fe re n c ji63. De

k re t nie uw zględnił więc żądania niektóry ch ojców soborowych, by wszyscy biskupi danego tery to riu m byli pełnopraw nym i członkam i k o n fe re n c ji84.

D ekret C hristus D ominus zaw iera jedynie podstawowe, ogólne norm y praw n e dla organizacji i rozw oju konferencji biskupów 65.

N atom iast każda konferencja m a opracow ać w łasne statu ty , k tó re w inny określać w oparciu o ogólne norm y praw n e w ew nętrz

n ą stru k tu rę organizacyjną konferencji i m etody działania. S ta

tu ty te m uszą przew idyw ać utw orzenie odpow iednich organów k o n fe re n c ji66. O pracow ane sta tu ty należy przedłożyć Stolicy A postolskiej do p rz e jrz e n ia 67. K onferencje biskupów, k tó re po

siadały w łasne sta tu ty przed w prow adzeniem obowiązku ich opra

cow ania, m ają je obecnie dostosować do postanow ień soboro

wych i rów nież przesłać do w glądu Stolicy Apostolskiej 68. W ięk

szość ko nferencji posiada już w łasne sta tu ty uznane przez Stolicę A postolską — przew ażnie w ostatnich latach — na stałe, czasowo lub na p r ó b ę 69. U stanow ienie norm określających organizację i działalność k on feren cji m iędzynarodow ych należy do Stolicy A postolskiej 70.

Wolę konferencji biskupów w yraża i sp raw uje przysługującą je j w ładzę zebranie p lenarne w szystkich upraw nionych człon-

62 MP ES I, 41 § 4.

63 DB 38, 2; por. B e z a c R., 1. cit., s. 313 п.; S o ł t y s z e w s k i S., 1. cit., s. 36; S z w a g r z y k T., 1. cit., s. 161.

64 M u n i e r Ch., 1. cit., s. 647.

65 Рог. В ο n e t М., 1. cit., 27.

68 DB 38, 3; MP ES I, 41 § 2.

67 Ze sform ułowania tekstu, który mówi o tym obowiązku (DB 38, 3, MP ES I, 41 § 2), zdaje się wynikać, że nie chodzi tu o zatwierdzenie statutów przez St. Ap., lecz tylko o ich przejrzenie. Por. B e z a c R., 1. cit., s. 311 п.; S o ł t y s z e w s k i S., 1. cit., s. 36 п.

68 MP ES 41 § 2.

69 M u n i e r Ch., 1. cit., s. 646; S o ł t y s z e w s k i S., 1. cit., s. 37.

79 MP ES 41 § 4.

(14)

ków k o n fe re n c ji71. Decyzje praw nie w iążące podejm ow ane są większością dwóch trzecich głosów w szystkich członków, którym przysługuje głos stanowczy. Z p ra w a ta k i głos przysługuje je dynie ordynariuszom m iejscow ym i biskupom koadiutorom ; po

zostali zaś biskupi wchodzący w skład konferencji posiadają tylko głos doradczy, chyba że s ta tu t konferencji przyznaje im głos de

cydujący 72.

Dla skuteczniejszego osiągnięcia celu konferencje biskupów po

w inny utw orzyć odpow iednie organy. D ekret pozostaw ia zasad

niczo konferencjom swobodę ich w y b o ru 73, w ym ieniając jedynie przykładow o jako organy konferencji: stałą rad ę biskupów , ko

m isje biskupie i s e k re ta ria ty g e n e ra ln e 74. Wobec b ra k u szcze

gółowych norm w tym przedm iocie określenie rodzajów , ilości oraz kom petencji i m etod działania tych organów należy do konfe

ren cji w oparciu o ogólne norm y dokum entów Soboru i Stolicy Apostolskiej. W p rak ty ce spraw y te w inny regulow ać s ta tu ty kon

ferencji.

K onferencje biskupów m ają w m yśl postanow ień Stolicy Apo

stolskiej powołać następujące kom isje biskupie: kom isję litu r

giczną 75, kom isję dla spraw m isji katolickich 76, kom isję do spraw w łaciw ego rozm ieszczenia kapłanów na danym tery to riu m i roz

w ażania możliwości odstąpienia części kapłanów innym Kościo

łom oraz w ykonania uchw ał k onferencji w tej s p ra w ie 77, ko

m isję ek u m en ic zn ą7S. Ponadto, o ile zachodzi potrzeba nowego rozgraniczenia diecezji, m a być w tym celu rów nież utw orzona specjalna kom isja 79. Można też powołać kom isję dla spraw opieki n ad em igrantam i i p o d ró ż n y m i80. Oczywiście konferencje bisku pów stosow nie do potrzeb mogą powoływać także inne komisje.

