Nowoczesność w starej instytucji: kryteria, potrzeby i możliwości

migon@kn.pl

Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Wrocławski

NOWOCZESNOĝû W STAREJ INSTYTUCJI:

KRYTERIA, POTRZEBY I MOĩLIWOĝCI

Abstract: The modernity of the library is determined by:

1) stating clearly the functions it should fulfill, 2) accessibility to the collections,

3) work conditions for the librarians and the readers,

4) the functional harmony of all it’s basic components and processes, 5) suitable spaces and technical equipment,

6) qualifications of the employees,

7) connections with the national and international library and informative systems, 8) scientific research and publishing.

No library will be modern if it is not user-friendly. The conditions to do that are as follows:

rational policy of collection composition (printed and digital), quick information about the worldwide literature, full access to the collections as long as possible (during day, month, year), facilitating the collections in the free access system as much as possible.

The library is a long-lasting institution and all that is „old” in it, like „the collections” but also the experience of the employees passed from generation to generation is it’s worth in the library work and does not have to be opposing the „new” that is present in the library.

Słowa kluczowe: biblioteka – bibliotekarstwo – nowoczesnoĞü – tradycja

O nowoczesnoĞci w bibliotece i w bibliotekarstwie moĪna mówiü w róĪny sposób – ogólnie i (bardziej) szczegółowo, historycznie (retrospektywnie) i pro- spektywnie (czy wrĊcz futurologicznie!), teoretycznie (co niekiedy znaczy – zupełnie abstrakcyjnie) i praktycznie, gdy przedstawia siĊ działania realizowane wedle „zasady małych kroków”.

NowoczesnoĞü jest pojĊciem wieloznacznym, okazjonalnym, „rozciągli- wym”. Definiowana jest najczĊĞciej poprzez opozycjĊ w stosunku do tego co dawniejsze, przestarzałe, „zuĪyte”, niefunkcjonalne w nowych warunkach.

WĞród znaczeĔ słowa „nowoczesny” słowniki jĊzykowe podają, m. in., „wła- Ğciwy nowym czasom”, „niezacofany”. Dodajmy jeszcze „odpowiadający potrzebom nowych czasów”, „zgodny z obowiązującymi aktualnie standardami”

i – chyba takĪe – „wpisujący siĊ w przewidywalną przyszłoĞü”.

Słowo „nowoczesny” w połączeniu z biblioteką wywoływaü pewnie moĪe,

szczególnie u młodszego pokolenia, zdziwienie. PrzecieĪ, z natury rzeczy

biblioteki są nastawione na przeszłoĞü, gromadzą to, co w przeszłoĞci stworzono

i zapisano w dokumentach róĪnego rodzaju – w rĊkopisach i drukach, ksiąĪkach, czasopismach, gazetach, mapach, muzykaliach, ikonografii. Utrwalona i zgro- madzona w bibliotekach informacja ma w znacznej czĊĞci charakter historyczny.

Powiedzmy zatem od razu: nie właĞciwoĞci i nie tematyka bibliotecznych zasobów rozstrzygają o nowoczesnoĞci biblioteki jako instytucji.

Kształtowanie siĊ pojĊcia nowoczesnoĞci w bibliotekach ma za sobą długą historiĊ, bo stanowi rdzeĔ rozwoju europejskiego i Ğwiatowego bibliotekarstwa.

Nie od rzeczy bĊdzie wiĊc siĊgnąü do początków, do fundamentów kultury bibliotecznej, a takĪe zarysowaü podstawowe tendencje w jej rozwoju.

W ciągu kilku tysiĊcy lat istnienia biblioteki róĪnie były postrzegane w swych zasadniczych funkcjach. W najstarszych cywilizacjach biblioteka była archiwum władcy; stopniowo dopiero stawała siĊ instytucją, której zadaniem było gromadzenie i przechowywanie dokumentów utrwalających zbiorową pamiĊü danej społecznoĞci, potem całej ludzkoĞci. Z czasem kształtowały siĊ zasady porządkowania i klasyfikowania tych dokumentów w celu umoĪliwienia jak najłatwiejszego do nich dostĊpu. Dopiero jednak w epoce nowoĪytnej nie opiekun i straĪnik zbiorów – bibliotekarz, lecz czytelnik zdobywał pozycjĊ dominującą.

