Widok Kontakty Tomasza Dolabelli z oficyną Piotrkowczyków

(1)

H e le n a le r e s a Iś u p is z e w s k a

KONTAKTY TOMASZA DOLABELLI Z OFICYNĄ PIOTRKOWCZYKÓW

P ro b le m a u t o r s t w a i l u s t r a c j i t y t u ł o w y c h

□ednym z p ie r w s z y c h , a może w o g ó le p ie r w s z y m d r u k ie m , k t ó r y wy

d a ł A n d r z e j P io t r k o w c z y k O u n io r , j a k o nowy w ł a ś c i c i e l o f i c y n y d r u k a r s k i e j po ś m i e r c i A n d r z e ja P io t r k o w c z y k a S e n i o r a , są u c h w a ły s y n o

du k r a k o w s k ie g o z -1621 r o k u p t . " R e f o r m a t io n e s G e n e r a le s ad c l e - rum e t p o p u lu m D i o e c e s is C r a c o v i e n s i s p e r t i n e n t e s , . . " , D ru k i te n z a s łu g u j e na u w a g ę , g d y ż n a le ż y do n i e l i c z n e j g r u p y k s ią ż e k o z d o - b io n y c h m i e d z i o r y t a m i , k t ó r e w y s z ły sp o d p r a s y d r u k a r s k i e j P i o t r k o - w c z y k ó w ,

W c a ły m d o r o b k u t y p o g r a f ic z y n m t e j o f i c y n y , lic z ą c y m pon ad 650 t y t u ł ó w w y d a n y c h ł ą c z n i e p r z e z o j c a i s y n a w l a t a c h 1 5 7 7 -1 6 4 5 , t y l k o 41 d r u k ó w z a w ie r a i l u s t r a c j e t y t u ł o w e l u b t e k s t o w e , a p o ś r ó d n i c h , z a le d w ie 12 o z d o b io n o r y c i n a m i m ie d z io r y t o w y m i.

I l u s t r a c j a k s ią ż k o w a P io t r k o w c z y k ó w j e s t ty p o w a d la ś r o d o w is k a k r a k o w s k ie g o ow ych c z a s ó w . P a n u je w n i e j p rz e d e w s z y s t k im d r z e w o r y t . Nowa t e c h n i k a g r a f i c z n a - m i e d z i o r y t - b a r d z o p o w o li z d ob yw a s o b ie p o z y c ję . Ł ą c z y ł o s i ę t o z p ew nym i t r u d n o ś c i a m i , k t ó r e w y p ły w a ły z t o g o , że n ie można b y ło m i e d z i o r y t u , j a k o d r u k u w k lę s łe g o o- d b i j a ć razem z te k s t e m . N a t o m ia s t d r z e w o r y t y n a le ż ą c e do t e c h n i k g r a f i c z n y c h w y p u k ły c h o d b ij a n o razem ze s k ła d e m d r u k a r s k i m , b ez d o d a tk o w y c h t r u d n o ś c i . D r z e w o r y t w g r a f i c e k s ią ż k o w e j b y ł p o w s z e c h n y d łu g o , aż do X V I I I w.

W d r u k u z 162 1 r o k u " R e f o r m a t io n e s G e n e r a l e s . . . " z n a j d u j e s i ę k a r t a t y t u ł o w a o z d o b io n a p ię k n ą r y c i n ą , w y k o n a n ą t e c h n ik ą m ie d z io - r y t n i c z ą o w y s o k ic h w a lo r a c h a r t y s t y c z n y c h . R y c in a n ie j e s t s y g n o -

, 2

wana i d o t y c h c z a s n ie u d a ło s i ę u s t a l i ć j e j a u t o r s t w a , T o t e ż c e lem n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u j e s t p r z e a n a liz o w a n ie m o ż liw ie w s z y s t k ic h p r z e s ła n e k , na p o d s t a w ie k t ó r y c h może uda s i ę u s t a l i ć n a z w is k o a - r t y s t y , k tó r y m b y ł - j a k p rz y p u s z c z a m - Tom asz D o l a b e l l a .

Tom asz D o l a b e l l a , m a la r z w ł o s k i , p o c h o d z ą c y z W e n e c ji, p r z y b y ł

(2)

150

do K ra k o w a na z a p r o s z e n ie k r ó l a Z y g m u n ta I I I , p r z e d r o k ie m 1598'"5.

Z o s t a ł p r z e z n ie g o o b d a r z o n y p r z y w i le j e m i p r z e z w i e l e l a t p e ł n i ł f u n k c j ę m a la r z a n a d w o rn e g o - " p i c t o r r e g i u s " - m a lu ją c p o r t r e t y r o d z in y k r ó l e w s k i e j o r a z o b r a z y o t r e ś c i h i s t o r y c z n e j , z w ią z a n e j z p a n o w a n ie m Wazów. W 1 6 0 6 r o k u o ż e n i ł s i ę z A g n ie s z k ą P i o t r k o w c z y - k ó w n ą , c ó r k ą z n a n e g o i b o g a te g o d r u k a r z a k r a k o w s k ie g o , tym samym w ię ż ą c s i ę z r o d z in ą n a le ż ą c ą do w p ły w o w e g o p a t r y c j a t u m ie j s k ie g o . O ż e n e k t e n m i a ł d e c y d u j ą c y w p ły w n a j e g o a s y m i l a c j ę w ś r o d o w i s k u p o l s k i m , a t a k ż e n a j e g o d a l s z ą k a r i e r ę a r t y s t y c z n ą .

K ie d y w ro k u 1 6 0 9 k r ó l Z y g n iu n t p r z e n i ó s ł s i ę do W a rs z a w y , a D o- l a b e l l a p o z o s t a ł w K r a k o w ie , n a s t ą p i ł o r o z l u ź n i e n i e z w ią z k ó w m a la r z a z m o n a rc h ą , w n a s t ę p s t w ie c z e g o u s t a ł y z a m ó w ie n ia d w o ru k r ó le w s k ie g o .