W poszczególnych k ra ja ch zachodzą co do ilości kom isji biskupich pew ne zróżnicow ania u w arunkow ane potrzebam i lo k a ln y m i81.

K onferencje posiadają przew ażnie od 10 do 15 k o m is ji82.

71 M u n i e r Ch., 1. cit., s. 647.

72 DB 38, 4; por. S o ł t y s z e w s k i S., 1. cit., s. 36.

73 M u n i e r Ch., 1. cit., s. 647.

74 DB 38, 3.

75 KL 44; Instr. Inter Oecumenici, 44.

76 MP ES III, 9.

77 MP ES I, 2.

78 D yrektorium Sekretariatu dla Zjednoczenia Chrześcijan z 14 V 1967, n. 7, AAS 59 (1967) 577.

79 MP ES I, 12 § 1.

80 MP ES I, 9.

81 H o u t a r t F., 1. cit., s. 505 η.

82 M u n i e r Ch., 1. cit., s. 648. W Hiszpanii jest — 11, w Stanach 3 — P ra w o K anoniczne N r 1-2/70

(15)

S ek re ta riaty generalne poza w ypełnianiem właściw ych im za

dań w konferencjach 83 mogą przyczyniać się do utrzy m ania łącz

ności z innym i konferencjam i, zwłaszcza k rajó w sąsiednich, po

przez w ym ianę inform acji o pracach i uchw ałach konferencji, w skazyw anie zasadniczych problem ów , grożących niebezpieczeństw i błędów 84.

K onferencje biskupów na teren ach m isyjnych w inny w g ran i

cach większych terytoriów społeczno-kulturow ych ściśle, orga

nicznie niejako, łączyć się ze sobą w celu podejm ow ania zgod

nych w ysiłków zm ierzających do poznania w artości duchowych danych narodów i w łączenia ich do katolickiej je d n o śc i85.

P orów nanie postanow ień soborowych o konferencjach biskupów z konferencjam i o w ykształconej form ie organizacji z okresu przed- soborowego prow adzi do w niosku, iż Sobór nie stw orzył zu

pełnie nowej instytucji, lecz tylko już istniejącej w niektórych k ra ja ch nadał moc obow iązującą w całym Kościele, udzielając im przy tym szerszych upraw nień, a w śród nich także ograni

czonej w ładzy ju rysdy kcyjnej, aby mogła skutecznie sprostać now ym zadaniom.

III. Zadania i władza K onferencji Biskupów

W spółpraca biskupów w ram ach konferencji m a n a celu b a r

dziej skuteczne w ypełnianie zadań ich u rzędu pasterskiego, k tóre ta k dobitnie określił Sobór W atykański II, a k tóre odnoszą się nie tylko do pow ierzonych im diecezji — Kościołów lokalnych, choć do ty ch przede wszystkim , lecz także do całego Kościoła.

W m yśl n au k i Soboru wszyscy biskupi m ają obowiązek głosić Ew angelię, um acniać i strzec jedności w iary oraz wspólnej dy

scypliny całego Kościoła, popierać wszelką działalność w spólną całem u Kościołowi, szczególnie zm ierzającą do w zrostu w ia r y 86.

Do dobra Kościoła powszechnego przyczyniają się biskupi przez

Zjednoczonych — 15, we F rancji — 16 (H o u t a r t F., 1. cit., s. 505 п.), w Polsce — 21 ( C h o r o m a ń s k i Z., Z dziejów i prac Konferencji Episkopatu Polski, Ateneum K apłańskie 69 (1966) 163; por. S o ł t y - s z e w s k i S., 1. cit., s. 38).

83 Por. H o u t a r t F., 1. cit., β. 508.

84 MP ES I, 41 § 5; por. S o ł t y s z e w s k i S., 38 п.

85 DM 22; MP ES III, 18; por. S o ł t y s z e w s k i S., 1. cit., s. 36.

86 KK 23; DB 4—6; por. V e u i l l o t P., Zasadnicze idee Dekretu soborowego o pasterskiej fu n k cji biskupów, Ateneum Kapłańskie 69 (1966) 140 n.

(16)

dobre zarządzanie w łasnym i K o ścio łam i87, ale oprócz tego są zobow iązani do podejm ow ania w spólnych działań na rzecz Koś

cioła. W spółdziałanie biskupów na konferencjach m a obejm o

wać m. in. spraw y w ychow ania chrześcijań sk ieg o 88, duchow ej, naukow ej i duszpasterskiej form acji kapłanów 89, spraw y u n iw er

sytetów k a to lic k ic h 90, zagadnienia opieki społecznej dla ducho

w ieństw a 91, duszpasterstw a specjalnego, obejm ującego w iernych, którzy znajd u ją się w szczególnych w aru n k ach życiowych (uchodź

cy, em igranci, p o d ró ż n i)92, kierow ania środkam i społecznego prze

kazyw ania m yśli 93, św iadczenia pomocy dla m isji 94.