Biblioteki powstawały najpierw tam, gdzie najwczeĞniej rozwinĊła siĊ kul- tura piĞmienna i gdzie poziom rozwoju społecznego osiągnął konieczny dla ich istnienia i funkcjonowania pułap. Na gruncie europejskim idea biblioteki narodziła siĊ wiĊc w Grecji; pojawiła siĊ w tym samym intelektualnym klimacie i z podobnych potrzeb utylitarnych co filozofowanie, tj. próby zrozumienia Ğwiata, co refleksja nad jĊzykiem i tekstem (póĨniejsza filologia), jest współcze- sna początkom europejskiej demokracji, myĞli olimpijskiej i pierwszym paĔ- stwowym programom edukacyjnym.

Słowo „biblioteka” oznacza teĪ czĊsto w rozmaitych jĊzykach nie tylko rze- czywiste kolekcje ksiąĪek i przeznaczone dla nich miejsca, lecz takĪe zbiory opisów ksiąĪek (bibliografie i katalogi), wystĊpuje w nazwach serii wydawni- czych; bibliotekami nazywa siĊ rodziny pism drukarskich i kolekcje programów komputerowych. Biblioteka jest czĊsto alegorią, metaforą, symbolem, obrazują- cym wieloĞü przedmiotów i zjawisk, róĪnorodnoĞü Ğwiata, i jednoczeĞnie sposobem porządkowania i opisywania tego Ğwiata. Słowo „biblioteka” zrobiło karierĊ, zrosło siĊ z cywilizacją i stało siĊ jednym z jej centralnych pojĊü; stale napełnia siĊ nowymi znaczeniami. Samo w sobie stanowi to dla nas wartoĞü niebagatelną.

Biblioteki stawały siĊ stopniowo składnikiem miejskiego pejzaĪu, miejscem

intelektualnych debat, Ğwiadczyły o zamoĪnoĞci miast i paĔstw, dowodziły

troski o dorobek poprzednich pokoleĔ. Do rangi symboli kultury Ğwiatowej

urosły dwie najwiĊksze biblioteki staroĪytnoĞci – PergamoĔska i Aleksandryj-

ska. Swoiste odnowienie tej ostatniej – realizacja projektu Bibliotheca Alexan-

drina – jest dowodem siły bibliotecznej idei sprzed ponad dwóch tysiĊcy lat;

o jej zadaniach czytamy w załoĪeniach projektu i juĪ widzimy w realizacji: ma to byü „centrum nauki, tolerancji, dialogu i porozumienia” („center for learning, tolerance, dialogue and understanding”)

.

Gdy nową erĊ w dziejach bibliotek europejskich otworzyło chrzeĞcijaĔstwo, nowoczesne, tzn. waĪne i potrzebne, stało siĊ to, co biblioteka mogła wnieĞü w Īycie duchowe. Mogła zaĞ kontynuowaü tradycjĊ, ale i przeciwstawiała siĊ jej;

stała siĊ składnikiem i instrumentem Īycia religijnego, i wiĊcej: intelektualnego i naukowego. Biblioteki klasztorne i koĞcielne Ğredniowiecznej Europy prze- chowały piĞmienniczy dorobek staroĪytnoĞci; bez ich udziału nie byłoby renesansu karoliĔskiego, odnowienia nauk w póĨnym ĝredniowieczu, a zwłasz- cza tzw. humanizmu ksiąĪkowego towarzyszącego włoskiemu Odrodzeniu.

Jednak szły czasy nowe, w których ideałem stawały siĊ nie dzieła najstarsze i najdroĪsze, a przez to najszacowniejsze i najcenniejsze, lecz ksiąĪki kompletne, miarodajne, zawierające poprawne pod wzglĊdem jĊzykowym teksty, bĊdące koniecznym oparciem dla uprawiania nauk, nauczania, liturgii, prawa, organiza- cji paĔstwa. Biblioteki prywatne u schyłku ĝredniowiecza i ksiĊgozbiory uniwersyteckich kolegiów i wydziałów wyraĨnie sygnalizują te nowe tendencje.