O d tą d D o l a b e l l a p o ś w i ę c i ł s i ę s z t u c e s a k r a l n e j , r e a l i z u j ą c zam ó

w i e n ia b o g a ty c h k l a s z t o r ó w . M a lo w a ł d la j e z u i t ó w , f r a n c is z k a n ó w , cy

s t e r s ó w , p ó ź n ie j d la k a n o n ik ó w r e g u la r n y c h i d la d o m in ik a n ó w . S w ój z w ią z e k z d o m in ik a n a m i z a w d z ię c z a ł a r t y s t a n i e w ą t p l i w i e p r z y n a l e ż n o ś c i do r o d z in y . P io t r k o w c z y k ó w , k t ó r a u t r z y m y w a ła z tym zakonem ś c i s ł e k o n t a k t y . T e ś c io w a a r t y s t y , z domu P r ę ż y n ia n k a , b y ła k r e w n ą

d o m in ik a n in a P r ę ż y n y , T a k ż e je d n a z c ó r e k d r u k a r z a , a s i o s t r a ż o n y D o l e b e l l i w s t ą p i ł a do d o m in ik a n e k , p e ł n i ą c tam z czasem f u n k c j ę prze, ł o ż o n e j .

R e a l iz u j ą c z a m ó w ie n ia a r t y s t y c z n e d o m in ik a n ó w , D o l a b e l l a b y ł im w ie r n y do k o ń c a ż y c i a , z a p e ł n i a j ą c k o ś c i ó ł i k l a s z t o r mnóstwem ob

ra z ó w . N i e s t e t y z t w ó r c z o ś c ią D o l a b e l l i l o s o b s z e d ł s i ę w y ją tk o w o o k r u t n i e . P o ż a r k o ś c i o ł a w X IX w. p o c h ło n ą ł w i e l e c e n n y c h d z i e ł , ta k że do n a s z y c h c z a s ó w n i e w i e l e d o t r w a ł o r,

0 ty m , j a k c e n i l i d o m in ik a n ie te g o m a la r z a , ś w ia d c z y f a k t , że po je g o ś m i e r c i w 1 6 5 0 r o k u u r z ą d z i l i mu w s p a n ia ły p o g r z e b , a je g o c i a ł o p o c h o w a li w swym k o ś c i e l e , w k a p l i c y z w a n e j k a p l i c ą L ig ę z ó w , W t e j ż e k a p l i c y do c z a s u p o ż a ru w p o ło w ie X IX w, z n a jd o w a ł s i ę o b r a z p r z e d s t a w i a j ą c y . " K a n o n iz a c ję ś w .C a c k a " , k t ó r y , b y ł f u n d a c ją D o l a b e l l i . A r t y s t a p r a g n ą ł u c z c ić p a m ię ć sw ego t e ś c i a A n d r z e ja P i o t r k ó w - c z y k a , o czym ś w ia d c z y ł n a p is ł a c i ń s k i z n a j d u j ą c y s i ę na o b r a z i e . P r a c u ją c d la K ra k o w a , n ie o d r z u c a ł D o l a b e ll a in n y c h z a m ó w ie ń , M a lo w a ł o b r a z y d la K r a ś n i k a , d la P a u lin ó w w C z ę s t o c h o w ie , a w o s ta t n i c h l a t a c h sw ego ż y c i a d la zamku b is k u p ie g o w K i e lc a c h .

K ie d y na t r o n p o l s k i w s t ą p i ł k r ó l W ła d y s ła w I V , a r t y s t a p o n o w n ie n a w ią z a ł k o n t a k t y z dw orem , I o d tą d do k o ń c a b ę d z ie r e a liz o w a ć

ró ż n o z a m ó w ie n ia m o n a rc h y / m a l u ją c m. i n , d la Zamku w W a r s z a w ie / .,

(3)

151

K r ó l o t o c z y ł D o l a b e l l ę s p e c j a l n ą o p ie k ę , p o d w y ż s z a ją c p e n s ję , a n a w e t p r z y c h o d z ą c z pomocą w je g o k o n f l i k t a c h z r o d z in ą ż o n y 6 .

W e d łu g d o k u m e n t u - p r z y w ile ju z 1 6 1 8 r o k u , u z y s k a n e g o u k r ó l a Z y g m u n ta I I I p r z e z A n d r z e ja P io t r k o w c z y k a S e n i o r a , Tom asz D o l a b e l l a i je g o s z w a g ie r A n d r z e j P io t r k o w c z y k z o s t a l i d z ie d z i c a m i o f i c y n y d r u k a r s k i e j . A n d r z e j P io t r k o w c z y k S t a r s z y z r n a r ł w 1 6 2 0 r o k u . W tym cza

s i e je g o s y n p r z e b y w a ł w P o z n a n iu j a k o r e k t o r K o le g iu m L u b r a ń s k ie - g o . Do c z a s u je g o p o w r o tu z a r z ą d nad o f i c y n ą s p ra w o w a ł Tom asz D o la b e l l a . Na żadnym je d n a k d r u k u , k t ó r y w y s z e d ł sp od p r a s w c z a s ie j e go z w i e r z c h n i c t w a , n i e z a z n a c z y ł sw ego z w ią z k u z d r u k a r n i ą p r z e z u - m ie s z c z e n ie n a z w is k a . B y ł p o c h ł o n i ę t y p rz e d e w s z y s t k im p r a c a m i ma

l a r s k i m i w k o ś c i e l e D o m in ik a n ó w w K r a k o w ie , M o ż liw e t e ż , że na p r z e s z k o d z ie tem u s t a ł y j a k i e ś in n e w z g lę d y r o d z in n e . Nasuwa s i ę p r z y p u s z c z e n ie , ż e s w ó j z w ią z e k z o f i c y n ą z a z n a c z y ł w in n y s p o s ó b , r o b ią c i l u s t r a c j ę k a r t y t y t u ł o w e j do je d n e g o z n a j w a ż n i e j s z y c h i n a j a k t u a l n i e j s z y c h w tym c z a s ie d r u k ó w , w y c h o d z ą c y c h s p o d p r a s t e j d r u k a r n i .