U pow ażnienie konferencji biskupów do zajm ow ania się ta k szerokim zakresem sp raw w yłoniło w ażny z p u n k tu w idzenia - praw nego problem mocy obow iązującej uchw ał konferencji, czy i w jak ich w ypadkach uchw ały te m ają posiadać moc praw a.

P roblem ten pojaw ił się już przy opracow yw aniu schem atu o kon

ferencjach, a następnie był żywo d yskutow any podczas obrad soborowych. P ierw o tn y schem at o konferencjach biskupów p rzy

znaw ał ich decyzjom tylko moc m oralną, a nie p raw ną. Moc p ra w a m ogli im nadać poszczególni biskupi w swoich diecez

jach 95. P ro je k t ten uległ zm ianie w czasie dalszych prac p rz y gotowawczych. Soborow y schem at o biskupach i zarządzie die

cezji, do którego włączono schem at o konferencjach przew idyw ał już przyznanie ich decyzjom mocy praw a w określonych w ypad

kach. W czasie debaty soborowej zaznaczyła się w odniesieniu do tego zagadnienia w yraźnie różnica zdań. P ew n a część ojców so

borow ych w ypow iedziała się stanowczo przeciw ko n ad an iu po

stanow ieniom konferencji mocy praw n ej, uw ażając, iż przyzna

nie konferencjom w ładzy praw odaw czej ograniczałoby u p ra w n ie

nia poszczególnych b is k u p ó w 96. N iektórzy natom iast by li zda

nia, że schem at p rzyznaje konferencjom zbyt m ały zakres w ładzy, n ie w ystarczający do w ypełnienia zadań i opow iadali się za je j ro zszerzeniem 97. Większość zabierających głos w debacie go-

87 KK 23.

88 DWCH, wstęp.

88 DK 19; DFK 1, 7, 22; DM 20.

80 DWCH 10.

81 DK 21.

82 DB 18.

83 Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli, 21.

84 DM 31.

85 II Concilio Vat. II, t. 1, cz. 2, s. 332.

88 Tamże, t. 3, s. 256 n., 261 n., 264.

87 Tamże, s. 264, 268, 270.

(17)

dziła się na udzielenie konferencjom władzy, z pew nym i jednak zastrzeżeniam i. Dom agano się m ianow icie ograniczenia tej w ładzy do w ypadków ściśle określonych przez Sobór lub papieża, po

dejm ow ania decyzji z mocą p raw a większością kw alifikow aną trzech czw artych, a naw et jednogłośnie, wreszcie zatw ierdzania ich przez p a p ie ż a 98. P odkreślano też, że konferencje nie mogą stanow ić w ładzy pośredniej m iędzy biskupem a papieżem " .

O stateczny tek st ogłoszony w D ekresie C hristus Dominus, a w y  rażający w olę ogrom nej większości ogranicza moc p raw n ą uchw ał konferencji do w ypadków określonych: 1° przez praw o powszech

ne, 2° przez specjalne zarządzenie Stolicy Apostolskiej w ydane z w łasnej inicjaty w y lub na prośbę konferencji. Moc praw na postanow ień konferencji uzależniona jest jeszcze od podjęcia ich przez p rzynajm niej dw ie trzecie upraw nionych jej członków z głosem stanow czym oraz od uprzedniego ich uznania przez Stolicę Apostolską. W ym agana jest p rzy ty m szczególnego ro dzaju większość kw alifikow ana, m ianowicie dwóch trzecich gło

sów w szystkich u praw nionych do głosu, a nie tylko tych, którzy uczestniczą w posiedzeniu 10°.

P ostanow ienie soborowe odnośnie do w ładzy konferencji bisku

pów stanow i pew nego rodzaju kom prom is pom iędzy dw iem a sk ra jn y m i tendencjam i: jedną — dom agającą się udzielenia kon

ferencjom szerokiej w ładzy praw odaw czej i drugą — sprzeci

w iającą się przyznaniu im w ła d z y ł01. K onferencje otrzym ały w praw dzie w ładzę stanow ienia praw a, ale zacieśnioną do pew nych tylko, ściśle określonych w y p a d k ó w 102. Z w ładzy tej mogą one korzystać jed ynie na sw ych plenarnych posiedzeniach, nie mogą jej natom iast delegować kom isjom b is k u p im 103. Nie bez w pływ u n a te ograniczenia była zapew ne potrzeba respektow ania w e

w nętrznej autonom ii biskupów 104.

98 Tamże, s. 110, 194, 256—259, 262, 265, 268.

99 Tamże, s. 257 n.

109 DB 38, 4; por. B e z a c R., 1. cit., s. 316; S o ł t y s z e w s k i S., 1 cit s 42

ιοί V e u i 11 o t P., 1. cit., s. 146.