Biblioteka stawała siĊ stopniowo niezbĊdną podstawą prac badawczych i procesów edukacyjnych. UwieĔczeniem tego etapu funkcjonowania bibliotek w Europie był wynalazek druku. ObfitoĞü ksiąĪek na rynku wydawniczo- -ksiĊgarskim zmieniła zupełnie oblicze bibliotek, spowodowała zmiany w ich organizacji, trybie pracy, funkcjach, w zakresie oddziaływania.

Złoty wiek europejskich bibliotek miał jednak dopiero nadejĞü. Doba Odro- dzenia przyniosła we wszystkich niemal krajach chrzeĞcijaĔskiego Zachodu nienotowany przedtem rozwój bibliotek. Stopniowo nasilał siĊ proces ich sekularyzacji, bo zwiĊkszył siĊ udział Ğwieckich krĊgów europejskiego społe- czeĔstwa w kulturze, nauce, Īyciu publicznym, a zbiory ksiąĪek były niezbĊd- nym dla tego udziału instrumentarium dydaktycznym i intelektualnym. KsiąĪki i biblioteki ujawniły swoją wielką siłĊ w ruchach religijnych i społecznych;

reformacja i kontrreformacja w XVI i XVII w. przygotowały grunt dla „nowego ładu” w kulturze bibliotecznej. Biblioteki zajĊły waĪne miejsce w kształtującym siĊ od XVI w. Ğwiecie kultury protestanckiej, gdzie powoływano siĊ na samego Marcina Lutra zalecającego, by na „dobre biblioteki nie szczĊdziü trudu i kosztów” (w piĞmie Do rajców wszystkich miast niemieckiej ziemi z 1524 r.)

. Nie pozostawały w tyle kraje katolickiej Europy: jezuicka Ratio studiorum szczegółowo okreĞlała zadania biblioteki i bibliotekarza, i bardzo wysoko je

1

Sformułowanie na oficjalnej stronie internetowej biblioteki www.bibalex.org/English/

index.aspx i w wielu publikacjach.

2

M. L u t h e r, An die Radherrn aller stedte deutsches lands: das sie Christliche schulen

auffrichten und hallten sollen, Wittemberg 1524.

sytuowała

. Petrus Canisius, pierwszy prowincjał zakonu jezuitów w Niem- czech, miał posunąü siĊ nawet do wyraĪenia opinii, Īe „raczej kolegium bez własnego koĞcioła, aniĪeli bez własnej biblioteki”, a inny jezuita Antonio Possevino, legat papieski w Polsce, był podobno zdania, Īe „Biblioteki są waĪniejsze od uniwersytetu. Biblioteki bez uniwersytetów mogą istnieü, uniwersytety bez bibliotek nie”.

Twórcom i właĞcicielom bibliotek, osobom i instytucjom towarzyszyła od wieków myĞl o udostĊpnieniu zbiorów szerszym krĊgom czytającej publiczno- Ğci, i to ona była – w skali historycznej – najwaĪniejszym wyznacznikiem nowoczesnoĞci. Idea biblioteki publicznej doczekała siĊ jednak urzeczywistnie- nia na szerszą skalĊ dopiero w dobie baroku, w okresie rewolucji naukowej w zachodniej Europie, w epoce polihistoryzmu i kultu uczonoĞci. Jak wielkim wyłomem w bibliotecznych przyzwyczajeniach musiała byü w XVII-wiecznym ParyĪu otwarta dla kaĪdego zainteresowanego przez szeĞü godzin dziennie biblioteka ufundowana przez kardynała Mazarina! JednoczeĞnie, gdy wrocław- skiej publicznoĞci czytającej udostĊpniono bibliotekĊ przy koĞciele Ğw. Bernar- dyna na Nowym MieĞcie (1697), i moĪna było korzystaü z niej dwa razy w tygodniu po dwie godziny, było to w dziejach miasta wydarzeniem ekscytują- cym

. Nie zaprzeczymy, Īe na miarĊ tamtej epoki było to nowoczesne, bo odpowiadało nowym potrzebom, zgodne było ze sposobem korzystania z ksią- Īek, a ograniczone warunkami lokalowymi bibliotek, oĞwietleniem, ogrzewa- niem.