A n d r z e j P io t r k o w c z y k m ło d s z y n a l e ż a ł do e l i t y u m y s ło w e j K r a k o w a. D r f i l o z o f i i i “ o b o jg a p r a w ” u r o d z i ł s i ę w 1581 r o k u . S t u d io - w a ł w A k a d e m ii K r a k o w s k i e j , p o te m , w c z a s ie d ł u g i c h p o d r ó ż y po W ło

s z e c h , F r a n c j i i N ie m c z e c h ^ n a r ó ż n y c h u n i w e r s y t e t a c h p o g ł ę b i a ł i do

s k o n a l i ł swe u m i e j ę t n o ś c i . P r z e z p e w ie n c z a s b y ł p r o fe s o r e m w A k a d e m ii Z a m o y s k ie j. Z Tomaszem Z a m o yskim ł ą c z y ł y go w ię z y p r z y j a ź n i . B y ł je g o d o r a d c ą we w s z y s t k i c h s p ra w a c h k u l t u r a l n y c h i a r t y s t y c z - n y c h . P r z y k ła d e m t y c h z w ią z k ó w może b y ć c y k l o b ra z ó w w k o ś c i e l e w K r a ś n i k u , na L u b e l s z c z y ź n i e , m a lo w a n y c h p r z e z D o l a b e l l ę . To on 8 z p e w n o ś c ią p o l e c i ł w o je w o d z ie Z a m o y s k ie m u sw ego s z w a g r a , k t ó r y w 1626 r o k u / r o k p o w s t a n ia o b ra z ó w k r a ś n i c k i c h / b y ł u s z c z y t u p o w o d z e n ia a r t y s t y c z n e g o .

P r z e z p e w ie n c z a s b y ł r ó w n ie ż r e k t o r e m K o le g iu m L u b r a ń s k ie g o w P o z n a n iu , a g dy w r ó c i ł do K ra k o w a , po ś m i e r c i sw ego o j c a , p i a s t o w a ł tam r ó ż n e m i e j s k i e u r z ę d y . B y ł p r o fe s o r e m w A k a d e m ii K r a k o w s k i e j , ra d c ą m ie j s k im , a n a w e t je d n y m z o ś m iu p r e z y d e n t ó w w m a g is t r a c i e k r a k o w s k im w l a t a c h 1 6 3 1 - 1 6 4 0 . K i l k a k r o t n i e b y ł p o s łe m m ia s t a K ra k o w a n a s e jm y . C i e s z y ł s i ę ogrom nym s z a c u n k ie m i p o w a ż a n ie m . R ó w n ie ż i s y n o w ie A n d r z e ja P io t r k o w c z y k a m ło d s z e g o , k t ó r y c h d z i a ł a l n o ś ć t y p o g r a f i c z n a p r z y p a d ł a n a t r z e c i e ć w ie r ć w ie c z e X V I I w . z a p i s a l i s i ę c h lu b n i e w d z i e j a c h K ra k o w a . J e d e n z syn ó w za z a s łu - g i w o js k o w e z o s t a ł n o b i l i t o w a n y .

A n d r z e j P io t r k o w c z y k m ło d s z y o b j ą ł o f i c y n ę d r u k a r s k ą na p o c z ą tk u

(4)

152

1621 r o k u i k i e r o w a ł n i ę do k o ń c a sw ego ż y c i a , do r o k u 1 6 4 5 , poczym p r z e j ę l i j ą : ż o n a , A nna z P e rn u s ó w , i s y n o w ie . P o z o s t a w a ła w i c h rę.

ku aż do c z a s u s p r z e d a n ia j e j A k a d e m ii K r a k o w s k ie j 30 1 1 6 7 4 r o k u .O W a r s z t a t t y p o g r a f i c z n y n a l e ż a ł za rz ę d ó w A n d r z e ja P io t r k o w c z y k a m ło d s z e g o do p r z o d u ję c y c h w ś ró d ó w c z e s n y c h , o f i c y n k r a k o w s k ic h . Ro

d z in a P io t r k o w c z y k ó w b y ła b o g a t a . D r u k a r n ia z n a jd o w a ła s i ę w domu

"P od W ie w ió r k ę " , k t ó r y od 1 6 3 0 r o k u s t a ł s i ę i c h w ła s n o ś c i ą . L i c z ne p r z y w i l e j e n adaw ane P io tr k o w c z y k o m p r z e z k r ó l a z a p e w n ia ły im s z e r o k i e m o ż liw o ś c i w y d a w n ic z e d ru k ó w r e l i g i j n y c h , d z i e ł n a u k o w y c h , l i t e r a c k i c h i u rz ę d o w y c h . W 1 6 2 8 r o k u na S y n o d z ie P io t r k o w s k im , A n d r z e j P io t r k o w c z y k o t r z y m a ł p ra w o d r u k o w a n ia d z i e ł l i t u r g i c z n y c h : a n t y f o n a r z y , g r a d u a łó w i t p . , a w c z e ś n ie j , bo od r o k u 1 6 1 8 , p o s i a d a ł p r z y w i l e j d r u k o w a n ia k o n s t y t u c j i s e jm o w y c h . W s z y s t k ie p r z y w i l e j e n a d a n e P io tr k o w c z y k o m p r z e z k r ó l a Z y g m u n ta I I I p o t w i e r d z i ł p ó ź n i e j je g o n a s t ę p c a , W ła d y s ła w lV ,

Z a k r e s w y d a w n ic z y o f i c y n y P io t r k o w c z y k ó w b y ł b a r d z o s z e r o k i . Od p o c z ą tk u sw ego i s t n i e n i a z w ią z a n a z d z i a ł a l n o ś c i ą K o ś c i o ł a k a t o l i c k i e g o , c z e g o p r z y k ła d e m są m. i n . d r u k i o m a w ia ne w t e j p r a c y , z a s p o k a j a ł a t a k ż e p o t r z e b y k a n c e l a r i i k r ó l e w s k i e j , n a w e t w te d y g dy s t o l i c a z K ra k o w a z o s t a ł a p r z e n i e s io n a do W a rs z a w y . O p ró c z " P o s t y l l i K a t h o l i c k i e j “ k s . J a k u b a W u jk a , " K a z a ń " i "Ż y w o tó w Ś w ię t y c h " P i o t r a S k a r g i o r a z p o p u la r n e g o p iś m ie n n ic t w a r e l i g i j n e g o , d r u k o w a li t e ż r ó ż n e r o z p r a w y n aukow e p r o f e s o r ó w A k a d e m ii K r a k o w s k ie j / d z i e ł a J a n a B r o ż k a , P e t r y c e g o i t p . / . M i e l i r ó w n ie ż o s i ą g n i ę c i a w d z i e d z i n i e l i t e r a t u r y : w z n a w ia l i " D w o r z a n in a " Ł . G ó r n i c k i e g o , d z i e ł a J a n a K o c h a n o w s k ie g o .