юг p or B e z a c R., 1. cit., s. 314 n.; M u n i e r Ch., 1. cit., s. 646;

M ö r s d o r f K., Die hierarchische Verfassung der Kirche insbesondere der Episkopat, A rchiv fü r katholisches K irchenrecht 134 (1965) 92;

S o ł t y s z e w s k i S., 1. cit., s. 42.

103 Odpowiedź Posoborowej Komisji do koordynacji prac i in ter

p retacji dekretów soborowych z 24 V 1966, zatwierdzona przez pap.

Paw ła VI 10 VI 1966 r. AAS 60, (1968) 361 n.

104 Por. В o n e t М., 1. «it., s. 28; S z w a g r z y k T., 1. cit., s. 161.

(18)

N ajw cześniej i to jeszcze przed ogłoszeniem D ekretu C hristus D om inus konferencje biskupów uzyskały w ładzę kierow ania w ustalonych przez praw o granicach litu rg ią — obok Stolicy Apostolskiej i biskupów 1105. Są one w szczególności upraw nione w tym podmiocie do decydow ania o w prow adzeniu i zakresie języka narodow ego w litu rg ii, do zatw ierdzania tłum aczeń tekstów liturgicznych na język narodow y i skom ponow anych do nich melodii, do przystosow yw ania obrzędów, sprzętów i szat liturgicz

nych do trad y c ji i ducha narodu, do w prow adźania nowych sakram entaliów , określania postaw y obow iązującej w iernych przy przyjm ow aniu Kom unii, stanow ienia o używ aniu w kościołach in nych niż organy instru m entów m uzycznych 106.

Z innych w ażniejszych — poza dziedziną litu rg ii — u praw n ień w ym ienić należy praw o do decydow ania o ustan ow ien iu stałego d ia k o n a tu 107, w ydaw ania norm określających form ację duchow ą i um ysłow ą, sposób życia, strój i uposażenie stałych d ia k o n ó w 108, norm o w łaściw ym rozm ieszczeniu k le ru 109, o jego uposażeniu no, o działaniu ra d kapłańskich i duszpasterskich m , praw o przeno

szenia dni p ok uty i zam iany absty nencji i postu w całości lu b części n a inne form y pokuty 112.

W ładza konferencji biskupów udzielona im do określonych za

dań jest praw dziw ą w ładzą p ra w o d a w c z ą 113. W skazują na to sform ułow ania odnośnych dokum entów Soboru i Stolicy A po

stolskiej, k tó re stanow ią, że konferencje mogą lub pow inny u sta lać norm y, zarządzenia (normas, ordinationes edere, s ta tu e re )114, w ydaw ać dek rety (decreta f e r r e ) 115, stanow ić praw a (leges fa -

105 KL 22 § 2.

106 KL 36 § 2, 39, 40, 44, 54, 63, 77, 79, 128; Instr. Inter Oecumenici, 42, 57; Instr. Tres abhinc annos z 1967 r., 23, 28, AAS 59 (1967) 442—

448; Instr. Eucharisticum M ysterium , 34, AAS 59 (1967) 539—573; Instr.

Musicam sacram, 55—58, 62, AAS 59 (1967) 316—318; por. G o r d o n I., 1. cit., s. 547, 552; O q u e t a J., Las Asambleas episcopales en la Instrucction Liturgica, Revista Espanola de Derecho Canonico 20 (1965) 354 n.

137 KK 29; DM 16.

108 Motu proprio Sacrum diaconatus ordinem, n. 7, 20, 26, 27, 31, AAS 59 (1967) 699—703.

los M P E S I, 2.

110 MP ES I, 5, 8.

111 MP ES I, 17 § 1.

112 Konst. Paenitem ini, n. VI § 1, AAS 58 (1966) 184.

113 G o r d o n I., 1. cit., s. 554; M ö r s d o r f Κ., 1. cit., s. 92; S o ł - t y s z e w s k i S., 1. cit., s. 42.

114 DM 32; MP ES I, 2, 8; Konst. Paenitem ini, 1. cit., s. 183; Motu proprio Sacrum diaconatus ordinem, η. 20.

115 Motu proprio Sacram Liturgiam , IX.

(19)

c ia n t) 116. W w ypadku w ydania przez konferencję decyzji mocą w ładzy praw odaw czej obow iązują one jako praw o wszystkich, których d o ty c z ą m . N ależy oczekiwać, że zakres w ładzy kon

fe ren c ji będzie nadal stopniowo zw iększany.