W XVII–XVIII-wiecznym europejskim krajobrazie bibliotecznym wyróĪni- ły siĊ przede wszystkim nadworne biblioteki władców – o bogatych zbiorach, fachowo prowadzone, umieszczane w piĊknych wnĊtrzach. Z nich właĞnie wywodzi siĊ wiele dzisiejszych bibliotek narodowych, regionalnych, uniwersy- teckich; one teĪ dały podstawĊ nowoczesnemu bibliotekarstwu.

Natomiast – to zaskakujące – w oĞwieceniowym klimacie kultu rozumu, upowszechniania sztuk i nauk bibliotekom nie zawsze wiodło siĊ dobrze.

Traktowane jak bastiony odrzucanej tradycji, powszechnie oskarĪane o bezuĪy- tecznoĞü w Ğwiecie nowych idei zastĊpowane były przez nowe, nieznane przedtem instytucje kultury ksiąĪki – płatne wypoĪyczalnie, gabinety lektury, towarzystwa czytelnicze.

JuĪ w XIX w. w wiĊkszoĞci paĔstw europejskich biblioteki stały siĊ nieod- łącznym składnikiem Īycia społecznego. We wszystkich Ğrodowiskach, gdzie w elementarnym choüby stopniu posługiwano siĊ sztuką czytania, powstawały prywatne ksiĊgozbiory i instytucjonalne biblioteki. Uczestnictwo w kulturze utoĪsamiło siĊ z ideą biblioteki i funkcjonowaniem bibliotek. Bez nich nie byłoby sukcesów alfabetyzacji i rozwoju oĞwiaty; biblioteki odegrały ogromną

3

Ratio studiorum Societatis Jesu, Roma 586 Cap. VIII De libris.

4

J. O Ī ó g, Zarys historii Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, Wrocław 1995, s. 51–54.

rolĊ w procesach tworzenia siĊ nowoĪytnych narodów europejskich, w ruchach społecznych, postĊpie naukowym i technicznym. Bibliotekami, głównie wtedy, gdy widziano ich przydatnoĞü dla realizacji okreĞlonych celów, Īywo intereso- wały siĊ zawsze rządy i ugrupowania polityczne.

W kaĪdym okresie dziejów Europy biblioteki reprezentowały charakter i poziom kultury duchowej i materialnej swojej epoki. Zarazem były zawsze czymĞ wiĊcej aniĪeli zbiorami ksiąĪek i innych dokumentów rĊkopiĞmiennych i drukowanych: były depozytoriami pamiĊci i tradycji, która oĪywała i rozkwita- ła wtedy dopiero, gdy nastĊpowały odpowiednie warunki; były miejscem pracy intelektualnej, kontaktu z piĞmiennictwem, aktywnego udziału w kulturze.

Biblioteki stanowią stale „drzemiący potencjał”, a ich moĪliwoĞci są ciągle niewyczerpane. Teoretyk ksiąĪki i nauki o ksiąĪce, ale i doĞwiadczony historyk bibliotek i czytelnictwa, Karol Głombiowski podkreĞlał juĪ przed laty, Īe:

„KsiąĪka i biblioteka okazały siĊ teĪ waĪnymi czynnikami ułatwiającymi integracjĊ i ciągłoĞü społeczeĔstwa. Z jednej strony bowiem gromadziły i udostĊpniały ten sam czy podobny zespół ksiąĪek na całej przestrzeni kraju czy nawet wielu krajów [...]. Z drugiej – przekazywały dziedzictwo swego czasu generacjom nastĊpnym, utrwalając wiĊzi łączące kolejne pokolenia danej zbiorowoĞci społecznej”

.

Gdy zastanawiamy siĊ nad kryteriami nowoczesnoĞci w bibliotece, nad po- jĊciem biblioteki nowoczesnej, nad właĞciwoĞciami takiej instytucji dzisiaj i w dającej siĊ przewidzieü perspektywie, na plan pierwszy muszą wysunąü siĊ kwestie podstawowe, zdawałoby siĊ oczywiste, swego rodzaju „prawdy elemen- tarne”. Ponadto, kolejne wymieniane poniĪej cechy nowoczesnej biblioteki nie mogą mieü charakteru rankingu według stopnia ich waĪnoĞci; spełnione muszą byü wszystkie, bo dopiero harmonijne powiązanie róĪnych elementów struktu- ralnych i funkcjonalnych tworzyü moĪe bibliotekĊ prawdziwie nowoczesną.