D r u k i A n d r z e jó w P io t r k o w c z y k ó w o jc a i s y n a , w y r a ż a ją c e i c h a m b i

c j e t y p o g r a f i c z n e i a r t y s t y c z n e , z a l i c z a n e są do n a j p i ę k n i e j s z y c h w y tw o ró w k r a k o w s k i e j s z t u k i d r u k a r s k i e j pod k o n ie c X V I w. i w p i e r w s z e j p o ło w ie X V I I w. D b a ło ś ć t y p o g r a f i c z n a p r z e ja w i a s i ę w s t a r a n nym o p r a c o w a n iu s z a t y z e w n ę t r z n e j d r u k ó w , s t o s o w a n iu d o b re g o p a p ie r u , o d p o w ie d n io d o b r a n y c h c z c io n e k i z h a rm o n iz o w a n y c h e le m e n tó w zd o b n ic z y c h . P r z y k ła d e m te g o j e s t o m a w ia n y w n in i e j s z y m a r t y k u l e d r u k p t . " R e f o r m a t io n e s G e n e r a le s " z 1621 r o k u .

S ch em a t k o m p o z y c y jn y f r o n t i s p i s u , k t ó r y s i ę w n im z n a j d u j e , j e s t ty p o w y d la ó w c z e s n y c h k a r t t y t u ł o w y c h , na k t ó r y c h b y ł y u m ie s z c z a n e ró ż n e e le m e n ty g r a f i c z n e , z w ią z a n e z t r e ś c i ą k s i ą ż k i .

T y t u l a t u r a d z i e ł a j e s t u j ę t a b o r d i u r ą , k t ó r ą t w o r z ę : od d o łu s c e n a p r z e d s t a w i a j ą c a o b r a d y s y n o d u k r a k o w s k ie g o , z le w e j i z p r a w e j p r z e d s t a w i e n ia f i g u l a r n e ś w ię t y c h i od g ó r y , pon ad t y t u ł e m ^ k a r -

t u s z h e rb o w y .

(5)

I W r

X ?

R E F O R M A T IO N E S

GENERALES

ddCícYum eY popu.lu.rn Di (r col i s C ra c o ui en.

pcni'nente’s.

H^üipimóc^Krucrendiíj Dno,

¡DMAíRTI NO SZYSZ'

k

OVSKI

! Dci &»'’Apoííolics5ecíis Granan EPISCOPO tRACYDVC E SEVEip

rn Svnodo Diceccíana,

f píaiic itas et promúlgalas. A ° ¿

¡ptrt«., M .DC.XXI d ie d e c i^ ?

' v a

Tna Feb ruaos CftAC'tfir ¿¡¡¡imn

r ó / / .

d ., s í '

i. '

R e f o r m a ti o n e s G e n e r a le s ... K r a k ó w 1621- K a r t a t y tu ł o w a

(6)

SYN O D VS D ICE C ES ANA

t

-i B

ILLV.STkíAS’IM O E T R N D íS S íM O O N O D n o P e tro G c m b ic ld .E p ifc o p o Craco usen B uce S c u c ria

c e l e B R A T A

ASNO DNI' 1DCXLIH

S y n o d u s D io eccsan a... K ra k ó w 1643. K a rta ty tu ło w a

(7)

S y n o d u s D io ecesan a... K ra k ó w 1(543. R y cin a po k a rc ie ty tu ło w e j

(8)

>

I

f

(9)

153

T y t u ł d z i e ł a , z w y c z a je m s ie d e m n a s to w ie c z n y m , j e s t d ł u g i . P o s z c z e g ó ln e je g o e le m e n ty są z r ó ż n ic o w a n e w i e l k o ś c i ą , k r o je m c z c i o nek i o d p o w ie d n im r o z m ie s z c z e n ie m , t w o r z ą c w ra z z p a r t i ą i l u s t r a c y jn ą h a r m o n ijn ą c a ło ś ć . Po b o k a c h t a b l i c y t y t u ł o w e j z n a j d u j ą s ię d w ie p o s t a c i e ś w ię t y c h p a tr o n ó w k a t e d r y w a w e ls k i e j. Po le w e j s t r o n i e - św. S t a n is ł a w S z c z e p a r io w s k i, p o c h y lo n y nad w s k rz e s z o n y m P i o t ro w in e in , w s t r o j u p o n t y f i k a l n y m , z u n ie s io n ą r ę k ą w g e ś c ie b ło g o s ła w ie ń s t w a . P i o t r o w i n u k a z a n y u je g o s t ó p w p ó i p o s t a c i / ' p ó ł a k t / ze z ło ż o n y m i m o d lit e w n ie r ę k a m i, z w ró c o n y j e s t do b is k u p a , Z p r a w e j s t r o n y t y - t u l a t u r y z n a j d u j e s i ę ś w ,W a c ła w , k r ó l c z e s k i. P r z e d s t a w io n y w l e k k im k o n t r a p o ś c i e , w s t r o j u r y c e r s k i m , w m i t r z e k s i ą ż ę c e j na g ło w ie , o p i e r a s i ę p ra w ą r ę k ą o t a r c z ę , w le w e j z a ś tr z y m a s z t a n d a r .

Ponad t a b l i c ą u m ie s z c z o n y j e s t h e r b b p a M a r c in a S z y s z k o w s k ie g o - O s t o j a , w o t o c z e n iu ś c i ś l e s y m e t r y c z n ie p r z e d s t a w io n y c h dw óch a - n io ł ó w tz w . t r z y m a c z y , p o d t r z y m u ją c y c h je d n ą r ę k ą t a r c z ę h e rb o w ą w k a r t u s z u u ję t y m o rn a m e n te m z a w ija n y m , d ru g ą - m i t r ę b i s k u p i ą . A n io ł o w i e są p r z e d s t a w i e n i w ru c h u p r a w ie ta n e c z n y m , z r o z ło ż o n y m i s k r z y d ł a m i , z r o z w ia n y m i s z a t a m i. T ło k o m p o z y c ji s t a n o w ią e le m e n ty a r c h i t e k t o n i c z n e - f i l a r y z w n ę k a m i k o n c h o w y m i, z v /ie ń c z o n e w a z a m i z p ło m ie n ie m .