Oprócz decyzji ściśle wiążących konferencje mogą, a nie

kiedy pow inny podejm ow ać uchw ały, k tó re nie będąc praw em rodzą jed n ak zobow iązania n a tu ry m oralnej oraz ustalać w y

tyczne i w ydaw ać zalecenia nie obowiązujące naw et m oralnie 118.

M ają więc konferencje i to w znacznie szerszym niż przed So

borem zakresie c h a ra k te r zgrom adzeń konsultatyw nych. Ponadto w m yśl postanow ień soborowych i posoborowych pełnią w nie

k tó ry ch spraw ach fu n k cję organów doradczych Stolicy Apostol

skiej. I ta k m ają np. przedstaw iać jej uzgodnione wnioski co do właściw ego rozgraniczenia diecezji i prow incji kościelnych 119, w yrażać opinię w spraw ie tw orzenia p ra ła tu r udzielnych dla specjalnych zadań pastoralnych czy m isyjnych 12°, przy powo

ływ an iu biskupów na członków K o n g re g a c ji121, przedstaw iać k a n dydatów n a b is k u p ó w 122. Również kongregacje i urzędy Stolicy A postolskiej przed podjęciem pew nych decyzji m ają obowiązek zasięgać zdania w łaściw ych konferencji biskupów i w spółpraco

wać ze w szystkim i k o n fe re n c ja m i123. K onferencje w yb ierają ta k że sw ych przedstaw icieli na synod biskupów , k tó ry stanow i organ doradczy papieża 124.

W zw iązku z w ładzą kon ferencji biskupów pozostaje problem określenia n a tu ry te j w ładzy. Chodzi m ianow icie o odpowiedź, czy je st to w ładza zw yczajna czy delegow ana, czy też stanow i ona szczególny rodzaj władzy, którego nie uw zględnia kodekso

wy podział w ładzy (kan. 197 § 1). Wobec b ra k u urzędowego rozstrzygnięcia te j kw estii poglądy autorów są podzielone.

116 Motu proprio Sacrum diaconatus ordinem, η. 7.

117 Por. J u b a n y N., 1. cit., s. 361.

118 B o n e t M., 1. cit., s. 27; J u b a n y N., 1. cit., s. 361 n.; S z w a g - r z y k T., 1. cit., s. 161.

119 DB 24, 41; MP ES I, 42.

ia» M P E S I; 4.

121 DM 29; Motu proprio Pro comperto sane z 6 V III 1967, η. IV, AAS 59 (1967) 883.

122 MP ES I, 10.

123 Konst. Regim ini Ecclesiae universae z 15 V III 1967, AAS 59 (1967) 901, 905, 910 п., 915.

124 Motu proprio Apostolica sollicitudo, п. II, V, AAS 57 (1965) 777 п.;

Ordo Synodi Episcoporum celebrandae z 8 X II 1966, art. 6 § 1, 1°, AAS 59 (1967) 94.

(20)

P. Leisching, opierając się n a określeniu w ładzy zw yczajnej i delegow anej podanym w kan. 197 § 1, k tó ry w ładzą zw yczajną nazyw a w ładzę z samego praw a zw iązaną z urzędem kościelnym , a w ładzą delegow aną — w ładzę udzieloną osobie, stw ierdza, iż w ładza konferen cji biskupów , chociaż jest im udzielona przez praw o, nie jest jed n ak w ładzą zw yczajną, poniew aż konferencje są jedynie zebraniam i, a nie zespołam i osób posiadającym i zdol

ność p raw ną; nie m ają też c h a ra k te ru urzędu kościelnego i nie sta ją się nim przez otrzym anie jurysdykcji. W konsekw encji Lei

sching przyjm uje, że w ładza konferencji jest w ładzą delegow aną przez praw o w poszczególnych w y p a d k a c h 12S. Pogląd te n po

dzielają W illibald P lö c h l126 i Inge G am pl i27.

Z upełnie odm ienne, a zarazem odosobnione stanow isko w k w e

stii n a tu ry w ładzy konferencji bskupów zajm uje C harlo tte L eit- m aier. Je j zdaniem w ładza konferencji nie m ieści się an i w po

jęciu w ładzy zw yczajnej ani delegow anej, lecz stanow i odrębny rodzaj w ładzy, k tó ry nazyw a w ładzą kolegialną. Nie wchodząc w rozw ażania na tem at pojęcia w ładzy kolegialnej, należy zazna

czyć, iż zdaniem L eitm aier w ładza ta, choć nie jest uw zględniona p rzy podziale w ładzy w kan. 197 § 1, to jednak w ystępuje w ko

deksie p raw a kanonicznego jako w ładza przysługująca soborowi i synodom. W ładza kolegialna w edług L eitm aier jest spraw ow ana n a soborze, synodzie biskupów , synodach p lenarn ych i prow in- cjalnych, konferencjach biskupów w ścisłym znaczeniu, a n aw et n a k onferencjach nieform alnych, jak ie odbyw ali biskupi podczas Soboru. Żadna z tych in sty tu cji nie m a c h a ra k te ru urzędu, stąd też ich w ładzy nie można zaliczyć do zw yczajnej. Nie można tak że — zdaniem L eitm aier — uznać podziału w ładzy w kan. 197

§ 1 za w yczerpujący, gdyż nie uw zględnia on w ładzy kolegial

n ej 12s.