Nowoczesną nazwiemy dzisiaj taką bibliotekĊ, która charakteryzuje siĊ swoistą funkcjonalną harmonią wszystkich swoich podstawowych składników i procesów: zgromadzonych, niekiedy przez wieki, zbiorów, warunków ich przechowywania, wyszukiwania i udostĊpniania, a takĪe współistnienia i współ- działania pracowników i uĪytkowników.

Nowoczesna biblioteka to taka, która umie okreĞliü swoje miejsce w Ğro- dowisku, w którym istnieje i funkcjonuje, i potrafi na potrzeby tego Ğrodowiska dostosowaü swoje zbiory, formy i narzĊdzia pracy. Z tego ogólnego załoĪenia wynikają konsekwencje dla organizacji i funkcjonowania biblioteki. Nawet biblioteka o zbiorach wyłącznie historycznych, słuĪąca tylko poznawaniu przeszłoĞci, moĪe byü – w zaleĪnoĞci od stanu jej pomieszczeĔ, wyposaĪenia

5

K. G ł o m b i o w s k i, Historia i współczesnoĞü w kształceniu uniwersyteckim biblioteka-

rzy, „Studia o KsiąĪce” 1971, t. 2, s. 24.

technicznego, wewnĊtrznej organizacji i udogodnieĔ dla czytelników – bibliote- ką nowoczesną. Takie są na pewno liczne amerykaĔskie research libraries, niemieckie Forschungsbibliotheken, wiĊksze i mniejsze biblioteki róĪnych typów w wielu krajach.

MoĪemy zatem zauwaĪyü, Īe nie sam charakter zbiorów, dawnych czy współczesnych, okreĞla oblicze biblioteki i rozstrzyga o jej nowoczesnoĞci.

Obok nowoczesnych bibliotek ze zbiorami historycznymi istnieją takie bibliote- ki nastawione na gromadzenie i udostĊpnianie piĞmiennictwa bieĪącego, których Īadną miarą nie moĪemy skojarzyü z pojĊciem nowoczesnoĞci. Nie wyłącznie zbiory wiĊc, lecz ich organizacja, dostĊp do nich i efektywnoĞü poszukiwaĔ bibliotecznych decydują o nowoczesnoĞci.

Istotnym kryterium nowoczesnoĞci są w bibliotekarstwie warunki pracy bibliotekarzy i czytelników. Te zaĞ zaleĪą w takim samym stopniu od tego co zastane i „dane” (cała biblioteczna infrastruktura ukształtowana przez długie czĊsto lata), jak teĪ od funkcjonalnych rozwiązaĔ, na które moĪemy mieü pewien wpływ. Nie bez znaczenia jest teĪ estetyka wnĊtrz.

Z kolei Īadna biblioteka nie bĊdzie nowoczesna bez odpowiedniego po- mieszczenia (duĪa – budynku lub nawet zespołu gmachów) i wyposaĪenia technicznego. Bardzo trudne, a czĊsto niemoĪliwe, jest bowiem stworzenie takiej biblioteki w starych murach, w nieprzeznaczonych na ksiąĪki miejscach, gdzie nie da siĊ zapewniü zbiorom bezpieczeĔstwa, zainstalowaü odpowiednich urządzeĔ, dobrze zorganizowaü pracy personelu i stworzyü właĞciwych warun- ków czytelnikom. Zabytkowe wnĊtrza wielu historycznych bibliotek pełnią juĪ dzisiaj raczej funkcje reprezentacyjne i wystawiennicze, a ich bibliotekarze i czytelnicy pracują w pomieszczeniach nowych lub odpowiednio zaadaptowa- nych, czĊsto w pełni nowoczesnych, funkcjonalnych i przyjaznych.