S ce na o b ra d s y n o d a ln y c h skom ponow ana j e s t r ó w n ie ż s y m e t r y c z n ie . C e n t r a ln e m ie js c e z a jm u je b is k u p s ie d z ą c y n a t r o n i e , u s ta w io n y m na p o d w y ż s z e n iu . W o k ó ł n ie g o s i e d z ą ’ k o łe m u c z e s t n i c y z g ro m a d z e n ia w te n s p o s ó b , że c i na p ie rw s z y m p l a n i e są o d w r ó c e n i do w id z a p le c a m i. B is k u p w s t r o j u p o n t y f i k a l n y m p rz e m a w ia do z g ro m a d z o n y c h . S ce na o d z n a c z a s i ę pewnym dynam izm em / u s y t u o w a n ie p o s t a c i l u d z k i c h , p o c h y le n i a , s k r ę t y , w y c i ą g n i ę t e g ło w y i r ę c e , s z u b y f a ł d z i s t e o k ry w a ją c e u c z e s t n i k ó w / . Są n a w e t u s ił o w a n i a z i n d y w id u a l i z o w a n i a t w a

r z y s łu c h a j ą c y c h .

R y c in a t a ma c e c h y m a n ie r y s t y c z n e , o d z n a c z a s i ę w y s o k im p o z i o mem a r t y s t y c z n y m . A r t y s t a p o s ł u g i w a ł s i ę r y lc o m z ogrom ną, s w o b o d ą , m o d e lo w a ł p r z e d m io t d ł u g i m i , g i ę t k i m i i k r ó t k i m i k r e s k a m i, o s ią g a j ą c pewną d e l i k a t n o ś ć c i ę c i a .

Po p r z e s z ło 20 l a t a c h / 1 6 4 3 r . / A n d r z e j P io t r k o w c z y k w y d a ł d z ie ł o t e m a t y c z n ie z b l i ż o n e do d r u k u z 1621 r o k u . O est t o "S y n o d u s D i o- e c e s a ria a b „ . . „ P e t r o G e m b ic k i c e l e b r a t a " . W d r u k u tym z n a j d u j e s ię t e ż k a r t a t y t u ł o w a o z d o b io n a m ie d z io r y t e m . R y c in a pod w z g lę d e m i - k o n o g r a f ic z n y m j e s t b o g a ts z a od t e j z 162 1 r o k u . P r z e d s t a w ia ducho

w ie ń s tw o o b r a d u ją c e na s y n o d z ie . O b ra d y t o c z ą s i ę w p r e z b i t e r i u m k o ś c i o ł a M a r ia c k ie g o , na t l e o ł t s r z a W ita S tw o s z a . P o ś ro d k u p r e z -

(10)

15^

b i t e r i u m , na t r o n i e , s i e d z i b is k u p o t o c z o n y g ru p ę s t o j ę c y c h d o s t o j n ik ó w . Na w p r o s t b is k u p a , p r z y m ałym o ł t a r z u , w id a ć k a p ła n a z w ró c o neg o do z e b r a n y c h / t y ł e m do p a t r z ę c e g o / , o k r y t e g o k a p ę . U c z e s t n ic y s y n o d u s ie d z ę d o k o ła , w s t a l l a c h z le w e j i z p r a w e j s t r o n y . W g ł ę b i za o b r a d u ję c y m i w id a ć le k k ę k o n s t r u k c j ę o d d z i e l a j ę c ę c z ę ś ć p r e z b i t e r i u m , w k t ó r e j z n a j d u j e s i ę o ł t a r z S tw o s z a , o t w a r t y , z e s c e n a m i c h w a le b n y m i. G ó rn ę c z ę ś ć r y c i n y w y p e łn ia k a r t u s z w o rn a m e n c ie z a w i

ja n y m / m a n i e r y s t y c z n y / z p le c io n y m motywem o r łó w i k o r o n , z h erbe m N a łę c z b is k u p a G e m b ic k ie g o . W k a r t u s z u t y t u ł d z i e ł a .

W, r e l a c j i do c a ł e j r y c i n y c z ę ś ć k a r tu s z o w a n i e s t a n o w i z n ię o r g a n i c z n e j c a ł o ś c i } w y d a je s i ę z b y t c i ę ż k a p r z y n ie z w y k le l e k k i e j k o m p o z y c ji s c e n y w n ę t r z a k o ś c i o ł a . Można p r z y p u s z c z a ć , że do z r o b i e n i a t e j r y c i n y t y t u ł o w e j w y k o r z y s t a n o p ł y t ę m ie d z ia n ę , na k t ó r e j z n a c z n ie w c z e ś n ie j / o k o ł o k i l k u n a s t u l a t / w y r y t o b o r d i u r ę z o rn a - mentem z a w ija n y m .

Na n a s t ę p n e j k a r c i e za t y t u ł o w ę z n a j d u j e s i ę m i e d z i o r y t p r z e d s t a - w i a j ę c y ś w i ę t y c h : S t a n is ła w a b is k u p a i k r ó l a c z e s k ie g o W a cław a , w s p i e r a j ę c y c h s i ę na k a r t u s z u z herbem b is k u p a G e m b ic k ie g o . Nad n i m i d w a j a n i o ł o w i e p o d t r z y m u ję m i t r ę b i s k u p i ę .

R y c in a t a ma w i e l e w s p ó ln e g o z f r o n t i s p i s e m z 162 1 r o k u , ś w i ę c i S t a n is ł a w i W a cław sę w ie r n y m p o w tó r z e n ie m z ta m te g o w y d a n ia . T a

k i e samo u s t a w i e n i e p o s t a c i , t e same r u c h y i g e s t y . X w ł a ś n ie p o d o b ie ń s t w o te m a ty c z n e i i k o n o g r a f i c z n e n a s u n ę ło n ie k t ó r y m k r y ty k o m m y ś l p o ł ę c z e n ia t y c h r y c i n z je d n y m a r t y s t ę 11. T a k ie t w i e r d z e n ie n ie da s i ę je d n a k u tr z y m a ć w ob ec d o ś ć i s t o t n y c h r ó ż n i c w u k ł a d z i e k o m p o z y c y jn y m i s t y l i s t y c z n y m , a n a w e t r ó ż n i c t e c h n i c z n y c h , s t a w ia - j ę c y c h n i ż e j r y c i n ę z 1 6 4 3 r o k u . Mimo p o w t ó r z e n ia u k ła d u , r y c i n y t e sę je d n a k in n e . I t a k : r y c i n a z 162 1 r o k u j e s t k o m p o z y c y jn ie ba