Poglądów L eitm aier na n a tu rę w ładzy konferencji biskupów nie m ożna uznać za przekonyw ujące i w pełni uzasadnione.

Św iadczy o tym choćby polem ika, jak ą w y w o ła ły 129. Pom ijając

125 L e i s с h i n g P., 1. cit., s. 178 η.

120 P l ö c h l W., Zur Diskussion über den Rechtscharakter der Bischofskonferenz, österreichisches A rchiv fü r K irchenrecht 17 (1966) 63 n.

127 G a m p l I., Zur Diskussion um Status und Gewalt der Bischofs

konferenzen, österreichisches Archiv fü r K irchenrecht 17 (1966) 412.

128 L e i t m a i e r Ch., 1. cit., s. 65—67.

129 Por. L e i s c h i n g P., Bischofskonferenz, österreichisches Archiv fü r K irchenrecht 17 (1966) 81—84; G a m p l I., 1. cit., s. 395—40.8.

(21)

fa k t nieuzasadnionego przypisyw ania w ładzy synodowi biskupów i nieform alnym konferencjom biskupów , k tó re żadnej władzy jurysdykcy jnej nie posiadają, nie można się zgodzić z tw ierdze

niem sprzecznym ze zdaniem ogółu kanonistów 130, jako by podział w ładzy w kan. 197 § 1 był nieadekw atny. Dla określenia n atu ry w ładzy konferencji biskupów nie m a potrzeby uciekać się do podw ażania autentycznego podziału władzy. W ładza, której L eit- m aier n ad aje m iano kolegialnej, nie różni się bow iem n a tu rą od w ładzy zw yczajnej i delegow anej. I zw yczajna i delegow ana w ładza może w edług p raw a kanonicznego być w ykonyw ana albo przez pojedyńcze osoby fizyczne albo przez zespoły osób fizycz

nych. W ładza kolegialna, o k tó rą tu chodzi jest zatem niczym innym ja k tylko zespołowym, kolegialnym w ykonyw aniem bądź w ładzy zw yczajnej bądź delegow anej, określonym w kan. 101 dla kolegialnych osób praw nych i w kanonach 205 i 207 § 3 dla zespołów osób fizycznych nie posiadających osobowości p r a w n e j131.

Są także autorzy, którzy nie w dając się w szczegółową analizę pojęć, ani nie podając racji dla uzasadnienia swojego stanow iska, zaliczają w ładzę ko nferencji biskupów do w ładzy zw yczajnej.

M. B onet uw aża to za rzecz o cz y w istą132. Podobnie u trzy m uje Ch. M unier, którego zdaniem w ładza konferencji nie jest ani sum ą up raw n ień jej członków, ani w ładzą delegow aną przez Stolicę Apostolską, ale zw yczajną i w łasną w ładzą kolegialną w ykonyw aną w łączności z papieżem i przez niego u z n a n ą 133.

W ydaje ^ ię, iż stanow isko tak ie można obecnie przyjąć za uzasad

nione z tego względu, że konferencje biskupów w obecnej s tru k tu rze praw n ej m ają ch a rak ter organów s ta ły c h 134, a zatem od

pow iadają pojęciu urzędu kościelnego z kan. 145 § 1, podobnie jak k ap itu ły k ated raln e czy kolegium k a rd y n a łó w 135. Również podobieństwo, jakie zachodzi pom iędzy konferencjam i biskupów a synodam i plen arny m i i p ro w in c jo n a ln y m i13s, których władzę

im p or M i c h i e l s G., De potestate ordinaria et delegata, Parisiis 1964, s. 140; B e n d e r L., Potestas ordinaria et delegata, Romae 1957, s. 18; L e i s c h i n g P., Der Rechtscharakter der Bischofskonferenz, 1.

cit., s. 178; G a m p l I., 1. cit. s. 395, 400.

s. 178; G a r f i p l I., 1. cit., s. 395, 400.

131 Por. G a m p l I., 1. cit., s. 392 n.

132 В ο n e t М., 1. cit., s. 29.

133 M u n i e r Ch., 1. cit., s. 648.

134 Por. V e u i l l o t P., 1. cit., s. 146.

135 p or M i c h i e l s G., Principia generalia de personis in Ecclesia, Parisiis 1955, s. 425 n.

136 p or. J u b a n y N., 1. cit., s. 362.