NowoczesnoĞü biblioteki okreĞlają w coraz wiĊkszym stopniu kwalifikacje

jej pracowników. Od nich bowiem – jeĞli mają na to wpływ i jeĞli pozwalają na

to finanse – zaleĪą funkcjonalne projekty nowo budowanych obiektów biblio-

tecznych i nowe, racjonalne zagospodarowanie obecnych. Od nich zaleĪy takĪe,

co stanie siĊ z otrzymanym po dawnych pokoleniach dziedzictwem cywilizacyj-

nym, co i jak opracują, zbadają, udostĊpnią. Równie wielka spoczywa na nich

odpowiedzialnoĞü w zakresie aktualnej polityki gromadzenia zbiorów, tempa

i sposobów udostĊpniania ich czytelnikom, racjonalnego wyodrĊbniania ksiĊgo-

zbiorów podrĊcznych, organizacji warsztatu informacyjnego. OczywiĞcie, zaleĪy

to przede wszystkim od pieniĊdzy, ale przecieĪ nie tylko, nie zawsze i nie

wszĊdzie. Kompetencje bibliotekarzy ujawniają siĊ nie wyłącznie w bezpoĞred-

nich kontaktach z uĪytkownikami biblioteki. Całą swoją wiedzą, fachowym

przygotowaniem i etyką zawodową kształtują oni bibliotekĊ, budują jej znacze-

nie i prestiĪ. Nowoczesnej bibliotece niezbĊdni są nowoczeĞni bibliotekarze,

dobrze wykształceni, Ğwiadomi swoich obowiązków i roli. Pomyliłby siĊ jednak

ten, kto ograniczyłby wymagania wobec nowoczesnego bibliotekarza do umie-

jĊtnoĞci technicznych, sprawnego tylko posługiwania siĊ nowymi w bibliotekar- stwie narzĊdziami pracy.

Kolejnym niezbĊdnym warunkiem nowoczesnoĞci biblioteki jest jej powią- zanie z krajowymi i miĊdzynarodowymi systemami bibliotecznymi i informa- cyjnymi. ĩadna biblioteka nie jest juĪ dzisiaj, jak to było w przeszłoĞci, instytu- cją autonomiczną, zamkniĊtą, która z powodzeniem mogła funkcjonowaü bez łącznoĞci z innymi bibliotekami. Biblioteka współczesna jest w stanie dostarczaü nie tylko dane o swoich zbiorach i udostĊpniaü je, ale informuje teĪ o zasobach innych bibliotek i ułatwia korzystanie z nich. Do informacji katalogowej i bibliograficznej dochodzi informacja faktograficzna, a Ğrodki łącznoĞci i dostĊp do elektronicznych baz danych nie stwarzają juĪ dzisiaj problemów tech- nicznych i organizacyjnych. Nowoczesna biblioteka, zwłaszcza naukowa i fachowa, juĪ teraz i w przyszłoĞci, to wyłącznie taka, która nie tylko dysponuje właĞciwym dla jej profilu własnym zasobem piĞmiennictwa, bazami danych, warsztatem informacyjnym, lecz takĪe dostĊpem do Ğwiatowego uniwersum informacji.

Wreszcie nowoczesna biblioteka naukowa, szczególnie uczelniana, jest nie tylko miejscem Ğwiadczenia usług bibliotecznych czytelnikom. Jako jednostka organizacyjna uczelni ona sama jest placówką naukową, a jej pracownicy, głównie w historycznych zbiorach specjalnych, prowadzą prace badawcze w zakresie nauki o ksiąĪce, informacji i komunikacji, nauki o literaturze, historii, ikonografii, kartografii, muzykologii, tematyki regionalnej itd. i wyniki badaĔ publikują. Publikacje takie, przede wszystkim inwentarzowe i katalogowe, tworzą jednoczeĞnie warsztat informacyjny biblioteki. DziałalnoĞü wydawnicza bibliotek jest dzisiaj w całym Ğwiecie waĪnym wskaĨnikiem i miernikiem ich rangi i nowoczesnoĞci.