r d z o z w a r t a , g r a f i c z n a , n a t o m ia s t t a z 16-13 ro k u j e s t w o g ó ln y m cha

r a k t e r z e b a r d z i e j m a la r s k a , m ię k k a . R e z y g n a c ja z a r c h i t e k t u r y na r z e c z k łę b ó w c h m u r, na k t ó r y c h u n o s z ę s i ę a n i o ł o w i e t r z y m a ję c y m i

t r ę b is k u p a G e m b ic k ie g o , k a r t u s z h e rb o w y m ię d z y S ta n is ła w e m i Wa

cław e m w o b r a m ie n iu o rn a m e n tu c h r z ę s t k o w o - m a łż o w in o w e g o , k r e s k a m ie - d z i o r y t n i c z a d r o b n a , d e l i k a t n a , n i b y m u ś n i ę c i e r y l c e m / s k r z y d ł a a - n i e l s k i e , g ło w y ś w i ę t y c h , o b r y s o b ło k ó w / - sę j u ż z n a m io n a m i now e

go s t y l u , b a r o k u .

D z i e ł o " R e f o r m a t io n e s G e n e r a le s " u k a z a ło s i ę d r u k ie m na p o c z ę t - ku 162 1 r o k u , ś c i ś l e j - 10 l u t e g o i j e s t s y g n o w a n e n a z w is k ie m wy

d a w c y : " I n O f f i c i n a A n d re a e P e t r i c o u i j T i p o g r . " można je d n a k p r z y p u s z c z a ć , że D o l a b e l l a p r z y g o t o w a ł r y c i n ę n ie c o w c z e ś n i e j , k i e d y

(11)

1 5 5

z a r z ą d z a ł d r u k a r n i ę , a nowy w ł a ś c i c i e l , po swym p o w r o c ie do K r a k o wa i o b j ę c i u w a r s z t a t u t y p o g r a f i c z n e g o , z a s t a ł j u ż g o to w e p ł y t y m ie d z io r y t o w e .

Za ty m , że i l u s t r a c j ę w y k o n a ł T . D o l a b e l l a p rz e m a w ia r ó w n ie ż sam te m a t r y c i n y , k t ó r y s k u p ia uwagę na p o s t a c ia c h dw óch ś w i ę t y c h : B i s k u p a S t a n is ła w a S z e z e p a n o w s k ie g o i k r ó l a W a c ła w a , W ia do m o , że t e n p ło d n y m a la r z p r a c o w a ł p r z e z p e w ie n c z a s na r z e c z K a t e d r y na Wawe

l u . O t r z y m a ł z a m ó w ie n ie od b is k u p a T y l i c k i e g o na o b r a z y s z t a lu g o w e , p o ś w ię c o n e . ż y c iu i d z i a ł a l n o ś c i p a tr o n ó w k a t e d r y . D o l a b e ll a n a m a lo w a ł n a j p i e r w o s ie m o b ra z ó w t r a k t u j ą c y c h o ś w , S t a n is ł a w ie i św .W ac

ł a w i e . N a s t ę p n ie , g dy t e s p o t k a ł y s i ę z p o c h le b n ę o p i n i ę i d o b rym p r z y j ę c i e m , n a m a lo w a ł je s z c z e s ie d e m i t o w s z y s t k o w c ią g u je d n e g o ro k u / 1 6 1 6 / 1^ .

H is t o r y c z n y c y k l o b ra z ó w S t a n is ła w o w y c h i w ac ła w o W y c h w k a t e d r z e ma s w o je u z a s a d n ie n ie w w i e l k i m k u l c i e t y c h ś w ię t y c h . Z w ła s z c z a k u l t ś w . S t a n is ła w a b y ł w c ią ż ży w y i a k t u a l n y na z ie m ia c h p o l s k i c h . M ia ło t o o d b i c i e w s z t u c e . Z nana b y ła p o w s z e c h n ie le g e n d a o w s k r z e s z e n iu P i o t r o w i n a p r z e z ś w . S t a n is ła w a B is k u p a . R ó w n ie ż i Do

l a b e l l a m a lo w a ł t e n te m a t k i l k a r a z y .

W tym m ie js c u nasuw a s i ę ° j e s z c z e je d n a m y ś l. S ynod k r a k o w s k i z 1 6 2 1 r o k u o d b y w a ł s i ę p o d p r z e w o d n i c t w e m b i s k u p a M a r c i n a S z y a z k o w s - k i e g o , w y b it n e g o s z e r m ie r z a k o n t r r e f o r m a c j - i . B is k u p t e n n ie d a r z y ł ła s k a m i Tom asza D o l a b e l l i , o czym ś w ia d c z y ło t o , że k i e d y z o s t a ł b is k u p e m K ra k o w a , " p r z e r w a ł y s i ę l i c z n e p r a c e a r t y s t y w y k o n y w a n e u - p r z o d n i o d l a k a t e d r y w a w e l s k i e j " ^ . M o ż n a p r z y p u s z c z a ć , ż e D o l a b e l -

l s , t a k z a w s z e w r a ż l iw y na w ła s n e k o r z y ś c i , p r a g n ą ł p o p r a w ić s o b ie w j a k i ś s p o s ó b o p i n i ę w o c z a c h p o tę ż n e g o b is k u p a . W y k o r z y s t a ł w ię c z p e w n o ś c ią o k a z j ę , j a k ą b y ło d r u k o w a n ie w o f i c y n i e P io t r k o w c z y k ó w u c h w a ł s y n o d a ln y c h , o z d a b ia ją c j e p ię k n y m f r o n t i s p i s e m m i e d z i o r y to w y m .