(22)

zalicza się do w ładzy zw yczajnej 137 przem aw ia za słusznością poglądu uznającego w ładzę konferencji za zw yczajną.

IV. Problem osobowości praw nej Konferencji Biskupów

K onferencje biskupów istniejące stosow nie do kan. 292 czyli okresow e zebrania biskupów prow incji, jak rów nież konferen cje biskupów poszczególnych krajów , jakie pow staw ały przed i po kodeksie obok p raw a pow szechnego (p raeter ius commune) oraz konferencje o m iędzynarodow ym zasięgu nie m iały w ładzy po

dejm ow ania praw nie w iążących decyzji, nie były też osobami p raw n y m i w znaczeniu praw a kanonicznego, poniew aż nie udzie

lało im osobowości praw n ej ani samo praw o ani specjalne ak ty w ładzy kościelnej, u stanaw iające w zględnie zatw ierdzające kon

ferencje.

Zm iana sta n u praw nego konferencji biskupów w w yn ik u w pro

w adzenia obow iązku utw orzenia konferencji w każdym k ra ju i udzielenia im ograniczonej w ładzy jury sd y k cy jn ej skłan ia kano- nistów do zbadania, czy obecne konferencje biskupów są, czy też nadal nie są osobami praw nym i. Szczegółowo zajm uje się tym problem em P. L e isc h in g 138. W ychodząc ze stw ierdzenia, że pod pojęciem „coetus”, którego kan. 250 § 4 i niektó re dokum enty soborowe używ ają na określenie kon feren cji biskupich, kanoniści rozum ieją zw iązki osób nie m ające osobowości praw n ej, uważa, iż w edług obowiązującego p r a w a 139 konferencjom biskupów nie przysługuje zasadniczo c h a ra k te r osoby praw n ej. F ak t jednak, że konferencje otrzym ały pew ien zakres w ładzy ju ry sd y k cy jn ej de

cyduje zdaniem Leischinga o n ad an iu im tym sam ym ch a rak teru kolegialnej osoby praw n ej dlatego, że podm iotem w ładzy dele

gow anej, do k tó rej zalicza w ładzę konferencji biskupów , może być w edług niego poza osobą fizyczną tylko osoba praw na. K on

feren cje stają się osobam i p raw nym i w yłącznie w tym celu, by mogły otrzym ać i w ykonać w ładzę delegow aną. Zakres w ładzy konferen cji i ich c h a ra k te r jako kolegialnych osób praw nych uzależniony jest od pełnom ocnictw a (delegacji). Innych praw osób praw n y ch konferencje nie posiadają i dlatego b ra k im zasadniczo osobowości praw nej. Nadać by ją m ogły w poszczególnych w y

padkach specjalne a k ty kom petentnej w ładzy 14°.

137 p or M i с h i e 1 s G., De potestate ordinaria et delegata, s. 135.

138 L e i s c h i n g P., 1. cit., s. 162—182.

139 A rtykuł L e i s c h i n g a ukazał się przed ogłoszeniem DB.

140 L e i s с h i n g P., 1. cit., s. 177—182.

(23)

Ze stanow iskiem Leischinga całkow icie zgadza się W. P lö c h l141.

R ów nież Ch. L eitm aier i I. G am pl utrzym ują, że dotychczas kon

fe ren c je biskupów nie m ają jeszcze osobowości p raw n ej. Nie zgadzają się one jed n ak z tw ierdzeniem Leischinga, że delego

w a n ie w ładzy konferencjom decyduje o n adaniu im w zakresie tej w ładzy c h a rak teru osoby praw nej, poniew aż w ładzę delego

w aną mogą otrzym yw ać w edług p raw a kanonicznego nie tylko osoby fizyczne lub m oralne, lecz także zespoły osób fizycznych n ie m ające osobowości p raw nej. Zdaniem L eitm aier konferencje nie m ają osobowości p raw nej, gdyż ani mocą p raw a bożego czy kościelnego, an i też specjalnym aktem kom petentnej w ładzy nie zostały dotychczas ukonstytuow ane jako osoby praw ne. P ow sta

nie osoby praw nej w sposób pośredni (im plicite) w drodze dele

gacji w ładzy praw odaw czej uw aża za niemożliwe. P rzyznaje jed

n ak , że w w yniku utw orzenia stałych sek retariató w i w ykształcenia organizacji istnieje coraz więcej przesłanek za nadaniem konfe

rencjom osobowości praw nej 143. G am pl w ykazuje, że w edług kodeksu p raw a kanonicznego cały szereg zespołów osób fizycz

nych, nie będących osobami praw nym i, posiada w ładzę delegow a

ną, a naw et zw yczajną. Zalicza do nich m. in. k ap itu ły zakonne, k tóre są jedynie organam i osób praw nych, zakonu czy prow incji, kolegia sędziów kościelnych, sobory i synody p len arn e i pro w in- cjalne. Kodeks podaje też w kan. 205 zasady kolegialnego w yko

n y w a n ia w ładzy delegow anej przez osoby fizyczne, k tóre nie stanow ią osoby m oralnej 144. Stanow isko Gam pl nie jest zresztą odosobnione 145.