Te ogólne kryteria nowoczesnoĞci w bibliotece ujawniają siĊ i realizują w konfrontacji z potrzebami i moĪliwoĞciami danej biblioteki, uwarunkowanej historycznie, Ğrodowiskowo, funkcjonalnie. ĩadna jednak biblioteka nie bĊdzie nowoczesna, jeĪeli nie stanie siĊ przyjazna uĪytkownikom. Podstawowe w tym zakresie warunki moĪna sformułowaü nastĊpująco:

1) za oczywistą powinna uchodziü stała dostĊpnoĞü wszystkich posiadanych w bibliotece zbiorów, co moĪna osiągnąü poprzez radykalne ograniczenie czasu przeprowadzek, przemieszczeĔ ksiĊgozbioru, pozostawania całymi latami niemałych partii zbiorów „w oprawie”;

2) niezbĊdne jest zracjonalizowanie polityki gromadzenia zbiorów (zarówno papierowych jak i na noĞnikach elektronicznych), zgodnej z profilem danej biblioteki, choü zawsze niemal ograniczonej ramami finansowych moĪliwoĞci.

Czytelnik ma bowiem prawo oczekiwaü, Īe w swojej bibliotece znajdzie to, co ona ma obowiązek mu dostarczyü;

3) wszystkie agendy biblioteki powinny byü dostĊpne w moĪliwie jak naj-

dłuĪszym czasie (w skali dnia, tygodnia, roku). Liczne biblioteki uczelniane – by

podaü tu naganny przykład negatywny – powołując siĊ na organizacjĊ roku akademickiego drastycznie ograniczają dostĊp do zbiorów i usług przy kaĪdej nadarzającej siĊ okazji (miesiące letnie, okresy Ğwiąteczne, „wolne” soboty, nawet przerwy miĊdzysemestralne). Kiedy zatem studenci mają przygotowywaü siĊ do egzaminów?, kiedy mają pisaü prace dyplomowe? A kiedy mają z biblio- tek korzystaü nauczyciele akademiccy?

4) konieczne jest zapewnienie czytelnikom – na miarĊ moĪliwoĞci danej biblioteki – szybkiej informacji o Ğwiatowym piĞmiennictwie, bo tempo prze- pływu danych o publikacjach jest równie waĪne jak trafne decyzje dotyczące zakupów ksiąĪek, czasopism, baz danych;

5) biblioteka powinna zezwalaü kaĪdemu potencjalnemu uĪytkownikowi na dostĊp do prezencyjnej czĊĞci zbiorów i – w miarĊ moĪliwoĞci – rezygnowaü z uciąĪliwych zapisów, kart, numerków itd. Wymaga to naturalnie odpowied- niego systemu zabezpieczeĔ i kontroli, ale i z tym najnowoczeĞniejsze biblioteki Ğwiata umiały sobie poradziü;

6) biblioteka nowoczesna i przyjazna umoĪliwia uĪytkownikom korzystanie z rozmaitych ułatwieĔ w bibliotecznej pracy, zarówno z wielofunkcyjnego wyposaĪenia technicznego, jak i infrastruktury socjalnej i gastronomicznej.

Biblioteka, zwłaszcza wielka biblioteka uniwersalna i naukowa, jest instytu- cją „długiego trwania”, i to co w niej „stare”, tzn. zbiory, ale i skumulowane doĞwiadczenie pracowników, jest jej wartoĞcią i atutem na rynku usług biblio- tecznych i informacyjnych. ToteĪ nie musi byü przeciwstawiane „nowemu”. W udostĊpnianiu informacji bieĪącej – naukowej, technicznej, medycznej, ekono- micznej, handlowej, politycznej itd. – tradycyjne biblioteki są dystansowane przez inne instytucje. Nie moĪna wiĊc oczekiwaü, by biblioteki spełniały wszystkie potrzeby społeczne odnoszące siĊ do piĞmiennictwa i informacji. Nie jest to mało, gdy koncentrują siĊ na podstawowych funkcjach obsługi kultury, nauki i edukacji, i gdy czynią to dobrze.

Mamy zatem instytucjĊ o długich i bogatych tradycjach, o utrwalonym

miejscu w historii, w kulturze, w społecznej ĞwiadomoĞci – bibliotekĊ, mamy

dzisiaj stare i nowe poszczególne biblioteki, które bĊdąc ogniwami tradycji

stanowią współczesną nam rzeczywistoĞü. One wszystkie dobrze bĊdą realizo-

waü swoje funkcje wtedy tylko, gdy – na miarĊ potrzeb i moĪliwoĞci – bĊdą

odpowiadaü podstawowym przynajmniej kryteriom nowoczesnoĞci.