O b r a z y z c y k l u w a w e l s k i e g o z a g i n ę ł y , p o d o b n i e j a k s z e r e g i n n y c h p ł ó c i e n , k t ó r e a r t y s t a m a lo w a ł d la r ó ż n y c h z le c e n io d a w c ó w . 0 ty m , j a k p r z y p u s z c z a l n i e m o g ły w y g lą d a ć , p is z e w m o n o g r a f i i p o ś w ię c o n e j a r t y ś c i e W ła d y s ła w T o m k ie w ic z , n a j l e p s z y zn aw co t w ó r c z o ś c i te g o ma- l a r z a , d z i a ł a j ą c e g o w K r a k o w ie p r z e s z ło p ó ł w ie k u15

P r z e p r o w a d z a j ą c a n a l i z ę s t y l o w ą n i e k t ó r y c h z a o h o w a n y c h o b ra z ó w D o l a b e l l i , z w ła s z c z a d w ó c h : z k o ś c i o ł a b e r n a r d y ń s k ie g o w W a r- o i e 1i> / » ś w . S t a n i s ł a w z P io f c r o w in ® « p r z e d t r o n e m B o l e s ł a w a Ś m i a ł e g o " /

i z k o ś c i o ł a D o m in ik a n ó w w K r a k o w ie 1 7 / “ O s t a t n i a W i e c z e r z a " / o r a z p o r ó w n u ją c j e z om awianym m ie d z io r y t e m można z n a le ź ć pewne c e c h y

(12)

156

w s p ó ln e , c h a r a k t e r y s t y c z n e d l a t w ó r c z o ś c i te g o a r t y s t y . Są one w i d o c z n e w podobnym p r z e d s t a w i e n iu s ie d z ą c e g o na t r o n i e B o le s ła w a i b is k u p a M a r c in a S z y s z k o w s k ie g o w s c e n ie z o b ra d s y n o d a ln y c h ; w p ro f ilo w y m u s y t u o w a n iu w o k ó ł C h r y s t u s a n i e k t ó r y c h a p o s t o łó w w " O s t a t n i e j W ie c z e r z y " i k r a k o w s k ic h d u c h o w n y c h w w y ż e j w s p o m n ia n e j s c e n ie s y n o d u . R ó w n ie ż a n a l i z a k o s ii u m o l o g ic z n a - d e l i e - z d a je s i ę w s k a z y w a ć , i ż a u to re m t y c h d z i e ł j e s t je d e n a r t y s t a , a tym samym a u to re m m i e d z i o r y t u j e s t Tom asz D o l a b e l l a . /

P o t w ie r d z e n ie t e j t e z y można z n a le ź ć w s c h e m a c ie k o m p o z y c y jn y m r y c i n y , p rz e d e w s z y s t k im w s c e n ie o b ra d s y n o d u . W n i e j d o p a t r z y ć s ię można p e w n ych c e c h c h a r a k t e r y s t y c z n y c h d la je g o o b ra z ó w m a ją c y c h z w ią z e k z m a la rs tw e m w e n e c k im . Z w ła s z c z a w p ły w y t w ó r c z o ś c i O acopa T i n t o r e t t a i V e ro n e s a są d o ś ć w id o c z n e . I t a k : o g ó ln y u k ła d o - só b s ie d z ą c y c h w k o le n a w ią z u je do s c e n y o b r a z u T i n t o r e t t a " O s t a t n ia W ie c z e r z a " , z n a jd u ją c e g o s i ę w W e n e c ji w S . M a r c u o la . W e d łu g s ty l u te g o m a la r z a w e n e c k ie g o p o t r a k t o w a n e z o s t a ł y p o s t a c i e o n i e p r o p o r c j o n a l n i e m a ły c h g ło w a c h ; a l e u p o z o w a n ie t y c h ż e o s ó b , z w ła s z c z a s ie d z ą c y c h na p ie rw s z y m p l a n i e , o b r ó c o n y c h t y łe m do p a t r z ą c y c h , p o - c h o d z i od V e ro n e s a 20.

P o z o s t a je je s z c z e z a g a d n ie n ie s a m e j t e c h n i k i m i e d z i o r y t n i c z e j u D o l a b e l l i . W ia do m o , że m i e d z i o r y t n i e b y ł o b c y a r t y ś c i e . G r a f ik ę u - p r a w i a ł d o r y w c z o . Z na ne są dwa m i e d z i o r y t y D o l a b e l l i , s y g n o w a n e . 0

21 22

n ic h w s p o m in a , o p i e r a j ą c s i ę na K o ła c z k o w s k im i R a s t a w ie c k im , M , S k r u d l i k ' 23 - w s w e j m o n o g r a f i i o m a la r z u , A le z je g o w y p o w ie d z i n ie w y n ik a , a b y z n a ł r y c i n y , ja k o że są t o b a r d z o r z a d k ie o k a z y , 0 t y c h r y c i n y c h : " P o r t r e t k o n n y Z y g m u n ta X I I na t l e S m o le ń s k a " z 1 6 1 6 r o k u i " A l e g o r i a z w y c ię s t w Z y g m u n ta I I I " z 1 6 2 2 r o k u p is z e t e ż T o

m k ie w ic z , k t ó r y r ó w n ie ż s u g e r u je a u t o r s t w o D o l a b e l l i r y c i n y z 1 6 4 3 r o k u , z n a j d u j ą c e j s i ę w d r u k u p o ś w ię c o n y m n a s tę p n e m u s y n o d o w i b i s k u p a G e m b ic k ie g o ^ ^ .

W ś w i e t l e p o w y ż s z y c h ro z w a ż a ń w y d a je s i ę , że t r z e b a w y k lu c z y ć a - u t o r s t w o D o l a b e l l i r y c i n z 1 6 4 3 r o k u , k t ó r e w z e s t a w i e n i u z tą s p rz e d 20 l a t są s ła b s z e . P r z y p u s z c z a ln ie j a k i ś n i e aaaany s&tyohax*z sko

p io w a ł r y c i n ę z 1621 r o k u , k t ó r a d o s k o n a le n a d a rz a ła s i ę do u ś w i e t n i e n i a d r u k u p o ś w ię c o n e g o r ó w n ie ż s y n o d o w i.