O dm ienny pogląd w kw estii osobowości praw nej k on feren cji biskupów w ypow iada ks. S. Sołtyszewski, któ ry tw ierdzi, że De

k re t C hristus Dom inus „erygu je now ą osobę m oralną kolegialną w Kościele” 146, uw ażając to niejako za rzecz oczywistą. Tym cza

sem, ja k w y nika z przedstaw ionych wyżej poglądów, spraw a ta n ie jest b y najm n iej uw ażana za definityw nie rozstrzygniętą. -

N iem niej w ydaje się istnieć możliwość uzasadnienia poglądu, iż konferencje biskupów ukształtow ane w m yśl D ek retu C hristus D om inus są osobami praw nym i. Osobowość p raw n a może być

141 P l ö c h l W., 1. cit., s. 63.

142 L e i t m a i e r Ch., 1. cit., s. 65, przyp. 10; G a m p l I., 1. cit., s. 391.

143 L e i t m a i e r Ch., 1. cit., s. 75.

144 G a m p l I., 1. cit., s. 391—393, 412.

145 Por. C o r o n a t a M., op. cit., I, s. 335—345; M i c h i e l s G., De potestate ordinaria et delegata, s. 242—245.

148 S о 11 y s z e w s k i S., 1. cit., s, 35.

(24)

123] Stanowisko konferencji bisk. 43

n a d a n a przez samo praw o lub dekretem kom petentnej władzy.

N iekiedy praw o stw ierdza w yraźnie, że jak aś in sty tu cja praw n a posiada osobowość praw ną. T akie w ypadki są jed n ak w p raw ie stosunkow o nieliczne. Nie podaje też praw o w yraźnych k ry te riów , przy pom ocy k tórych m ożna by ustalić w sposób nie b u dzący w ątpliw ości, czy jakiś tw ó r p raw a posiada osobowość p raw n ą. S ta ra ją się więc wskazać je kanoniści. G. M ichiels u w a

ża, że w w ypadku b ra k u w yraźnego stw ierdzenia praw odaw cy o osobowości praw n ej m ożna w nioskować z fa k tu nad an ia przez niego danej in sty tu c ji p raw n ej jednej ze zdolności praw nych, przysługujących z n a tu ry tylko osobom fizycznym lub m oral

n y m 147. O osobowości praw n ej m ożna też wnosić z tego, że praw odaw ca kościelny n ad aje w yraźnie jakiem uś zespołowi osób lub in sty tu to w i — o ile jest on dokładnie określony i ustano w iony na stałe — jak coś w łasnego ścisłe praw o p ry w a tn e (np.

praw o posiadania m ajątku) lub publiczne (jakąś w ładzę ju ry sd y k cyjną) 148. Poniew aż k onferencje biskupów , k tó re na mocy De

k re tu C hristus D om inus i m otu proprio Ecclesiae Sanctae po

w in n y być ustanow ione w poszczególnych krajach , m ają ch a rak t e r in sty tu c ji stałych i posiadają z p ra w a pew ien zakres w ładzy jury sd y k cji, a także praw o będące zarazem obow iązkiem o p ra

cow ania w łasnych statu tów , k tó re to u p raw nien ia są uw ażane za w łaściw e osobom p raw nym 149, m ożna — w ydaje się — uznać te konferencje za osoby p raw n e kolegialne. W skazane wyżej racje są jed n ak tylko pew nym i przesłankam i przem aw iającym i za udzieleniem konferencjom biskupów osobowości praw n ej, a nie argum en tem rozstrzygającym ostatecznie o tej osobowości, o czym dobitnie św iadczy istnienie odm iennych poglądów na tę kw estię.

Wolno przypuszczać, że now y kodeks p raw a kanonicznego, uw zględ

n iając ostatnie zm iany w stru k tu rz e praw n ej konferencji b isku pów, przyniesie w yraźne uznanie osobowości praw n ej tej instytucji.

V. Konferencje a kolegialność biskupów

Na biskupach ciąży odpowiedzialność za losy całego Kościoła.

W ynika stąd ich obowiązek i to obowiązek pochodzenia bożego ■— przyczyniania się do w zrostu Kościoła na całym świecie. P rzyp o

147 M i с h i e 1 s G., Principia generalia de personis in Ecclesia, s. 419—421.

148 Tamże, s. 422—424.

149 Tamże, s. 460 η.