P r z y p i s y

1 R e f o r m a t io n e s G e n e r a le s ad C le ru m e t p o p u lu m D io e c e s is G r a c o -

(13)

157

v i e n / ś i s 7 p e r t i n e n t e s . Ab I l l u s t r i s s i m o e t R e v e r e n d is s ^ im o J / D o m i

no D . M a r t in o S z y s z k o w s k i . . . e p is c o p o C r a c / b v i e n s c / Duce S e v o r/la ę _ 7 i n S y n o d o D io e c e s a n a s a n c i t a e e t p r o m ú lg a t a e . A nno MDCXXI d i e d é c i ma F e b r u a r / i s 7 C r a c / o v i a e / i n O f f i c c i n a A n d re a e P e t r i c o v i j T y p o g r , S .R .M ,

o A . T r e id e r o w a , Ze s t u d ió w nad i l u s t r a c j ą w y d a w n ic tw k r a k o w s k ic h w w ie k u X V I I , Z d r u k a r ń : P io t r k o w c z y k ó w , C e z a r y c h , S z e d ló w i K u p i- s z ó w , " R o c z n ik B i b l i o t e k i PAN K ra k ó w " 1 9 6 8 , s . 2 8 ,

3 W . T o m k ie w ic z , D o l a b e l l a , w : S ło w n ik a r t y s t ó w p o l s k i c h i o b c y c h w P o ls c e d z i a ł a j ą c y c h , t . 2 , W ro c ła w 1 9 7 5 , s , 7 2 ,

4 W , T o m k ie w ic z , D o l a b e l l a , W arszaw a 1 9 5 9 , s . 3 1 - 3 2 , 5 T a m że , s . 3 2 ,

6 Po ś m i e r c i A g n i e s z k i , ż o n y T o m a s z a D o l a b e l l i , w 1 6 3 8 r . J a d w i g a P i o t r k o w c z y k ó w n a , p r z e ł o ż o n a d o m i n i k a n e k w K r a k o w i e , w y t o c z y ł a a r t y ś c i e p r o c e s o z w r o t p o s a g u ., j a k i mu w n i o s ł a ż o n a , P i s z e o ty m A . G r a b o w s k i , K ra k ó w i j e g o o k o l i c e , K ra k ó w 1 8 5 0 , s . T O 3 -^ O 5 .

7 P r z y w i l e j k r ó l e w s k i z d n ia 31 X 161 8 r . w j ę z . ł a c . w c a ł o ś c i j e s t z a m ie s z c z o n y w : " S i l v a R erum " 1 9 2 8 , 1 / 2 , s . 2 5 - 2 6 ,

p

S z c z e g ó ło w ie j o tym p i s z e : W .T o m k ie w ic z , P ę d z le m r o z m a ity m , W arszaw a 1 9 7 0 , s , 2 1 3 ,

A . M is io w a , G ,S c h m a g e r, M , Z a b ło c k a , P i o t r k o w c z y k , w : S ło w n ik p ra c o w n ik ó w k s i ą ż k i p o l s k i e j , W a rs z a w a 1 9 7 2 , s . 6 3 5 .

d o S y n o d u s D io e c e s a n a ab I l l u s t r i s s i m o e t R / e v e r e / n d is s im o D / b - m i/ n o D /o m i7 n o P e t r o G e m b ic k i E p is c o p o C r a c o v ie n / s e 7 P u c e S e v e r ia e C e l e b r a t a , A nno D / o m in i7 M D C X L III.

11 K . E s t r e i c h e r , B i b l i o g r a f i a p o l s k a , K ra k ó w 1 8 9 9 - 1 9 3 3 , t , 30 , s , 1 3 7 .

1 2 Nad a u to r s t w e m r y c i n z a s t a n a w ia ła s i ę A , T r e id e r o w a , s k ł a n i a j ą c s i ę r a c z e j ku T .M a k o w s k ie m u , k t ó r y r y t o w a ł i l u s t r a c j e do " H i p p i k i " K r z y s z t o f a O o r o h o s t a i s k ie g o , w y d a n e j p r z e z P io t r k o w c z y k a w r . 1 6 0 3 , o , c . , s . 2 9 ,

13 W , T o m k ie w ic z , D o l a b e l l a , W arszaw a 1 9 5 9 , s . 2 5 .

14 W ,T o m k ie w ic z , U c h w a ła S yn od u K r a k o w s k ie g o w m a l a r s t w i e s a k r a ln y m , " S z t u k a i K r y t y k a " 1 9 5 7 , n r 2 , s , 1 7 7 ,

W tym a r t y k u l e a u t o r z a m i e ś c i ł r y c i n ę t y t u ł o w ą w y d a w n ic tw a " S y n o - d us D io e c e s a n a . . . c e l e b r a t a C r a c o v ia e a n n o M D C X !_ III".

(14)

158

W . T o m k ie w ic z , D o l a b e l l a , W arszaw a 1 9 5 9 .

0 m a l a r s t w i e D o l a b e l l i p is z e r ó w n ie ż M . S k r u d l i k , Tom asz D o la b e lla , je g o ż y c i e i d z i e ł a , " R o c z n ik K r a k o w s k i" 1 9 1 4 , t . X V I, s , 9 1 - 1 6 2 ,

M a la r s t w o w i e l k o p o l s k i e 1 5 2 0 - 1 6 5 0 , K a t a lo g w y s ta w y w o p r a c o - w a n iu A n i e l i S ł a w s k i e j , P o zn a ń 1 9 5 2 , s . 2 7 - 2 0 , -

A u t o r s t w o o b r a z u w W a r c ie u s t a l i ł W .T o m k ie w ic z ,

17 W . T o m k ie w ic z , D o l a b e l l a , W arszaw a 1 9 5 9 , s . 3 8 , r y c , 1 1 - 1 4 . 13 C . B e r n a r i , P.D e V e c c h i, L 'O p é r a c o m p lé ta d e l T i n t o r e t t o , M ila no 1 9 7 0 , s , 9 1 .

19 20

G .P io v e n e , R . M a r i n i , L 'O p e r a c o m p le ta V e r o n e s e , M ila n o 1 9 6 8 , W .T o m k ie w ic z , P ę d z le m r o z m a it y m , W arszaw a 1 9 7 0 , s . 1 8 3 , 1 9 2 . 21 □ . K o ła c z k o w s k i, S ło w n ik r y t o w n ik ó w p o l s k i c h , Lwów 1 8 7 4 , s . 13

E . R a s t a w r e c k i , S ł o w n i k , r y t o w n i k ó w p o l s k i c h , P o z n a ń 1 8 8 6 , s . 4 2 23 M .S k r u d l i k , o . c . s . 1 0 8 , 1 5 5 .

24 W . T o m k ie w ic z , D o l a b e l l a , w : S ło w n ik a r t y s t ó w p o l s k i c h i o b c y c w P o ls c e d z i a ł a j ą c y c h , t . 2 , W ro c ła w 1 9 7 5 , s . 7 5 .